Heimskringla - 16.01.1935, Síða 5

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. JANÚAR, 1935
einskis annars. Ef það dugar
ekki til þess, þá verðum vér að
ibreyta því. Það er ekki nema
eðlilegt, að oss þyki vænt um
þá hluti, sem vér höfum lengi
haft not af, en þó oss sé vel við
tilhögun eða kerfi, þá rekur oss
enginn nauðug til, að sjá I
gegnum fingur við ágalla þess.
Sumir yðar ku'nna nú að
ségja, að þetta hafi dugað oss
vel að undanförnu og því sé
meir en líklegt, að svo muni
verða framvegis. Víst er það
engin sönnun fyrir að svo verði.
Og að vísu sannast það af á-
standinu eins og það er, að sú
tilhögun er óhæfileg. Og því
segi eg, ef það kerfi dugar oss
ekki, þá verðum vér að breyta
til. Það er engin ástæða til að
halda í gömlum skorðum neinni
tilhögun, ætlaðri fólki til ham-
ingju og hagsældar, ef breyt-
ingar á þeirri tilhögun ná þeim
tilgangi betur.
Saga kapitalisma
Nú ætla eg ekki að rekja
fyrir ýður sögu kapitalisma, en
eg álít það næsta mikils vert,
að þér rannsakið nákvæmlega,
hvernig kapitalismi varð til. Sá
vandi sem vér nú stöndum í,
mundi skiljast betur, ef þér
vilduð rekja feril þess kerfis og
framþróun, frá því það var ein-
falt ráð, einfaldlega notað unz
það varð margbrotin fram-
kvæmd ráðs, er teygt var og
togað þar til alls ekki var sjálfu
sér líkt. Þá munduð þér sjá,
að af stilli og skakkajafna vann
kerfið fyrrum vel og rétt, en það
jafnvægi hefir það alls ekki til
að bera nú á tímum.
Stjórnir ráða lagi
Fyrrum var samkepni sjálf-
ráð og sölutorg aðhaldslaus, en
þér munduð fræðast um, að sú
aðferð er úr kerfinu fallin og
að eitt er komið í þeirra stað:
umsjðn og aðhald hins opin-
bera. Yður mundi skiljast, að
undanfamar viðskifta kreppur
stöfuðu frá ólagi á kerfi þessu,
og að lagfæringin hafði í för
með sér sárar þrautir og mann-
raunir, að þessar viðskifta
kreppur voru h'kar sóttarháska,
hættulegar og torsóttar viður-
eignar, en að núverandi kreppa
u
er þeim öllum meinlegri, og ut-
heimtir þessvegna íhlutun og
aðgerðir landstjórnarinnar.
Nýr kraftur
Ef þér rannsakið þetta kapi-
talisma kerfi, þá munduð þér
meta til fulls mörg atriði, sem
valda því sem merkilegast er af
öllum: að tímarnir hafa breyzt,
að gamalt ástand og aðstöður
eru úr sögunni, að nokkuð nýtt
er upp komið í félagi voru og
viðskiftum, og að sá nýi máttur
og megin heimtar freklega, að
hann sé viðurkendur. Og eg
neyðist til, að bæta þessu við:
þá munduð þér komast að ljós-
ari raun um það, hve heimskir
þeir menn eru, sem reyna að
láta sem þessi ósigrandi sann-
leikur eigi sér engan stað.
Eg þarf ekki að kveða á um
það, að hve miklu leyti kreppu-
sóttimar hafa stafað af skriði
framfaranna, sem enginn ræður
við, eða að hve miklu leyti af
því, að kapitalismi kunni ekki
að stilla sig eftir þessari fram-
sóknar hreyfingu. Ekki þarf eg
heldur að segja af eða á um
það, hvort núverandi kreppa
hefði upp komið ef kapitalisma
kerfið hefði staðið undir stjóm
meir en menskra manna, þeirra
er skapaðir hefðu verið úr tómri
vizku og heilögu háttalagi. Hið
sanna er, að frá upphafi hafa
ágjarnir og óvandaðir menn
notað sér galla kerfisins í bar-
áttunni fyrir sínum hagsmun-
um. Og ef vér bætum úr þess-
um ágöllum og tökum þar með
fyrir þær ófögru athafnir, sem
þeir hafa gefið tilefni til, þá er
vel að verki verið og hagkvæm-
lega.
BRÉF
Hr. Loftur Bjarnason í Salt
Lake City, hefir enn sem fyr
sýnt Heimskringlu þá velvild,
að leyfa henni að birta bréf er
honum var skrifað af öldruðum
íslendingi á Hawaii-eyju og sem
lengi hefir búið fjarri löndum
sínum. En á bréfinu sannast,
að oft er það gott sem gamlir
kveða og mun margur hafa
skemtun af að lesa það. Er
Heimskringla þakklát Mr.
Bjarnasyni fyrir, að lána her
það til birtingar.
Hólúalóa, North Kó
Island of Haw
10. ágúst, 19í
Herra L. Bjarnason,
Salt Lake City, Utah
Heiðraði herra, kær kveðja:
Yðar bréf meðtekið í fyrrr
dag, kæra þökk. Átti varla vo
að heyra frá yður. Af mér e
það að segja, að eg er nær ver
tíðar lokum á sjötugasta árini
og það eina er eg er enn fæ
um, er að lesa eða pára línu
hefi liðið af hjartabilun og sjón-
depru nú í 8 ár; eg hefi notið
dálítils styrks frá stjórninni fyr-
ir að áður fyr var eg í sveit
þeirri, er varði nýju stjórnina
er ruddi Liliokalani frá ríkjum
1893; kom hér 1890 og hefi
verið hér mest af tíðinni, utan
þrívegis, er eg kom til Ameríku
og eitt skifti til Suðurhafseyja
n.l. Fiji eyja — var mest vöku-
maður (Watchman) meðan
heilsan entist en nú dvalið 8 ár
í Kóna héraði, mest vegna
augnanna, því hér er aldrei
stormur eða ryk; svo er leiga á
húsum miklu lægri, en í bæn-
u:m Honolulu eða Hilo, hvar
túrista-prísar eru eða dagprís-
ar á flestu. Meðal ísl. er það
venja að ættfæra fólk; þar um
er eg ei fróður, heiti Gísli son
Guðmundar er bjó í Sauðeyjum
í Barðastrandarhrepp, og þar
uppalinn, en fæddur í Flatey í
Eyjahrepp hvar móðurfólk mitt
bjó í langa tíð. Móður móðir
var systir Þóru í Skógum, móð-
uy Matthíasar prests og skálds
og séra Guðm., sálmaskálds á
Kvennabrekku í Dölum, og
sagnaþulirnir Herdís og
Ólína eru dætur Andrésar móð-
urbróður míns. Eg er einn míns
liðs og hefi verið alla æfi, og
þekki enga ísl. í ameríku utan
Christian Sivertz í Victoria, B.
C., hver fór heim á hátíðina
1930. Sigurgeir Sigurðsson
faðir hans bjó á Grænhól í
sveit minni og er víst ^á eini er
þaðan flutti til Ameríku, fólk
var bæði fátækt og engin útþrá
þar vestra, enda er flest í
Ameríku af löndum, að austan
eða norðan af íslandi. Christian
Ivertz er eg gat um, skrifar
ér við og við. Með litlum
num tókst honum að koma
eimur sonum sínum gegn um
iskóla, svo nú eru báðir í
öðum við háskóla í U. S. A..
n eg efast um að þeir ta’
orrænt mál, því aftaf va
nska töluð í viðurvist þeirr;
eima fyrir, a. m. k. var svo þí
g heimsótti það á fyrri dögum
>ar eg var mest af tíðinni nyrð-
•a í Victoria, B.C. En þeir err
•æktarsöm ungmenni báðir,
gáfu foreldrum sínum nægilegt
til íslands farar þá þeir heyrðu
þau æskja þess að sjá landið og
hátiðina. Kom aldrei í Fjalla-
bygðir Ameríku, en heyrði getið
um Utah á Isafirði, hvar eg
dvaldi tvö síðustu árin heima;
þar var Mormóna trúboði en
varð h'tið ágengt þar — svo las
eg pésa Eiríks á Brúnum um
ferö hans til Utah og lýsing á
Salt sjó staðnum er hann nefndi
Salt Lake City, ærið glæsilega;
og faðir kunningja míns í Hon-
olulu hver tilheyrir L. D. S.
kirkju þar í borg í Ameríku á-
samt þjóðskipulagi þar er væri
fyrirmynd, með jöfnun á ver-
aldlegum gæðum meðal alþýðu.
Þó hann hafi aldrei komið þar
þá gat hann fengið upplýsingu
hjá kirkjudeild sinni. Mér skilst
að þar sé “theocracy” andleg
stjórn í flestum efnum; ef svo
er, er.það eini vegurinn til vel-
sældar alþýðu. Leitið fyrst guðs
ríkis og alt annað gott mun
fylgja, hefi nokkra reynslu, því
eg hefi telheyrt tveimur Co-op.
Colonies, er báðar strönduðu á
sjálfselsku og sérgæðingshætti
meðlimanna.
Þó Villa, er var óaldar náungi,
væri kent um upplausn á ný-
lendu vorri í Mexikó, þá var að-
eins tíma spursmál að innbyrð-
is óeining hefði riðið henni að
fullju' þar einingu andans í 'bandi
friðarins skorti. Svo þér sjáið
að eg hefi um dagana elt ýmsa
vafurloga í leit að jarðneskum
sælureit forgefins. Og mikið
af því er mér innvanst til fór í
þessleiðis heimskupör. — Ný-
lega urðum við þess heiðurs að-
njótandi að Roosevelt forseti
kom hér við um einn dag, enn
steig ei á land, svo allir urðu
vonsviknir, því alt fólkið þyrpt-
ist niður að ströndinni; en næst
€r hann heimsótti borgina Hilo
sem er austan á eynni var hon-
um fagnað eftir föngum; lík-
lega var koma hans mest þang-
að til að sjá eldgíginn mikla,
sem er þar í grend. Fólk gerir
sér alskyns “fantastic” vonir um
áhrif komu hans, svo sem um
endurskoðun á eignarétti
ýmsra á landi hér, er sumir
segja að hafi verið ekki á lög-
legan hátt fengið frá frumbúum
(aborginals) eyjanna — og trú-
boðar og afkomendur þeirra eru
mest sakaðir um slíkt athæfi,
ekkert veit eg með vissu um
sannleika á því máli, en veit þó
að öll menning og menningar-
stofnanir eru' beinlínis þeim að
þakka, og ólíklegt að þeir hafi
notað fávísa frumbúa fyrir fé-
þúfu, enda var landverð lítið
áður en sykurræktin byrjaði,
mætti segja verðlaust, hvar
vatn skorti, sem er víða í eyj-
unum. Tíðin er nú hagstæð,
nóg regn, sem er fyrir öllu, svo
fólk fær nægilegt grænkál þar,
mest af því er “vegetarians”,
grasbítar, líklega á íslenzku
máli. Við erum svo langt frá
höfuðstaðnum, að við fáum
ekki mikið af þessu Roosevelts
hjálparfé.
Þér fyrirgefið hvað þetta er
illa úr garði gert þó nógan hafi
eg tímann, en eg fekk enga
mentun heima, engir skólar fyr-
ir alþýðu í mínu' héraði fyrir 60
árum, er eg var unglingur; mér
þætti gaman að vera fær um
að búa hvar einhverjir ísl.
dvelja. Fyrir nokkru keypti eg
vegabréf, ætlaði heim, en fékk
“cold feet in common parlance”,
efnalítill og svo kuldinn og
myrkrið, eftir öll þessi ár í
hitabeltinu. Þó aldrei sé mjög
heitt, þá er aldrei kalt eða
minna enn 60° Fahr., við sjó-
mál hér í ey. Það yrði mér á-
nægja ef þér vilduð segja mér
eitthvað um staðhætti í yðar
héraði, því stundum finst mér
íðin löng, enga að tala við, ná-
búamir, japanítar eða portú-
gallar, hvórugir skilja utan
“pigdin English” þrátt fyrir5-6
miljónir dala er eytt er, til upp-
lýsingar á ungviðið, árlega eða
áætlun yfir 2 ár; man ekki
hvort er, en það er sannlega
atvinnubót fyrir kennarana
hvað sem öðru líður. Ef það er
nokkuð viðkomandi eyjunum er
þér vilduð vita yrði það mér á-
nægja að láta yður vita eftir
beztu vitund, því þó eg sé frá
öllum bókasöfnum þá er minnið
allgott enn og fyr las eg tölu-
vert, því Honolulu hefir fjöl-
breytt bókasafn, hvar eg lifði
fyr mest af tímanum hér í eyju.
Með kærri kveðju og þakklæti
fyrir að skrifa mér, yðar virð-
ingarfylst,
G. Goodman
Box 2560
Honolulu, T. H.
90% KJÓSENDA I SAAR
GREIÐA ATKVÆÐI MEÐ
SAMEININGU V1Ð
ÞÝZKALAND
Saarbrucken, 15. jan. — Við
atkvæðagreisluna s. 1. sunnudag
í Saar aðhyltist yfirfljótanlegu'r
meirihluti íbúanna sameiningu
við Þýzkaland.
Tala atkvæðanna með að
sameina Saar-héraðið aftur
Þýzkalandi, nam 476,089. En
það er 90.8% allra atkvæðanna.
Með því að héraðið væri und-
ir vernd þjóðabandalagsins voru
greidd 46,613 atkvæði, eða
8.87% allra atkvæða.
Aðeirfs 2,083 atkvæði voru
með sameiningu við Frakkland.
Það er aðeins brot af 1% allra
atkvæða (.33%).
— Etfir atkvæðagreisðluna
bjuggust ýmsir við að flytja
burtu úr Saar-hérðainu til
Frakklands og helzt áður en al-
þjóðalögreglan yfirgæfi hérað-
ið. Um 400 Gyðingar sáu sér
ekki til setu' boðið og hafa nú
þegar yfirgefið heimili sín. —
Nokkrir þeirra hafa tekið ból-
festu í Luxembourg, en 150
gera ráð fyrir að flytja til
Palestínu.
Verkfall varð s. 1. mánudag
í einni verksmiðju Frakka í
Saar. Er enginn efi á því tal-
inn, að það stafi af áhrifum
kosninga-úrslitanna.
Á Þjóðverjum er sagt að ligþi
vel eftir þennan sigur.
NOKKUR AF UMBÓTANÝ-
MÆLUM BENNETTS
Blaðið Toronto Star, sem ótt
og uppvægt er út af umbótaný ■
mælum Bennetts og telu’r þau
argvítugasta sósíalisma, bendir
á þessi atriði í þeim, máli sínu
til sönnunar:
Atvinnuleysis-vátrygging
Ellistyrk
Sjúkra-vátryggingu
Slysa-vátryggingu
Eftirlit með viðskiftagróða
Jafnari útbýtingu auðsins
Lágmark vinnulauna
Ákveðinn vinnutími
Bann við að böm vinni
Stjóm á sölu búnaðar og
annarar afurða
Eftirlit með rekstri fjármála-
stofnana
Stjórn á hveitisölu.
Eftirlit með öllum viðskiftu'm
Lög er banna félögum að
selja “afvatnaða” hluti
í eignum o. s. frv.
Jæja — þetta er ekki sem
verst sýnishom, þegar á alt er
liitð, af umbótatillögum Ben-
netts. Það getur verið að það
sé “fjandafæla” í augum þeirra,
sem blaðið Toronto Star lesa,
sem er liberal og þjónar auð-
valdinu í Ontario dyggilega. Hér
Myndalaus myndabók 7
EFTIR H. C. ANDERSON
Sig. Júl. Jóhannesson, 'þýddi
Fjórða mynd
“I kveld var eg á þýzkum kímnisleik,” sagði
máninn: “Það var í litlu þorpi. Hesthúsi var
snúið upp í bráðabirgðarleikhús. Básamir
voru' allir dubbaðir upp og búnar til úr þeim
smástúkur handa fólkinu til þess að sitja í.
iStoðir og milligerðir voru skreyttar eða
öllu heldur huldar með allavega litum pappír.
Niður út loftinu hékk ljósahjálmur úr
járni — en svo var lágt undir loftið að þeir
hæstu gátu tæplega gengið uppréttir án þess
að reka sig upp undir. Til þess að láta svo
líta út að ljósið hyrfi upp í loftið eins og á
stómm lekhúsum, þegar bjallan hringdi, var
stórt kerald þannig útbúið að það hékk neðar
en Ijósið, og þegar það var dregið upp undir
loftið þá faldist ljósið í því (keraldinu).
“Klingling, klingling,” sagði bjallan og
keraldið lyftist hér um bil hálft annað fet, þá
hvarf Ijósið og leikurinn bjTjaði.
Ungur aðalsmaður var þar staddur með
konu sinni; þau voru á ferð um landið og
töfðu náttlangt í þorpinu’. Forvitni var svo
mikil að sjá þau, að hesthúsið var alveg troð-
fult.
Aðeins örlítið svið undir ljósahjálminum
var autt; þar sat enginn. Lýsi lak niður úr
ljósum, þess vegna var enginn undir þeim.
Eg sá þetta alt, því svo heitt var í hest-
húsinu að opnaðar voru allar smugur til þess
að hleypa inn hreinu lofti. En inn um
allar opnu smugurnar á veggjum gægðust
piltar og stúlkur, sem þyrptst höfðu að hest-
húsinu að utan af forvitni. En inni fyrir var
lögregluþjónn með staf í hendinni, fór með-
fram Veggjum að innan og potaði prikinu út
um hverja smugu til þess að reka fólkið í
burtu sem inn vildi gægjast.
Næst leikpallinum sáust þau greifinn og frú
hans; þau sátu þar í gömlum ruggustólum. 1
þeim stólum sátu þau venjulega borgarstjórinn
og frú hans. í kvöld urðu þau að sitja á hörð-
um trébekkjum eins og hitt fólkið.
“Þarna sannast það að einn kemur öðr-
um meiri,” hvísluðu konurnar hver af annari,
og þótti 'auðsjáanlega gaman að. En alt
þetta stuðlaði til þess að gera skemtunina
ennþá hátíðlegri. Sú virðing sem greifinn og
frú hans veittu með nærveru sinni lyfit öllu
upp í hærri tilveru; og það að borgarstjórinn
með frú sinni var jafn afþýðunni fylti fólkið
nokkurskonar sjálfsaðdáun.
Að leiknum enduðum seig keraldið niður
að ljósahjálmurinn birtist aftur, fólkið klappaði
saman lófum og eg — já, mánninn tók þátt í
þessum kýmnisleik frá byrjun til enda.”
Fimta mynd
“Það var brúðkaupshátíð,” sagði máninn.
“Söngvar voru sungnir; minni voru drukkin.
Alt var ríkmannlegt og skrauti búið.
Gestirnir fara heim; það er komið fram
yfir miðnætti. Mæðurnar kystu brúðgumann
og brúðurina og kveðja þau. Þau eru orðin alein
— en eg sé þau; en gluggatjöldin voru svo að
segja dregin alla leið niðu'r.
Ljós logaði í hinu vistlega svefnherbergi
brúðhjónanna.
“Guði eé lof að allir eru farnir!” sagði hann
og kysti hana bæði á hendurnar og munninn.
Hún brosti — og grét, hallaði sér upp að
honum og hvíldi við brjóst hans, með þungum
andardrætti alveg eins og lótusblómið hvílir
á rennandi vatninu — og þau töluðu saman
blíðmæli gagntekin af hinni dýpstu sælu, sem
lífið á til.
“Sofðu' nú vært,” sagði hann. En hún
hækkaði gluggatjöldin: “ó, hvað máninn skín
yndislega!” sagði hún. “Sjáðu bara hvað
hann er dýrðlegur, hvað hann er kyrlátur en
glaðlegur og bjartur!”
Og svo slökti hún ljósið og það varð
skuggsýnt í hinu vistlega herbergi — en geisl-
ar mínir ljómuðu alveg eins og augu brúð-
gumans ljómuðu. — Kvennlega sál, kyss þú
hörpu skáldsins þegar hann syngur um leynd-
ardóma lífsins.
5. SÍÐA
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BirgSlr; Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
vestra mun það hafa önnur á-
hrif.
WINNIPEG-FRÉTTIR
Borgarstjóri John Queen gaf
í skyn á bæjarráðsfundi s. 1.
laugardag, að hann hugsaði sér
að auðga fjárhirzlu borgarinnar
um eina miljón dollara með því
að hækka skatt á viðskifta-
mönnum.
* * *
Bæjarráðið kaus nefnd á síð-
asta fundi til að rannsaka mögu
leikana á að Winnipegborg tæki
í sínar hendur sölu á brauði og
mjólk, ennfremur stofnun bæj-
arbanka og húsabyggingar.
¥ ¥ ¥
Horace Ghevrier, sem um
langt skeið hefir rekið klæða-
verlun í þessum bæ, og ís-
lendingum sem öðrum hér er
að góðu kunnur, dó s. 1. laug-
aidag.
¥ ¥ ¥
Á einum bæjarráðsfundi ný-
lega, lenti í svo gráu milli Hon-
eymans og Rice-Jones, að hinn
j fyrn^fndi hótaði að kalla á lög-
reglumenn og láta kasta Rice-
Jones út.
* * *
Þríbura fæddi kona nokkur í
Winnipeg s. 1. laugardag. Heitir
hún Mrs. Duff og er kona Wil-
liam H. Duff, vara-forseta heild-
sölufélagsins Campbell Bros and
Wilson. Börnin fæddust öll á
einum fjórðungi úr stundu, tvaar
stúlkur og einn drengur; dreng-
urinn er yfir fimm pund og
stúlkurnar fjögur til fimm pund
hvor. Börunum og móðurinni
líður vel.
FJÆR OG NÆR
Prófessor Watson Kirconell
flytur erindi um íslenzka ljóða-
gerð í Agnes St. Labor Hall
annað kvöld (fimtudag). Auk
þess verða þar sýndar myndir
frá íslandi, sungnir íslenzkir
söngvar og dans á eftir. Inn-
gangur 15c. Verkamannafél.
hefir þama skemtisamkomu á
hverju fimtudagskvöldi, þetta
kvöld er sérstaklega ætlað ís-
lendingum. Þeir ættu að fylla
húsið.
¥ ¥ ¥
S. S. Anderson frá Piney var
í viðskiftaerindum í bænum eft-
ir helgina.
¥ ¥ ¥
Söngflokkur Fyrsta lút. safn-
aðar hefir ákveðið að halda
“ESKIMO TEA” á föstudags-
kvöldið 18. janúar eða, nú í vik-
unni, í fundarsal kirkjunnar á
Victor St.
Það eru nokkur ár síðan
söngflokkurinn hefir haldið
heimboð og vonast er eftir að
fólk sýni vináttu og velvild með
því að fylla salinn þetta kvöld.
Tekið verður á móti gestum
frá klukkan átta, en um níu
hefst stutt en vandað prógram.
Engin aðgengur seldur en skál-
ar verða á kaffiborðum fyrir
samskot.
Rakarinn — Gerið svo vel að
fá yður sæti. Gott veður í dag.
Hvers óskar herrann? Hvað
segið þér um ráðstefnuna í
London? Hvemig viljið þér að
eg klippi yðúr?
Gesturinn — Þegjandi.
* * *
Ákærður — Eins og þér vitið,
herra dómari. . .
Dómarinn (önugur) — Eg
veit ekki neitt.
4