Heimskringla - 27.06.1934, Page 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. JÚNf, 1934
Jane Eyre
eftir
CHARLOTTE BRONTE
Kristján Sigurðsson, þýddi
“Eina nótt vaknaði eg við hrinur hennar
hún var vitanlega læst inni, að lækna ráði.
Það kveld var þungt í lofti, sem í Vestind-
íum gerist undan fellibyljum, svo að eg mátti
ekki sofa og hélt mig út við opinn glugga, en
náði ekki svölun, því að loftið var líkast eimi
af brennisteini; flugur suðuðu, sjávarhljóð dun-
aði dimt og þungt sem jarðskjálfti, máninn var
að síga í sjó, blóðrauður eins og glóandi kúla
í skothólks gímald, hvergi sá til lofts fyrir
þykkum svörtum skýjum, en blóðrauð ásýnd
mánans glotti við jörðinni, titrandi af aðdynj-
andi stórviðri. Þetta viðhorf beit illa á mig, í
eyrum mínum gullu heiptar yrði og formæl-
ingar vitfirringsins, og stundum nefndi hún
mig á nafn með gífurlegum fúkyrðum — engin
skækja beitir hrottalegri gífurmælum en hún
gerði, en þess í milli gekk á ýlfri og góli.
Þá sveif að mér, að ekki þyrfti eg að óttast,
að nokkuð verra mundi við mér taka, þó eg
stytti mér aldur, engin ofstækis trú gæti hugs-
að sér verri verustað en þann sem eg ætti við
að búa, og eg hugsaði með sjálfum mér: eg
skal héðan fara, og til guðs! Þetta hugsaði eg
og leitaði í ferðakistu minn að skothólki til
að framkvæma þá hugsun. En ekki stóð hún
lengi við, eg spratt upp óðara og tók sjálfan
mig taki, sem eg hafði slept eitt augnablik, í
fullkominni örvilnan. 1 sama mund lagði
svalandi vind af hafi, frá Norðurálfunni, óveðr-
ið skall yfir og leið hjá og þar eftir var loft
og láð þvegin og hrein. Þá gerði eg ráð og
fylgdi því. Eg gekk fram og aftur í garði
mínum undir drifvotúm gullepla og annara ald-
ina trjám og við glóandi sólarbál hins upp-
rennandi dags, rann mér það ráð í hug, sem þú
skalt hlýða vel til, Jane, því að það var sönn
vizka sem hughreysti mig á þeirri stundu, og
sýndi mér þá götu,- sem eg átti að ganga.
Hinn svalandi vindur af Norðurálfu þaut
í laufinu nývökvuðu og Atlantz hafsins gnýj-
andi brim dunaði með geysandi frjálsræði; mér
svall hjarta í brjósti, er svo lengi hafði í sviða
narað, við að heyra til þeirrar dynrastar, og
fyllist lifandi blóði — eg gimtist endumýjun
— sál mína þyrsti í hreinan svaladrykk. Eg
leit vonir lifna — fann að endurfæðing var
möguleg. Frá blóma boga göngum í garði
mínum sá eg út á sjóinn, er blárri var en
loftið: hin forna veröld var handan við hafið
og svona talaði vonin til mín:
“Farðu til Norðurálfu og dveldu þar, ekki
er þar kunnugt, hve sora hlaðið nafn þitt er
né hve saurug byrði er á þig fjötruð. Þú
getur tekið vitfirringinn með þér til Eng-
lands, lokað hana inni í Thorfield með hæfi-
legu eftirliti og leynd, farið svo í ferðalag
hvert sem þú vilt og dvalið með hverjum sem
þú vilt. Þessi kvenmaður, sem hefir ofreynt
þitt þol, þrekkað nafn þitt, svívirt æru þína,
spilt æskú þinni, er ekki þín eiginkona né þú
hennar eiginmaður. Sjá þú til, að hennar sé
gætt, eftir því sem ástand hennar útheimtir,
og þá geta livorki guð né menn meira af þér
heimtað. Graf þú í gleymsku hver hún er, og
segðu engri lifandi manneskju frá ykkar sam-
bandi, láttu hana vera þar sem henni er óhætt
og bærilega fer um hana og farðu svo frá
henni.
Föður mínum skrifaði eg eftir giftinguna,
þegar eg var farinn að komast að raun um
hinn rama ávöxt hjónabandsins og búinn að
komast að kyngöllum ættarinnar og sjá hví-
líkar raunir eg ætti í vændum, og bað hann
að halda hjónabandinu leyndú; áður langt um
leið fekk hann kinnroða af hinni svívirðilegu
hegðun þeirrar tengdadóttur sem hann hafði
valið sér, eftir það var honum hugarhaldið,
ekki síður en mér, að halda því leyndu.
“Til Englands flutti eg hana og á þeirri
ferð fekk eg mig fullreyndan við ferlíkið. Feg-
inn varð eg þegar eg var búinn að koma henni
fyrir í Thornfield á þriðja lofti þar sem hún
er enn og hefir gert bústað sinn að villidýrs
bæli í tíu ár — að drauga bæli. Vandinn var,
að finna þá sem trúa mátti til, að gæta hennar,
því að af órum hennar var leyndarmálið vísast
að koma upp, enda bráði af henni öðru hvoru,
svo vikum skifti, og þá óð hún elginn með
skömmum um mig. Eoks fekk eg til þess
Grace Poole frá Grimsby, hún og læknirinn
sem hingað kemur, eru þau einu sem eg hefi
trúað fyrir leyndarmáli þessu. Mrs. Fairfax
kann að gruna eitthvað, en veit ekki með
vissu, hvernig í öllu liggur. Grace hefir farist
vel í sinni torveldu stöðu, en hefir vanist á
breizkleika, líklega vegna þess hve starf henn-
ar var þreytandi, og þann breizkleika hefir vit-
firringurinn notað sér, því að hún er kæn og
til alls ills búin, til að ná af henni lyklum og
þannig komst hún út til að reyna að brenna
mig inni og til að læðast ofan til þín, nóttina
sem þú varzt hennar vör. Eg þakka forsjón-
inni, sem vakti yfir þér, að sú galna hamaðist
að búðar slæðunni en ekki þér, enda mun
hana hafa rekið minni til sinnar giftingar, þó
óljóst væri, en eg vil ógjarnan hugsa til þess,
hvað þér var nærri stefnt í það sinn. Þegar eg
hugsa til þeirra óvættar, sem tók fyrir kverk-
ar mér í morgun, að hún skók sína ægilegu
ásýnd yfir hreiðri blessaðrar dúfunnar minn-
ar, þá hryllir mig við-------”
Þegar hann þagnaði, spurði eg: “Hvað
varð af þér, þegar þú varst búinn að ganga
frá henni hér? Hvert fórstu?”
“Hvað gerði eg, Jane? Eg gerði mig að
hrævareldi, tók til umferðar eins og þeyti-
spjald, fór um álfuna þvera og endilanga og í
króka um öll hennar lönd. Og alstaðar leitaði
eg að hinu sama: að góðri og gáfaðri konu,
sem eg gæti elskað — sem ólíkasta norninni
sem eg skildi eftir í Thomfield Hall—”
“En þú máttir ekki giftast, herra.”
“Eg ásetti mér það, og var sannfærður um
að eg mætti það. Eg ætlaði mér ekki að tál-
araga, eins og eg hefi táldregið þig, heldur
segja sögu mína hreinskilnislega og draga
ekkert úndan í bónorðinu; mér virtist það í
mesta máta skynsamlegt, að mér væri frjálst
að elska og njóta elsku, og fann ekki til vafa
um, að eg fyndi stúlku, viljuga til og færa til
að skilja hvernig á stóð fyrir mér og taka mér,
þrátt fyrir þá bölvun sem á mér lá.”
“Nú, herra?”
“Þegar þú ert forvitin, Jane, þá get eg
aldrei að því gert, að brosa. Þú rekur upp
stór augu, og vindur dálítið við h-öfðinu, eins
og hvathuga fugl; það er því líkt, sem þér
finnist það sem svarað er í mæltu máli, koma
of seint ,og að þú vildir lesa á laúnreiti hjart-
ans. En segðu mér, áður en eg segi sögu
lengur, hvað táknar þetta “Nú, herra?” hjá
þér? Stutt orðatiltæki er það, er mjög títt er
þér að segja það og það hefir oft og lengi
dugað vel til að veiða upp úr mér — þó ekki
viti eg hvað kemur til.”
“Eg á við: hvað næst? Hvernig fórstu
að? hvað leiddi af þessu atviki.”
“Einmitt! Og hvað langar þig til að vita
nú?”
“Hvort þú fanst nokkra sem þér líkaði,
hvort þú baðst þeirrar og hvernig hún tók því.”
“Sagt get eg þér, hvort eg fann nokkra
mér geðfelda, og hvort eg bað hennar, en
hvað hún sagði, er enn óskráð í forlaganna
bók. Eg reikaði, í tíu ofalöng ár, úr einni höf-
uðborg í aðra, með auð fjár og göfugu nafni,
svo að eg mátti úmgangast hverja sem eg
vildi, allir baugar stóðu mér opnir. Eg leitaði
að minni fyrirmynd í kvenhóp, meðal hefðar-
meyja í helztu höfuðborgum Norðurálfu, en
fann hvergi þá sem eg leitaði að. Stundum
fanst mér eg verða var við augnakast, málróm,
lögulag áþekt því sem eg hafði óskað mér,
en alt annað reyndist, þegar til átti að taka.
Ekki leitaði eg að því, sem ómögulegt væri að
setja út á, hvorki til sálar eða líkama, heldur
a ðþví sem mér var geðfelt, sem ólíkast kyn-
blendingnum og sú leit varð til ónýtis. Eg var
að vísu brent barn, þekti hættur, hrelling og
, hjartans viðbjóð sundúrlyndis í hjónabandi,
enda hitti eg enga fyrir, sem eg vildi biðja mér
fyrir konu. Af vonbrigðunum fór eg að fara
fálauslega. Eg lifði sem lausamaður, en forð-
aðist hófleysu, sem eg hataði og hata, sá galli
fylgdi hinni grimmu glennu úr Vestindíum:
innilegur viðbjóður á hennar háttalagi lagði
hömlur á mig, jafnvel þegar eg leitaði gam-
ans og gleðskapar. Hverjar nautnir sem
stefndu til vanhófs, mintu mig á hana og
hennar lesti og því forðaðist eg þær.
“Samt gat eg ekki lifað einsamall, svo
að eg reyndi fylgikonur . Sú fyrsta var Selina
Varens; þú veizt hvemig þeirri sambúð reiddi
af; þegar karlmaður minnist svo hlálegs hátta-
lags, þá langar hann til að berja sjálfan sig.
Tvær komú eftir hana, önnur ítölsk, sam-
vizkulaus og ferk, hana varð eg feginn að
losna við, eftir þrjá mánuði, hin þýzk, einlæg
og stilt, en þung í tauminn, óskynug og tor-
sótt, í engan stað að mínu skapi; eg gaf henni
glaðlega fé til að setja verzlun á stokkana.
Báðar þessar voru álitnar frábærlega fríðar.
Hvað fanst mér til um þeirra fríðleik, eftir fá-
einar vikur! En nú sé eg, Jane, á svipnum á
þér, að þér líkar ekki rétt vel við mig núna.
Þú álítur mig kaldlyndan, lauslátan svallara —
er ekki svo?”
“Víst ertu mér ekki eins geðfeldur nú,
herra, eins og stundúm endranær. Finst þér
það ekki í neinn máta rangt, að lifa svona,
með einni fylgikonu eftir aðra? Mér heyrist
þú tala um það, eins og það væri eðlilegt og
sjálfsagt.”
“Svo fanst mér, en féll það illa, dekur og
undirgefni var því samfara. Eg vildi alls ekki
reyna það aftur. Að leigja sér fylgikonu er
litlu skárra en að kaupa sér ambátt, báðar eru
undirlægjur, annaðhvort í eðli sínu eða sam-
‘kvæmt stöðu sinni eða af hvorutveggja, og
það lægir mann að umgangaat sér lakari sem
jafningja. Mér þykir alt annað ea gott, að
hugsa ^il sambúðarinnar við þessar snótir.”
Eg fann sannleik í þessú máli og þá full-
vissu, að ef eg gleymdi sjálfri mér og öllu
því sem mér hafði innrætt verið, ef eg slepti
mér til þess — undir nokkru yfirskini, hve
mikið sem fegurð væri, hversu sterk sem
freistingin væri — að feta í fótspor þessara
aumingja stúlkna, þá kæmi sá dagur, að hon-
um þætti hnyss að því, að minnast sambúðar
við mig, rétt álíka og þær. Eg hafði ekki orð
á þessari vissu, mér var nóg að halda henni í
barminum. Þar geymdi eg hana vandlega,
svo eg ætti hana vísa, þegar í raunir ræki.
“Nú, Jane, því segirðu ekki ‘Nú, herra?’
eins og vant er? Eg hefi ekki sagt alla sög-
una af mér. Eg sé að þér mislíkar við
mig enn. Eg kem nú að því sem mest er um
vert. Síðastliðinn.vetur kom eg, laus við fylgi-
konúr, gramur í skapi yfir gagnslausu, reikulu
einlífi, súr af vonbrigðum, illa hugaður til allra
manna ,einkum kvenmanna, (eg var farinn
að halda, að trú og ástrík kona væri ekki ann-
að en draumur) eg kom, því að erindi biðu
mín, til baka til Engíands.
Einn kaldan vetrardag í rökkrinu kom eg
ríðandi þangað, sem eg sá til Thornfield Hall.
Ekki vænti eg firðar né gamans á því hryllilega
setri. Á riði við götuna sá eg litla mann-
eskju sitja einsamla; eg fór hjá og gætti ekki
að henni frekar en víðirunnunum hinu megin
götu. Mig grunaði ekki, hve merkilegt það
var, sem hér varð fyrir mér, fekk ekkert hug-
boð úm, að dæmidís lífs míns — gæfa mín eða
hitt, til góðs eða ills — biði mín í því óálitlega
gerfi. Sízt kom mér það til hugar, þegar hest-
urinn var dottinn og hún kom að bjóða mér
hjálp, stilt og prúð, grönn og hálfstálpaðri
stúlku lík! Það var líkt og lítill söngfugl
hefði boðist til að bera mig á sínum smáa
vængi. Eg var stirður, en smásmíðið vildi ekki
styggjast, heldur hélt sig nærri mér með
furðulegri staðfestu, og leit út og talaði eins og
henni væri einhverskonar vald gefið. Liðsinni
þyrfti eg á að halda, og frá henni, og svo varð
að vera.
Þegar eg snart hinar mjúku, smáu hendur,
var sem lifandi safi, nýr sefi, læddist um mig
allan. Gott var, að þessi huldumær hlaut að
hverfa til mín aftur, að hún dvaldi á mínu
heimili, ella hefði eg séð eftir hénni, er hún fór
í hvarf. Eg heyrði þig koma heim það kveld,
Jane, þó tæplega yrðir þú þess vör, né vissir að
eg var farinn að hugsa til þín. Daginn eftir
horfði eg á þig úr felustað, í hálfa stund, með-
an þú varst að leikurn við Adelu á göngunum.
Þá var bylur, man eg eftir, og þér þótti ekki
fært út. Eg var í minni stofu, hurðin í hálfa
gátt, svo að eg gat bæði heyrt og séð hvað
fram fór. Þú sintir Adelu og leiknum, en þó
þótti mér, sem þú værir annars hugar; mjög
varstu þolinmóð og góð við hana, litla Janet
mín, talaðir við hana 'og skemtir henni langa
lengi. Þegar hún loksins fór burtu, fórstú að
ganga um gólf í djúpum þönkum. Öðru hvoru
leiztu út um glugga á drífuna, hlustaðir á
veinið í vindinum og tókst svo aftur til þíns
seina gangs og blíðu drauma. Eg hugsa, að
þær húgarins sýnir hafi ekki daprar verið, eg
tók eftir að gamni brá fyrir í augum þínum
og mjúkreifum hvatningi í fasi þínu, ekki bar
það vitni um beizka, hugsjúka veilu, heldur
um ljúfar hugrenningar æskunnar, þegar hún
tekur fjörspretti á viljugum vængjum vonar
upp til hárra himna vilar sinnar. Þú hrökst
úpp af draumi þínum við það, að Mrs. Fairfax
talaði til vinnukonu í forsalnum ,og þá var
skrítið að sjá hvernig þú brostir með sjálfri
þér að sjálfri þér, Janet! Mikil hyggindi voru
í brosi því, það sýndist gera tómt gaman úr
hugarburðum þínum, og segja sem svo: —
Mínar fögru hugarsjónir eru skemtilegar að
vísu, en ekki má eg gleyma, að þær eru hug-
arburðir og ekkert annað. Eg hefi roðað loft
og græna paradís, blómum stráða, í kollinutfi
en eg veit mjög vel, að útifyrir eru þungfærar
brautir og svartir skýflókar. Þú hljópst ofan
stiga og baðst Mrs. Fiarfax um eitthvað að
starfa, búreikningana eða eitthvað því um líkt.
Mér þótti leitt að sjá ekki til þín lengur.
Eg beið kveldsins og sendi þá eftir þér.
Mér fanst skapgerð þín óvenjuleg, svo að slíka
þóttist eg aldrei hafa fyrir fundið: eg gimtist
að kunna hana og kynnast henni betur. Þú
varst frjálsleg og þó ekki fröm, og þegar eg
kom þér á skrið að tala, þóttist eg finna í þér
undarlegar andstæður. Búningur þinn og fas
var hvortveggja eftir settum reglum, fram-
gangan miðúr einbeitt, eins og þú værir fín-
gerð en alveg óvön að umgangast fólk og
mikið smeik við að hlaupa á þig; en þegar þú
leizt upp á þann sem þú talaðir við, var skerpa
í tillitinu, kjarkúr og fjör. Þú sýndist venjast
mér fljótt og finna greið og hnittin svör við
mínu tali, eg held þú hafir bráðlega fundið til
samúðar, Jane, við þinn hasta og harðgerða
húsbónda, því að það var furða hve fljótt þú
gerðist spök og örugg í fasi. Hvemig sem eg
urraði, var enga undrun á þér að sjá, ótta né
gremju né nokkra skaparun; þú aðgættir mig
vandlega og öðru hvoru brostir þú við mér,
með einlægni, skarpskygni og yndisþokka, sem
| eg get ekki með orðum lýst. Eg hafði bæði
'■ ánægju og örvun af því sem eg sá; mér þótti
vænt um það sem eg hafði séð og girntist að
j kanna meira. Samt gerði eg mér ekki dátt
| né dælt við þig og sendi sjaldan eftir þér. Eg
- fór að eins og sælkeramir, hugsaði mér að
| geyma mér sem lengst nautnina af lostugri,
, bragðskarpri nýjung. Sömuleiðis kveið eg því
i stundum, að ef eg færi óvarlega með blómið,
i mundi fegurð þess fölna — þess Ijúfa yndi
hverfa. Eg vissi þá ekki, að það blóm var
ekki beytilégt, heldur öllu fremur ljómandi
líki annars, sem greypt var í gimstein. Enn-
fremur vildi eg reyna, hvort þú leitaðir á ef eg
j forðaðist þig, en ekki varð af því; þú hélzt þig
i í skólastofu, að skrifborði og málara grind.
1 Ef svo bar til að við mættumst, þá fórstu hjá í
I hraðara lagi og leizt ekki við mér, úmfram það
■ sem kurteisir siðir heimtuðu. í þann tíð var-
stu alvarleg á svip — ekki hugsjúk, því að
veiluleg varstu ekki, en alt annað en léttlát,
i því að vonirnar voru næsta litlar og skemtan-
ir engar. Mig langaði til að vita hvað þú
hugsaðir um mig, eða hvort þú hugsaðir nokk-
urntíma um mig og ásetti mér að komast að
því.
“Eg gaf þér nú góðar gætur. Einhver
fögnuður var í tilliti þínú og gleði í fasi þínu
þegar við áttum tal saman. Eg sá að þú
varst lagin til umgengni við aðra, og að deyfð
þín stafaði af einveru í skólastofu og af fá-
sinni en ekki ómannblendni. Eg leyfði mér
það eftirlæti, að sýna þér góðvild; góðviljinn
var ekki lengi að örva tilfinningamar, blíðu
svipur kom á andlit þitt, rómurinn varð mjúk-
ur, mér þótti vænt að heyra þig nefna mig á
nafn með fögnuði og þakklátu geði. Um þær
mundir þótti mér gaman, Jane, þegar fundum
okkar bar saman af hendingu; það var líkt og
skritilegt hik kæmi á þig. Þú leizt við mér
dálítið áhyggjúsamlega, eins og þú værir í
vafa, vissir ekki vel á hvaða tiktúm væri von
frá mér — hvort eg ætlaði að láta húsbónda-
lega með alvörugefni, eða vinalega með góð-
legu gamni. Mér var þá farið að þykja svo
vænt um þig, að eg fekk sjaldan af mér, að
láta þurlega við þér, og ef eg lét alúðlega við
þér, þá varð þitt unga dapurleita andlit svo
blómlegt, bjart og blítt, að eg gat varla við
mig ráðið, að faðma þig að mér.”
“Minstu ekki á þá daga, herra, tíðarmeir”,
mælti eg og strauk tár .af mér, í leyni. Eg
kvaldist af að heyra hann tala svona, því að
eg vissi hvað eg varð að gera, og það bráð-
lega, en alt sem hann rakti upp um sínar til-
finningar, tálmaði þeirri fyrirtælun. Hann
svaraði strax:
“Nei, Jane, hvað skyldi knýja til að rekja
liið umliðna, þegar hið núveranda er svo miklu
vissara og hið ókomna stórum hýrara og bjart-
ara?”
Mig hrylti við að heyra þessa blindni.
“Nú sérðu hvernig öllú er varið — er ekki
svo? Æska mín og þroska ár gengu yfir mig
með ósegjanlegu böli eða eyðilegri einveru. Nú
hefi eg fundið í fyrsta sinn þá sem eg í sann-
leika elska — eg hefi fundið þig. Þú ert
samúð mín — minn betri maður — minn
góði engill. Við þig er eg tengdur sterkum
hollustu festum. Mér finst þú vera góð, gáf-
uð, yndisleg: heit og hátíðleg ástríða er sprott-
in upp í hjarta mínu, hún leitar þín, togar þig
að lindum lífs míns og miðju míns fjörs, reifar
þig minni tilveru, logar skæru báli og glöðu
og bræðir okkur saman í eina heild.
“Af því að eg fann þetta svo vera, ásetti
eg mér að eiga þig. Að segja mér, að eg eigi
konu, er tómt háð, þú veist að hún er ekki
annað en ferlegur fjandi. Eg gerði rangt, að
segja þér ekki eins og var, en eg óttaðist hörku
sem þú átt til, eg óttaðist fordóma, innrætta
þér frá barnæsku, og vildi eiga þig vísa, áður
en eg segði þér allan trúnað. Þetta var hug-
leysi mitt. Eg hefði átt að treysta göfug-
mensku þinni og veglyndi strax frá upphafi,
eins og eg geri nú — sýna þér einlæglega inn
í mitt kvala lif — lýsa fyrir þér mínu hungri
og þorsta til æðra og dýrmætara lífs —
sýna þér, ekki minn ásetning (það orð er
ekki nógu sterkt), heldur eðlishvöt til að
elska trúlega og frýjulaust, þegar í móti kem-
ur einlæg ást og óskorúð. Eftir það hefði eg
átt að biðja þig að taka heitorði mínu og gefa
mér þitt jáyrði — gef mér það nú, Jane.”
Nú varð þögn.
“Af hverju svararðu ekki, Jane?”
Eg var í sárri raun; minn innri maður var
haldinn greip af glóandi járni. Sú stund var
stríð, ægileg, myrkva full og bruna. Ekki gat
nokkur lifandi manneskja óskað sér dýrlegri
elsku en mér var boðin og þann, sem elskaði
mig svo dátt, tilbað eg af öllu hjarta: og eg
átti þann kost einp, að hafna ást minni og
goði mínu. Eitt orð tjáði mína óþolandi
skyldu — “Farðu!”
“Jane, þú skilur hvað eg vil hjá þér? Rétt
þetta loforð: — Þú mátt eiga mig, Mr. Ro-
chester.”
“Mr. Rochester, þú mátt ekki eiga mig.”
Nú varð enn þögn.