Heimskringla - 07.07.1937, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. JÚLÍ 1937
lÉmmskrmgla
(StofnuH 1S86)
Kemur út á hverjum miSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímia 86 537
Ver8 blaSslns er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
tJU ylðskiíta bréf blaSinu aðlútandl sendlst:
lúrvager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” ls published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepihone: 86 537
WINNIPEG, 7. JÚLÍ 1937
ÍSLEJVDINGADAGURINN
Á HNAUSUM
-----Og ef þér er heift eða harmur í lund,
þá haltu út í skóginn um morgunstund
und álfröðuls ylgeislum fránum;
þar baðar þig hreinn og himneskur blær
og hatrið og sorgina úr brjósti þér þvær
meðan blakta blöðin á trjánum.
Þessa stundina þekkjum vér engan stað,
sem vísa þessi eftir Jón ólafsson gæti bet-
ur átt við, en Iðavöll, þjóðhátíðar-sam-
komustað Ný-fslendinga við Hnausa og
þar sem þeir halda nú íslendingadag sinn,
eins og þeir hafa gert uandanfarin 15 ár.
Hátíðin fer fram að þessu sinni laugardag-
inn 31. júlí.
Manitoba er svo í sveit komið, að þar
eru víða stórir iðgrænir vellir á bökkum
stórvatnanna, þar sem framundan blasir
við vatnið víðfeðmt sem hafið, en í bak-
sýn ber laufskóginn gnæfandi við him-
in. Þar er sjálfkjörinn samkomustaður,
því þar er öll sú fjölbreytni í náttúrunni
sem á sléttum Canada er hugsanleg. Iða-
völlur er slíkur staður. Þar andar hrein-
um og hressandi blæ frá skóginum til gest-
anna. Og að finna kunningja sína, er
hvergi eins skemtilegt og þar.
Nýja-ísland er auk þess vagga Vestur-
íslendinga. Þar eru bein margra áa vorra
geymd í dimmri moldu. ósjálfrátt hugsa
flestir til þeirrar íslenzku bygðarinnar oft-
ar hér vestra en nokkurrar annarar. Að
heimsækja Nýja-ísland, er ekki hið sama
og að heimsækja aðrar bygðir landa. Sagan
er þar enn óslitnust, og glegstur vottur
um það, sem íslenzkt er hér vestra.
í öllu sínu ríkidæmi hafa engar bygðirn-
ar hér vestra, ekki einu sinni sú hin mann-
marga og ríka í Winnipeg, komist yfir
neinn sérstakan skemtilegan stað til þess
að halda þjóðhátíðardag sinn á. Nýja-
ísland er eina bygðin íslenzka hér vestra
sem í það hefir ráðist, að koma sér upp
sérstökum skemtigarði í þessu augnamiði.
Winnipeg-fslendingar urðu að flýja að síð-
ustu á náðir Gimli-bæjar, til að fá lánað-
ann garð, sem er eign hins opinbera, fyrir
íslendingadag sinn. Er það auðvitað gott,
meðan svo góðu náir, þó margt sé athuga-
vert við það og aldrei sé að vita hvenær
það hlið verði lokað. En hinu er ekki að
neita, að nær var þá höggið líftaug þess,
sem hér vestra hefir þjóðlegast verið gert
í því efni, sem hér um ræðir.
Um skemtanir á Iðavelli er oss það meðal
annars kunnugt, að Karlakór íslendinga í
Winnipeg syngur þar undir stjórn R. H.
Ragnars. Ennfremur flytur Tryggi Ole-
son, M.A., þar ræðu. Fleiri ræðumenn
verða þar, en um það hverjir þeir eru, er
oss ekki kunnugt.
Með því að íslendingadagurinn er á Iða-
velli á laugardag og Winnipeg-fslendinga-
dagurinn á mánudag, sem er helgidagur í
Winnipeg ber sérstaklega vel í veiði fyrir
íslendingum, með að vera á hátíðunum á
báðum stöðunum á þessu ári. Þeir sem
kunningja þurfa að heimsækja í Nýja-
íslandi, gætu þá notað sunnudaginn til
þess og sparað sér ferðina til Winnipeg
milli tíðinni.
fslendingar í norðurbygðum Nýja-ís-
lands eiga þá viðurkenningu skilið fyrir að
ráðast í kaup á all-dýru landi til þess að sjá
þjóðhátíðardegi sínum borgið ef kostur er
á í framtíð, að íslendingar hvar sem eru
og því fá komið við, sæki fslendingadaginr
á Iðaveili.
UM ÞINGMANNA KOSTNAÐ
Þingmennirnir á Englandi greiddu ný-
lega atkvæði með því að hækka laun sjálfra
sín. Launin voru £400, en eru nú £600.
Þetta nær aðeins til neðri deildar þing-
manna, því í lávarðadeildinni eru engin
vinnulaun goldin.
Báldwin jarl er sagt að vakið hafi mál
þetta upp; hann sá ekki hvernig fátækir
þingmenn gátu komist af. með þetta og
eiga að litlu eða engu að víkja, milli þess
er þing sta^faði.
Tala þingmanna á Bretlandi er 615.
Eftir þessa breytingu, verða laun þeirra
á ári samtals £369,000, eða $1,845,000. En
þrátt fyrir launahækkunina, kostar það
þær 45,000,000 manna sem Bretland
byggja, minna að stjórna sér, en það kost-
ar 11,000,000 íbúa í Canada.
Á sambandsþingi Canada eru 245 neðri-
deildar fulltrúar og 96 efri-málstofu þing-
menn. Laun þeirra eru um $4,000 hvers á
ári, eða alls $1,364,000, að viðbættum
ferðakostnaði, sem oft er mikill. Á níu
fylkisþingum, eru 533 þingmenn er í árs-
laun hafa frá $400 (á Prince Edward Is-
land) til $2500 (í Quebec-fylki) eða alls
$962,000 á ári, að viðbættum öðrum ekkert
óríflegum ferðakostnaði.
Þingmanna kostnaður í Canada verður
þá, þó ferðakostnaður sé ekki talinn, alls
$2,236,400, eða rétt að segja einni miljón
dala meiri en á Bretlandi. Sé reiknað eftir
íbúatölu, verður þingmanna kostnaður á
Bretlandi 3c á hvern mann, en í Canada
21c.
Það getur verið að stjórnartilhögun Can-
ada sé eins og íbúarnir hafa æskt að hún
sé. En það sannast eigi að síður þar á,
að alt kostar nokkuð.
NÝ RÆKTUNAR AÐFERÐ
Það hefir stöku sinnum verið haft á
orði að fundin hafi verið upp ný aðferð við
ræktun jurtagróðurs. í grein sem nýlega
birtist í vísindaritinu “Popular Science”,
er og að þessu vikið og að því spurt,
hvort að uppgötvun þessi hafi ekki svo
mikið til síns ágætis, að í framtíð verði
allur jarðargróður til manneldis ræktaður
á þann hátt. Aðferðin er í því fólgin, að
nota vatn, blandað næringarefnum jurta.
í stað moldar til rætkunarinnar. Skal hér
farið nokkrum orðum um þetta.
Þó framfara-bröltið virðist stundum
hafa ætlað að keyra alt um koll á síðast
liðnum 50 til 75 árum, hefir ræktun á
korni eða garðávöxturti í grundvallar-atrið •
um lítið eða ekkert breyzt. Það er að vísu
meira framleitt en áður. En það stafar af
aukinni tækni, hagkvæmari áhöldum við
vinnuna, en ekki af því, að önnur aðferð
hafi verið fundin upp en sú, að sá í mold-
ina. Það er ræktunar aðferðin, sem tíðk-
ast hefir ef til vill alt frá síðari steinöld.
Tilraunirnar sem gerðar hafa verið tii
þess að rækta jurtir, blóm og ávexti í
vatni sem látið hefir verið í nægilega mikið
af næringar-efnum, hafa tekist svo vel, að
það ber langt af gömlu ræktunar-aðferð-
inni. Uppskeran hefir orðið margfalt
meiri. Auk þess hafa árstíðir engin áhrit'
á gróðurinn. Hann er hvorki háður þurki
eða rigningu. Og sýklar eða skorkvikindi,
og annar þessháttar ófagnaður, sem í akri
bóndans gerir oft svo mikið tjón, hafa ekki
neitt látið á sér bóla við nýju aðferðina.
Aðferðin er ofur einföld. Kassi er fylt-
ur með vatni, eins stór og verkast vill, en
sjaldnast dýpri en sex þumlunga. f það er
næringarefni jurtarinnar látið. En til
þess bæði að jurtin festi rætur og hafi
eitthvað að styðja sig við, er hún vex, er
bæði notaður sandur, sag og vír.
Stað fyrir þessa vatnskassa, er engin
vandi að finna. Hann getur verið marg-
falt minni, en til dæmis sá staður væri,
sem þyrfti til fremleiðslu á jafnmiklu í
mold eða á akri. Það þyrfti ekki nema
nokkurt horn af ekru til þess að fram-
leiða jafnmikið og af heilli ekru. Kass-
arnir gætu og meðal annars sem bezt verið
uppi á húsþökum. Þar væri talsverður
akurblettur fenginn. Bandarískur rithöf-
undur sem á þetta minnist, segir að það
geti að því komið, að íbúðir í stórhýsum
verði að hafa sérstakan stað fyrir vatns-
kassa handa leigjendum sínum til þess að
rækta í garðávexti, t. d. tómata, svo að
þeir geti gengið að þeim þar ferskum, er
þeirra þarf með á borðið.
Jurtin lifir og þroskast eins og maður-
inn á því sem hún nærist. Það var einu
sinni trú manna, að á endum jurtarótanna
væru munnar, sem tygðu moldina og jurt-
in æti hana svo. En það reyndist nú ekki
hið sanna. Jurtin étur ekkert af moldinni,
en lifir aðeins á því sem hún drekkur.
Auðvitað eru næringarefni úr moldinni
uppleyst í vatninu, en það hefir verið
sannað, að moldin mínkar ekkert af þeim
völdum. Með nýju ræktunar-aðferðinni er
séð um það eins og sjálf náttúran sér fyrir
því — og betur þó — að öll möguleg nær-
ingarefni, sem jurtin þarf með séu í vatn-
inu. Munurinn er aðeins þessi, að þau eru
sótt í lyfajbúðina í staðinn fyrir í moldina,
en jurtin étur þau með eins góðri lyst fyr-
ir því og tekur sér það ekkert til.
Tvent af því sem jurtin þarfnast daglega
með nær hún með blöðunum úr loftinu. —
Það er sólarljós og vatnsgufa, er súrefni
og ýms köfnunarefnissambönd eru í, sem
sykurinn mynda, sem er ein aðalfæða jurt-
arinnar.
En efnin sem jurtin nær úr loftinu næg ja
henni ekki. Hún þarf með önnur efni.
Vatn er eitt af því. Hin eru málmefni og
ýms sölt, sem jurtin þarfnast með. Sum
af þessum söltum hafa í sér pottösku, fos-
for og köfnunarefni. Nema því að eins að
jarðvegurinn sé mjög auðugur af þessum
efnum, vex ekki vel í honum. Þess'vegna
er þörf áburðar svo brýn, sem oft er raun
á, að þessi efni skortir í gróðrarmoldina.
En undir þessu er líf jurtarinnar komið.
Þó köfnunarefni sé nóg í loftinu, eða f
hlutar þess séu köfnunar — eða holdgjafa-
efni, og það sé einmitt það, sem jurtirnar
þarfnast, geta þær ekki fært sér það í nyt.
Þær melta það ekki beint úr loftinu. Það
verður hvað eina að hafa sinn rétta gang.
Hinsvegar geta jurtirnar melt ammoníak
og saltpéturs súr sölt, dregið úr þeim
holdgjafan og fært sér í nyt. Ammoníak
er í saurindum dýra. En áburður er nú
líka búinn til og blandaður efnafræðislega.
í jurtum eru þannig bæði holdgjafa og
holdgjafalaus efni og ennfremur ýms
málmsambönd. Það er auðsætt, að öll
þessi frumefni verða að vera í fæðu jurt-
anna. Jarðyrkjumenn voru vanir að gera
þá aðgreiningu á jurtum, að kalla sumar
þeirra kalí-jurtir, en aðrar kalk-jurtir. —
Var það bygt á þeirri reynslu að sumar
þurfa mikið af kalísöltum sér til vaxtar
og viðgangs; svo er um hveiti, rúg, bygg,
sykurrófur og tóbak. Sumar þróast hins-
vegar ekki vel nema mikið kalk sé í jarð-
veginum, svo sem ertur, baunir o. s. frv.
Vatnið eða safinn í jurtunum, er þeim
hið sama og blóðið í æðum dýranna. Og
ein af hinum mörgu samböndum, sem jurt-
irnar mynda, er kolhýdröt, eða kolvatns-
sambönd og eru t. d. þeirra á meðal mjöl-
lím, gúmmí og sykur.
Fyrir nærri 30 árum rannsakaði maður
að nafni Dr. J. W. Shive á rannsóknarstofu
prófessors Burton E. Livingston við John
Hopkins Ufiivesity hvernig vatnið skyldi
blanda næringarefnum sem ákjósanlegust
reyndust við ræktun hveitis. Þessi Dr.
Shive er nú við Rutgers háskóla í New
Brunswick, N. J. Síðan hafa tilraunir ver-
ið gerðar með margar aðrar korntegundir.
Hefir í ljós komið, að nálega hver tegund
þarf sinn vissa skamt með, en að sama for-
skriftin nægir ekki fyrir hvaða jurt sem er.
Það er ekki aðeins að framleiðslan hafi
reynst skjót með þessu móti, heldur hefir
maðurinn algerða stjórn á henni. Bóndinn
hefir t. d. ekki neina eða að minsta kosti
ekki mikla stjóm á blöndun næringarefna
jurtanna í jarðveginum, í moldinni. En
með þe^sari nýju aðferð, getur hann al-
gerlega haft hana eins og vera ber.
Sama er með bakteríur og annað þess-
háttar í jörðinni. Sumar þeirra gera ekki
mikið mein, eru að vísu til góðs; en svo eru
aðrar, sem eru skaðlegar gróðri. Sveppteg-
und ein (fungi) reyndist t. d. gráðug í að
naga angana er útsæði korns fór að skjóta
rótum. Það olli fúa og kvað svo mikið að
því á vissum stöðum, að vísindamenn ráð-
lögðu sótthreinsun jarðvegsins svipað og
þá er læknar sótthreinsa föt eða áhöld
sín. Þessa væri enginn kostur á stórum
akri. En með hinni nýju ræktunaraðferð í
vatni, er auðvelt að koma í veg fyrir tjón
af þessu tæi.
Fyrir tveim árum var í Californíu byrj-
uð ræktun með þessari nýju aðferð. Eru
tveir menn sem fyrir því gangast; W. F.
Gerecke prófessor við Colifomíu háskóla
og Dr. Arthur C. Pillsbury í Berkeley, Cal.
Báðir hafa ræktað garðávexti og blóm í
svo stórum stíl, að þeir starfrækja við-
skifti með því. Álítur Dr. Pillsbury pað
nokkurn uppskerubrest hjá sér, ef hann
fái ekki 10 sinnum meiri uppskeru en úr
jafn stórum moldarakri. Hann hefir hlot-
ið 2000 til 3000 búsjel af kartöflum af
ekrunni. Vanalega uppskeru af ekru hjá
bóndanum telur hann 100—120 búsjel.
Eins er með tómata-uppskeru. Og um
gæði þeirra er það að segja, að
þær seljast 5c dýrari pundið en
tómatar í mold ræktaðir.
Með blómaræktina hefir geng-
ið álíka vel. Blómin vaxa skjót-
ara og verða stærri. En að
móðna eða ná fullkomnun, tekur
eins lengi og þau væru í mold
ræktuð.
Dr. Pillsbury notar kassa, sex
þumlunga djúpa. Yfir þeim
hefir hann fínt vírnet. Ofan á
það lætur hann strá eða fína
hefilspæni, þráðmjóa, þetta sem
hér er kallað excelsior og notað
er við að pakka vörur í kassa.
Undir þessu 1 kassanum er vatn
með næringar efnum jurtanna.
Þangað leita ræturnar og jurtin
þroskast.
Við akuryrkju tilraunastöð í
Brunswick, N. J., fer og fram
tilraun með það, að nota sand í
stað vírs eða strás, og kvað það
hafa hepnast vel. Jurtin vex
þar án þess að þurfa nokkurn
stuðning annan með.
Ekki fara þessir menn neitt
dult með tilraunir sínar. Hverj-
um sem prófa vill láta þeir þess-
ar upplýsingar í té;
Monobasic Potassium Phosphate
2.7 grams
Calcium Nitrate 16.3 grams
Magnesium Sulphate 16.5 grams
Ammonium Sulphate 1.7 grams
Efni þessi eru sölt, sem hægt
er að kaupa í hverri lyfjabúð
sem er. Hvert af þessum sölt-
um á að leysa upp út af fyrir sig
í einum potti af vatni. Þá er
þessum fjórum tegundum helt
saman og bætt við vatnið, svo að
5 gallon geri.
En flestar jurtir þurfa enn
fremur með ögn af járni, bóxaxi
og manganese. Hér segir hvern-
ig blanda skuli það:
Ferrous Sulphate 0.8 grams
Boric Acid Crystals 0.8 grams
Manganese Sulphate 0.8 grams
Þessi þrjú efni skal blanda í
pint (mörk) af vatni og geyma
í lokaðri flösku í dimmu. Fjóra
dropa skal láta í hvern pott
(quart) af áðurnefndri blöndu
rétt áður en notuð er.
Þessi 5 gallona blanda endist
í 20—40 vikur. öll efnin sem
kaupa þarf í þessi 5 gallon kosta
ekki yfir 90 cents. En eftirlík-
ingar eða eitthvað í staðin þeirra
efna sem nefnd eru, er ekki til
neins að kaupa.
Jæja, svo nú getur hver reynt
þetta sem vill.
f ræðu sinni í Alexandra gisti-
höllinni fyrir nokkru, mintist dr.
Vilhjálmur Stefánsson á þessa
nýju ræktunar-tilraun. Þar sem
hiti væri nauðsynlegur til að
taka mestan kulda úr vatninu,
sem jurtinni er sáð í, sagði hann
ísland standa allra landa bezt að
vígi með það að taka upp þessa
ræktunaraðferð, þar sem með
heitu laugarvatni, væri auðvelt
að halda næringarblöndunni yl-
volgri, með upphitun, en ekki
með því, að láta laugarvatnið í
blönduna. Kvað hann fsland
geta með þessum ræktunarstöðv-
um hjá laugunum geta veitt sér
allan þann garðmat og aldini
sem nauðsynlegt væri og þyrfti
þá ekki að sækja þetta til ann-
ara landa eða vera án þess. Væri
óneitanlega skemtilegt, að sjá
ísland færa sér þessa nýju rækt-
unaraðferð í nyt, ef hún er eins
auðveld og hefir eins mikið til
síns ágætis og látið er.
Það er eitthvað minni vinna
við hana en t. d. vanalega akur-
yrkju. Það stendur að vísu í
biblíunni, að maðurinn eigi að
neyta síns brauðs í sveita síns
andlitis. En hefir ekki bóndinn
haldið það boðorð svo vel, að
honum sé óhætt að trompa upp á
það sem tekur við, þó honum
hlotnuðust náðugri dagar, eins
og mörgum öðrum, og sem enga
áhyggju bera þó fyrir því ó-
komna?
312 skólabörn í Bandríkjun-
um eiga flugvél og ferðast 19
þeirra á þeim milli heimilisins
og skólans.
BRÉF
Hecla, Man,,
30. júní 1937
Hr. ritstj. Hkr.:
Eg hefi oft og einatt hugsað
um þá menn og dást að þeim,-
sem leggja öruggir á brattann og
breyta ekki stefnu þrátt fyrir
það, þó að vinir og viðhorf sam-
eiginlegra mála hverfi aftur,
þegar brekkan fer að verða í
fangið. Vonin um fararheill
þeirr^ hefir ekki viljað yfirgefa
mig. Þessvegna vil eg halda, að
einhvernvegin á einhvern hátt,
séu hollvættir hlyntar mannleg-
um velferðarmálum og því só
þessum einstæðu mönnum kleift
að komast í samband við sam-
huga menn á næstu hæð.
“Háveginn, látt’ ’ann hafa ’ann!
hamrana aldrei graf’ ’ann.”
“Það verður að bjarga sér eins
og bezt gengur,” sagði Toggí
gamli.
Sú er ef til vill ástæðan til að
eg skrifa þér þetta bréf. Eg sé
í raun og veru ósköp fáa menn
— þó að það sé nú ekki óeðlilegt
í tiltölulega fámennri og af-
skektri sveitabygð. Eg veit að
ef þú kæmir úr fjölmenninu í
Winnipeg, að þér fyndist hér fá-
ment og einangrað — og svo eru
allir hér að bjarga sér eftir beztu
getu, á efnalega, trúmálalega og
borgaralega vísu, svo að þeir eru
löglega afsakaðir að troða ekki
götu hins, sem er að því sama,
þó að hann líti öðrum augum á
aðferðir. En þrátt fyrir þetta,
er eg ekki einn um þau vandamál
þessara tíma, sem krefja þann,
sem ekki getur komist hjá því
að hugsa um einhverja úrlausn.
Eg ræði þessi mál einatt við
tvær konur, — því að þær hafa
óefað mesta tækni í því, að gefa
hugsunum sínum flugfjaðrir,
sem bera þær frá þessum af-
skekta hólma út í heim, þeir
einu einstaklingar hér, sem því
orka. Þessar konur eru J. J.
Stefánsson, sem þessa dagana
hefir verið að snúa heimsfræg-
um verkum H. C. Andersens úr
frummálinu danska á íslenzka
tungu og I. Sigurgeirsson kenn-
ari, sem á næstunni á að halda
fyrirlestur um friðarmál á sam-
bandsþingi kvenna í Árborg.
Annars býst eg nú við að það
muni valda undrun mikilli, að eg
skuli ekki skrifa almennar frétt-
ir úr mínu bygðarlagi elns og
aðrir alminlegir menn gera; t.
d. um fiskiaflan, tíðarfarið og
heilsufarið, hvort prestur hafi
komið á sunnudaginn var eða
komi næsta sunnudag o. s. frv.
En nú þykist eg vera að segja
meiri fréttir en það — svo
framarlega að fólk neiti ekki
þeirri viðurkenningu að andleg
verk séu efnislegum verkum
meiri.
* * *
Nú er farið að ræða friðarmál
af nokkrum áhuga. “Friður á
jörðu og velþóknun yfir mönn-
unum”. Þetta kunna allir og
vilja nú gjarnan fara að sjá ein-
hvern ávöxt af því, þó að seint
sé. Mikley fer þó ekki alveg á
mis við þá hreyfingu. Sr. E.
Melan hélt hér ágæta ræðu um
friðarmál í samkomuhúsinu í
vor. Kirkjan stóð tóm þann dag
og horfði í gaupnir sér eins og
góðri kirkju sæmir. Og nú ætlar
kona frá Mikley að halda fyrir-
lestur um friðarmál.
Er annars hægt að segja nokk-
uð um frið? Kristur sagði: —
Ætlið ekki að eg sé kominn frið
að senda á jörðina, heldur
sverð”. Er það ekki einmitt
hans sverð, sem nú verður að
taka upp og leiða hans stríð tii
sigurs, eða að öðrum kosti að
tapa öllu.
Kristur sjálfur hneig fyrir
örlög fram í því stríði. En
hann er sá eini maður (eða guð),
sem sögur fara af, sem á þessa
jörð hefir komið og ákveðið sagt
fyrir hina réttu altrygðu leið til
þess sigurs, sem hættulaust er
að byggja alheimsfrið á. Síðan