Heimskringla - 20.01.1937, Page 1

LI. ÁR'GANGUR
WINNIPBG, MIÐVEKUDAGINN, 20. JANÚAR 1937
NÚMER 16.
HELZTU FRÉTTIR
Sambandsþingið
Sambandsþingið kom saman í
Ottawa s. 1. fimtudag. Frá því
er enn fátt að segja, nema hvað
þingsetningin kvað hafa borið
sama ytri töfrablæinn og áður.
Fylking skrautbúinna manna
gekk í fararbroddi til þinghúss-
ins og af giltum hnöppum og lit-
klæðum lýsti, svo kvenfólkið
varð hrifið af því. Þessi viðhöfn
er ávalt tilkomumikil, ávalt eins
en þó ávalt ný, enda á hún
ekkert undir sól og regni, og er
að því leyti ólík búskap bóndans.
Að þessum ytri táknum og
stórmerkjum fráskildum, er
fátt merkilegt af þinginu að
segja. Hásætisræðan var lesin
fyrsta daginn af landstjóra,
Tweedsmuir lávarði. Var ræðan
bæði stutt og fábreytt að efni
eins og í huga hefði búið, að
koma henni sem fyrst af dag-
skrá, líkt og ræðumenn verða
stundum að gera á samkomum
með dansi á eftir. Mest eða
aðalefni hásætisræðunnar laut
að konungaskiftunum á Bret-
landi og því, að hylla sem fyrst
George konung VI. Hann verð-
ur krýndur 12. maí og fara ein-
hverjir fulltrúar frá Canada til
Englands til að vera við þá at-
höfn staddir. Þá er getið um
framfarir landsins, einkum í við-
skiftum á liðna árinu. Enn
fremur er minst á að fyrir þing
inu liggi að samþykkja breyting-
ar sem stjórnin hefir hugsað sér
að gera á viðskiftasamningunum
frá árinu 1932, sem gerðir voru
í Ottawa. Einnig er getið um
nefnd sem starfandi sé að því að
bæta úr atvinnuleysi og samn-
ingum, sem sambandsstjórnin
hafi gert við fylki landsins um
það og sem borið hafi góðan á-
rangur(!). Til þess að bæta
hag alþýðu, hefir stjórnin samið
við banka um lán með 6% vöxt-
um til viðgerðar á húsum. Og
loks er að skipuleggja flugferðir
um landið og hermálin í sam-
bandi við það.
Tillagan um að hylla konung,
var samþykt með öllum atkvæð-
um í þinginu eftir stuttar um-
ræður. Lutu þær þó ekki að til-
lögunni, heldur gerði King for-
sætisráðherra grein fyrir gerð-
um sínum í sambandi við málið
um konunga-skiftin. Kvað hann
sér brugðið um að þing hefði
ekki verið kallað saman til þess
að samþykkja konunga-skiftin
samstundis og þau gerðust. —
Sagði hann ástæðuna fyrir því
þá, að svo seint hefði um það
verið vitað, að Edward VIII færi
frá völdum, áður en því var lýst
yfir og það var skeð, að ekki
hefði verið kostur á að kalla þing
saman á þeim tíma. En áður en
vissa var fengin um það, hefði
verið óviðeigandi að kalla saman
þing til að fjalla um það mál.
Við þetta gerði J. S. Woods-
worth þá athugasemd ásamt Sir
George Perley, formanni íhalds-
manna á þinginu í fjarveru Rt.
Hon. R. B. Bennetts, að þá fýsti
að forsætisráðherra legði fram í
þingi öll bréf sem stjórnarráðið
hefði skrifað til Englands og
svör við þeim, viðvíkjandi kon-
ungaskiftunum. Kvaðst King
ekkert gott sjá unnið með því.
Verður eflaust um þetta þráttað
á þinginu síðar.
Á mánudag kom Rt. Hon. R.
B. Bennett til Ottawa-þingsins
úr fjögra mánaða ferðlagi um
brezku nýlendurnar. Tók hann
þegar til máls um hásætisræð-
una. Kvaðst hann margt hafa
við áform stjórnarinnar að at-
huga, en lofaði henni þó fylgi í
öllu, er hann áliti landinu til far-
sældar. Hann kvað það gleðja
sig að heyra, að hagur Canada-
búa hefði batnað, eins og vikið
væri að í hásætisræðunni, en
líklegast mundi stjórnin þó
verða beðin að skýra frá því síð-
ar á þinginu, hvernig stæði á, að
atvinnuleysingjum hefði fjölg-
að, þrátt fyrir batnandi tíma.
f sambandi við gerðir stjórn-
arinnar í hveitisölumálinu, sagði
Mr. Bennett ,að engin vafi væri
á því, að hún hefði brotið lög
með því að ákveða lágmarksverð
hveitisins í stjórnarráði. Frá
lögunum sem áður voru gildandi
| um þetta, var þannig gengið, að
stjórnarráðið eitt gat ekki breytt
þeim.
Eftir stuttar umræður ann-
ara um hásætisræðuna, var hún
samþykt ,þennan sama dag.
Ölskatturinn
Á fundi liberal-flokksmanna s.
1. föstudag á Marlborough-hóteli
í Winnipeg, var samþykt, að
halda trygð við Bracken, þrátt
fyrir skattinn, sem hann hefir
lagt á ölföng frá austurfylkjum
Canada. Sá skattur ríður auð-
vitað algerlega í bága við stefnu
liberal-flokksins í tollmálum,
enda hafði heyrst, að samvinnu
við Bracken væri lokið, ef hann
væri ófáanlegur til að afnema
aftur þennan skatt. En við það
áform hafa nú liberalar hætt. Er
enda ekkert undarlegt við það,
svo oft sem þeir ganga í aðra
eða öfuga átt við það sem þeir
horfa.
Fyllirí á stúdentadönsum
Það þykir heldur mikið bera
orðið á drykkjuskap á dönsum
nemenda Manitoba háskóla. —
Lagði prestur einnar kirkjunn-
ar í þessum bæ nýlega svo kröft^
uglega út af því í stólnum, að
nú hafa einhverjir stúdentar
tekið sig saman og heita því, að
ef nokkur sjáist með flösku,
skuli hún verða brotin. Ætla
þeir að hafa knattleikatré (base-
ball bats) með sér á dansinn til
þessa. Siðakærir nemendur
kváðu hafa veigrað sér við að
sækja dansana vegna drykkju-
óláta á þeim.
Hitler og Spánarmálin
Blaðið “Times” í Lundúnum
birti langa og ítarlega grein í
gær er sýndi fram á, að Hitler
væri ákveðin í því, að senda her
til Spánar í stærri stíl en nokkru
sinni áður, þó stríð í Evrópu yrði
afleiðingin af því.
Hann virðist, segir blaðið,
hafa orðið ákveðnari í þessu en
nokkru sinni fyr eftir för Gör-
ings á fund Mussolini. f ræðu
sem Göring hélt í Róm fyrir
helgina, komst hann svo að orði:
“að það væri bezt, að það væri
nú þegar reynt, hvort fascismi
eða socialismi hefðu yfirhöndina
í Evrópu.”
Fregn hefir borist frá Havas
um það, að franski sjóherinn
hafi fengið skipun um, að gjalda
skot fyrir hvert skot, er að þeim
væri beint. (Tilefni þessa er sagt
vera það, að sex sprengjur hefðu
nýlega dottið niður mjög nærri
frönskum skipum frá uppreist-
armönnum á Spáni).
Eftir einum stjórnarherra í
Róm er haft, að Mussolini væri
fyllilega sammála Göring um
það, að þjóðirnar í Evrópu yrðu
að taka afstöðu með eða móti
fascistum eða socalistum í Spán-
armálunum.
Og í London var sagt í gær, að
bæði spanskir sósíalistar og upp-
reistarherstjórnin hefðu mót-
mælt tillögum Breta um að
stöðva hermanna- og vopna-
flutning til Spánar. Tóku Bret-
ar þessu dauflega. Kváðu það
nú í valdi Mussolini og Hitlers
að segja hvað þeir ætluðu að
gera í því máli.
Utanríkismálaráðherra Breta
(Eden) lét eigi síður í ljósi þá
skoðun sína í þinginu í gær, að
stríðshættan væri ekki eins mikil
og hún hefði verið í Evrópu.
Einn verkamannasinni spurði
Eden hvað stjórnin ætlaði að
gera í því, að banna sjálfboðum
þátttöku nú í styrjölöinni á
Spáni. Svaraði Eden því, að
það væru lög, sem fyrir skömmu
hefðu verið samþykt og þeim
yrði framfylgt.
“Hættið skrípaleiknum!” er
sagt að verkamanna þingmenn-
irnir hafi svarað þessu.
Og víst má þessar hlutleysis
tillögur Breta skrípaleik kalla,
ef satt er, sem blaðið “Times”
heldur fram um áform Hitlers.
Og það getur orðið lengri biðin
á því að Hitler samþykki þeirra
tillögur. Hann virðist um alt
annað vera að hugsa þessa
stundína, en að anza Bretum. Að
hrúga nægum her til Spánar, er
það sem fyrir honum vakir, til
þess að reka sósíalista stjórnina
og her hennar frá Madrid til
Cataloníu. Þar megi Caballero
setja í bráðina upp bolshevika-
ríki, ef hann vilji.
En þetta væri nú eins fyrir því
brot á alþjóðalögunum gegn
Spáni. Og samningur Breta við
ftali, sem blekið er naumast þurt
á, væri um leið með þessu brot-
inn. En Hitler býst ekki aðeins
við fylgi Mussolini þrátt fyrir
þetta, heldur einnig Bretlands i
baráttu sinni gegn Bolshevikum.
Og eftir framkomu Breta að
dæma bæði í Blálandsstríðinu og
í Spánarbyltingunni, er ekkert
óhugsanlegt, að þeir sætu hjá, þó
Þjóðverjar og ítalir hrúguðu her
til Spánar. Frakkland mundi
ekki orðalaust láta þetta við-
langast, en Hitler væri sama um
það, ef þetta gæti orðið til þess
að aðskilja Frakkland og Bret-
land. Hann er nú reiðari Frökk-
um en nokkru sinni fyr, vegna
þess að þeir harðneituðu tillög-
um þeirra Mussolini og Görings
um að taká þátt með þeim í að
berjast gegn útbreiðslu kom-
múnismans.
Blaðið ‘Times’ telur, að stjórn-
in á Spáni hafi 40,000 útlendinga
í her sínum og Franco foringi
uppreistarmanna nærri eins
marga.
ftalir og Þjóðverjar eru sendir
þúsundum saman daglega ennþá
til Spánar til að berjast með upp-
reistarmönnum.
Á eftirlaunum
Samkvæmt skýrslum sam-
bandsstjórnar, hefir þessum
mönnum verið bætt við á skrá
þeirra er laun hafa úr eftir-
launasjóði:
C. P. Fullerton, $6,000 á ári.
Hann var dómari í Manitoba og
átti orðið tilkall til eftirlauna
hér, en hann var 1931 skipaður
formaður C. N. R. stjórnar-
nefndarinnar. Hlaut hann fyrir
öll árin til samans sem hann hélt
þeirri stöðu $30,000 En þegar
King kom til valda, varð hann að
víkja úr þessari stöðu. Er sagt
að hann ætli bráðlega að opna
lögfræðisstofu í Toronto.
J. D. Hyndman, fyrrum dóm-
ari í Alberta, en síðar formaður
jí eftirlaunaráði í áfríunarrétti
með $8,000 árslaunum. Hefir
hann nú vikið úr þeirri stöðu
með $6,000 eftirlaunum á ári.
Rt. Hon. Sir William Mulock,
áður dómari í yfirrétti í Ontario-
fylki, en nú seztur í helgan stein,
með $8,000 eftirlaun á ári.
Ef allir sjötugir ættu þessu
að fagna, væri æfikvöldið annað
en það er fyrir mörgum.
ÍTtgjöld sambandsstjórnar
Skýrslur yfir áætluð útgjöld
sambandsstjórnarinnar v o r u
lögð fram í þinginu í gær. Nema
þau alls $405,046,000. Eru þau
$17,102,000 hærri en á árinu
áður.
Af þessum auknu útgjöldum
eru $14,386,434 til herútbúnað-
ar. Þau nema nú $33,730,873, en
voru árið áður um 19 miljónir.
Má þó frá því draga um fjóra og
hálfa miljón dollara, sem til þess
fóru að halda við atvinnu-búum
fyrir ógifta menn; kostnaðurinn
af þeim var færður hermála-
deildinni til útgjalda. Nú eru
atvinnubúin lögð niður, svo
auknu útgjöldin til hersins nema
í raun réttri 18 til 20 miljónum
dollara.
útgjöld hverrar stjórnardeild
ar hafa talsvert hækkað, enda
hlýtur svo að vera með allar þær
hálaunuðu nefndir, sem stjórnin
hefir gert út til að rannsaka
hitt og þetta, svo sem rekstur
kornsölunnar, ullarverksmiðja
landsins, atvinnuleysið o. fl., o.
fl. Hagur þjóðarinnar af starfi
þessara nefnda, er ekki kominn í
ljós. Atvinnuleysið er meira
en áður, vinnulaun í verksmiðj-
um lægri en fyr og vinnutíminn
lengri, en gróði iðnaðarstofnan-
anna meiri en áður. Af rann-
sókn kornsölunnar^ og afskiftum
stjórnarinnar af henni, hefir
kornhallarreksturinn grætt, en
bændur ekki.
Aftur á móti eru útgjöld til
opinberra verka á fjórðu miljón
dollara lægri en árið áður; enn-
fremur er gert ráð fyrir útgjöld-
um sem ekki eru tekin með í árs-
reikniúginn, en eru beint lögð
við aðal-skuldina. Nema þau um
5 miljónum dollara, svo útgjöld
ársins nema réttilega 410 miljón-
um.
Hvað tekjunum líður fær mað-
ur ekki að heyra neitt um í bráð-
ina. En eiga má víst, að þær
nemi ekki eins miklu og útgjöld-
in og skuld landsins hækki enn
um nokkrar miljónir.
Veitingin til krýningar-hátíð-
arfararinnar nemur $200,000.
Ungir menn galla-
gripir í Montreal
Tvær stúlkur í Montreal, önn-
ur 23 ára, hin 32, hafa skrifað
Mr. F. E. Warriner borgarstjóra
í Winnipeg og beðið hann að út-
vega sér eiginmenn.
Tekið er fram, að annar eigin-
maðurinn sé um 40 ára, en hann
25. Æskilegast þykir stúlkun-
um að þeir séu írskir, þýzkir
eða enskir.
“Það eru vandfundnir eftir-
sóknarverðir (decent) ungir
menn í Montreal,” segja stúlk-
urnar í bréfinu og bæta við: “að
þær hafi ekkert á móti að flytja
til Vestur-Canada ef því væri að
skifta.”
Þeir sem úr þröng stúlknanna
vildu bæta geri svo vel að skrifa
ekki Heimskringlu, heldur borg-
arstjóra Warriner um það.
Þríburar
Mrs. Jacob Kauenhoffen,
bóndakona sem heima á í grend
við Winkler í Manitoba, eignað-
ist þríbura 29. des. síðast liðinn.
Börnin lifa og líður vel, vega
um 6 pund hvert. Ein af hverj-
um 7000 fæðingum er þríbura-
fæðing; svo sjaldgæfar eru þær.
Canada bað Edward VIII
að giftast ekki Mrs. Simpson
Mackenzie King forsætisráð-
herra Canada gaf sambandsþing-
inu upplýsingar um það í gær,
að hann hefði, í nafni þessarar
þjóðar auðvitað, skrifað Edward
konungi bréf og beðið hann að
hætta við að giftast Mrs. Wallis
Simpson. Hingað til var haldið,
að stjórnin hefði verið afskifta-
laus um þetta mál og tjáð sig
aðeins samþykka því, er stjórn-
in á Bretlandi gerði í málinu. —
Samkvæmt þessum upplýsing-
um, hefir stjórnin gengið feti
lengra en ætlað var.
King fór mörgum orðum um
málið. Virðist afstaða hans hafa
verið mjög hin sama og Bald-
wins forsætisráðehrra Breta og
biskupanna. Áheyrenda pallarn-
ir voru troðfujlir af fólki. Er
mælt, að ekkert mál muni vekja
aðra eins athygli á þinginu og
þetta giftingarmál. En að það
verði frekar rætt, er þó óvíst.
Létu sumir á sér heyra, að þá
fýsti ekki að heyra meira af svo
góðu.
Fanga^ippþot
í Guelph, Ont.
Síðast liðinn sunnudag, gerðu
fangar í betrunarhúsinu (Re-
formatory) í Guelph, Ont., stór-
kostlegt uppþot. Brutu þeir
húsáhöld í spón og lögðu eld í
bygginguna. Um 150 er búist
við að sloppið hafi úr fangelsinu
og eru ófundnir. Alls voru þar
um 700 fangar.
Skaðinn sem gerður var er
sagður nema alt að því $200,000
í rúmfötum öllum var kveikt.
Innviðir hússins brunnu og mik-
ið.
Orsökin til uppþotsins var
slæmt fæði í fangahúsinu. Enn-
fremur óánægja fanga út af því,
að þeir fengu ekki að taka á móti
jólagjöfum í fangelsinu.
Um 100 lögreglumenn bæði úr
fylkis og bæjar-liðinu komu á
vettvang, en gátu ekki við neitt
ráðið lengi. Uppþotið stóð yfir í
8 klukkustundir.
Þrír fangavarðanna meiddust
talsvert og 15 föngum lá við
köfnun af reyknum.
fSLANDS-FRÉTTIR
Hornsteinn Háskólans
lagður 1. desember 1936
í sumar þann 15. ág. byrjuðu
háskólastúdentar að grafa fyrir
kjallara háskólabyggingarinnar.
Þann 1. des lagði kenslumálaráð-
herra hornstein hinnar miklu
byggingar, sem reist verður á
næstu árum. Um þessar mund-
ir er hús fyrir Rannsóknarstofn-
Un í þágu atvinnuveganna að
verða fullgert. Var byrjað á því
þann 9. maí í vor, og stofnun
þessi reist á grundvelli laga frá
3. maí 1935. — Hefir því aldrei
verið slíkur gróandi í þróun Há-
skólans sem nú, síðan Haraldur
Guðmundsson varð kenslumála-
ráðherra.
Aðal atriðin í sögu háskóla-
málsins fram að þessum tíma
eru eftirfarandi:
Jón Sigurðsson forseti bar
fram á hinu 1. endurreista Al-
þingi 1845 tillögu um “Þjóðskóla
á fslandi”. Málið náði ekki fram
að ganga en prestaskóli var stofn
aður tveim árum síðar, 1847, og
læknaskóli 1876. Lagaskóli tók
til starfa 1908.
Háskólamálið var flutt af
Benedikt Sveinssyni sýslum. á
þingunum 1881, 1883, 1885, 1891
og 1893. Náði það þá tvisvar
samþykki þingsins, en var tvis-
var neitað um staðfestingu af
konungi. Árið 1909 náði frum-
varp um stofnun háskóla fyrst
samþykki þingsins og staðfest-
ingu konungs, og var háskólinn
í fyrsta sinn settur 17. júní 1911
á aldarafmæli Jóns Sigurðsson-
ar. Frá stofnun hefir háskólinn
tiýrst í algerlega ófullnægjandi
leiguhúsnæði í Alþingishúsinu.
Frumvarp til laga um byggingu
fyrir háskólann var flutt á þing-
unum 1930 og 1931 en fékkst
fyrst afgreitt sem lög á þinginu
1932. Lögin voru heimild fyrir
ríkisstjórnina til að láta reisa
byggingu fyrir háskólann á ár-
unum 1934—1940 eftir því sem
fé fengist veitt til þess á fjárlög-
um. Nú vantaði peninga til
framkvæmda, og var bætt út
því með lögum um Happdrætti
til 10 ára fyrir Háskóla íslands.
Tók happdrættið til starfa 1.
janúar 1934, og þann 15. ágúst í
sumar var byrjað á háskólabygg-
ingunni eins og áður er sagt.
Það hefir réttilega verið sagt,
að sjálfsaæði fslands hvíli á
tveim stoðum: Menningu og
fjárhagslegu sjálfstæði.
Þetta er fyrst árið, þrátt fyrir
öll vandræði af kreppu og krögg-
um atvinnulífsins, sem ríkisbúið
er rekið hallalaust og er það hin
ánægjulegasta staðreynd, sem
míverandi stjórnarflokkar hafa
getað fært þjóð sinni. Hin er sú,
að þeir skilja vel, að skólar þjóð-
arinnar eiga að vera arinstöð
þjóðmenningarinnar, en það geta
þeir því aðeins orðið, að vel sé
að þeim búið í hvívetna.
—Skutull. 13. des. 1936.
* * ¥
Hið árlega orðuregn
Fyrsta des. s. 1. sæmdi kon-
ungur, eftir till. orðunefndar
eftirtalda menn og konur, heið-
ursmerki orðunnar.
• .
Stórriddarakrossi með stjörnu:
Björn Kristjánsson, fyrv.
bank'astjóri og ráðherra, Rvík.
Stórriddarakrossi án stjörnu:
Einar H. Kvaran, rithöfund-
ur, Rvík, prófessor Einar Jóns-
son, myndhöggvari, Rvík, Georg
ólafsson, Bankastjóri, Rvík, dr.
med. Skúli Guðjónsson yfirlækn-
ir, Khöfn, Þorleifur Jónsson,
fyrv. alþingisforseti, Hólum í
Hornafirði.
Riddarakrossi:
Ungfrú Gunnþórunn Halldórs-
dóttir, leikkona, Rvík, Ari Hálf-
dánarson, fyrv. hreppstjóri, Fag-
urhólmsmýri, öræfum, Einar M.
Einarsson, skipherra, Rvík, pró-
fessor Guðjón Samúelsson, húsa-
smíðameistari, Rvík, Hallgrímur
Benediktsson, heildsali, Rvík,
Helgi Guðmundsson, bankastjóri,
Rvík, Helgi Jónsson, hreppstjóri,
Grænavatni í Mývatnssveit, Kol-
beinn Sigurðsson, skipstjóri,
Rvík, dr. theol. Magnús Jóns-
son ,prófessor, Rvík, Magnús
ólafsson, útvegsbóndi, Höskuld-
arkoti, Ólafur ólafsson, fyrv.
hreppstpjóri, Lindarbæ í Rang-
árvallasýslu, Páll Jónsson, fyrv.
vegaverkstjóri, Holtastöðum, —
Pétur Björnsson, skipstjóri,
Rvík, Sigurður Níelsson, verka-
maður, bergstaðastr. 30 B, Rvík,
Sigurður Sigurðsson, hrepp-
stjóri, Halldórsstöðum í Kinn,
Stefán Þorvarðarson, stjórnar-
ráðsfulltrúi, Rvík, prófessor
Þórður Sveinsson, yfirlæknir á
Kleppi, Þormóður Eyjólfsson,
Konsúll, Siglufirði.—Mbl.
Einn sambandsþingmanna frá
Ontario, leggur til að stofnuð sé
ný stjórnardeild í Ottawa, er hafi
íþrótta og fimleikamál með hönd-
um.