Heimskringla - 21.04.1937, Síða 1

LI. ÁRGANGUR
NÚMER 29.
HELZTU FRÉTTIR
ÞINGROF Á ÍSLANDI
Samkværrit skeyti frá fslandi
birtu í blaðinu Winnipeg Free
Press í morgun, var þing rofið á
íslandi í gær og gert ráð fyrir
kosningum 20. júní-mánaðar.
Falli stjórnarinnar er hugsan-
legt að valdi samvinnuslit stjórn-
arflokkanna. Af blöðunum að
dæma hafði Alþýðuflokkinn,
samvinnuflokk stjómarinnar
greint mjög á við stjórnarflokk-
inn í Kveldúlfsmálinu og málun-
um út af peningahvarfinu úr
banka landsins. Út af peninga-
hvárfinu vildi Alþýðuflokkurinn
að ítarlegri rannsókn væri gerð.
en stjórnin lét gott heita. Og í
Kveldúlfsmálinu, vildi Alþýðu-
flokkurinn, að þetta mikla út-
gerðarfélag væri lýst gjaldþrota
og að starfræksla þess væri þar
með úr sögunni. En stjórnin
var ófús að steypa félaginu,
mun heldur hafa viljað jafnvel
með einhverri aðstoð koma til
leiðar, að það héldi áfram, enda
þótt starfræksla félagsins væri
ekki með öllu að skapi stjórnar-
innar. En um þetta fáum við
greinilegri fréttir í blöðunum
heiman að innan skamms.
FRtJ GUÐRÚN BRIEM
DÁIN
Síðast liðinn sunnudag lézt frú
Guðrún Briem, kona Jóhanns
Briems frá Grund í Eyjafirði að
heimili þeirra hjóna í Riverton.
Með frú Guðrúnu er til moldar
hnigin ein af fremstu og merk-
ustu konum Fljóts-bygðar.
Heimili þeirra hjóna í River-
ton, sem þau nefndu Grund, var
hið gestrisnasta og skemtileg-
asta heim að sækja. Voru hjón-
in samtaka um það, að gera gest-
um sínum komu þeirra sem eftir-
minnilegasta og bjartasta. Enda
var þar ekki framhjá garði far-
ið, er menn áttu þar leið um.
Grund var höfuðból hér vestra,
sem heima. '
Frú Guðrún var dóttir Páls
bónda Péturssonar á Reykjarhóli
fædd 17. apríl 1863. Eftirlifandi
manni sínum giftist hún 10. des.
1881. Eignuðust þau 6 börn er
öll eru uppkomin. Eru nöfn
þeirra: Veighildur Mabel, gift
P. M. Wood; Valdheiður Laura,
gift Edward Ford; Páll Marino;
Valgerður Helen, gift 0. K. Cog-
hill; Sigtryggur Hafsteinn, gift-
ur Ingibjörgu G. Ingimundssonar
og ólafur Briem.
f kirkju- og félagsmálum tók
Guðrún heitin mjög mikin þátt.
Hún var ávalt fús að leggja því
máli pskift fylgi, er hún áleit
þess vert. Starfs-áhugi hennar
bæði utan heimilis og innan, átti
óvíða sinn líka. Og samvinnu-
þýð var hún, sem frekast var á-
kosið.
Frú Guðrúnar verður því
saknað af öllum, sem henni kynt-
ust og störfuðu með henni; bygð-
in sem hún lifði og starfaði í
saknar hennar.
Ástvinúm hennar, hinum göf-
uga, aldna eiginmanni og börn-
um og venzlafólki, sem söknuð-
urinn verður öllum þyngri votta
nú vinirnir einlæga samhygð
sína.
Klukkunni flýtt
Næstkomandi sunnudag verð-
ur klukkunni flýtt um eina stund
í Winnipeg. Bæjarráðið gerir
þetta eins, og svo mörg önnur
bæjarfélög gera til þess að spara
ljósmat. En samt hefir það alla
sína fundi að kvöldinu. Klukk-
unni í Winnipeg ber þá ekki
saman við klukkur neinna fyr en
austur í Ontario kemur. Þess-
ari vitleysu á að halda áfram
þar til 26 sept. á komandi haust.
Af þeim fáu fréttum sem ber-
ast af starfi bæjarráðsins,
bregst ekki, að þær séu um ann-
að en svona lagað húmbúgg. —
Nokkru eftir kosningar s. 1.
haust, var löng skrá birt yfir
störf, sem framkvæma átti. Lof-
uðu bæjarbúar guð fyrir nýja
bæjarráðið er þeir sáu þetta. En
á starfinu hefir ekki verið byrj-
að enn. Og eftir bæjarráðinu
muna menn að vísu og minnast
á það, en bænirnar eru nú aðrar.
Verkfallið í Oshawa
Fyrir nokkru gerðu verka-
menn hjá General Motors-félag-
inu í Oshawa í Ontario-fylki,
verkfall. Er tala verkfallsmanna
sögð um 3,000. Út af verkfalli
þessu hefir staðið í stappi um
hríð. Og eftir fréttum að dæma
í gær, eru'lítil líkindi að til sátta
dragi, því verkamenn höfnuðu
sáttaboði félagsins. En það boð
var í því fólgið, að verkamönn-
um var heitið kauphækkun frá
5 til 7 cents á klukkutíma, hálfs
annars klukkutímakaups fyrir
yfirtímavinnu, 44 klukkustunda
vinnuviku þannig, að í fjóra
daga yrði unnið 9 klukkustundir
og einn dag 8 kl.st. Með því
yrðu tveir helgidagar fengnir í
hve^ri viku. f þriðja lagi hét
félagið því að erfa ekki þó verka-
maður heyrði verkasamtökum
til (Unions).
Þessu höfnuðu verkamenn
öllu. x
Kaup þessara sem félagið
bauðst til að hækka, er 55 og 56
cents á klukkustund.
Það sem verkamanna samtök-
in (Unions) krþfðust, var 40
klukkustúnda vinnuvika, með
sama vikukaupi og áður (meðan
vinnuvikan var frá 45 — 50
kl.st.), fyrir yfirtímavinnu það
sama og félagið bauð, viður-
kenning á samtökum verka
manna (Unions) og nefnd skip-
aða til að gera út um ágreinings
mál.
Hall, borgarstjóri í Oshawa
reyndi alt sem hann gat að bera
sáttar orð milli verkamanna og
verkveitenda. — Hann varaði
verkamenn við því, að verkasam-
tökin syðra’hefðu lofað þeim, að
gera einnig verkfall, en þau
hefðu ekki gert það. í,viðtali
við Martin fulltrúa samtakanna
að sunnan, hefði hann komist að
því, að verkamenn syðra vildu
heldur sjá bíla framleidda í
Bandaríkjunum en í Canada, pg
að Oshawa-smiðjunum mætti
þessvegna loka fyrir fult og alt
þeirra vegna. Hann bað verka-
menn að athuga þetta, og muna,
að atvinna þeirra væri í veði. En
verkfallsmenn treystu samtök-
unum syðra og kváðust fara að
þeirra ráðum.
Hepburn, forsætisráðherra
Ontariofylkis, skarst í þetta
verkfallsmál. Var hann all-
espur út í það, að félög úr öðru
landi kæmu og segðu verkalýð
þessa lands hvað gera ætti. Er
hann að láta rannsaka, hvort að
hann geti ekki samið fylkislög,
er banni slíkt framferði eða að
samtökin þurfi að minsta kosti
að kaupa leyfi til að reka starf
sitt hér. Samtök (Unions) þessi
segir hann taka óspart fé út úr
landinu og sjáist aldrei meir.
Hepburn er legið á hálsi af
verkamönnum fyrir framkomu
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 21. APRÍL 1937
hans í þessu máli. En hann er
maður reifur í máli og fyndinn
og benti á að hann væri betur
útbúinn að her, en verkamenn,
þó hann hefði ekki flugvél að
ferðast í, sem Martin, foringi
verkamannasamtakanna. — Er
þessi gáski ekki sem vænlegast-
ur til samkomulags í augum al-
vörumanna, sem fcorgarstjóra
Hall, er sagt hefir Hepburn, að
láta sig þessi mál ekki neitt
skifta.
Manitoba-þingið
Fylkisþinginu var slitið s. 1.
laugardag. Það afgreiddi 81 lög,
sem öll nema 20 voru breytingar
á gömlum lögum og þær harla lít-
ilsverðar margar. Af þessum
20 nýju lögum,' eru aðeins tvö
eða þrjú, sem nefnandi eru, en
horfa þó að því leyti sem þau
eru nokkurs verð heldur til ílls
en góðs. Er með því átt við á-
kvæðisverð, sem sett hefir verið
á mjólk og sem tryggir mjólkur-
félögunum mikið betur þeirra
gróða heldur en kaupanda eða
neytanda sannverð mjólkur. Hin
löggjöfin kemur mentamálum
fylkisins við og er þar ráðgjafa
mentamála falið að vera menta-
málaráð einum. Ókostir þessa
lagaákvæðis eru þessir, að þarna
er verið að leika pólitískan
skrípaleik með menta- og upp-
fræðslumálin, sem óhægra var
að gera, meðan þau voru í hönd-
um óháðrar nefndar.
Annars er þing þetta söguleg-
ast fyrir pólitíska ósvinnu, sem
ekki einungis einstaklingar
frömdu, heldur einnig heilir póli-
tískir flokkar. Sú ósvinna hefii
aldrei komið eins feimulaust
fram og á þessu þingi, að flokk-
ar svikju öll Ioforð sín til kjós-
enda og gerðust forsvarar þeirra
mála, sem þeir voru kosnir til að
mótmæla og hnekkja.
Eitt af þeirn málum, sem
Bracken stjórninni stafaði hætta
af á þessu þingi var vinnulauna-
skatturinn. Skattur þessi er við-
urkendur að vera hinn ómannúð-
legasta skattalöggjöf og sú ó-
bilgjarnasta gagnvart fátækling-
um, sem kunn er í löggjöf nokk-
urrar þjóðar. Manitoba er víð-
kunnugt orðið fyrir þessa lög-
gjöf, þetta tákn menningarleys-
is og blygðunarleysis í stjórnar-
fari. Allir sem um kosningu
sóttu s. 1. sumar, nema stjórnar-
sinnar, sóru kjósendum þess svo
gott sem eið, að afnema þennan
skatt, ekki einungis vegna þess,
hve ómannúðlegur hann var,
heldur jafnframt til að bjarg3
heiðri fylkisins. Hvemig um
þær efndir fór, hefir áður verið
sagt frá.
En það bitrasta er að báðir ís-
lenzku fulltrúarnir á þinginu
eiga sinn þátt í því, að löggjöf
þessi stendur enn óhökkuð. —
Báðir hlupu þeir af stað stjórn-
inni til aðstoðar, við að halda lög-
gjöf þessari við líði. Miss Hall-
dórsson kvað social credit flokk-
inn ekki hafa lofað neinu um að
afnema þennan skatt. Um það
skal nú ekki þráttað hér, en enda
þótt engu væri lofað um að af-
nema skattinn í kosningunum,
finst oss það ekki góð og gild á-
stæða til að greiða nú atkvæði
með honum.
Um Mr. Odd ólafsson er það
að segja, að hann hélt engar
ræður í kosningunni, hverju sem
hann hefir annars lofað kjósend-
um. En í blaðinu Winnipeg Tri-
bune, lét hann þó uppi skoðun
sína á einu máli. Og það var á
vinnulaunaskattinum. Kvaðst
hann þar eindregið á móti slíkri
löggjöf. En hvað gerir hann
svo á þinginu? Greiðir atkvæði
með því að skattur þessi sé ekki
afnuminn. Þetta var eina málið
sem hann birti skoðun sína á
opinberlega, en við þá skoðun var
ekki hægt að standa er á þing
kom.
Vér vitum áð það verður af
sumum sagt, að þetta sé óþörf
aðfinsla. En hún er það ekki.
Og það verður vonandi lengi enn
sem íslendingar krefjast þess af
þeim, sem opinberum stöðum
gegna, að þeir komi hreint og
beint fram, fylgi því sem við
mannúð og réttlæti hefir, eftir
þeirra vitund, að styðjast, en
láti ekki pólitíska Bragða-
Mágúsa villa sér sjónir og leiða
sig til að gera það, sem þeim
annars væri um geð og gagn-
stætt er vilja kjósenda þeirra.
— Slíkt reynist skammgóður
vermir.
Á sambandsþinginu rís land-
inn upp gegn ranglætinu hvort
sem þar er að mæta leyndarráði
Breta eða stjórninni sem hann
fylgir að málum og berst svika-
laust fyrir réttum málstað. Slík
skyldi framkoma fslendinga í
opinberum málum.
Leyndarráðið og Canada
Það virðist hafa orðið æði
mörgum *af löggjöfum sam-
bandsþingsins umhugsunarefni,
er leyndarráð Breta kvað upp
dóminn um viðreisnarlöggjöf
Bennetts-stj órnarinnar og taldi
stjórn Canada ekki hafá vald til
að semja slík lög. Út af þessu
hefir risið sú alda í höfuðborg-
inni og víðar um land é móti
Ijpyndardráðinu, að það virðist
ekki eiga langt í land, að samtök
verði hafin um að senda ekki mál
framar héðan til leyndarráðs
Breta til úrskurðar.
Þingmenn allra flokka voru
yfirleitt ekkert myrkir í máli
um þennan úrskurð. Dómsmála-
ráðherra,,Ernest Lapointe, sagði
berum orðum að hann skildi ekki
í því, að þær 11 miljónir, sem
þetta land bygðu, þyrftu að fara
til Evrópu — fullar 2,000 mílur
burtu til þess að leita vitneskju
um einföldustu félagsmál vor.
En þó tók landi vor, Mr. Thor-
son, dýpra í árinni. Hann sagði
leyndarráðið ekki lagadómstól,
heldur pólitískan dómstól, mið-
stöð ósamræmis í dómsmálum,
sem grafið hafði sí og æ undan
stoðum þeim, sem vera hefðu
átt undirstaða stjórnskipunar
landsins. — Aðrir þingmenn
mintust þessa með þeim orð-
um, að það bæri alt með sér
að Canada væri enn krúnu-
nýlenda og málum sínum ekki
ráðandi.
Nemendur R. H. Ragnar
Við yfirstandandi Manitoba
Music Competition Festival hafa
nemendur R. H. Ragnars getið
sér ágætis orðstír.
Richard Leonard Beck kom
fyrstur í Elementary Grade mað
89 stig; voru 56 keppendur og
var hann þremur stigum á undan
öllum. Allan Halderson hlaut
önnur verðlaun í “Bach class B”
86 stig og Jean Scott í sama 85
Olive Björnson 83 stig. Norman
Reimer í, Preparatory önnur
verðlaun 86 stig og Mary Ann
Kummen önnur verðl. í Primary
Grade 86 stig.
* * *
Munið eftir Karlakórs sam-
komunni þriðjudaginn 4. maí í
Goodtemplarahúsinu. — Nánar
auglýst síðar.
* * *
Kennarinn: — Ljónið er sterk-
bygt, stolt og hugdjarft, en
þekkirðu nokkurt dýr, Emil litli,
sem það er hrætt við ?
Emil: — Kvenljónið.
RÆÐA MR. HERRIDGE
(Eftirfarandi ræðu flutti Hon.
W. D. Herridge í Canadian Club
í Winnipeg 12. apríl.
Snúið hefir á íslenzku
Gunnbjörn Stefánsson)
Það er bersýnilegt, að meiri-
hluti manna í landi voru er óá-
nægður með hið núverandi
stjórnskipulag og æskir eftir
breytingu á því. Og oss kemur
saman um, að vér séum umbóta-
menn. En aðeins að koma auga
á endnrbótaþörfina ræður henni
eigi til lykta.
Því að vér höfum hvorki fund-
ið orsökina að erfiðleikum vor-
um, né fundið ráð til að yfirstíga
þá. Það er eigi óvenjulegt, að
hinir áköfustu talsmenn betra
stjórnskipulags hafi svo sterka
trú á því, að nægilegt sé að vekja
nógu oft máls á þörfinni til end-
urbóta, og þá muni breytingin
smám saman ganga í garð.
Margir sem fordæma skipu-
lagskerfið og krefjast breyting-
ar á því, en ryðja engar nýjar
skoðanabrautir og eru að því
leyti engu betri liðsmenn en þeir
sem vejrja skipulagið og skoða
það gott eins og það er. Vér
ruglum saman orsök og árangri
og ráðumst á afleiðingarnar er
hið óheilbrigða skipulag hefir í
för með sér eins og þær væru
uppspretta allra okkar meina.
Vér förum vilt á skugganum í
staðinn fyrir það sem kastar
honum og veitumst að óvininum
þar sem hann er eigi að finna.
og verðum svo að kannast við í
bræði vorri að vér höfum alls eigi
fundið rætur illgresisins. Þannig
stendur atvinnuleysið sem sigur-
vegari andspænis oss. Það er
ofur auðvelt fyrir dýrkendur
hins gamla skipulags að verja
það, því að engri ákveðinni mót-
stöðu eða krafti er að mæta,
heldur aðeins skoðun klæddri í
tötra fáfræðis og óvissu.
Það er þessvegna að eg lít svo
á að fyrsta sporið fyrir uppreisn-
armenn gegn skipulaginu, sé að
gera sér grein fyrir hinum hag-
fræðislegu misbrestum á því.
Því að þangað til að vér skiljum
orsakirnar, verða tilraunirnar á-
rangurslausar. Og þangað til að
umbótamennirnir sýna ákveðna
samvionu, verður endurreisnin
aðeins nafn á því sem aldrei á
sér stað.
Orsök mistbrestanna innifelst
í skiftingu á framleiðslu
afurðunum
Það er mín skoðun, að höfuð
orsökin að hinum hagfræðislegu
erfiðleikum vorum, sé skilnings
eða viljaleysi vort eða hvor-
tveggja til að skifta með meiri
jöfnuði, því sem auðið er að
framleiða, í þessu landi. Eins
lengi og vér höfnum því að neyta
þess sem vér höfqm og vinnum
með aðra hendina bundna á bak
aftur, þá höldum vér áfram að
fara villir vegar og skortur og
atvinnuleysi varða brautina. —
Tímabil það er vér lifum á, er hin
nýja hagfræðisöld,, og hófst við
aldamótin. — Sumir nefna
hana nægtaöldina, og óefað í
þessu landi gæti hún verið alls-
nægtaöld. Því að hinn mikii
sannleikur, hvað efnisheiminn
snertir er, að vér sem búum hér
í Canada höfum alt það sem
mannshugurinn þráir. Vér gæt-
um endurbætt svo hagrfæðis-
legt skipulag landsins, að enginn
skortur ætti sér stað á lifnaðar-
háttum manna, engin heimili
þyrftu að vera án nægilegs hita,
enginn án heilsusamlegs fæðis
né klæða, og tómstundirnar yrðu
gerólíkar iðju og atvinnuleysi
manna. Vér getum veitt ölliim
tryggingu, æskulýðnum fram- .
tíðartækifæri og öldruðu fólki á-
nægjuleg æfikvöld.
Nægtaöldin er hér með oss.
Á undan henni var skortur á
mörgu og eg geri ráð fyrir að
svo hafi verið frá fyrstu tíð.
Frá upphafi vega hefir maður-
inn verið að sækja að því tak-
marki, að nægilegt væri til fyrir
alla. Það tímabil er nú runnið
upp, að minsta kosti hér í Can-
ada.
Þangað til fyrir nokkrum ár-
um gátum vér eigi framleitt
nægilegt til að fullnægja neyslu-
þörfinni. Þann dag í dag getur
Canada-þjóðin og nokkrar aðrar
þjóðir framleitt miklu meira en
neysluþörf þeirra krefur.
Því er þannig farið, að ef vér
neyttum þess, sem vér getum
framleitt, þá myndum vér lifa í
allsnægtum. Það yrði ef til vill
eigi alfullkomið skipulag, en það
yrði laust við hinn skaðlega og
heimskulega skort, sem alls eigi
þarf að eiga sér stað.
Hvers vegna er oss eigi leyft
að neyta þess sem vér getum
sjálf fyamleitt? Þetta er spurn-
ing, sem vér eftir áragamalt
harðæri beinum til sjálfra vor.
Svarið verður, að með hinu
gamla hagfræðiskerfi er eigi
auðið að skífta sanngjarnlega
allsnægtum þjóðarinnar.
Það var stofnsett á þeim tím-
um, þá er skortur var á allri
framleiðslu, og hlýtur því að
verða reist að nýju á þeim
grundvelli, að nægilegt er nú
fyrir hendi af öllu. Eins og það
á nú að vera, er að annast um
nægilega framleiðslu, er fullnægi
neysluþörfinni.
Undir hinu gamla hagfræðis-
kerfi var markmiðið að skifta
framleiðslunni eftir kaupmagni.
Hagfræðiskerfið er reist á
röngum grundvelli, ef nokkrir
verða að líða skort.
Hið gamla hagfræðisskipulag
hefir mist jafnvægi sitt og
brugðist þörfum fjölmargra.
Afleiðingin hefir svo orðið
harðæri og kreppa. Það var hið
eina úrræði áem íhaldsstefnan
hafði til brunns að bera. f lið-
inni tíð var framleiðslu skortur-,
inn eðlilegur og þá hepnaðist
fyrirkomulagið vel. Nú þegar
nóg er til af öllu, er öðru máli að
gegna.
En þá hefir hin gamla skoðun
því tll að svara, að þó að alls
nægtir séu fyrir hendi, þá sé
hægt að skerða framleiðsluna og
skapa skort svo að hið gamla
skipulag haldi áfram að geta
hepnast. Afleiðing þessarar
skoðunar hefir svo verið að eyða
uppskeru og draga úr verk-
smiðjuiðnaði, þó að það virðist
hafa verið neyðarúrræði. Þó
hefir talsverðu af þessa tagi
verið hrynt í framkvæmd. En
samt hefir þessi fórnfærsla á
altari hins óskeikula skipulags
eigi borið þann árangur sem
vænta mátti, eins og þér hafið ef
til vill veitt athygli. Þetta virð-
ist þó vera skoðun hinna stærri
spámanna.
Aftur á móti er það skoðun
hinna smærri stjórnmálamanna,
að í staðinn fyrir að skerða
framleiðsluna og auka þannig
skortinn til að samræmast fyrir-
komulaginu, að þá breytum vér
því til hagnaðs fyrir oss sjálfa.
Þetta er nú mín skoðun, en ef
til vill er hún eigi rökrétt, eða
,mig skortir tiltrú á hinu gamla
skipulagi. Og eg verð að kann-
Frh. á 5. bls.