Heimskringla - 09.05.1934, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. MAÍ 1934
Ifeiinskrittgla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum mtíSvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeo
Talsimi: 86 537
Ver0 blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 9. MAÍ 1934
STJÓRNMÁLAMOLAR
I.
Stjórnmál eru gamalt umræðuefni sem
þó virðist ávalt nýtt. Um engin mál er
nú meira rætt en þau. Hugir alþýðu hafa
sjaldan verið þeim eins háðir og nú. Fram
að kreppuárununj reyndist oft erfitt að
draga atygli almennings að þeim, jafnvel
við hátíðleg tækifæri, sem kosningar. Nú
má ýkjalaust kveða svo að orða, að um
þau sé hugsað nótt sem nýtan dag af
þorra manna.
Að ástæðu fyrir því þarf ekki lengi að
leita. Hún er kreppan. Spumingin um
hveraig böl hennar verði læknað, krefst
stöðugs reikningsskapar úm hverju fram-
vindur í þjóðfélaginu. Svarið, lyfið við
meininu, er ef til vill ekki enn fundið
En mætti mannsandans í þeirri leit, skyldi
ekki vantrysta, svo lengi sem hann fær
að vera frjáls og óháður um það starf.
n.
Þótt undarlegt sé, hefir fátt eitt verið
tekið til greina af því sem hagfræðingar
hafa um kreppuna sagt. Hvorki stjórn-
málamönnum né blaðamönnum virðist
hafa þótt það þess vert. En án þeirra
bendinga ætlúm vér þó að lækningin
reynist erfið. Það er miklu auðveldara
að slá einhverju fram um lækningú út í
bláinn, en að gera sér fulla grein fyrir
afleiðingunum. En það sem í orðum
hagfræðinganna liggur er eitthvað á þá
leið er nú skal greina.
Enginn vandi er að benda á fyrirkomu-
lag eða reglugerð, er hagkvæm mundi
reynast, ef sá hængur væri ekki á, að
vér þekkjum engin dæmi þess, að slíkri
reglugerð sé fylgt af einstaklingum þjóð-
félagsins. Það fylgir frelsinu og lýðræð-
inu, að einstaklingurinn vill húgsa fyrir
sig. En í hvaða átt hugsunarhátturinn
fer þessa eða hina stundina, er það sem
erfiðleikana skapar að sníða óbrigðula
reglugerð. Til þess að geta það, þyrfti
að vita hvað næsta kynslóð hugsar, því
eftir hugsunar-hætti hennar fara fram-
kvæmdir þjóðfélagsins. í hvaða farveg
fellur hugsana straumurinn næst? Það
er aðal viðfangsefnið. Ef ganga mætti
út frá því, að maðurinn sé sá þræll, að
hann mætti ekki hugsa, eins og á sér
stað á meðal undirokaðra þjóða, kæmu
nógu strangar stjómfræðisreglur að not-
um. En hvar sem svo er ástatt, vita allir,
að einstaklingsþroskinn er ómögulegur
af því að hann nýtur ekki frelsis síns.
Verkefni sitt kveða hagfræðingamir að
gefa ráð og vara við hættum, en fari
hugsunarhátturinn í öfuga átt við það
verði auðvitað að skeika að sköpuðu með
útkomuna.
m.
Búast má nú við að einhvem fýsi að
vita ger deili á við hvað er átt með böli
því er af hugsunarhætti þjóðfélagsins leið-
ir. Á margt má benda því til sönn/únar.
Ekki skal þó nema eitt dæmi tekið fram,
er vér ætlum að þetta skýrL
Alment mun svo álitið sem og rétt er að
stærsta og mesta böl yfirstandandi tíma
sé atvinnuleysið. En hvar verður nú þess
mest vart í þjóðfélaginu ? í stórbæjunum.
í þessum bæ (Winnipeg), er um áttatíu
af hundraði af öllum atvinnulausum fylk-
isbúum. Hinir em í öðrúm bæjum fylk-
isins, Portage, Brandon, Carman o. s. frv.
t sveitum úti er sáralítið eða ekkert af
atvinnulausum mönnum. En þetta er
ekkert sérkennilegt fyrir þetta fylki. Á-
standið er hið sama austur og vestur um
alt land. Og það er meira að segja hið
sama um allan heim.
En hver er ástæðan til þessa almenna
ástands? Hún er straumur fólksins úr
sveitum í bæina. Sá hugsúnarháttur er
ríkjandi í hverju landi um allan heim, að
fólk streymi úr sveitum í bæina. Það er
eitt af vandamálum flestra þjóða. Afleið
ingin af því er ekki aðeins atvinnuleysi í
bæjunum. Hún er einnig sú, að margt
bóndabýlið sama sem legst í eyði. Em
þess ekkí nokkur dæmi hér að frum-
býlingarnir hokri nú einir á litlum bletti
af jörð sinni, af því að synir þeirra og
dætur hafa til bæjanna leitað og hafa
yfirgefið óðalið, sem foreldrar þeirra
bygðu upp úr auðn? Á þetta hafa h-
fræðingar alla jafna bent, en því hefir
enginn gaumur verið gefin. Og hvemig
er rönd hægt að reisa við því?
IV.
Á ótal erfiðleika þessu líka geta þeir
bent er stjórnarfarslega hagfræði skilja.
Og merkilegt er það, að hagfræðingarnir
eru einu mennirnir, sem játa, að þeir viti
ekki neina skjóta og varanlega lækningu
kreppunnar, þó við heyrum daglega
snöggsoðna pólitízka flokka halda fram,
að þeir gangi með lyfið við henni í glasi
upp á vasann og ekki þurfi annað en að
koma sér til valda, til þess að bætur finn-
ist við einu og sérhverju mannanna meini.
í Bandaríkjúnum hafa nú farið fram
svo stórkostlegar lækninga tilraunir af
hálfu stjómarinnar við kreppunni, að
engu verður við það líkt í nokkru lýðræð-
islandi. En er það að bera stóran varan-
legan árangur? Enn sem komið er, verð-
ur ekki séð, hvað upp af því muni spretta.
Það er öllum ennþá ráðgáta.
Og hvernig getur annað verið? Tugii
miljóna verkamanna eru atvinnulausir
vegna þess að iðjan sem þeir -únnu við,
hvíldi á markaði fyrir vöruna sem fram-
leidd var, erlendis. Sá markaður er nf
tapaður fyrir fult og alt. Og þe-ssi iðja
sem á honum þreifst er alveg eins úr sög-
unni. Hvar á nú að afla varanlegrar at-
vinnu í þessa stað? Sannleikurinn er að
hún er ennþá ekki til, ekki svo mikið sem
fyrsti steinninn lagður í grunn hennar.
Og meðan ekkert hefir komið varanlegt í
stað hennar, er bláber heimska, að tala
um nokkra viðreisn. Þó peningum sé
ausið út í einhvern atvinnuveg til að
bæta úr skák í svip, er það ónóg, ef at-
vinnuvegúrinn er ekki til neinnar fram-
búðar. Á því stranda flestar af atvinnu-
bóta-tilraunum Roosevelts forseta. Enda
er ekki auðhlaupið að því, að skapa nýjan
iðnað, sem á innanlands viðskiftaþörfinni
einni hvílir. Hingað til hefir landbúnað-
urinn verið það eina örugga. Hann hefir
verið heilbrigðasti og farsælasti iðnaður
hvers lands í hvaða skilningi sem á er
litið. Og þrátt fyrir að hann hefir ekki
farið varhluta af kreppunni, er það samt
enn hann, sem heill, hagur og öryggi þjóð-
félagsins hvílir á, eins og það hefir ávalt
gert.
Hver sá iðnaður, sem á erlendum við-
skiftum hvílir, er aldrei tryggur. Það má
gala eins mikið og hver hefir raddfæri til
um viðskifti við önnur lönd og frjálsa
verzlun um allan heim, afleiðingamar
geta þegar minst varið orðið þær, sem
nú er í ljós komið í Bandaríkjunum. Það
er ekki með þessu verið að neita því, að
ekki sé hagur af slíkum viðskiftum með-
an því náir, en það er svo fyrir að þakka
að heiminum er að fara það fram, að
hann er að sjá, að hann getur ekki eilíf
lega rúið og féflett aðrar þjóðir á verzlún.
Það verða ef til vill ekki allir á það sáttir,
að utanríkisverlun sé í þessu fólgin. Og
það er satt, að hún er það ekki að öllu
leyti. En að hún sé það að stór miklu
leyti, ber það einmitt vott, að eftir því
sem þjóðir heimsins mannast og þrosk-
ast, eftir því tapa stóriðnaðar-þjóðirnar
verzlun við þær. Eina stórþjóðin sem
farmfara hefir enn farið á mis og sem
ekki hefir verið lögð undir einhverja af
menningarþjóðunum, er Kína. Og m'
horfir þar til stríðs milli heims þjóðanna.
Stríðin eru önnur afleiðing utanríkisvið-
skiftanna. Frh.
r 1
DRENGURINN MINN
Eins og getið var um í síðasta blaði var
leikur þessi sýndur í samkomusal Sam-
bandskirkjú í Winnipeg á mánudags- oc
þriðjudagskvöld s. 1. viku. Aðsókn va:
góð bæði kvöldin og mátti ágæt heita lit-
ið á áslæður manna og ber það að þakka.
Skemtunar nutu áhorfendur svo, að þeir
höfðu á orði, að önnur leiksýning hafi
hér um skeið ekki verið betri.
Það kann um leikinn mega segja, að
hann sé ekki stórbrotið verk. En efni hans
er úr daglegu lífi tekið. Þar hugsa og
tala persónur eins og þær sem við um
göngumst daglega. Mörup skóari, sem er
eín helzta persóna leiksins ,hefir hina ó-
bilúgu trú gamla fólksins á mikilvægi
þess að menta son sinn, Leopold sem er
“Drengurinn minn”. En það gengur ekki
slysalaust, því Leopold er slarkari og
verður þeim mun djarfari í framferði sínu,
sem honum áskotnast meiri lærdómur,
sem einnig er alþekt mynd úr daglega
h'finu. En faðir hans, gamli Mörup
greiðir skuldir hans meðan fé hans hrekk-
ur til þess. Loks kemur að því, að eigur
hans þrjóta, er Leopold hefir stolið stór-
fé og stýrkur að heiman (úr Danmörku)
til Ameríku.
í Ameríku tekur Leopold svo sinna
skiftum. Hann bætir ráð sitt. Ameríka
gerir hann að nýjum og betri manni, sem
ekki er óalgengt. Fer Leopold af-tur heim
og giftist heitmey sinni Maríu, dó.ttur
Bertelssons merkismanns og vinar Mör-
ups.#
Annað bam Mörups, Klara dóttir hans,
giftist gegn vilja gamla mannsins og
horfir hið versta um skeið með bamalán
hans. En svo endar það alt eins og í
sögu.
Átján persónur koma við leikinn. Verð-
ur ekki hægt að geta nema fárra og
þeirra er mest koma við efni leiksins.
Mörup leikur Bjöm Hallsson. Lék har
svo prýðilega að honum verður að verð-
ugu skipað hér eftir sæti með listfeng-
ústu leikurum íslenzkum. Leikur hanr
er enginn uppgerð. Hann er fæddu:
leikari. Bertelsson sem titlaður er hinn
fullmagtugi, lék Ragnar Stefánsson. Var
ómenguð skemtun að leik hans. Páll S.
Pálsson lék Sölling hljómlistark-ennara
eftirminnilega vel. Dætur Mörup léku
ungfrú Margrét Pétursson og Mrs. B. E.
Johnson, en dætur Bertelsons, Mrs. H.
Jaoobsson og Mrs. H. Ólafsson. Leistu
þær allar hlutverk sín ágætlega af hendi.
Og hið sama má segja um Tryggva Frið
riksson er lék Leopold.
í smærri hlutverkum í leiknum tóku
þessir þátt: B. ólafsson, Jochum Ásgeirs-
son, Guðm. Jónasson, Sigurður Sigmunds-
Ólafur Hansson og Gunnlaugur Stefáns-
son.
Leikfélag Sambandsafnaðar á þakkir
íslendinga skilið fyrir að hafa sýnt þenn-
an snotra og skemtilega leik og fyrir
lipra og góða meðferð á honum yfirleitt.
Fullvissa er fyrir því að íslendingum
úti í bygðum mundi skemtun góð veitast
með því að sjá þennan leik. Vildum vér
því brýna leikflokkinn til að sýna hann
víðar. Þegar utn skemtilega íslenzka
leiksýningu er að ræða sem þessa, ættu
sem flestir að njóta þess. —Aðsent—
GAMALT BLAÐ
Peiping Gazette heitir blað í Kína. Til
síns ágætis hefir það meðal annars, að
vera annað eltza blað sem út er gefið í
heimi. Nýlega hélt blaðið 1000 ára af-
mæli sitt. Var í það skifti frá mörgu
skýrt áhrærandi sögu þess. Meðal ann-
ars var þess getið að 1797 af ritstjórum
þess hefði verið hálshöggnir á þessum
þúsund árum. Það lætur nærri að vera
tveir á ári til jafnaðar. Margir hinna
ógæfusömu ritstjóra segir fregnin að
hafi verið derpnir vegna þess að þeir
fylgdu ekki fornum kurteisisreglum. En
á broti á þeim var og er enn sagt mjög
hart tekið. Það sem furðulegt er við
þetta, er að aldrei var þúrð á ritstjómm
að taka stöðu hinna drepnu, þó bráðlega
biðu þeirra sömu afdrifin.
Það er sagt um blaðamenn um allan
heim, að þeir viti aldrei hvenær þeir eigi
að hætta. Ritstjórar blaðsins Peiping
Gazette minna á það máltæki.
AÐ KVÖLDLAGI
Þú ferð. Eg kem. Sjá vorsins vald,
og vetur leggst á undanhald.
Sú rót er kól, er rík í dag
og rósin skrýðir urð og flag.
Hver kveðja vor er hulin huld;
—Vér heimtum greidda fallna skuld.
En hræðslan féll í mótið mitt
—Hver mælir stigið fótspor þitt?
Hin falda innsýn anda vors
ber ömgt vitni stöðugs þors,
en innsta sæti í eðli manns
á ætlun fyrsta skaparans.
Vér kveðjumst hér, svo endar alt.
—En á þó leggir hafið svalt,
á stundin aðeins skila-skamt
—þó skilji leiðir,—kem eg samt.
Það brennur heiði aftan ’elds,
um yztu leiðir sumarkvelds,
sjá—þrautin ljómar stjömum stírnd,
—það streyma ljós um hinstu fymd.
Að lokum verð eg að halda
heim.—
—En hinúmegin við dauðans
reim,
eg vona að líta víðari heim,
og völ og orku meiri,
sem stækki og eflist í straumum
þeim
er streyma um lífsins eyri.
Vér komum hér eins og lítil ljós
er leiftra um skínandi feigðar-
ós;
og hverfum, sem bliknuð blóma-
rós,
í brunna eða kalda moldu.
—Vér gefúm fríhendis hælni og
hrós,
en hyggjum lítt, hvað menn
þoldu.
T. T. Kalman
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’*
nýrria pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. —
t>ær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frA
Dodds Hedicine Company, Ltd.. Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
FINNUR JóNSSON
prófessor
Ræða Sigurðar Nordals prófess-
ors, flutt við minningarathöfn
Háskóla fslands, fimtudaginn
5. apríl.
I.
Þegar eg á að mæla hér
nokkur minningarorð um Finn
Jónsson látinn, kemur mér ekki
annað fyr til hugar en það, sem
Haraldur konungur Sigurðsson
sagði, þegar hann gekk frá gröf
Úlfs stallara Ópakssonar: “Þar
liggur nú sá, er dyggvastur var
og drottinhollastur.” Margir á-
gætir menn, íslenzkir og erlend-
ir, hafa helgað lít sitt og starf
hinum þjóðlegu fræðum vorum,
hver eftir því, sem upplag þeirra
og hæfileikar vísuðu þeim til.
Mig langar ekki til þess að
fara þar í mannjöfnuð um það,
hver mest starf hafi unnið eða
nytsamlegast. En engan kann
að.
köstum. Aðeins endrum og
eins var rita hans og ritgerða
getið í íslenzkum blöðum og
tímarítum. En það lýsir mann-
inum, að eg hefi aldrei heyrt
hann kvarta yfir þessu með
einu orði. Hann tók ekki eftir
því. Hann beindi athygli sinni
að því, sem gera þurfti, og að
því að gera það. Og ótalin eru
þau verk annara fræðimanna,
sem hann las í handriti eða
próförkum, útgáfur • erlendra
fræðimanna, sem hani( bar sam-
an við frumrit, allar þær leið-
beiningar, sem hann miðlaði
öðrum af hinni víðtæk;u þekk-
ingu sinni. Þessi mikli starfs-
maður hafð alt af nógan tíma
til þess að hjálpa öðrum, án
þess það truflaði hans eigin
vinnu. Svo heill og eindreginn
var hann í þjónustu fræða
sinna. Og mér er það manna
kunnugast, að þó að hann ætti
oft erfitt með að fallast á eða
jafnvel sætta sig við skoðanir
annara manna, þá virti hann
jafnan hvert verk, sem hann
taldi unnið af alúð, og gladdist
af öllu, sem honum þótti horfa
tii betri þekkingar og skilnings
norrænna fræða, engu síður en
því, sem hann sjálfur kom í
verk.
II.
Eg tel það óþarft hér, að fara
að segja frá æfisögu Finns Jóns-
sonar. Hún var óbrotin og
eg að nefna, sem þjónað hafi
þeim vísindum með fölskvlaus- hlykkjalaus, hrein og bem ems
ari alúð og dyggari starfsemi °S maðúrínn sjáifur. Ekki skal
úm langa æfi. Finnur Jónsson 6S lieifiur tella UPP Þær sæm ’r’
var 22 ára, stúdent á Garði í honum voru veittar> ,en™
Kaupmannahöfn, þegar hann lét hóft ^ann þeim sjálfur litt
frá sér fara fyrstu vísindalega j lof« °S eS kann ekki á þeim fuú
útgáfu sína af íslenzkum fora-,sltl1- Helsta æfisaga hans er
ritum, Reykdælu og Valla-Ljóts fóigin í ritstörfum hans og þan
sögu, sem er annað bindi ís- jvoru hans höfuðsómi, lífs og i
lenzkra fornsagna, sem Bók-,ins<
mentafélagið kostaði. Og tveim-1 Vér skulum þá fyrst renna
ur dögum áður en eg frétti lát augunum yfir útgáfúr hans af
hans, barst mér í hendur síðasta íslenzkum fornritúm. Eddu-
rit hans, Tekstkritiske Bemærk- kvæðin gaf hann út fimm sinn-
ninger til Skjaldekvad, í rítum um, eina stafrétta útgáfu með
hins danska vísindafélags. Milli I ljósprentaðri mynd skinnbók-
þessara tveggja rita vora liðin anna, en auk þess eina útgáfu
53 ár, hálf öld og þremur vetr- með þýzkum, eina útgáfu með
um betur. Ekkert þessara ára dönskum og eina útgáfu með
hefir liðið svo, að ekki hafi íslenzkum skýringum, sem hefir
komið fleiri eða færri rit og rít- verið prentuð tvívegis. Snorra-
gerðir frá hendi hans. Og það Eddu gaf hann líka út fimm
er óhæ(t að fullyrða, að enginn sinnum, eina útgáfu með orða-
virkur dagur hafi liðið öll þessi mun úr öllum handritúm, ís-
ár, án þess 'hann starfaði að lenzka útgáfu með skýringum,
fræðum sínum, og altaf með útgáfu með dönskum formála
brennandi áhuga og orku. Og og helsta orðamun, sem hefir
honum var ekki tamt að ráðast verið prentuð tvisvar sinnum,
á garðinn þar sem hann var og sérstakaútgáfu Ormsbókar.
lægstur. Hann Vflaði aldrei fyr- Auk þess lauk hann við skálda-
ir sér að takast á hendur stór- talið í útgáfu Árnanefndar af
virki, sem voru alt í senn, erfið, Snorra-Eddu og þýddi Gylfa-
seinunnin og leiðinleg, eins og ginningu á dönsku. Af norræn-
t. d. að safna orðamun úr öll- um og íslenzkúm dróttkvæðum
um þeim grúa handrita, sem til farm að 1400 gerði hann hina
eru af dróttkvæðunum fornu. miklu útgáfu í fjórum bindum,
Hann hafði altaf í húga, hvað Den norsk-islandske Skjalded-
íslenzkum fræðum væri nauð- igtning, sem tvímælalaust er
synlegast og öðrum fræðimönn- höfuðrit hans. Þar eru kvæðin
um mætti að mestu gagni koma. bæði prentuð eftir handrítunum,
Það er víst og satt, að þetta með öllum orðamun, og tilraun
mikla starf var löngum unnið gerð til þess að vinsa frumtext-
fyrir lítil laun eða lof. Menn ann úr orðamun handrtianna,
voru orðnir svo vanir því að taka hann upp í súndurlaust
bækur og ritgerðir kæmi reglu- mál og þýða hann á dönsku. Þá
lega frá Finni, eins og uppskera gaf hann út 32 af hinum elstu
af akri, að þeir gáfu ekki sér- rímum og rímnaflokkum í
stakan gaum eða jafnvel yptu tveimur bindúm. Til undirbún-
öxlum yfir þessum ótrúlegu af- ings þessum útgáfum og í sam-