Heimskringla - 20.06.1934, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEI MSKRINCLA
WINNIPEG, 20. JÚNÍ, 1934
Hcimskringla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum mUSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
t511 viðskifta brét blaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 20. JÚNf, 1934
STJÓRNMÁLAMOLAR
(Frh. frá síðasta blaði)
XII
Eitt er það, er Roosevelt virðist öðru
fremur hafa auga á í viðreisnarstarfi
sínu. Það er há vinnulaun. Með þeim
hugsar hann sér að vinna þessa vofu,
sem mestum feiknstöfum veldur og við
nefnum kreppu. í nýútgefinni bók eftir
Francis Perkins, aðalritara verkamála-
deildar (eða ráðherra, sem aðrar þjóðir
nefna) Bandaríkjastjórnar, er áherzlan
lögð á þetta, að hækka vinnulaun. Því er
blátt áfram haldið fram, að í því sé við-
reisnarstefna (NRA) Roosevelts, eða
stjórnarinnar fólgin. í ræðum sínum til
almennings, víkur forsetinn og ávalt að
þessu.
Enda þótt svo virðist sem hagstæðir
tímar séu samfara háum vinnulaunum er
hitt ósannað, að hagsæld sé af háum
vinnulaunum sprottin. Sennilega^ er, að há
vinnulaun séu afleiðing af ársældinni.
Með háum vinnulaunum eykst kaupgeta.
En að hún aukist nokkru sinni svo mikið,
að alt verði keypt, sem framleitt er með
stóriðnaðarhraða, mun fara fjarri. Og
með hækkandi vinnulaunum hækkar
einnig vöruverð, sem aftur rýrir kaup-
getuna. Það getur verið að það eti sig
ekki alveg upp, en það gerir það að
nokkru leyti. Stóriðnaðinum verður því
ekki haldið við með þessu. Þó ekkert
annað vaki fyrir Roosevelt með því, að
halda honum við, en að efla atvinnu,
getur það varla tekist. Hraðiðnaðurinn var
reistur á grunni, sem elfur tímans hefir að
mestu skolað burtu, utanrfkisverzlun.
Þörf hans og stofnananna, sem að honum
lúta, er horfin. Þær geta ekki eins og
þær eru nema að sára litlu leyti fullnægt
þörf þjóðfélags rekstursins nú, sem byggj-
ast verður fyrst og fremst á heima neyzlu
eða heimsmarkaði. Stofanirnar verða að
líkindum aðeins minnisvarði á leiði hrað-
iðnaðarins um hríð eða þar til að þær
hrynja, eins og legsteinar í kirkjugörðum.
Þær geta ekki staðið eins lengi og pýra-
mídarnir í Egyptalandi og verða því aldrei
eins fomsögulega merkilegar og þeir.
Há vinnulaun aúka kaupgetu og bæta
hag einstaklingsins. En þaú verða ekki
stóriðnaði Banadríkjanna til viðreisnar,
eins og þó virðist hugmynd stjórnarinnar.
Atvinnu fjTÍr alla verður aldrei með því
fengin.
Byltingin í athafnalífi þjóðanna er
miklu raunverulegri en flestir gera sér
grein fyrir. Þegar mönnum verður það
ljóst, er fyrst varanlegra umbóta að
vænta. Og á því veltur viðreisnarstarf
hverrar þjóðar, en ekki á hinú þó svo eða
svo miklu fé sé ausið út, enda þótt til-
ganginum með að efla atvinnu sé að ein-
hverju leyti í svip náð með því.
xm.
En þrátt fyrir það þó viðreisnarstarfið
gangi ógreitt, skilar því þó betur áfram í
löndum þeim, sem á lýðræðisgrundvelli
starfa, en hjá einræðis þjóðunum. Þó
margir haldi að bætur á hag og ástandi
verði ekki nema með stórfeldustu stjórn-
arbyltingu unnið og einræði í einhverri
mynd taki við af lýðræði, er það herfileg
villa. Fyrir því skal hér reynt að gera
nokkra grein.
Ekkert orð er eins misskilið og orðið
frelsi. Fórust Páli Briem orð um það á
þessa leið á sínum tíma:
“Það er ætlunarverk mannsins, að ná
sem mestri siðferðislegri fullkomnun. Og
alls staðar þar sem siðferðið heimtar
meira en hið ytra, þar sem að það heimt-
ar mannsins eigin viljakraft, mannsins
eigið innra siðfeðislega afl, þar á frelsið
að ríkja, því siðferðið heimtar verkin fram
komin af frjálsum vilja, en valdið og
nauðungin framleiðir þar aðeins skinhelgi,
sem í sannleika er ósiðleg. Þannig er
frelsi í trúarefnum siðferðisleg krafa, en
ófrelsi og vald í slíkum efnum stríðir á
móti siðferðinu.
Sannarlegt siðferðislegt líf getur aðeins
komið fram af frjálsum viija, og því er
frelsið, hvernig sem það er notað, sið
ferðisleg krafa. En valdið og nauðungin
er ósiðleg að svo miklu leyti sem því er
beint að hinu innra hjá manninum. Þar
sem hinum siðferðislegu kröfum aftur á
móti er fullnægt aðeins með því, að fram-
leiða ytra ástand, sem er nauðsynlegt til
þess að sannarlegt siðferðislegt líf geti
þróast í frelsi, þar er valdið og nauðungin
siðferðislega á sínum stað.
Stjómleysið og harðstjórnin stríða
hvorttveggja gegn siðferðinu, en þess ber
vel að gæta, að allar framfarir eiga sína
uppsprettu í frelsinu og valdið er aðeins
vegna frelsisins, það er þjónn þess.”
Hér er ekki aðeins um einstaklingsfrelsi
að ræða, heldur einnig þjóðfélags-frelsi,
því höfundur bendir einmitt á þjóðveldis-
tíma íslands í þessu sambandi. En þau
400 ár, sem þjóðveldið stóð, hafa kastað
meiri ljóma yfir land og þjóð bæði heima
og erlendis, en nokkurt annað tímabil í
sögu íslands. Það voru sönn orð úm það
og áhrif þess á íslenzka þjóð, er skráð
voru í ávarpi íslendinga til Kristjáns kon-
ungs IX. 1873, sem eru á þessa leið:
“Saga vor á hinum liðnu öldum, frá
því er landið fyrst bygðist, sem að ári
eru 1000 ár, sýnir ljóslega, að það er
frelsið, sem hefir veitt þjóð vorri fjör og
afl, fylgi og framtak í öllum greinum, en
að það er ánauð og ófrelsi, sem hefir
deyft hana og kúgað.” Og kreppuskrafi
öllu koma þessi áður áminstu orð nú við
og eru mjög íhugunarverð af því, að
svo margar þjóðir hafa kastað lýðræðinu
frá sér og lagt niður þjóðþing sín, en
tekið upp í þess stað einræði og ætla með
því að skapa það fjör og líf, sem á krepp-
unni vinnur, en sem í sannleika er sama
sporið og stigið var á íslandi, er þjóð-
veldinu var kollvarpað og sjáanlega getur
ekki aðrar afleiðingar haft en það hafði
fyrir íslenzku þjóðina. Saga vorrar eigin
þjóðar, er bezti kennarinn í þessum efn-
um.
XIV.
Nýlega birti Mussolini grein í blaði. sínu
(ítalíu þjóðin) þar sem hann gefur í skyn,
að hann beri þungar áhyggjur út af á-
standinú í Bandaríkjunum. Hann sér
hnignun og fall Bandaríkjanna yfirvof-
andi aðallega vegna þess, hve barnsfæð-
ingum fækkar þar og segir af því leiða
þetta þrent:
Fyrst: “dvínandi atorku.”
Annað: “þverrandi iðnaðarframleiðslu.”
Þriðja: “hnignun búnaðarins.”
Blaðið “Chicago Herald and Examiner”,
segir um þessa grein Mussolini, að hann
flýti sér óþarflega að spá fyrir um hnign-
un og fall Bandaríkjanna enda þótt þeirr-
ar hnignúnar megi vænta einhverntíma,
ef hið sama gildir um þjóðfélagið og ein*-
staklinga, að það hljóti að deyja sem
þeir. Maður býst aðeins við þessum mun,
að bæði blað Mussolini verðl komið í
gröfina og einræði hans kollvarpað þús-
und árum áður en hnignun og hrun
Bandaríkjanna hefst.
Ef Mussolini mætti vera að því að finna
Mr. Wallace, akuryrkjumálastjóra og Mr.
Johnson herforingja, að máli, ættum vér
von á að hann skifti um skoðun. Hann
mundi komast að raun um, að þeir væru
að greiða bændum stórfé til þess að
slátra og grafa svín sín og búfénað vegna
þess hve duglegir þeir eru að framleiða.
Og hann mundi einnig komast að raun
um, að hann gæti fengið gerðan bíl handa
hverjum þegni í ríki hans svo að segja
meðan hann stæði við, ef hann hefði pen-
ingana í vasanum og fýsti að gleðja sínar
42 miljónir þegna með þessu. Hann
mundi naumast eftir það dreyma dag-
drauma um hnignun búnaðar eða fram-
leiðslu í Bandaríkjunum.
Mússolini hefir brunnið af löngun að
sjá Bandaríkin taka upp gerræðisstefnu
sína. Trúi hann á mátt hennar til að
frelsa mannkynið, er honum það ekki lá-
andi. En hví er hann að gera þá trú
sína skoplegri en þörf er á?
XV.
Wllliam E. Borah, senator frá Idaho,
hélt ræðu nýlega í öldungadeild Banda-
ríkjaþingsins, er mikla eftirtekt hefir vak-
ið og snertir efni það, sem hér um ræðir.
Hann var að mótmæla frumvarpi, er fram
á það fór, að veita forseta Bandaríkjanna
vald til að fara einum með mál um utan-
ríkis viðskifti. Gat forsetinn samkvæmt því
einn gert utanríkissamninga og hækkað
eða lækkað tolla eftir vild, en það kváð
senatorinn koma í bága við stjórnarskrá
Bandaríkjanna. En ekki skal um það
atriðið hér fjölyrt, er hann áleit vera
stjórnarskrárbrot, heldur skal minst á
hvemig honúm fórust um leið orð um lýð-
ræði en þau eru á þessa leið:
“Hin dýrmætu réttindi lýðræðisins og
þingbundins stjómskipulags, hafa aldrei
verið mikilsverðari fyrir alþýðu manna
en á þessari stundu. Hvergi á hnettinum
nýtur almenningur þeirra blessunar er
persónufrelsinu fylgir, nema þar sem
þingræðið og þjóðfrelsið hefir ekki hrun-
ið. Þar, en hveígi annar staðar er nú
málfrelsi, blaðafrelsi, persónufrelsi, og öll
sú ómetanlega heill, sem aðgreinir borg-
ara í frjálsú landi frá þeim, sem eru um-
setnir og eltir og refsivöndur einræðis-
stjórnanna bylur á um bak og lendar
fyrir litlar eða engar sakir og vörn fá
engri komið idð.
Fascismi, nazismi og kommúnismi
mundu ekki í tvær vikur haldast við í
loftslagi óskoraðs hugsanafrelsis. Slíkt
skipulag byrjaði með því að reira fjötra
um hugsanafrelsið og það lifir á því að
sjá um að ekki slakni á hnútunum.
Þvílíkt skipulag á skyldleika að rekja til
þeirra tíma, er almenningúr mátti heita
með öllu réttlaus.
í fascisma og nazisma er fátt, sem
ekki má rekja til stjórnskipulags verstu
týranna sögunnar. Þessar stefnur eiga
eitthvað sammerkt við stjórnarstefnur
allra verstu alræðisseggjanna, sem frá
dögun sögunnar hafa uppi verið og'fram
að stríðinu mikla, er margir hinna harð-
svíruðustu þeirra ultu af sínúm háa hesti.
Þeir eru allir einnar og sömu trúar og
skoðunar. Þeir hata sem heitan eld per-
sónufrelsið. Og á móti öllu því er heitið
getur helgur réttur borgarans hafa þeir
myndað samsæri.
Rödd fascismans hefir nýlega látið til
?ín heyra um það, að “frelsið sé úldið
hræ”. Frelsið hefir ávalt verið úldið í
vitum þeirra, sem andstæðir hafa verið
lýðræði.
Þessar stjórnir stefna ekki áfram, þær
étefna til baka, ein þúsund ár aftur í
tímann, þegar þrælahald var í algleym-
ingi, þegar svipan og hlekkirnir skildú
eftir ör sín á baki og fótum manna.
Þingræðisstjón er eina stjómskipulagið
sem ráð gerir fyrir, að réttur og frelsi al-
þýðunnar sé vemdaður. Það er eina
stjómskipulagið, sem byggir á frelsinu,
sem tilveru sína leggur meira að segja í
sölurnar fyrir vilja og fylgi fjöldans.
XVI.
Frumvarpið um ráðstöfun á bænda-
skuldum við lánfélögin var samþykt í
þinginu í Ottawa. í blaðinu Weekly
News, málgagni verkamanna í Winnipeg,
fer Mr. Woodsworth úm það svofeldum
orðum í þingfréttum blaðsins síðast liðna
viku:
“Samkvæmt skýrslum ársins 1931,
námu veðskuldir á jörðum bænda í Can-
ada 726 miljónum dollara. Mr. Bennett
benti á, að lán þessi hefðu bændur tekið á
þeim tíma, er bændavara var í 40% hærra
verði en nú, eða þegar þeir fengu einn
dollar fyrir vöru sem þeir nú fá 60 cents.
Hugmynd stjórnarinnar kvað hann vera
þá, að setja í þessu efni til síðu lögin um
gjaldþrot og skipa menn til þess að semja
við lénveitendur á þessum verð-grundvelli
um greiðslu á skuldunum. Verður í hverju
fylki skipuð dómnefnd í þessu skyni.
Ókleift er oss að segja frá öllum máls-
atriðum þessara laga; rúmið í blaðinu
(Weekley News) er of takmarkað til þess.
Með frumvarpinu er aðalhugmyndin sú,
að lækka bæði höfuðstól og rentur á
skuldum bænda.”
Slíkur er dómur Mr. Woodsworth um
þetta frumvarp og má fullvel við hann
una þegar þess er og gætt, að hann er
kveðinn upp af stjómarandstæðingi.
Annar stjórnarandstæðingur gengur þó
feti lengra í að hrósa frumvarpinu. Það
er Mr. Motherwell. Hann telur ánauð létt
af bændum með því, sem svari til þræla
ánauðarinnar í Bandaríkjunum og segir
Mr. Bennett eiga skilið nafnið emanci-
pator (bjargvættur þjóðarinnar) eins og
Lincoln forseta, því með því að bjarga
bændum úr skuldaþrælsklóm lánfélaganna
séu þær viðjur leystar, sem haldið hefðu
þeim í sömu fjötrum réttleysis og þræla
haldið hafði gert á sínum tíma syðra!
Frh.
MINNING NÝJA ÍSLANDS
Svo heitir bók þessi sem er skorðað við þessa einu og höfuð
nýútkomin, eftir Nikulás Ott- atvinnugrein fiskimanna Nýja
enson, fyrverandi löggæzluþjón fslands, en laglega er því víða
Winnipeg strætisbrautafélags- komið fyrir. Eiginlega má segja
ins. Bók þessi er rímur um ag efnið sé eigi annað en þetta:
formenn og skipstjóra íslenzka, maður, skip, vatn, fiskur. En
lifandi og látna, er fiskveiðar þar f liggur listin að koma
stunda og hafa stundað á Win- þessu svo fyrir að ekki séu end-
nipegvatni. Rímurnar eru fimm urtekin sömu orðin í hverri vísu
talsins > fyrsta ríma Gimli, Dg koma þar til skjala kenning-
hagkveðlingaháttur; önnur^ríma arnar er gera höfundinúm
Árnes og Breiðuvík, hringhenda; mögulegt að yrkja um þetta ó-
þriðja ríma íslendingafljót, sami þrotna efni með þeirri tilbreytni
bragarháttur; fjórða ríma, Mikl- að aitaf séu notuð ný heiti og
ey, stikluvik aldýrt og fimta nöfn þó um sömu hluti sé að
ríma Selkirk, stuðlafall hring- ræða. Og einmitt í þessu liggur
hent síð-tásneytt. Auk þessa ijSt hinna fornu rímna og ís-
er aftast í bókinni, þrjár kveðj- íenzka eddu-kveðskaparins svo-
ur, hin fyrsta, nýhenda hálf nefnda ,er svo oft hefir ómak-
oddhent sléttbent, hin önnur lega verið atyrtur. Er það á-
langhenda hálfdýr og þriðja reiðanlega efa mál hvort á
langhenda oddhent aldýr. Síðast n0kkru öðru máli verði svo
eru svo nokkrar tækifæris vís- kveðið og önnur eins tilbreytni
ur- fúndin, sem með þessu ffæst í
Til útgáfunnar er vandað íslenzkum rímnakveðskap. Er
fram yfir það sem gert hefir það list út af fyrir sig, og eyr-
verið áður, er um rímnaútgáf- anu ekki illa skemt með hinum
ur hefir verið að ræða. Pappír- breytilega hrynjanda er við
inn er húðþykkur skrifpappír, þetta skapast. — íslenzkunni
er endast mun um aldur og æfi, liefir stundum verið líkt við
hver blaðsíða er lögð í ramma “stein og stál”. Það má þá
og prentuð með purpuralitu líka líkja henni við “hljóða-
*
FISKIDRÁTTUR UPP UM ÍS
Mynd Þessi er tekin fram á tslendingafljóti
bléki. Þá skreyta bókina átta kletta’’ er gefa frá sér “skil-
myndir, er teknar eru og sýna
ýmsa atburði úr atvinnulífi ís-
lenzkra fiskimanna í Nýja ís-
landi. Eru nokkrar þeirra birt-
ar hér í blaðinu með leyfi höf-
undar og útgefanda.
merkileg orð.”
Ýmsar vísur í bókinni eru vel
kveðnar og Ijósar að efni og má
tilnefna þessa úr “Kveðjum”
bls. 95:
Rímurnar eru kveðnar að
hætti hinna fornu rímna er
mjög voru í afhaldi meðal al-
mennings á fyrra hluta 19. ald-
ar, með íburðarmiklum kenn-
ingum og dýrúm bragarháttum.
Mun sumum þykja full erfitt,
er eigi hafa kynt sér rímnakveð-
skap, að ráða í hinar ýmsu
kenningar, þó allar séu þær
auðskildar þeim sem kynni hafa
af þesskonar ljóðagerð. En úr
þessu hefý- höfundurinn bætt
með orðasafni all-löngu aftan
við rímurnar, er skýrir hinar
óalgengari kenningar og vísar
þar til blaðsíðu og vísna í bók-
inni, svo sem eins og “þjassa-
bónaver” á bls. 20. og “týr
damma eisu” bl.s 73. er hvort-
tveggja þýðir maður. Skýring-
unúm fylgir registur yfir þau,
mannanöfn er koma fyrir í bók-
inni. Er það kostur, og ætti
slík nafnaskrá að fylgja hverri
bók sem út er gefin og lýtur að
sögu sveita eður bygðarlaga. j
Um efni rímanna er eigi
margt að segja, því það er ein-
“Sannast hér það sögnin tér,
svona sko, þó orðum flíki
erfitt gerast mun það mér,
að mæla svo að öllum líkL”
Og mun höf. þar ráða í þann
mismunandi skilning eða dóm
sem lagður mun verða á þetta
verk hans.
Um höfundinn sjálfan þarf ekki
heldur að fara mörgum orðum.
Hann er alkunnur meðal vor ís-
lendinga hér, einkum hinna
eldri. Hann er breiðfirzkur að
ætt faðir hans Özzur Özzurar-
son var þekt rímnaskáld á
sinni tíð. Vestur fluttist höf.
snemma, nam fyrst land í Nýja
íslandi, en fluttist svo hingað
til bæjar og tók við eftirlits-
starfi hjá Winnipeg strætis-
brautafélganu á skemtigarði fé-
lagsins River Park. Þeirri stöðu
hélt hann þar til nú fyrir skem-
stu. Þektúr er höfundurinn að
því að hafa sérstaka ánægju af
fornum íslenzkum fræðum, og
hefir hann komið sér upp stóru
og fjölbreyttu bókasafni ís-