Heimskringla - 20.01.1937, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 20. JANÚAR 1937
ITícimsknnglci
(StofnuO lttt)
Kemur út A hwerjum miBvikudegi.
Ei&endur:
THE VIKING PRESS LTD.
III og tSS Sargent Avenue, Winnipet
TaUímis tt S37
ferS bUítelns er $3.00 irg&n*urinn borgiU
ryrirfram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
t>n TlSaktfta. bréí blaðinu aðlútandi ændiU:
Manager THK VIKINO PRKSS LTD.
IS3 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN KINARSSON
Utanáskri/t til rltstjórans:
EDITOR HMIMSKBINOLA
ISt Sargent Ave., Winnipeg
"Hetmakringla” U publiaiMÍ
and printed by
THK VIKIMO PRKSK LTD.
Iti-ISI Sargent Avenue, Wtnntpag Mma.
Telapbooe: M $37
WINNIPEG, 20. JANÚAR 1937
BRETAR OG FORUSTAN
Þegar Bretar samþyktu fyrir skömmu,
að slá hring um Spán og hefta þátttöku
annara þjóða í Spánarbyltingunni, fögn
uðu blöð þessa lands því með greinum með
fyrirsögninni: “Bretar taka við forustu í
Evrópumálunum.” Hjörtu manna utan
Bretaveldis sem innan tóku að slá reglu-
legar og rólegra, er fréttin barst út um
það, að Bretar væru komnir til skjalanna.
Þá hlaut öllu að vera óhætt.
Og því verður ef til vill ekki neitað, að
fyrir Bretum hafi vakað að sporna við því
að borgarastyrjöldin á Spáni breiddist út.
Með því var í bráðina spornað við Evrópu-
stríði.
En hvað verður úr þessari einangrun
spönsku styrjaldarinnar? ítalía og Þýzka -
land hafa ekki sagt já og amen við tillög-
um Breta. Hitler og Mussolini líta ekki
svo á, sem Bretar séu forustuþjóð heims-
málanna, þó aðrir kunni að gera það. Þeir
þverkallast ekki einungis við tillögum
Breta, heldur er alt útlit fyrir, að þeir
skoði þær ekki þess virði að svara þeim.
Göring, flugmálaráðherra Þýzkalands,
er staddur á ítalíu um þær mundir, sem
þetta er skrifað (um helgina). Hann fór
á fund Mussolini til þess að ráðfæra sig
um það við hann, hvað Þýzkaland ætti að
gera í málinu um nýlendukröfur sínar. —
þegar hann kom til ítalíu, tók Mussolini
honum með útréttum höndum og leiddi
heim til sín. Af fundi þeirra hafa ekki
fullnaðar fréttir borist. En því er þó
haldið fram, að þeir hafi sent Bretum
tillögu um að ganga í flokk með sér til
þess að berjast á móti útbreiðslu kom-
múnisma. Bretar hafa ekki enn svarað
þeirri tillögu. Það mun hafa komið heldur
flatt upp á þá, að það væru Göring'og
Mussolini, sem væru forustu-menn heims-
málanna. En það er nú sannleikurinn, sem
Bretinn horfist í augu við, hvernig sem
honum geðjast að því. Mussolini og Gör-
ing sendu einnig F'rökkum sömu tillögurn-
ar og krefjast þess í raun og veru, að þeir
slíti sambandi við Rússland, en taki hönd-
um saman við ítalíu og Þýzkaland, að hefta
útbreiðslu kommúnisma, ef ekki ofsækja
Rússa.
Á svari Frakka stendur ekki. Þeir
skoða þessar tillögur Görings og Mussolini
aðeins blekkingar til þess að ná sér sem
bezt niður á Spáni og leggja með því und-
irstöðuna, að nýlendu hernámi Þjóðverja.
Það má líka fyr vera óbilgirni en það, að
krefjast af Frökkum, að þeir svíki gerða
samninga við aðrar þjóðir fyrir orð þeirra
Mussolini og Görings.
En á svari Breta stendur enn. Blöð þeirra
hreyfa því undur hógværlega, að það sé
hvorki um kommúnisma né fascisma að
ræða fyrir þeim. Hvernig þeir komast
hjá því, mun fáum skiljast. En hvert sem
svar þeirra verður, eða hvort sem það verð-
ur fiskur eða fugl, er það víst, að Göring
og Mussolini, virðast ekki taka tillögur
Breta um einangrun Spánar-byltingarinn-
ar alvarlega og þeir munu hafa hugsað hér
að svara þeim ekki fyr en þeim gott þykir
og uppreistarmenn hafa unnið Spán, og
fascist-nazistisk-stjórn er komin þar til
valda. Þeir Hitler og Mussolini viður-
kendu uppreistarmenn sem stjórnendur
landsins fyrir mörgum mánuðum, og að
nokkur önnur stjórn fari þar með völd,
kemur auðvitað í þeirra augum ekki til
nokkurra mála.
Hvernig sem Bretland snýst við máli
þeirra Görings og Mussolini, er það eitt
Ijóst, að forusta þjóðmálanna í Evrópu er
ekki í höndum Breta. Þeir eru ekki hinn
voldugi Stórbreti lengur, er þar hefir síð-
asta orðið. ftalía og Þýzkaland taka Bret-
land ekki til greina ,ef þeim þykir svo við
horfa. Og Bretinn lækkar hægt og hljóða-
laust seglin.
Afstaða Breta á síðari árum til heims-
málanna, er næsta ólík því sem verið hefir.
Þeir voru mestu ráðandi í Þjóðabandalag-
inu sæla. Fyrir handvömm þar, er það nú
úr sögunni. Vegur Bretlands óx ekki við
það. Heima fyrir gerðust nýlega þau tíð-
indi með þjóðinni, er flestir munu hafa tek-
ið fyrir, að ættu sér stað á Bretlandi. Og
nú gómskella þeir Göring og Mussolini við
tillögum Bretastjórnar í Spánarmálunum,
setja hana á kné sér og kenna henni heil-
ræðin. Þeir sem hið volduga Bretland
þektu fyrrum, skilja ekkert í þessu.
Ein skýring, sem ef til vill er betri en
engin, er sú, að stjórnin á Bretlandi sé
hlynt stefnu fascista, en þori ekki fyrir
almenningsálitinu að láta á því bera. Það
gerir að minsta kosti skiljanlegar hnébeyg-
ingar hennar fyrir Mussolini, svo langt
sem það nær.
ALMANAK O. S. TH. 1937
Það eru 43 ár síðan fyrsta Almanak ó.
S. Thorgeirssonar kom út. Væri það nú
ekki sérlega hár aldur, ef um útgáfufélag,
sem orðið væri voldugt og sterkt væri að
ræða og þar sem hver maðurinn hefði tek-
ið við starfi af öðrum. En fyrir einstakl-
ing, sem alls ekki hefir haft prentsmiðju
nærri allan þennan tíma, ber það vott um
þrautseigju við ásetning sinn og trú á að
verið sé að ynna þarft verk af hendi með
útgáfunni, að hafa haldið henni svo lengi á-
fram. Þeir sem útgáfu íslenzkra bóka eru
að nokkru kunnugir, vita að aldur Alman-
aksins er þessu að þakka, en ekki því, er
með því bauðst í aðra hönd.
Almanakið er íslendingum kærkomin
bók, ekki einungis fyrir það, er það fræðir
um ísleizka tímatalið, um að Þorri byrji á
morgun og næstkomandi laugardag séu
þrettán vikur af v.etri, heldur einnig og ef
til vill miklu fremur fyrir landnámssögu-
þættina í því. Gagnið að þeim fara menn
nærri um er þess er gætt, að hingað safn-
ast saman menn sinn úr hverri áttinni að
heiman, sem fæstir vissu nokkur deili hér
hver á öðrum, ef ekki væri fyrir þessa
landnámsþætti, sem um svo langt skeið
hefir verið safnað af mikilli alúð og birtir
í Almanakinu. Vér vitum mörg dæmi þess.
að fyrir þetta safn hefir kynning orðið
greiðari hér meðal margra íslendinga. Og
það er ekki lítilsvert fyrir Þjóðræknissam-
tök þeirra hér.
f þessa árs Almanaki 0. S. Th., eru
“Söguþáttur af landnámi íslendinga við
Brown, í Manitoba, eftir Jóhannes H. Hún-
fjörð; er það byrjun landnámssögu þeirr-
ar bygðar. Þá eru “Drög til landnámssögu
íslendinga við norðurhluta Manitoba-
vatns,” eftir Guðmund bónda Jónsson í
Vogum. Svo heldur G. J. Oleson áfram
með landnámsþætti Cypress-sveitar. f
þetta sinni fjalla þeir um Glenboro-búa. Á
það hvað rétt er með frásögn farið á þess-
um þáttum, geta auðvitað aðeins kunnugir
dæmt um. En hitt er víst, að enda þótt
þeir hefðu eitthvað smávegis við það að
athuga, er þarna samt um mikilsverðan
sögulegan fróðleik að ræða. Auk þessa eru
tvær aðrar greinar í Almanakinu: “Æfi-
saga mín” eftir Martein Jónsson frá óttar-
stöðum í Norður-Þingeyjarsýslu, og “Með
byssu og boga”, grein, eftir Grím Eyford,
um dýraveiðar í Canada; báðar vel skrifað-
ar. Þá eru helztu viðburðir og mannalát.
Þó vel megi nú heita að verið með að
skrifa lanánmssöguþættina, er mikið verk
enn fyrir hendi í því efni í einni allra
stærstu nýlendunni og fjölmennustu. Hér
er átt við Winnipeg. Séra Friðrik heitinn
Bergmann var byrjaður á þeirri sögu. —
Þyrfti til þess fleiri en einn og gagnkunn-
uga menn að auki, ef því verki skal í fram-
kvæmd hreint áður en það er um seinan.
Líklegast yrði þar um ærinn kostnað að
ræða.
Almanakið kostar 50c.
I KJÖRDÆMI BRACKENS
í blaðinu “Manitoba Commonwealth”
birtist nýlega bréf, sem kaflar þeir eru
teknir úr sem hér fara á eftir. Þó margt
megi eflastu til sanns vegar færa um auð-
æfi Norður-Manitoba og sem svo mikið er
nú talað um, er ekki af bréfköflum þessum
að sjá, að þar sé um þá verkamanna-para-
dís að ræða, sem stundum er látið. En
frásögn bréfritarans sem heima á þar
nyrðra, er á þessa leið:
óvíða mun á bygðu bóli verkafólk eins
rúið arði vinnu sinnar og gert er á hverjum
vetri við skógarhögg í kjördæmi forsætis-
ráðherra John Bracken, í The Pas-bygð-
inni.
Forsætisráðherrann kemst sjaldan til að
heimsækja okkur nema þegar hann kemur
fljúgandi hingað um fylkiskosningar. —
Sagði hann síðast er hann var hér, að
einn stærsti verkveitandi hér hefði tjáð
sér, að tímar væru óðum að skána norður
hér. Það eitt er víst, að vinnulaun við
skógarhögg hafa ekki hækkað hjá þessum
mikla verkveitanda.
Um leið og menn takast vinnu á hendur
hjá þessum verkveitanda, skrifa þeir undir
samning í The Pas, er tekið er fram í að
kaupið sé $37.50 á mánuði að ýmsu frá-
dregnu. Innifalið í því, sem frá er dregið.
eru 75c á dag fyrir fæði, $1.00 á mánuði
fyrir læknishjálp og 75c á mánnði fyrir
þvott. Eftir verði þá 13 dalir af mánaðar-
kaupinu. Þessi nefndu útgjöld ná til allra
hvernig sem á stendur.
Þegar verkamaðurinn kemur til staðar-
ins þar sem skógarhöggið fer fram, 75 eða
100 mílur burtu frá The Pas, er samning-
ur þessi tekin af mönnum og þeir látnir
skrifa undir nýjan sáttmála. í honum
stendur að menn þessir séu viljugir til að
vinna hvar sem er og að hverju því verki,
sem verkveitandi álítur þá hæfa til, fyrir
það kaup sem ákveðið er og að ef nauðsyn-
legt þyki, geti verkveitandi vísað mönnun-
um fyrirvaralaust úr vinnu.
Auk fæðis, læknishjálpar og þessháttar,
eru einnig smáupphæðir dregnar frá vinnu-
laununum, svo sem fyrir lán á exi 5c á dag,
fyrir hlújárn (hoe) 5c, og fyrir sög 25c á
dag. Einnig varð verkamaðurinn að greiða
af kaupi sínu 50c ef sú óhepni ásótti hann,
ag brjóta skaft á öxi og $1.50 fyrir að týna
henni.
Ein sú vinna, sem á þessu hausti hefir
helzt boðist þarna, er að höggva brautir
gegnum skógana. Sú vinna er ekki sem
verst í sjálfu sér, en fyrir umræddan verk-
veitanda, er hún engin gamanleikur. Veg-
arstæðið er 26 feta vítt. Viðurinn af því
er Jiöggvin alveg niður við jörð, svo egg-
slétt má heita að loknu verki. öllum rusl-
viði er brent, en viðarbolunum, sem til
borðviðar eru notaðir, er hlaðið upp til
hliðar. Svo eru furutré höggvin niður
með, ef ekki eru of langt frá vegarstæðinu.
Eru þau oft stór, um 30 þuml. í þvermál
og úr hverju þeirra fást um 70 til 80 fet at
stórviði. En fyrir að vinna þessi tré er
ekki borgað sem aðra vinnu. Hún er borg-
uð sérstaklega, og eru launin 4VÍ>c fyrir
hvert lengdarfet í trénu. Þetta kaup
hrekkur oft fyrir fæðinu og verkamað-
urinn gerir sér ekki von um mikið fram
yfir það.
Hann fer á fætur kl. 5.30 að morgni og
gengur til vinnunnar, sem byrjar kl. 7.
Um miðjan daginn hleypur hann heim,
hámar í sig miðdegismatinn og heldur um
hæl á stað til baka til að geta lokið sem
mestu verki fyrir myrkur, eða um kl. 6.00
að kvöldinu. Hann getur oftast unnið 9
til 10 stundir á dag. Það er nú auðvitað
meira en lögákveðinn vinnutími, en hvað er
ein eða tvær klukkustundir til manns, sem
feginn er vinnu hvar sem hún býðst.
Nokkrir verkamanna þola ekki þessa
vinnu og hætta eða eru reknir af verkveit-
anda. Þó ástæða virðist ekki bein til þess,
virðist verkveitendi láta sig vinnu þessa
mikið skifta. Hann er á þönum frá ein-
um til annars, eggjandi menn á að halda
áfram við verkið. Og svo eru lofræður
haldnar um þá, sem hamast við þessa
vinnu sem óðir væru, og bent á að nú á
tímum séu fáir þeirra líkar!
Hópar manna yfirgefa þessa skógar-
vinnu og fara til The Pas; sumpart af því
þeir þola ekki þrældóminn, sumpart vegna
þess að þeir sjá fram á að þeir bera ekkert
nema erfiðið út býtum. Einn þessara
skógarhöggsmanna, stærðar rumur, um
190 pund að þyngd, fór frá þessari -vinnu
til borgarinnar rétt fyrir jólin. Hafði hann
bölsótast við þetta verk í 10 daga. Ávís-
unin sem hann fór með í vasanum var $4.
Hann gat ekki leynt vonbrigðum sínum, en
þó var félagi hans einn harðar leikinn, sem
með honum fór. Hann skuldaði nokkuð af
fæði sínu, er reikningurinn var gerður upp.
Fjórir menn aðrir gengu frá vinnu eftir 7
dága þrældóm. Ávísun hvers þeirra var
um einn dollar. Þrír aðrir, sem ekki voru
eins duglegir og þessir áminstu menn, fóru
tveim dögum síðar og höfðu unnið í 7 daga
eins og hinir. Þeir skulduðu allir nokkuð
fyrir fæði.
Forsætisráðherra Manitoba kærir sig ef
til vill ekki um fleiri upplýsingar af þessu
tæi úr kjördæmi sínu, en vér viljum samt
benda honum á, að lágmarks vinnulaun
við þetta verk er $37.50 um mánuðinn í
Ontariofylki og af því er hvorki klipið fyr-
ir fæðiskostnað, lækningu, þvott eða leigu
á sögum og öxum. Fjárhæðin $37.50, eru
hreinn arður vinnunnar til verka-
mannsins og er það minsta.
Lög um ákvæðisvinnulaun og
vinnutíma, gætu ef til vill bætt
úr þessu, sem hér hefir verið
minst á, jafnvel þó það sé í kjör-
dæmi Brackens og öll ráð á himni
og jörðu séu þar í höndum vina
hans.
HUGLEIÐINGAR í
HELJARGREIPUM
Frásögn Sigurðar Björnssonar,
er lenti í snjóflóðinu og lá í jökul-
gjötunni í 25 klst. í Breiðumerk-
urfjalli 7. nóv.; var fréttarinnar
getið í Hkr. eftir enskum blöðum
“Eitt sinn skal hver deyja”
Eg heyrði að Gunnar sagði
“nú” en meira heyrði eg ekki,
því snjóskriðan tók okkur og bar
mig niður hlíðina, hundrað sinn-
um hraðar en fæturnir höfðu
borið mig á leiðinni upp. “Eitt
sinn skal hver deyja”, hugsaði
eg með mér, þegar eg sá klettana
þjóta fram hjá. Eg var þá að
mestu á kafi í snjó, nema höfuð-
ið.
Við höfðum band á milli okk-
ar, og höfðum það vafið um
hendina. Vegna þess að Gunn-
ar var vestan við mig, lenti hann
í jaðri flóðsins. Hann fór því
hægar en eg og stöðvaðist fljót-
lega; mun hafa runnið um 6—8
faðma. Eg fann nú að kipti í
bandið, og þóttist þá vita, að
Gunnar hefði stöðvast, en hins-
vegar, að ekki mundi mikið
þurfa með, að hann færi af stað
aftur, og eg slepti því bandinu.
Nú snerist eg við, þannig að
höfuðið fór á undan, en mér
tókst að snúa mér aftur, svo að
segja samstundis, og fór eg þá
niður úr snjónum með fæturna.
Eg hafði nú báðar hendur á
stöng, sem eg var með, og gat
stungið henni niður. Stöðvaðist
eg við það eitt augnabilk, og gat
snöggvast litið í kring um mig.
Máttlaus í snjóskriðunni
Eg sá, að eg var í vestanverðu
snjóflóðinu, eg gat ekki giskað
á, hvað var langt austur yfir, en
býst viði að 4—5 faðmar hafi
verið frá mér vestur yfir. Fyrir
neðan mig vissi eg af klettabelti,
og mér finst einhvernveginn, að
það muni hafa verið um 20
faðma fyrir neðan mig. Eg misti
fótanna undir eins aftur, og
hafði raunar alls ekki getað stað-
ið upp. Fór eg nú með feikna
hraða niður.
Eg misti stöngina, og datt mér
nú alt í einu í hug, að menn
meiddust síður í falli, ef þeir
væru alveg máttlausir. Hætti
eg því algerlega að reyna að
stýra mér, en það hafði eg áður
reynt, bæði út úr flóðinu, og eins
að láta fæturna fara á undan. —
Gerði eg mig nú alveg afllausan.
Skifti það engum togum, að eg
var kominn niður á brún kletta-
beltisins.
Þegar þangað kom, sneri eg
þversum í flóðinu. Um leið og
eg féll fram af brúninni mun
vinstri hliðin hafa snúið niður,
því að vinstri mjöðmin rakst lít-
ilsháttar á. Var það í eina skift-
ið, sem eg varð var við, að eg
rækist á. Nú fann eg, að eg féll
niður, og hálfvegis stansaði fyr-
ir neðan, en fór svo hálfu hrað-
aa en áður. Nú var höfuðið á
undan.
Skorðaður undir jökli
Næsta breyting, sem eg varð
var við, var, að eg stansaði, hér
um bil snögt. Eg var þá móður
og hafði dálítinn hósta, enda
hafði eg sama sem ekkert and-
að á leiðinni að ofan. Eg gat
þó ekki þanið brjóstholið vel út,
því að snjórinn var svo saman-
þjappaður ofan á mér.
Eg fór nú að reyna að hreyfa
mig. Gat eg aðeins hreyft
vinstri hönd og fót, en þó mjög
lítið. Það fór ekki meir en svo
vel um mig. Eg lá á bakinu
nokkurnveginn beinn með hægri
fótinn, og var hann ca. m.
hærri en höfuðið. Vinstri fót-
urinn var lítið eitt kreptur, og
var því minna af snjó ofan á
honum. Hægri handleggurinn
var kreptur og lá höndin ofan á
mérmiðjum. Vinstri höndin var
einnig krept, handleggurinn var
beint úr frá öxlinni og boginn í
vínkil um olnbogann. Eg hafði
baksekk, og hafði hann losnað af
hægri handleggnum, en var fast-
ur um vinstri olnbogann, og
gerði það að verkum, að eg gat
ekki hreyft upphandlegginn
neitt að ráði.
Eg fann fljótt, að eg var ó-
meiddur, og eins hitt, að eg gat
alls ekki losað mig, enda fann
eg fljótt, er eg var að hreyfa
vinstri sandlegginn, að eg var
undir jökli.
Hvað varð um Gunnar?
Nú datt mér í hug, hvort
Gunnar hefði líka lent þarna
niðri. Kallaði eg því nokkrum
sinnum á hann, en fékk vitan-
lega ekkert svar. Eg þóttist hér
um bil viss um, að Gunnar mundi
vera lifandi, bæði vegna þess, að
hann kipti í bandið, og svo vegna
þess, að mér fanst einhvern veg-
inn að eg hefði séð hann, er eg
stansaði ofan við klettabeltið.
Var þó ekki viss um það.
Eg fór nú að hugsa um kring-
umstæðurnar. Eg er ekki viss
um að eg segi frá hugsunum í
réttri röð, enda voru þær fyrst
nokkuð á reiki.
Mamma sagði mér
að taka tvo trefla
Mér varð þá einna fyrst að
hugsa um ferðina um morgun-
inn. Eg mintist þess nú, að
mamma hafði sagt við mig um
morguninn, að það væri rétt fyr-
ir mig að fara með tvo trefla, og
það hafði eg gert. Svo hafði eg
bundið öðrum treflinum um höf-
uðið. Þessvegna toldi húfan á
mér á leiðinni niður. Einníg
mintist eg þess nú að eg hafði
haft skóskifti þegar eg kom upp
í fjall. Hafði eg gengið þangað
á leðurskóm, en setti þar upp
selskinnsskó, og sneri snoðið inn.
Þeir voru því bleikir, og flaug
mér í hug, er eg setti þá upp:
“Það er nálitur á þeim”. En eg
hugsaði með mér, að eg hefði
oft áður sett upp svona skó, og
væri þessi geigur því ekkert
nema vitleysa.
En nú fanst mér, að þetta
hefði alls ekki verið vitleysa,
heldur hugboð, sem líklega ætti
eftir að rætast.
Eg hafði líka sagt við Gunn-
ar einu sinni, er við stönsuðum,
að líklega væri úti um þann, sem
færi niður fyrir klettabeltið. —
“Já’ sá mundi áreiðanlega ekki
segja fleiri sögur”, svaraði
Gunnar. Gat eg, er eg hugsaði
um þetta, þar sem eg lá nú, ekki
búist við öðru en að það mundi
reynast rétt.
“Á hendur fel þú honum”
Nú datt mér í hug, að réttast
væri að nota tímann til andlegra
hugleiðinga. Eg hataði í raun
og veru allar trúarkreddur, og
fyrirleit sértrúarflokka; mér
var það ljóst áður, en varð það
þó enn ljósar^ nú, en, alt um
það, og ef til vill fremur vegna
þess ,gat eg sungið af öllu hjarta
“Á hendur fel þú honum”. Eg
söng sálminn fullum hálsi. Eg
held, að þeir, sem halda því fram,
að trú sé einskis virði, hafi aldrei
reynt neitt þessu svipað, því við
að syngja þetta sálmalag komst
hugurinn í fult jafnvægi. Raun-
ar vantaði aldrei mikið á, að svo
væri.
Söngurinn var bjargráð
Mér kom í hug, að ef Gunnar
hefði stansað, eins og eg hafði
von um, mundi hann sennilega
einmitt nú vera þarna einhvers-
staðar nálægur að leita að mér,
og þá væri snjallræði fyrir mig
að syngja. Því að ekki væri ó-
hugsandi, að hann heyrði til mín.
Þegar eg hafði sungið um stund
fór eg að hlusta eftir, hvort eg
I