Heimskringla - 27.01.1937, Síða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. JANÚAR 1937
SIGURÐUR NORDAL
Eftir Kristinn E. Andrésson
Því dýpra sem við lifum verð-
mæti hlutanna, því hjartfólgn-
ari verður okkur saga þjóðarinn-
ar, arfur menningar hennar. Og
er við sjáum þessum verðmæt-
um hættu búna, óhreina hönd
vilja grípa eftir þeim, þá verður
okkur ennþá sárara um þau, þá
finnum við, að við erum tengdir
þeim viðkvæmustu líftengslum,
að við megum ekki hugsa til að
glata þeim. En þá koma af sjálfu
sér upp í huga okkar þeir menn,
sem kannske fyrstir hafa kveikt
skilning okkar á menningararf-
inum, í rauninni fyrstir kent
okkur að meta hann, eða veitt
okkur það samband við hann,
sem við hefðum annars aldrei
eignast. Og við husgum, hve
gott það er, meðan menning
þjóðarinnar er í gæzlu slíkra
manna, sem fara næmri hendi
um hvert blað, jafnt hið máða,
jafnvel með heitustum glampa í
auganu rýna í hið ólæsilega, það
sem næst er því að týnast.
Eg tek svo sterkt til orða, að
eg þori ekki að tala nema fyrir
mig einan, þó eg geri ráð fyrir,
að tala fyrir marga. En eg vil
segja: Áður en eg kyntist Sig-
urði Nordal, var líf bókment-
anna ekki til fyrir mér. Eg þekti
fslendingasögurnar, kunni efni
Njálu, Egilssögu, Laxdælu, hafði
lesið Völuspá, Sonatorrek, jafn-
vel lært þau utan að. En þessi
verk áttu ekki líf í vitund minni.
Því að sagan getur verið dauð og
og persónur hennar skuggar, alt
fram að því, að einn maður teng-
ir við hana líf og skilning. Fyrir
mínum sjónum hefir Sigurður
Nordal fyrstur manna kveikt líf
og skilning í bókmentasögu ís-
lendinga. Og eg leyfi mér að
spyrja: Hvað vissum við um
þróun íslenzkrar sagnalistar,
áður en Sigurður Nordal skrif-
aði um það efni: Átti sagnalist-
in sér nokkra þróun okkur með-
vitaða áður? Voru íslendinga-
sögurnar fram að því ekki “þvi
eldri sem þær vorfu betri”? Eg
fullyrði: við vissum fátt eitt um
þessa hluti áður. Sigurður Nor-
dal lauk upp fyrir okkur skiln-
ingi á því, að listin ætti sína þró-
unar og hnignunarsögu, og þró-
un hennar og hnignun væri tengd
tímabilum í þjóðarsögunni, hinni
félagslegu og stjórnmálalegu. —
Hann gerði þannig meira en sýna
þróun listarinnar, hann tengdi
hana við lífið, við lífsþróun þjóð-
arinnar. Hvar var Völuspá
áður? Sundurlaus erindi, stuðl-
að mál, listaverk. En þegar andi
Nordals hafði lýst hana upp,
eignaðist hún fyrst líf og sál, þá
varð hún lífrænn heimur, með
útsýni um heilar aldir, stórbrot-
in tímamótasaga, þjóðarörlög,
ekki köld fortíð, heldur lifandi
samtíð, saga, sem er að gerast
í dag, sem við erum að lifa núna.
Þannig gat Sigurður Nordal lok-
ið upp fyrir okkur, nemendum
sínum, skilningi á efnum, sem
lágu langt aftur í fornöld, Iengra
en við höfðum hugsað áður, og
fært okkur þau svo nærri, að þau
urðu áþreifanleg, að þau urðu
brot af okkar eigin lífi. Eða
hvað var Sonatorrek áður, og
hvað er það nú? Eg læt ykkur
um að svara. Ep næg dæmi gæti
eg flutt um þann mikla hæfi-
leika Sigurðar Nordal, að glæða
bókmentirnar lífi og skilningi,
sem þær ekki áttu áður. Þessi
hæfileiki er viðurkendur, og
kunnur af verkum Sigurðar. En
meira vitum við þó um hann,
nemendur hans: jafnvel hið
stirðnasta kvæðisbrot, er við sá-
um ekkert lífsmark með, varð
líf og fegurð, þegar Sigurður las
það fyrir okkur og lýsti það upp.
Hann gat í stuttu viðtali gert
okkur heita af áhuga fyrir efni
sem okkur hefði annars þótt
engu máli skifta. Þannig, í við-
tali, er Sigurður Nordal enn
meiri töframaður en í verkum
sínum
Og hvaðan kemur þessi hæfi-
leiki Sigurðar, að geta kveikt líf
í forna og dauða hluti? Þið mun
uð svara, að hann sé meðfæddur,
heyri til listræns upprunaleika í
sálinni. Og hver skyldi þora að
neita því? En Sigurður hefir
líka þroskað þennan hæfileika,
betur en flestir aðrir íslendingar
hafa átt kost á að gera. Hann
hefir sjálfur, við kynningu á öðr
um þjóðum, lífi þeirra og list
gáfu, eignast bókmentaskilning
sinn og þá víðsýni hugans, sem
þarf til að gefa hverjum hlut lif-
andi gildi. Hann eignaðist
þroska sinn erlendis, hóf hæfl
leika sína í nýtt veldi, kveikti við
eld stórþjóðanna skilning sinn
á listrænum efnum. Sá skiln-
ingur var það, sem hann lýsti
upp með íslenzka bókmentasögu.
En um leið hóf hann líka þau ís-
lenzk verk, sem hann gerði að
viðfangsefni sínu, í nýtt veldi, og
tengdi þau nánar heimsborgara-
legum skilningi. Og þar með kem
eg að öðrum höfuðþættinum í
starfsemi Sigurðar Nordal, —
auk þess að veita íslendingum
Heill þér skáld!
(Tileinkað Próf. Watson Kirkconnell)
Allajafnan skáldsins andi skeiðar
Skynjun ofar næstu samtíðinni
Hugsjónanna hærri nýtur leiðar
—Hæsta takmark sigurtindinn finni.—
Margt er eygt sem öðrum reynist hulið
Er æfa flugið lægra, neðan hjalla;
Mörg ein kend fær dásemina dulið
Dægurflugur svo að greina varla.
Skynjun þyts frá arnsúg undra heima
Óravegu framar voru kynni,
Skáldið eitt, fær dýrð um slíka dreyma
Og djásn af skapað handa framtíðinni.
Látið geisla gresja hugans lendur
Gullið brætt úr sora hugtakanna;
Elda kveikt og urðað þroskans féndur
Orkufrumlum miðlað sinna anna.
Þjóðarheill æ skín úr skáldsins söngvum
—Skynjun aðeins lánist oss að njóta—
Víðsýnis af veglegustu föngum
Vafna þrám til nýrra endurbóta;
Yfirskynsins efnishyggju draugar
Ekkert friðland hafa þar né rýnast,
Ofmetnaðar engar þróast taugar
Eða frami talinn í að sýnast.
Heill þér skáld! Um heimsins lendur víðar
Hlutverk þitt er stærra en grunar marga
Speki þín á spjöldum seinni tíðar
Og spámanns tækni mörgu tekst að bjarga.
Er rökin þín í réttu ljósi skoðast
Reynast djúp þótt samtíð kalli heimsku
—Sem þrumugnýrinn þrunginn magni—boðast
Þúsundum og trauðla felst í gleymsku.
Jóhannes H. Húnfjörð
berlega. Enginn kunni fyr né
betur að meta t. d. Þórberg
Þórðarson og Halldór Kiljan
Laxness, en Sigurður Nordal. —
Áhrif hans á bókmentir síðasta
áratugs voru geysilega mikil. —
Ekki þóttu þar ráð ráðin, nema
hann væri við. Hann átti um
tíma hið erfiðasta hlutverk, að
sætta hinar tvær andstæður:
innilokunar- og opingáttar-stefn-
una í menningarmálum íslend-
inga. Aðstöðu sinnar vegna, sem
fornfræðingur, sem verndari
menningararfsins, — sveigðist
hann um skeið allmikið til inni-
lokunarstefnunnar, eða gaf post-
ulum hennar óþarflega mikið
undir fótinn. Þó hélt hann altaf
jafnvægi og opnum sjónum fyrir
nauðsyn heilbriðrar næringar er-
lendis frá. Andstæður þessara
EINRÆÐISHERRA
í VENEZUELA
og faðir hundrað og f jórtán
barna
stefna reyndust líka mestar á
aðgang að þeirra eigin bókment- jyfirborðmu, eins og síðar hefir
um — þeim, að afla íslenzkum
bókmentum nýs álits og skiln-
ings með öðrum þjóðum. Það
er ómetanlegt, sem hann hefir
gert fyrir íslenzka menningu út
á við, mest í kyrþey, þannig, að
fslendingum er mjög ókunnugt
komið fram, er H. K. Laxness,
aðal-angurgapi opingáttarstefn-
unnar, hefir gerst ötulasti
verndari þjóðernis og frelsis ís-
lendinga, samtímis því sem inni-
lokunarpostularnir þegja stein-
hljóði, þó að vaxandi hætta sé
Um áramótin 1935—1936 lézt
í Venezuela, ríki með 3 milj. íbúa
á norðurströnd Suður-Ameríku,
hershöfðinginn Juan Vinqente
Gomez, sem hafði síðan 1908
verið raunverulegur einræðis-
herra í landinu. Hann var einn
þeirra sérkennilegustu manna,
sem komist hafa til mikilla valda
í seinni tíð, algerlega ómentur,
nautnamaður mikill, en ötull, ó-
væginn og harðfengur og því
fullkominn ofjarl keppinautum
sínum um völdin. Mesti styrkur
hans hefir þó legið í menningar-
leysi þjóðarinnar, sem litlar
kröfur hefir gert um góða stjórn
eða heiðarlegt framferði vald-
hafanna.
Eftirfarandi grein sem er
nokkuð stytt í þýðingunni, er
eftir franskan blaðamann, sem
verið hefir í Venezuela, og birt-
ist fyrir nokkru síðan í franska
blaðinu Vu.
um. Og hefir Sigurður jafnvel bl'in þessum dýrustu verðmæt-
notið meiri skilnings erlendis en um þjóðarinnar. Sigurður Nor-
hér heima. út á við hefir hann
einmitt verið einn glæsilegasti
fulltrúi íslenzkrar menningar,
sem við höfum getað kosið okk-
ur.
Enn eitt vil eg nefna. Það eru
dal kunni sér í þessum efnum
hóf og átti dýpri sýn. En mörg-
um þætti hann nú geta látið mál-
efnin skörulegar til sín taka.
f rauninni voru það aðeins
þessi þrjú atriði, sem eg að
ekki aðeins hin sögulegu efni, i Þessu sinni, á fimtugsafmæli
menningararfurinn, sem Sigurð-
ur hefir endurlífgað. Hinn nýi
innlendi bókmentagróður hefir
mætt skilningi og aðhlynningu
hans (þó að á síðustu árum hafi
það ekki eins komið fram opin-
Have the Business
POINT OF VIEW
?
Dominion Business College students have the advantagi
of individual guidance in the all-important factors of
business personality, conduct, and approach.
No matter how thoroughly you know the details of
office work, you must be able to sell your services,
and this is now just as much a part of Dominion
training as Shorthand, Typewriting, Bookkeeping, or
any of the other courses in which Dominion leader-
ship has been recognized for over twenty-five years.
Business is better! Employment is increasing!
Prepare for it.
DOMINION
BUSINESS COLLEGE
On The Mall
and at Elmwood, St. James, St. John’s
Sigurðar Nordal, vildi drepa á:
hæfileika hans til að kveikja líf
og skilning í íslenzka bókmenta-
sögu, mikilhæfa starfsemi hans
fyrir íslenzka menningu út á við,
og heilbrigð og djúp áhrif hans
á nútímabókmentir fslendinga.
fHvert einstakt atriði er mikil-
vægt, öll til samans eru þau
frægt afrek, sem skipar Sigurði
Nordal á bekk með áhrifamestu
stórmennum í menningarsögu ís-
lendinga fyr og síðar. í vörzl-
um slíkra manna er íslenzkum
þjóðararfi vel borgið. Megi Sig-
urðar Nordal sem lengst njóta
við.—Rauðir Pennar.
Nýársvísa
Nýárs fagur röðull roðar,
Risinn upp frá köldum sæ.
Öllum frið og frelsi boðar,
Færir ljós í sérhvern bæ.
Tendrar von í bragna brjósti,
Betri tíðir komi senn.
Þegar hættir hríðar-gjósti
Hlýja tekur vorblæ enn.
-Kveðið á nýári 1937.
Til Séra E. J. Melan
Fórnaðu þinni fræðigrein
Frelsi og líf að glæða.
Sú er leiðin aðeins ein
Upp til sigurhæða.
M. E. A.
Einvaldinn í Venezuela var að-
eins hershöfðingi. Hann lét út-
nefna sig í þá stöðu til þess að
geta látið stjórnarskrána og lýð-
stjórnarfyrirkomulagið haldast
óbreytt í orði, þó hann bryti al-
gerlega í bága við hvorttveggja
í framkvæmdum.
Stjórn hans var í fæstu frá-
brugðin venjulegum einræðis-
stjórnum, en átti þó líka sér-
einkenni. Gomez var ekki gædd-
ur þeim hæfileikum að geta kall-
ast “faðir þjóðarinnar” í þeirri
merkingu, sem tíðkast nú á dög-
um; hann bar meiri keim af hin-
um gömlu, austurlenzku þjóð-
höfðingjum. Það stóð ótti af
honum, einkum vegna fjöllyndis
hans í kvennamálum. Ef hann
af tilviljun hitti kvenmann, sem
féll honum vel í geð, gekk hann
sigurviss til verka og það leið
ekki á löngu, þangað til hann
hafði náð hinu nýja herfangi í
svefnherbergi, er samkvæmt fyr-
irskipan hans, hafði verið búið
út í skyndi.
Einu sinni skorti Castro, þá-
verandi forseta, vistir handa
hernum og gaf hann því fyrir-
skipun um, að þær skyldu sóttar
til Andersfjallanna, þar sem
kornið vex og búfénaðurinn
gengur sjálfala í 4000 m. hæð.
Leiðangurinn varð að sækja
fram eftir hinum grýttu vegum,
sem höfðu verið lítilsháttar
ruddir á tímum frelsisstríðsins.
Nokkrir þreytulegir bændur
gengu í fararbroddi og vísuðu
veginn. Fyrirliði þeirra var lág-
vaxinn og vöðvamikill maður, er
sýndi mikinn dugnað í þessari
torsóttu ferð.
Þegar leiðangurinn kom aftur
niður á slétturnar, var hann orð-
inn her og lágvaxni fyrirliðinn
hafði látið útnefna sig til hers-
höfðingja. Stjórnin var neydd
til að semja. Á þennan hátt
komst Juan Vicente Gomez í
stjórnina.
Hann vann sér traust Castro
forseta og hagnaðist á því. Þegar
sjúkleiki Castros óx og hann
þurfti að fara til Evrópu og leita
sér lækninga, gerði hann Gomez
að umboðsmanni sínum. Það
hlutverk leysti Gomez á margan
hátt vel af hendi. En þegar
Castro kom aftur úr Evrópu-
ferðalaginu og ætlaði að stíga á
land, fékk hann þá tilkynningu,
að honum hefði verið vikið frá
völdum, eignir hans gerðar upp-
tækar og hann dæmdur til æfi-
langrar útlegðar.
Gomez leitaðist við að treysta
vinsældir sínar meðal fólksins,
sem enn tignaði hinn mikla
Castro. Þar sem honum var ó-
kunnugt um aldur sinn og upp-
haf, fanst honum heppilegt að
velja sér sama fæðingardag og
þjóðhetjan Simon Bolivar hafði
átt. Það hafði líka þann kost
að spara einn þjóðhátíðardag.
Fyrir fólk, sem er sterktrúað á
hindurvitni og ósýnilega hand-
leiðslu, gat það líka skoðast sem
sönnun þess, að hin himnesku
máttarvöld hefðu ætlað Gomez
svipað hlutverk og Simon Boli-
var!
Eftir að hafa komið þessu í
lag með fæðingardaginn gat
Gomez haldið öruggur áfram að
treysta völd sín. Og það reynd-
ist tiltölulega auðvelt, þar sem öll
blöðin urðu að fylgja stjórninni
að málum, allar opinberar og arð-
gefandi stöður í landinu voru
skipaðar vinum og vandamönn-
um einvaldans, og allir þeir
fjandmenn, sem nokkuð þurfti
að óttast ,voru geymdir í hinum
myrku ríkisfangelsum í Puerto
Cabellas!
Af þeim andstæðingum Gom-
ezar, sem nokkuð létu á sér bera,
höfðu stúdentar hæst um sig. En
skraf þeirra var brátt þaggað
niður. Eftir einn fund, þar sem
talað var óþarflega mikið um
frelsi, voru helstu forsprakkarn-
ir reknir frá háskólanum og þeir
dæmdir til nokkurra ára hegn-
ingarvinnu. Svo einkennilega
vildi til, að þeir urðu fyrst að
starfa að lagningu vegar, sem lá
til sumarbústaðar Gomezar.
Nokkru seinna reyndu aðrir
mótstöðumenn Gomezar að koma
á byltingu, en flugher stjórnar-
innar kom þeirri tilraun fyrir
kattarnef. Reyndar hafði flug-
herinn ekki nema fjórum úrelt-
um flugvélum á að skipa, en
meira þurfti heldur ekki. — Upp-
reistarforingjarnir yoru hand-
samaðir og nokkrir tugir af lærð-
um mönnum og rithöfundum
fylgdust með þeim í fangelsin.
Að sama skapi og völd Gomez-
ar urðu traustari, óx líka ríki-
dæmi hans. f slíku landi þykir
það heldur enginn ósiður, þó
nokkur hagnaður fylgi hinni
miklu ábyrgð valdhafanna. Fá
tækt þykir það heldur enginn ó-
siður, þó nokkur hagnaður fylgi
hinni miklu ábyrgð valdhafanna.
Fátækt þykir ekki dygð og mað-
ur misvirðir ekki valdhafanna,
þó hann hagnist, ef hann gerir
Iíka landið ríkt.
Árið 1922 ver helzta olíufélag-
ið búið í lengri tíma að leita eftir
olíulindum í Maracaibo-héraðinu,
án nokkurs teljandi árangurs.
Menn töldu orðið vonlaust um
olíu þar og hlutabréf félagsins
jhöfðu fallið úr einu sterlings-
pundi niður í einn shillings. Þá
gerðist sá atburður snemma
morguns einn dag í desember-
mánuði, að voldug sprenging,
sem hafði í för með sér dauða
margra manna, varð í einni leit-
arholunni. f níu sólarhringa
streymdi olían látlaust upp á
yfirborðið, flóði yfir nærliggj-
andi akra og bæi og drekti 10
indíánum, sem voru ekki nógu
fljótir að forða sér. Það var
nauðsynlegt að hlaða stóra varn-
argarða til þess að missa ekki
þessi fljótandi auðæfi úr greip-
um sér. Á fáum dögum hafði
verð á hlutabréfum félagsins tí-
faldast. Venezuela var orðin rík
og er nú eitt helzta olíufram-
leiðsluland heimsins. Ríkið fékk
vist árlegt afgjald fyrir námu-
réttindi olíufélagsins, og þetta
afgjald hefir gert það mögulegt,
að Venezuela er nú eitt þeirra
fáu ríkja, þar sem eru sama og
engir skattar.
Auðvitað þakkaði Gomez það
stjórnvizku sinni, og hverjum
gat þá fundist það álasvert, þó
hann hefði sjálfur hlotið af þessu
nokkurn ágóða.
Þegar Gomez lézt, var hann
orðinn ríkasti maður Venezuela
og mestan auð sinn hafði h'ann
fengið frá olíufélögunum.
Gomez lærði aldrei að lesa né
skrifa. Hann vildi þó ekki að
það yrði alment kunnugt meðal
þjóðarinnar og því lét hann þann
orðróm breiðast út, að hann not-
aði ákveðinn tíma á hverjum
morgni “til að fara í gegnum
blöðin”.
Hann hafði sitt eigið kvik-
myndahús og sótti það á hverju
kvöldi alt árið í kring. Síðari
hluta dagsins eyddi hann, um-
kringdur af varðmönnum og
þjónustuliði, í Bolivar-klúbbnum
svokallaða, helztu miðstöð
skemtilífsins í höfuðborginni. —
Tók hann sér jafnan sæti ásamt
fylgdarliði sínu öðrumegin í
danssalnum, en kvenfólkið, sem
fyr var komið og klætt var
glæsilegum búningum, var Iátið
setjast gegnt honum. öðruhvoru
gaf hann bendingar og ung
stúlka með feimnisroða í kinn-
um var leidd fyrir hásæti hans.
Margt stórmenna, sem áttu
við hann erindi, heimsóttu hann
í klúbbinn. Ef erindið þótti
nokkuð vandasamt, var svarið
altaf á sömu leið: “Komið aftur”.
Magrir fengu þetta svar oft og
ekki aðra úrlausn.
En ekkert af því, sem hér hef-
ir verið talið, gerir Gomez sér-
staklega frábrugðinn öðrum ein-
völdum. Það, sem gerir hann
einstakan í sinni röð, og senni-
lega heldur nafni hans lengst á
lofti, er hinn mikli barnafjöldi,
sem hann lét eftir sig. Alls er
vitað um 114 börn, sem öll sann-
indi mæla með að séu afkvæmi
Gomezar. Sjálfur hefir hann að
vísu ekki viljað kannast við nema
75. En þeim hefir hann líka
reynst ágætur faðir, útvegað
þeim góðar stöður eða sæmt þau
konunglegum arfi.—N. Dagbl.
Skáldin
Skáldin fljóðum skemta fróð,
skerpa móð í sinni;
þeirra ljóða listin góð
lifi, í þjóða minni.
Kveðið undir prédikun
Bröltir áfram blaðalaus,
brauð svo fylli garnir.
Aftantil í heimskum haus
hringla bókstafs kvarnir.
M. E. A.
Frægðin kemur ekki til þeirra,
sem hvíla á koddum eða liggja
undir sóitjaldi. Dante
Drewrys
STANDARD
LAGER
Phone
96 361
The DREWRYS LIMITED
REDWOOD and MAIN STS WINNIPEG
r