Heimskringla - 10.03.1937, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 10. MARZ 1937.
HEIMSKRINGLA
6. SIÐA
“Lífið alt er blóðrás og logandi, hvert sem er nafn þitt, þú verð-
ur ekki að umskiftingi á rúmum
mannsaldri; sál þín þráir enn
frelsi, þótt heimilaskifti verði og
þig drepi í dróma um hríð út-
lendur ládeyðuandi. Þarna er
arftekjan sem eg treysti á.
Það eru fleiri en eg sem trúa
að vér tökum við margra alda
arfi. Einar Ben., skáld, segir um
Egil Skallagrímsson á þessa leið:
“Taugarnar þúsundir ísvetra ófu
Ennið kvöldhimnaskararnir hófu
Vöðvanna mátt efldi kyn eftir
kyn
hjá kaldsóttri unn undir þjótandi
hlyn
og öld eftir öld grúfðu norðurs-
ins nætur
í niðdimmum rökkrum þar
vöggubörn sváfu
og önduðu hörku í hverja sin. .
er hlúði um lífsmeiðsins rætur”.
und
sem læknast ekki fyr en á aldur-
tilastund”,
og svo var endurtekinn sorgar-
leikurinn með undra stuttum
millibilum. Hamingja hefði það
verið ef blöðin okkar hefðu ekki
verið þau stækkunargler, sem
raun varð á, í deilumálum lið-
inna ára. Winnipeg nýlendan
hefir virst gerskiftast mest um
málin og borið hefir það við að
hún hefir ætlast til þess að svo
skiftust hinar aðrar nýlendur
vorar sem hún sjálf. En þá hefir
það bjargað sem B. Thorarensen
vonaði að bjargaði íslandi frá
ládeyðuskap að
“Út fyrir kaupstaði íslenzkt í
veður
ef hún sér vogar þá frýs hún í
hel”.
í íslenzku og hreinu lofti sveita-
nýlendanna hafa sálast þær
“Skottur” og “Lallar” sem upp-
vaktar höfðu verið í kaupstaðn-
um.
Þið kunnið nú að segja, ef til
vill að baráttan sem eg svo nefni
hafi átt fullan rétt á sér, hver
einn eigi rétt á skoðunum sínum
og þá einnig að verja þær, og að
enginn hafi vald til að stinga
mönnum svefnþorn svo þeir láti
ekki í ljósi skoðun sína. Gott og
vel. Eg er ekki að verja lá-
deyðuskap eða meiningarleysi —
en það er nóg rúm fyrir meðal-
hóf milli orustuandans á liðn-
um árum og meiningarlauss lá-
deyðuskapar og þann veg verð-
um við að finna. Sá vegur er
meiri hugsjóna eining ásamt
drenglundaðri framsókn allra V.-
fsl. hvar sem þeir eru. öngþveiti
liðinna tíða hefir orsakast vegna
vöntunar á þessu hvoru tveggja,
og hugsandi fslendingurinn vill
ekki muna síðari þátt liðnu sög-
unnar vegna þess að þetta með-
alhóf vantaði og því kennir
hann stundum kinnroða, og
þögnin verður eina skjólið.
Samtímis því sem vér orkum
þessari breytingu til hins betra,
þá skulum við líka rýma burt
ýmsu smávegis sem liggur á
vegi okkar, svo sem þeim ríg og
togstreitu sem stundum ber á;
liðhlauparaskap sem sumir með-
al okkar temja sér; íslenzkri leti
sem ýmsir hafa um hönd til þess
að aðrir vinni verkið fyrir sig og
síðast en ekki síst, hættum stein-
kastinu sem fellur öðru hvoru
jafnvel úr höndum þeirra er
bróðurlegast láta. Margt fleira
er það sem betur væri týnt og
grafið. En í þessa alls stað
temjum okkur trygð við félags-
skapi og hugsjónir íslenzkar
meðal vor því eg trúi því að enn
hafi ekki verið stofnaður sá ís-
lenzkur félagsskapur hjá oss
sem ekki hefir einhverjar fagr-
ar hugsjónir sem eiga skilið ó-
skifta krafta vora. Beitum öll-
um mætti til að þær mörgu þús-
undir íslendinga sem nú standa
utan við íslenzkan félagsskap
gangi í fylkingar vorar, og hjálpi
oss til þess að yfirstíga sjálf-
skaparvíti okkar sturlungaaldar,
og vernda v.-ísl. tilveru og sann-
íslenzkan arf.
Spursmálið er þetta? Erum
vér megnugir alls þessa? Eg er
mikill trúmaður um íslenzk á-
gæti, óg eg trúi því að hver sann-
ur íslendingur geti risið á rúst-
um fortíðarinnar og staðið sigri
hrósandi. Eg skal segja ykkur
hversvegna. Eg trúi á arfgengi,
jafnvel í þúsund liðu, hvort sem
sumum líkar það miður eða vel.
Hvert barn er því ávöxtur
margra alda. Kúgunar eða
þroska eða frelsis. Þið getið
sjálf rakið sögu hinna ýmsu
þjóða heimsins í andlitum þjóð-
bræðra þeirra í þessu landi,
og sjáið svo heiðríkjuna sem
auðkennir fslendinginn.
Sál einstaklingsins er endur
skin af sál þjóðarinnar sem ól
hann. Það var aldrei hægt að
setja þrælslund í fslendinginn
meðan þjóðarsálin þráði frelsi,
og þessvegna þú íslendingur,
helst hægt að sýna þroska henn-
ar og uppgang með nokkrum töl-
um sem teknar eru úr minning-
ar ritinu:
Tala inni-
stæðu Eignir Vara-
Árið eiganda sjóðsins sjóður
1890 58 kr.10666 kr. 1780
1900 134 26940 3011
1910 401 116714 11534
1920 1073 512235 48168
1930 1185 627118 100062
1935 1329 628934 124932
f okkur hlýtur margt gott og
þrekríkt að vera tvinnað, og
þennan arf fær ekki stundardvöl
hér af okkur nítt. Og um sál
sanns íslendings farast St. G.
St., frænda mínum, þessi orð:
“Sál hans var stælt af því eðli
sem er
f ættlandi hörðu; sem dekrar við
fátt
Sem fóstrast við hættur, því það
kennir þér
Að þrjóstkast við dauðann með
trausti á sinn mátt
f voðanum skyldunni víkja ei úr
Og vera í lífinu sjálfum sér
trúr.”
Þessi sálararfur trúi eg að sé
ekki enn af okkur níddur. — Við
hjöltun á bestu sverðum forn-
hetjanna var bundin lífsteinn,
væri honum roðið á sárið í tæka
tíð þá tókst bati þótt ólífisund
væri. Eg trúi því að við hjöltu
jafnvel vestur-íslenzkra vopna sé
að finna lífssteina nóga, til að
græða þær ólífisundir er oss
blæða — ef við notum þá í tæka
tíð.
Eg endurtek þetta:
Við verðum að gera okkur
Ijóst hvað að er hjá oss.
Við verðum að finna leið út úr
öngþveitinu.
Við verðum að beita öllum
andlegum og líkamlegum kröft-
um okkar til þess að sjá borgið
vestur-íslenzkri tilveru.
E. H. Fáfnis
andi dugnaðarkona. Hefir und-
irritaður minst hennar í- “óðni”
og vísast til þess, sem þar er sagt
um þessa ágætiskonu. í febrúar j
dó Sigfús Dagsson, fyrrum Bóndi J
á Keldulandi. Hann var hinn
mesti dugnaðarmaður meðan
hann hafði heilsu. Eitt sinn fór j
hann til Ameríku, og hugði að
staðfestast þar. Var hann einn
síns liðs, en hugsaði sér að láta
fólk sitt koma á eftir er hann
væri búinn að koma sér vel fyrir.
Var það sem annað hyggilegt
Ekki er hægt að lýsa því hve j h.lá honum, því hann undi ekki
sparisjóðurnin hefir létt undir! Þar vestra, og snéri heim aftur.
með öllum viðskiftum og verzl-
un í héraðinu, auk þess, sem
hann hefir með ráðum og dáð
stutt mörg framfaramál innan
héraðsins. Skulu hér nokkur tal-
in og jafnframt getið þess hvað
Sparisjóðurin hefir lagt af mörk-
um til þeirra.
1910. Til hafnarbóta á Sauðár-
króki (styrktarsjóður Stefáns
Jónssonar) kr. 1000
1910. Til styrktar innánhéraðs
sjúklingum, sem lagðir eru á
Saððárkóksspítala, (Styrktar-
sjóður Sig. Pálssonar héraðs-
læknis) Kr. 1000,00.
1918. Til öldubrjóts á Sauðár-
króki, kr. 500,00.
1923. Til brúarinnar á Vesturós
Héraðsvatna. Kr. 2000,00.
1924. Til varnargarðs gegn land-
broti á lóðum Sauðárkróks-
kauptúns. Kr. 1000,00.
1926. Til stúdentagarðsins, í
herbergi fyrir Skagfirðinga.
Kr. 1000,0p.
Hafði kona hans varðveitt bú og
börn á meðan hann var í Vestur-
víking. Hann var fæddur 9. des.
1852 og var því rúmra 83 er
hann lézt.
f febrúar andaðist Jón bóndi
Jónasson á Flugumýri, eftir
langa og mikla vanheilsu. Ein-
hver Vestur-fslendingur hefir
minst hans prýðilega, þó í stuttu
máli sé, í Heimskringlu 32 tölubl.
1936, og vil eg vísa til þeirrar
greinar. Er þeim ágætismanni
þar vel lýst og réttilega. Hann
er fæddur 1. jan. 1855 og var því
liðlega áttræður er hanri lézt.
í vetur lézt einnig frú Petrea,
kona sr. Sigfúsar Jónssonar
fyrrum prests á Mælifelli, en nú
kaupfélagsstjóra á Sauðárkróki.
Átti hún við mikla vanheilsu að
stríða árum saman og lá rúm-
föst hin síðari árin. Hún var hin
merkasta kona.
Þá má nefna Sigurlaugu Guð-
mundsdóttir, fyrrum ljósmóður
I
MJ0LK
RJÓMA
SMJÖR
Sími 201 101
i
FRÉTTABRÉF ÚR
SKAGAFIRÐI
Frh. frá 1. bls.
um. Um leið vil eg leiðrétta
þann misskilning sem slæðst hef-
ir í minningarritið um Magnús
Jónsson frá Fjalli. Þar er sagt
að hann hafi dáið í Selkirk 2.
marz 1933. Þetta verð eg þó að
telja a. m. k. vafasamt; því við
Magnús höfum skrifast á í 4—5
ár og síðastl. sumar skrifar
gamli maðurinn mér enn, og
sendir mér mynd af sér! Er
hann þá 85 ára og fullur áhuga
fyrir öllum þeim nýjungum, sem
eru þá að gerast í hérðainu.
Það er næsta einkennilegt að
þegar Skagfirðingar stofna
sparisjóðinn er árferðið óvenju-
lega erfitt. Árið áður var þið
versta. Veturinn harður og vor-
ið kalt og grasbrestur svo mikill
um sumarið, að ekki var nema
hálft töðufall af túnum. Verzlun
ill og afurðir í hraklegu verði og
sílækkandi. Stofnár sjóðsins var
ísaár (1886) og síst betra hinu
fyrra. Veturinn t. d. svo harður
að ekki kom upp jörð í Fljótum
og Skaga fyr en urii fardaga, að
því er gamlir menn telja. Svo
kemur óþurkasumarið annálaða,
þegar töðurnar lágu fram í sept.
Var þá heyfengur bæði lítill og
illur. Skuldir hlóðust á bændur,
bæði vegna harðæris og verð-
lækkunar á gjaldeyrisvörunni.
Það verður því ekki sagt, að
byrlega hafi blásið fyrir stofn-
uninni í byrjun, og sýnir það al-
veg einstakt framtak og bjart
sýni, að ráðist er í þetta á slík-
um harðinda árum. En frá
byrjun hefir þessi stofnun vaxið
og sigrað alla erfiðleika. Er
um í Sauðárkróks barnaskóla.
(Minningarsjóður Kr. Blön-
dals) Kr. 1500,00.
1934. Til hafnarbóta á Sauðár-
króki, kr. 5000,00.
1935. Til Hafnarbóta á Sauðár-
króki, kr. 10,000,00.
1935. Til hafnarbóta í Hofsósi,
kr. 1000,00
Þegar eg var barn að aldri,
kom gömul kona oft á heimili
mitt. Hún var minnug og fróð
að ýmsu leyti. Hún skifti öllum
mönnum, aðeins í tvo flokka,
“fróma” menn og svo aftur “ó-
guðlega”. Var auðheyrt að
æirri öldruðu fanst þar mikið
djúp og lítt brúanlegt á milli.
Seinna las eg í merkri bók þessi
orð: “Sá óguðlegi tekur lán og
oorgar ekki.” Þarna fanst mér
þeim rétt lýst. Það var svo sem
auðvitað að þeir gerðu það ekki.
En viðvíkjandi sparisjóði Sauð-
árkróks er ekki nema um tvent
að gera: Annaðhvort hefir
1932. Til menningar skólabörn- á Sauðárkróki. Hún dó síðari
hluta^ vetrar. Hún var systir
þeirra Sigríðar, seinni konu Jóns
á Flugumýri og Kristínar konu
Magnúsar frá Frostastöðum. Sá
fáheyrði atburður skeði við jarð-
arför hennar, að einn líkmann-
anna varð bráðkvaddur, er þeir
létu kistuna síga niður í gröfina,
og "hné örendur niður. Það var
Árni Magnússon frá Utanverðu-
nesi, er um langt skeið hafði
verið búsettur á Sauðárkrók hjá
dóttur sinni. Árni var lengi
ferjumaður á Vesturós Héraðs-
vatna. Var það erfitt verk, en
hann var frábær atorkumaður
og síglaður, enda afar vinsæll.
Eg get sagt ykkur frá einni
nýjung, sem búið er að fitja
upp á hér. Það var fyrir 2 árum
að Jón Sigurðsson alþ.m. á
Reynistað stakk upp á því, hvort
Skagfirðingar ættu ekki að fara
að safna drögum til héraðssögu
Skagafjarðar. Til þess var kosin
þriggja manna nefnd; og hefir
hún óspart hvatt menn til að
þessi stutta frásögn kom. Eng-
inn mundi fremur ykkur, geta
lýst betur tildrögum og aðdrag-
anda til vesturfaranna og því ár-
ferði sem þá var, verzlunarhátt-
um, o. s. frv. Já það væri gam-
an að eiga góða ferðasögu héðan
vestur til Vínlands. Svo margir
ágætir menn og konur lögðu héð-
an í vesturvíking á þeim árum.
Eins mundi verða vel þegið, ef
þið kynnuð sögur um einkenni-
lega menn, sem þá voru fylgifé
hverrar sveitar að kalla mátti.
Eins af svaðilförum á sjó og
landi, sleðaferðum í k-aupstað að
vetrinum, vertíðinni við Drang-
ey, göngum og fjallaferðum,
grasaferðum o. fl. o. fl.
Ef ykkur skyldi detta í hug að
ritfesta eitthvað af þessu, og
þess vonast eg fastlega, þá send-
ið þetta til mín, eg skal koma
því á framfæri fyrir ykkur, í
safnið til sögunnar og allir munu
verða ykkur stórþakklátir fyrir.
Þið gætuð á þann hátt sýnt rækt
ykkar til héraðsins og unnið
góðu málefni gott gagn; því vit-
anlega yrði það metnaður Skag-
firðingum, að saga vors ágæta
héraðs stæði ekki að baki öðrum
héraðssögum hvað efni og frá-
gang snerti; og kæmist hún út
sómasamlega og í ykkar hendur,
mundi ykkur þykja það góð
sending. Bið eg ykkur að hug-
festa þetta, og kveð ykkur svo
með beztu óskum á hinu nýbyrj-
aða ári, að það megi verða ykkur
öllum til sem mestrar blessunar.
Ykkar einlægur,
Stefán Vagnsson
stjórn sjóðsins ætíð verið skipuð j rjta um atburði og merka eða
þeim mönnum, sem hafa haft einkennilega menn er uppi hafa
þá náðargáfu að geta þekt þá
óguðlegu” úr, eða þá hitt að í
verið á 19. öldinni. En því mið-
ur hefir þátttakan verið fremur
Skagafirði eru alls engir “óguð-1 util hvað þetta snertir og er í!t
legir menn til, a. m. k. hafa til þesg ag vita, því hér er úm
þeir aldrei sýnt neitt “óguðlegt”
athæfi í skiftum sínum við sjóð-
inn, því öll þessi 50 ár, sem hann
NÝJAR “MYNDIR” EFTIR
EINAR JóNSSON KOMA
ÚT í YOR
hefir starfað hefir hann aldrei
merkilegt starf að ræða, og það
eru einmitt eldri alþýðu menn-
irnir sem hér gætu Iagt mikið og
gott til þeirra mála, því þeir eru
tapað einni krónu á lánum sín- mjnnugir slíkra atburða og hafa
um. Má það heita frábær skil- ^ tekið þátt í þeim sumir hverjir.
vísi, ef það er þá ekki alveg j sárast er, að þetta starf er
einsdæmi. Á þessum 50 árum j hafið svo seint, að margir ágætir
hefir hver kreppan eftir aðra fræðimenn eru nú komnir undir
gengið yfir í viðskiftaheimin-
græna torfu sem mikið og gott
um; bankar, miljóna fyrirtæki. hefðu getað lagt til þeirra mála.
hafa hrunið og hliðstæðar stofn- j pjn hetra er seint en aldrei. Og
anir hér á landi hafa orðið fyrir
ærnu tapi og mátt hætta starf-
semi sinni, en á meðan hafa á-
gætir stjórnendur og “frómir”
viðskiftamenn, lagt ár frá ári
stein eftir stein í þessa bygg-
ingu og gert hana að öflugri og
sterkri stofnun, sem með starf-
semi sinni hefir lyft sterklega
undir atvinnuhætti og ýmsar
framkvæmdir innan héraðsins.
Stjórn sparisjóðsins skipa þess-
ir menn nú: Pétur Hannesson,
form.; Valgarð Blöndal, Tómas
Gíslason, Sigfús Jónsson og Kr.
P. Briem.
Ýmsir mætir menn og konur
hafa safnast til feðra sinna á
þessu ári. Má þar fyrst nefna
Guðrúnu Eiríksdóttir húsfreyju
í Ytra-Vallholti. Hún andaðist
í janúar og hafði þá legið rúm-
föst árum saman. Hún var hið
síðasta af börnum Eiríks hrepp-
því vil eg skjóta þessu máli til
ykkar góðu Skagfirðingar þar
vestra, og bið ykkur að draga
fram úr djúpi hugans, ef þið haf-
ið eitthvað í ykkar fórum* um
menn og málefni frá fyrri tíð
Mér dettur t. d. í hug að gaman
hefði verið að eiga vel sagða
sögu af skeiðarferð suður á land
er voru farnar héðan úr Skaga-
firði fram undir 1874—80. Ef
einhver væri svo forframaður
Vísi barst nýlega í hendur
Ekstrabladet frá 19. jan. þ. á. og
er þar sagt frá eftirfarandi at-
viki.
Suður í bænum Lodz í Pól-
landi andaðist nýverið kona, sem
hafði verið gift pólskum konsúl í
Kaupmannahöfn.
Meðan hún dvaldi þar hafði
hún kynst nokkuð listaverkum
Einars Jónssonar og fengið á
þeim mesta dálæti. Hún lét oft
þá ósk í ljósi við mann sinn, að
gaman væri að eiga frummynd
eftir Einar. Það varð þó aldrei
úr því, að hún eignaðist slíka
mynd meðan hún lifði.'/
En er hún var dáin kom manni
hennar þessi ósk konunnar í hug.
Hann skrifaði því Einari Jóns-
syni og bað hann að gera minn-
isvarða á leiði konunnar. Einar
gerði varðann og nú stendur
myndin á gröf pólsku konunnar
suður í Lodz. Frásögn blaðsins
endar þannig, að nú standi
væri
hjá ykkur, að hann hefði slíka
ferð farið á yngri árum, ætti myndin á þessum fjarlæga stað,
hann að skrásetja hana því hún
ætti sannarlega heima í því
safni. Svo er með ýmiislegt
fleira, og þó ykkur finnist það
máske lítils virði, getur þannig
hitst á, að sú frásögn, þó stutt
sé, fylli máske út aðra sögu, sem
þetta atvik hefir einmitt vantað
í. Það getur líka verið byrjun á
öðru meiru, sem enginn hefir þá
ar af henni standa í sýningar-
salnum.
Meðan tíðindamaðurinn gekk
með prófessornum um safnið,
bar ýmislegt á góma viðvíkjandi
því.
“Eg vonast til,” sagði próf.
Einar, “að það geti komið ný
myndabók af verkum mínum 'út
í vor. Það var 1925, sem gamla
bókin kom út og síðan hefir
ýmislegt bæst við. Það verða um
150 myndir, sem birtast í þess
ari nýju bók. Meðal þeirra eru
Úr álögum, Hvíld, Skuld og Sind-
ur. Þær standa nú margar hér í
vinnustofunni minni,” sagði pró-
fessorinn, “en henni 'hefir orðið
að breyta í safn.”
Einar hefir nú orðið að
þrengja svo að sér, að vinnustof-
an er raunverulega ekki orðin
annað en dálítið skot í einu horn-
inu. Þar inni stóð mynd hálf-
mótuð í leir, og vinnujakki lista-
mannsins var breiddur yfir hana.
Af nýrri myndum, sem nú
standa í hinni fyrri vinnustofu,
má nefna, auk þeirra, sem taldar
voru upp áður, mynd af Indriða
Einarssyni, og nýjustu njyndina,
minnisvarðann yfir sjómennina,
sem fórust með Pourqoi Pas ? Sú
mynd er enn ekki komin í gips,
en stendur enn í leirnum, rétt
komin undan fingrum lista-
mannsins.
Það sést, að þarna er mikill
fjársjóður saman kominn, en því
miður brothættur fjarsjóður.
Meðan myndir Einars Jóns-
sonar eru ekki komnar í fastara
efni .en gipsið, þá eru þau í
nokkurri hættu. Þær þurfa að
klæðast því efni, sem mölur og
ryð fá ekki grandað. Fyrr erum
við íslendingar ékki öruggir um
þennan fjársjóð.
Fjöldi erlendra ferðamanna,
sem hingað kemur, lætur það
verða eitt fyrsta verk sitt, að
fara að skoða safn Einars.
“Þá er eg venjulega ekki
heima,” sagði listamaðurinn. —
“Þegar sumrar, fer eg austur í
dálítinn kofa, sem eg á í heima-
högum mínum. Fólkið getur
skoðað — en þarf ekki að hafa
mig nálægan.”
Það er alkunnugt um marga
þessara ferðamanna, að þeir
koma hingað aftur og aftur. Það
er líkt og landið búi yfir ein-
hverju seiðmagni, sem dregur
þá aftur upp að hinni fjarlægu
strönd. Eitthvað svipað er um
myndir Einars Jónssonar. Hann
hefir náð þessum íslenzka blæ,
sem ef til vill er ekki svo gott að
segja í hverju díggur, en er þó
alstaðar yfir.
Og það er fyrir það, að Ein-
ar er fyrst og fremst íslenzkur
listamaður. Pólska konan, sem
nú á sér fagran íslenzkan minn-
“og ber vott um hinn mikla ís
lenzka listamann og ást pólsku isvarða, hefir orðið fyrir þess-
stjóra í Djúpadal, framúrskar- munað eftir í svipinn, fyr en
konunnar á verkum hans”.
Tíðindamaður Vísis fór til
próf. Einars Jónssonar og sýndi
honum blaðið. Kvað hann alt
vera rétt hermt, sem þar stæði
um atvikið sjálft. Myndin er nú
steypt í bronze suður í Lodz, en
sjálfur á listamaðurinn myndina
ekki öðruvísi en ósamsetta. Hlut-
um sömu áhrifum. Hún sá fs-
land aldrei, en hún sá verk Ein-
ars Jónssonar.—Vísir.
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
i