Heimskringla - 27.01.1937, Síða 3

WINNIPEG, 27. JANOAR 1937
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
K. N.
eftir Sigurð Nordal
Margir leggja á leiðin sín
legstein þyngri og meiri;
en ef týnist þúfan þín,
þá verður hljótt um fleiri.
(Þorst. Erlingsson)
Nú er nýlátinn í Ameríku mað-
ur, sem flestallir stálpaðir ís-
lendingar beggja megin hafsins
munu kannast við, og helzt undir
gælunafninu Káinn. Réttu nafni
hét hann Kristján Níels (og var
síðara nafnið nafn afabróður
hans, Níelsar skálda Jónssonar)
og var Jónsson. En þegar hann
kom til Vesturheims, var bróðir
hans Jón Júlíus Jónsson kominn
þangað á undan honum og hafði
tekið síðara skírnarnafn sitt að
ættarnafni, og festist það líka
við þau systkini háns, sem síðar
komu vestur, þar á meðal Kristj-
án. Skrifaði hann nafn sitt eftir
það K. N. Júlíus, en var löngum
nefndur K. N., sem í framburði
varð Káinn.
Kristján fæddist á Akureyri
7. apríl 1860 og hafði dvalið
vestra 58 ár, er hann lézt á 77.
aldursári, og aldrei komið til ís-
lands síðan hann hvarf þaðan
18 ára gamall. Landar hans i
Ameríku buðu honum að taka
hann með heim á alþingishátíð-
ina 1930, en K. N. kaus heldur
að “heiðra landið með fjarveru
sinni”, eins og hann komst að
orði. En í raun og veru mun
hann þá hafa talið sig of gaml-
an og farinn til slíkrar langferð-
ar, og meðan hann var á léttara
skeiði átti hann þess ekki kost
að fara dýrar skemtiferðir. Því
að ekki sótti hann gull í greipar
hins nýja lands. Hann var alla
daga félaus maður og vann hjá
öðrum, hvað sem fyrir kom. —
Háskólakennari einn úr Banda-
ríkjunum, sem fór um íslend-
ingabygðir fyrir nokkrum árum,
sagði mér frá því, að tvo menn
hefði sig langað mest til að hitta
þar, skáldin Kristján N. Júlíus
og Guttorm J. Guttormsson. —
Hefði hann heimsótt þá báða og
sótt eins að báðum, að þeir hefði
verið í fjósinu. Þótti honum
einkennilega búið að þessum and-
ans mönnum. Eg brá á gaman
við hann og sagði, að frá því að
Oddur Gottskálksson hefði þýtt
Nýja testamentið í fjósinu í
Skálholti, hefði íslendingar
mikla trú á þeim andlega krafti,
sem væri í grend við kýrnar,
þangað hefði börn verið send til
þess að brjóta fræði Lúters til
mergjar og efalaust mundi sjálf-
ur Stephan G. hafa fengið marga
vitrun við fjósaverkin.
Kviðlingar Káins bera það
með sér, að margt hefir hann
sýslað við kýr og “pigga”. Einu
sinni kom trúboði nokkur ís-
lenzkur á Mountain og gekk bæ
frá bæ að telja um fyrir mönn-
um. Káinn var þá, sem oftar,
fyrirvinna hjá ekkju einrti, og
þegar trúboðinn kom á bæinn og
spurði um “húsbóndann”, var
honum vísað í fjósið. Káinn var
þá að moka flórinn. Trúboðinn
flutti honum boðskap sinn af
mikilli andagift, en Káinn leit
ekki upp úr mokstrinum og
mælti ekki orð. Loksins leiddist
trúboðanum þófið og heimtaði af
Káinn, að hann gerði honum
grein fyrir trú sinni, úr því að
hann daufheyrðist svo við hinu
nýja fagnaðarerindi. Þá rétti
Káinn úr sér, studdist fram á
rekuna og mælti þessa vísu af
munni fram með miklum alvöru-
svip:
Kýrrassa tók eg trú,
traust hefur reynzt mér sú*
f flórnum því fæ eg að standa
fyrir náð heilags anda.
* Annað vlsuorðið hefi eg heyrt
haft á ýmsa vegu, en vísan er ekki í
Kviðlingum K. N. — Arið 1859 kom
út á Akureyri bæklingur, sem hét
“Leiðarvísir til að þekkja einkenni á
mjólkurkúm”, en var manna á milli
kallaður “Kýrrassabókin” vegna
myndanna, sem í honum voru. Hefir
K. N. sjálfsagt haft þetta nafn kvers-
ins í huga, þegar hann orti visuna.
Er þess ekki getið, að meira
yrði af trúboðinu í það sinn.
En þó að störf Káins væri
hversdagsleg og hagur hans ó-
rífur, gat engum dulist, sem hitti
hann, að þar var höfðingsmaður
á ferð. Hann var mikill maður á
velli, fríður sýnum, djarfmann-
legur og gáfulegur yfirlitum. —
Hvar sem hann kom, einkum ef
vín var á skálum, var hann hrok-
ur alls fagnaðar, fór þar saman
fyndni hans og gamansemi,
mentun og frjálslyndi. Hann var
vel lesinn í íslenzkum bókment.-
um og talsvert í enskum og
fylgdist með öllu því, sem gerð-
ist bæði hér heima og meðal
landa vestra. En hann stóð altaf
á sjónarhæð yfir öllum deilum og
þrasi, sem geisuðu meðal landa,
lét aldrei augnablökur neins
flokks takmarka skyggni sína né
•klíkubönd fjötra dómgreind og
hugsun. Hann sá of skýrt til
þess að villast á tómum vöru-
merkjum, eins og kemur fram í
hinni nafnkunnu vísu hans:
Þetta er ekki þjóðrækni
og þaðan af síður guðrækni,
heldur íslenzk heiftrækni
og helvítis bölvuð langrækni.
Það var þessvegna altaf hress-
andi andrúmsloft í kringum
Káinn, enda varð honum gott til
vina. Hann átti sömu vinsæld-
um að fagna í nágrenni sínu og
hvar sem hann annars fór. —
Hann var svo heppin að taka
ekki upp mikið rúm í þjóðfélag-
inu, þurfti við engan að keppa
'og á engan að byggja, og hann
hefir eflaust eftir megni viljað
öllum gott eitt gera.
Káinn prestur enginn er
og engum meiri,
hann er verstur sjálfum sér,
og svo eru fleiri.
En að hverju leyti var þá Ká-
inn verstur sjálfum sér? Hann
1 sagði mér sjálfur þá sögu, að
gömul kunningjakona sín, bind-
indisforkur mikill, hefði einu
. sinni reynt að fá sig til að iðrast
liðins lífs, þó að hún teldi litla
von um afturhvarf. Hún sagði
við hann eitthvað á þessa leið:
“Mikið er að hugsa nú til þín,
Kristján minn. Þú ert kominn
á gamals aldur, og þér hefir
aldrei orðið neitt við hendur fast.
Þú átt hvorki hús, heimili, konu
né börn og verður að hýrast hjá
vandalausum í ellinni, og alt er
þetta bannsettum drykkjuskapn-
um að kenna. Því að það get eg
sagt þér, Kristján, að eg man
svo langt, að þegar þú varst
ungur, varstu bæði laglegur,
fjörugur og gáfaður, og það
mundi mörg stúlkan hafa verið
til með að eiga þig, ef Bakkus
hefði ekki verið öðrumegin”. Þá
svaraði K. N.:
Gamli Bakkus gaf mér smakka
gæðin beztu öl og vín,
og honum á eg það að þakka,
að þú ert ekki konan mín!
Ekki má samt gera sér of háar
hugmyndir um drykkjuskap Ká-
ins, þó að hann yrki um fátt
annað eins mikið. Það getur vel
verið að hann hefði oft feginn
viljað drekka meira en hann
gerði, ef tími og peningar hefðu
’leyft. En féð var af skornum
skamti, og K. N. vann alt af heið-
arlega fyrir sér, svo að hann gat
ekki skvett í sig nema við og við.
Og óskertum hélt hann líkams
og sálarkröftum þess vegna til
góðrar elli. Hitt er annað mál,
að honum var tamara að leggja
smáskildinga sína í “bar” en
banka; hann segist ekki hafa
elskað auðinn og vera fremur í
ætt við (glataða) soninn en hinn
ríka mann. Sannleikurinn er sá,
að hann hefir, eins og gengur,
valið sér lífsstefnu að nokkru
leyti samkvæmt upplagi sínu, en
atvik og örlög ráðið sumu. Hitt
er vandséð, hvort hann hefði
orðið sjálfum sér og öðrum til
meira gagns og gleði, þó að hann
hefði verið samhaldssamari og
haldið sér þurrbrjósta. Hann
er nú fluttur héðan með svipað-
an farangur og við förum allir
með í seinustu langferðina. —
Skildingarnir, sem hann vann
fyrir með höndum sínum, hafa
lent í bankanum, þó að hann
legði þá þar ekki inn sjálfur. —
Jörðina, sem hann hefði getað
eignast, á einhver annar. Heim-
urinn er með öðrum orðum hér
um bil jafnríkur eftir sem áður.
þó að K. N. dæi snauður. Ekki
skilur hann eftir neitt skyldulið
á húsgangi, því að hann var alla
æfi einhleypur. Og Bandaríkja-
menn virðast nú sem stendur
vera fullmargir, þó að hann
fjölgaði þeim ekki. Ánægja sú,
sem hann hefði haft af húsi,
heimili, konu og börnum, akri,
fénaði og öðrum slíkum gæðum.
hefði líklega verið blandin, því
að hann kunni því í bezta lagi, að
vera lausbeizlaður. Og þessum
fátæka lausamanni lánaðist að
láta eftir sig verðmæti, Sem
hann hafði sjálfur skapað og
stóðu í nánu sambandi við lífs-
kjör hans, eins og þau voru:
vísur sínar og kviðlinga.
0. s. frv. Hláturinn er vakinn
með því að skeyta því óvænta við
hið gamalkunna, láta málið
hlaupa út uandan sér. Og því
einfaldari sem meðölin eru, því
minnisstæðari verður niðurstað-
an. En þó að þessar alkunnu
vísur sé hér teknar til dæmis, þá
leikur K. N. á miklu fleiri og
fjölbreyttari strengi, eins og
ljóst kemur fram, þó að ekki sé
farið út yfir þær fáu vísur, sem
tilfærðar eru í
korni.
Tvent er það, sem gerir oft
grundvöllur nýrrar og betri
kvæðabókar. Mörgu verður að
safna saman úr blöðum og jafn-
vel af vörum manna, bæði vís-
um, sem hvergi eru skrifaðar né
prentaðar, og skýringum við
þær. En óskandi væri, að þetta
yrði j?ert, áður en of margt af-
bakast og gleymist. Ekki svo
að skilja, að alt þurfi að prenta,
sem hönd á festir. Til þess voru
K. N. of mislagðar hendur. En
þessu greinar- ÉTott úrval kviðlinga hans með
hæfilegum skýringum yrði kver,
sem ná mundi miklum vinsæld-
.... * .,. , ____ v XT um og ekki gleymast fljótlega.
erfitt að njota kviðlinga K. N., , x ,. ,6 .
, . , . .* . * — Það mundi geyma mynd af
eins og þeir hafa verið prentað- , .
. y x , , merkilegum manni, og það væri
Annað er enskan, sem hann 6 ’ B y
annaðhvort hrein
ír.
blandar inn í
eða eins og landar vestra hafa
* , - , , . byggjanna vestan hafs. Og það
ð hana í hendi ser, t. d.: _____.... , , , - , ,
ekki lítil heimild um þátt úr
menningarsögu íslenzku frum-
lagað
Kristján N. Júlíus varð nafn-
kunnur maður fyrir aðeins einn
hlut, fyndni sína og gaman. —
Flestir fara ósjálfrátt að brosa,
þegar K. N. er nefndur. Að vísu
var hann ekki allur þar sem
hann var séður. Maðurinn var
bæði stórbrotinn og viðkvæmur.
Eins og margir aðrir íslendingar
vestan hafs bjó hann yfir ýmis-
konar söknuði og vonbrigðum. —
Efalaust hefir framur fátt af
draumum hans og vonum frá
æskuárunum rætzt:
Aldrei sóast auður minn; —
átti nóg af vonum,
þeim hef eg lógað, lagt þær inn
— og lifi á “prósentonum”.
Oft hefir honum sjálfum fund-
ist, að honum hefði átt að verða
eitthvað annað og meira úr hæfi-
leikum sínum. Og ísland var
honum alla daga ríkt í huga, þó
að hann hafi fátt um það kveðið:
Kæra foldin kennd við snjó,
hvað eg feginn yrði,
mætti holdið hvíla í ró
heima í Eyjafirði.
Hann dregur heldur ekki fjöð-
ur yfir það í kviðlingum sínum,
að hann uni lífinu misjafnlega,
og stunduni gægist þunglyndið
átakanlega fram:
órór sveimar andi minn
upp til reginfjalla;
takið þið mig í útlegð inn,
Eyvindur og Halla.
Samt verða það ekki þung-
lyndisstökur E. N., ádeilur né
umkvartanir, sem lifa lengst, þó
að margt af þeim sé vel sagt. f
því efni á hann nóga keppinauta.
En þegar hann slær yfir í hálf-
kæring og þó einkanlega græsku-
laust gaman, má viðurkenna, að
ummæli hans um sjálfan sig sé
réttmæt:
Oft og tíðum yrki eg
öðruvísi en hinir.
Fyndni hans verður bezt lýst
með því að minna á einstök vísu-
orð og stökur, sem heita má, að
komist hafi á almennings varir:
Sælla er að gefa en þiggja
— á kjaftinn.
Um manninn, sem gifti eina af
níu heimasætum:
Nú á Guðni eftir aðeins átta
dætur;
sá hefur nóg sér nægja lætur.
Um sambúð fátækra hjóna,
þar sem maðurinn var “poor
en konan “flott”:
Þau höfðu hvorki þurt né vott,
þau höfðu bara hátt.
en heyra börnin bölva og ragna
“bítur” andskotann.
Enska orðið “beat”: slá, sigra,
ganga fram af, — hefir runnið
saman við íslenzka orðið bíta.
Hitt er það, að fjöldi af vísum
hans þarf talsverðra skýringa
við, til þess að menn skilji þær
og meti. Eg skal taka til dæmis
vísurnar til Valda Gíslasonar
(Kviðlingar, 117), sem bæði
standa formálalausar og aflag-
aðar í bókinni. Eg fer þar eftir
frásögn Dr. Rögnvalds Péturs-
sonar, sem er allra manna fróð-
astur um kveðskap K. N., eins og
flest annað úr lífi og sögu landa
vestra.
“Valdi” hafði haft með sér
heiman af íslandi ríkisdal forn-
an, sem honum þótti mikil ger-
semi og var vanur að sýna kunn-
ingjum sínum. Einu sinni var
K. N. þyrstur og í fjárþroti. Fer
hann þá til Valda og segir hon-
um, að “Enskir” hafi frétt um
dalinn og langi mikið til þess að
sjá slíkan grip. Valdi gekst upp
við lofið um dalinn og lánaði K.
N. hann til þess að sýna Ensk-
um. En K. N. veðsetti dalinn
veitingamanni írskum, er O’Hare
hét, og drakk út á hann eins
mikið af bjór og fáanlegt var.
Nú fór Valda að lengja eftir
dalnum, en K. N. hafði ekki efni
að leysa hann út og hafði
Valda altaf af sér með vífilengj-
um, þangað til Valdi fluttist úr
bygðinni. Samt gat Valdi ekki
gleymt dalnum og bað nú merk-
ismann einn, sem leið átti urn
Mountain, að ganga svo fast að
K. N., að hann ætti ekkert und-
anfæri. Nú voru góð ráð dýr
fyrir K. N., því að Phil O’Hare
var látinn og ekki kostur að
finna, hvað af dalnum hafði orð-
ið, þó að skildingar hefðu verið
til að leysa hann út, sem vafa-
samt er. En K. N. afhenti um-
boðsmanni Valda að skilnaði for-
siglað bréf, og þegar Valdi opn-
aði bréfið, var þar enginn dalur,
heldur þessar vísur:
Mér og þér til mótlætis,
mennt og kurt frá snúinn,
Phil O’Hare til helvítis
úr heiminum er flúinn.
En — ef þú þreyir þangað til
þrýtur líf og kraftur,
þá geturðu fundið Phil
og fengið dalinn aftur.
Mun Valdi hafa haft svo gam-
an af vísunum, þar sem honum
á jafnfínan og hógværan hátt
var vísað norður og niður, að
honum hafi þótt dalurinn að
fullu bættur.
K. N. gerði stökur sínar og
smákvæði sjálfum sér til hugar-
hægðar og kunningjum sínum
til gamans og ætlaðist lengi vel
ekki til að neitt af þeim kæmist
á prent, og sízt í bókarformi. —
Margt mun hann aldrei hafa
skrifað. Kviðlingar hans (Win-
nipeg, 1920) voru gefnir út að
tilhlutun vina hans og fyrir í-
trekaðar áskoranir. Þeirri út-
gáfu er að ýmsu leyti áfátt, og
auk þess hefir K. N. ort margt
vel síðan. En ekki er þess að
vænta, að hann hafi látið eftir
sig handrit, sem væri nægur
er erfitt að hugsa sér, að íslend-
ingar hætti að hafa gaman af
beztu stökum K. N. meðan tung-
jan helzt' nokkurn veginn óbrjál-
!uð.—Dvöl.
ÍSLANDS-FRÉTTIR
Mesta prýði sveitarinnar horfin!
Fróðárvatn á Snæfellsnesi
þornaði upp seint í nóvember
sem leið.
Séra Magnús Guðmundsson,
fréttaritari í ólafsvík, lýsir þeim
atburði í bréfi því, sem hér fer
á eftir:
Það þóttu mikil tíðindi hér um
slóðir að óveðursnóttina miklu
18.—19. nóv. braut sjórinn stórt
skarð í Fróðárrif, rétt vestan-
vert við Haukabrekkuhöfða, svo
nú er þar stór ós til sjávar úr
Fróðárvatni.
Mesta prýði sveitarinnar, —
Innri Fróðárvaðall, en svo er
vatnið venjulega nefnt, er nú al-
veg horfið, nema um stór-
straumsflóð, en sjór fyllir gamla
vatnsstæðið.
Um f jörur er vatnið þurt. Nú
fellur Fróðá til sjávar gegnum
þenna nýja ós, en ekki gegnum
Gugsós, eins og áður.
Þessi sýi ós er ófær, hema um
stærstu stórstraumsfjörur, svo
leiðin eftir Fróðárrifi, sem var
bezta og styzta leið milli Fróð-
árhrepps og ólafsvíkur er nú ó-
fær að heita má.
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
Blrgölr: Henry Ave. Eaat
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
Mitt er orðið andans fjör,
Einna líkast draumi. <
Eg hefi lífsins yfir braut,
öslað frjáls og sinnisglaður;
Aldrei verið andlegt naut,
En altaf reynt að vera maður.
Frjáls í anda, frjáls í trú;
Fært það skal í letur:
Áttatíu ára nú,
Eru sjö þó betur.
87 ára 30. okt. 1936
Á ýmsu sýnast ellimörk
fsar vötnin klæða,
Hrímguð laufin hanga á björk,
Haustsins vindar næða.
Drottinn ykkar blessi börn
Á brautum lífsins hálum,
Hann sé þeirra hjálp og vörn
f hverskyns vandamálum.
2. Sviðasárin
Sáir kvíða í sinni mér
Seinkar blíðu-tíða
Kæra lýði kveður hér
Kvendið íðil fríða.
Þegar engin hringa-hrund
Halnum styttir vöku,
Til að kæta kalda lund
Klambra eg saman stöku.
Hvar eg fer um bygð og ból
Brosir til mín engin,
Nú er minnar sálar sól
Svásleg undir gengin.
Mætust svanna sýndist hún
Sem eg fann á vegi;
En örlaganna ramma rún
Ráða kann eg eigi.
(í marz 1935)
Til stúlku
önnu vizkan ljóma ljær
Ljóst er hár en bjartur vangi
I fornsögum er þess getið, að j Augun blika íðilskær
Fróðá hafi runnið til sjávar þar Eins og stjarna í blíðheims fangi.
sem þessi nýi ós er. Eftir því, j
sem eg hefi komist næst, mun Hana leiði lausnarinn,
gamli Fróðárós hafa stíflast ár- j Lífsins yfir þrönga veginn
ið 1838 eða 1839. Hefir áin þáiVériidi gæfa og velsæminn
tekið sér framrás í Bugsós og Svo verði hún ekki á tálar dregin.
hið fagra vatn myndast. En nú
eftir tæp hundrað ár fellur hún í
sinn forna farveg.—Mbl.
* * »
Nýlega var stofnað skíða og
skautafélag í Norðfirði, fyrir
forgöngu Þórðar Einarssonar
framkvæmdastjóra og Kristins
ólafssonar bæjarfógeta. Stofn-
endur voru 36, en nú eru félags-
menn 50. — Mbl.
Vf SUR
eftir Magnús E. Anderson
1. Ellimörkin
Minn hefir áfram æfi-knör
Ýzt í tímans straumi.
Manvísa
Silkibanda körmtin kær,
Kveikir andans loga,
Líkt og andi unaðsblær
Yfir sand og voga.
Mikley séð úr fjarlægð
Áframhaldið eigi dvín,
alheimsvaldi hlýtum;
nú er aldin eyjan mín
orpin faldi hvítum.
Við sérstakt tækifæri
Mannsins ekki mentaspor,
munu geðjast konum.
Hann fermdist upp á Faðirvor
og fimm af Boðorðunum.
Þegar þú notar
MODERH
MJOLK
RJÓMA
SMJÖR
Þá notar þú það bezta sem til er.
SfMI 201 101
MODERN
DAIRIES
--'-LIMITED— *