Heimskringla - 24.11.1937, Page 3

WINNIPEG, 24. NÓV. 1937
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
ÆTTGENGI OG
LIFSSKILYRÐI
Eftir Ingólf Davíðsson
Reynivið og sóley þekkja allir.
Reynirinn er beinvaxið tré með
hvítum blómum, sóleyjan lítil
jurt með gulum blómum. Hvern-
stendur á þessum mikla mun ?
^áðar þessar plöntur hafa fengið
hlómalit sinn og önnur einkenni
1 vöggugjöf að erfðum frá for-
feðrum sínum. Ef við hlúum að
reyniviðnum og sóleyjunni í
garði, verða þau bæði þroska-
tegri en ella og hærri í skjólinu.
En niðjar þeirra verða ekkert
hetri en niðjar ættingja þeirra
Úti á víðavangi. Eðlisfarið breyt-
jst ekki, en útlitið, sem á rót sína
að rekja bæði til eðlisfars og á-
hrifa skilyrðanna, breytist auð-
veldlega. Eðlisfarið er ákveðið
hegar við fósturmyndunina, er
egg og frjófruma renna saman.
Eáðar þessar frumur flytja
erfðagjafir frá föður og móður
til hins nýmyndaða fósturs. Það
er ákveðið þá þegar, hvort barn-
ið verður piltur eða stúlka, blá-
eygt eða dökkeygt o. s. frv. —
Annað gildir við kynlausa æxl-
^n. Ef við tökum tvo græðlinga
sömu víðihríslunni og gróður-
Setjum, þá eru þeir nákvæmlega
eins að eðlisfari, og allur munur
1 útliti og vexti stafar frá ólík-
Uln skilyrðum. Græðlingarnir
eru komnir út af sömu plöntu á
hynlausan hátt og hafa fengið
allar erfðagjafir sínar frá þess-
ari ‘móður”, verða þessvegna al-
Veg eins og hún að eðlisfari. —
^ama gildir um allar kartöflur
nndan sama grasi. Þær eru allar
e]ns og móðirin að eðlisfari,
íengu að erfðum alla eiginleika
hennar. Munurinn á stærð og
Utliti þessara kartaflna stafar
at mismunandi skilyrðum, og
hýðir ekkert að velja hinar
stærstu þeirra í kynbótaskyni.
"ll þess þarf kynæxlun. Við
hana erfa afkvæmin bæði föður
°£ móður. Þareð foreldrarnir
eru ekki eins að eðlisfari (nema
Uln sjálfsfrjóvgun sé að ræða)
°g eiginleikar þeirra deilast nið-
Ur á afkvæmin, þá er um geysi-
niikla fjölbreytni að ræða og
hana því meiri sem þau eru ó-
skyldari. Ólík kjör auka fjöl
^reytni í útliti, en aðeins vöggu-
gjafirnar, en ekki áhrif ólíkra
^iara, erfist til niðjanna. Gengur
j’á lærdómur, siðir og aðrir á-
Unnir eiginleikar að erfðum? —
, ei. hannig er það ekki. Börn vís
^ndamannsins eiga jafnerfitt
með að læra námsgrein hans
eins og t. d. börn sjómannsins
ei5a bóndans, ef þau hafa hlotið
sÖmu gáfur að erfðum. Ef út-
end börn venjast íslenzku frá
^njun, læra þau hana jafnfljótt
°g íslenzku börnin. Hitt er ann-
a^ mál, að börnin venjast störf-
Um fóreldra sinna og leggja
h_essvegna oft stund á sama starf
Sl"ðar. Hafi foreldrarnir valið
ítsstarf, af því að þau voru sér-
staklega vel hæf til þess að eðlis-
ari> þá gengur þessi hæfileiki,
en ekki lærdómurinn sjálfur, að
erfðum til barnanna. Sumir
. alúa því fram, að gera megi alla
Jafna með því að veita þeim
sömu lífskjör. Þessu mótmælir
erfðafræðin algerlega. Engar
vmr manneskjur eru nákvæm-
ega eins að eðlisfari, jafnvel
ekki systkini (að undanteknum
víburum úr sama eggi). Börn-
m Verða þá heldur ekki eins,
rátt fyrir svipuð lífskjör, og
Sv°na gengur koll af kolli. Það
er ómögulegt að gera alla jafna.
Julbreytnin í náttúrunni er mik-
1 > bvert sem litið er.
^rsakir breytileika tegund-
anna eru þrjár: 1. Áhrif lífs-
Sailyrða. 2. Breytingar, sem or-
Sakast af kynæxlum. 3. Stökk-
reyting, sem er snögg arfgeng
^reyting, sem ekki á rót sína að
ekia til kynæxlunar. Orsakir
s °kkbreytinga eru að mestu ó-
Kunnar.
’ ^hnif lífsskilyrða
ótt áhrif lífskjaranna séu
ekki arfgeng, að áliti flestra vís-
indamanna, þá hafa þau samt
mikla þýðingu. Við áreynslu
streymir meira blóð til vöðvanna
en ella, og þeir fá þar með aukna
næringu, vaxa og styrkjast. —
Þess vegna fá göngumenn sterka
fætur og smiðir sterka hand-
leggi. En þessi smiðs- og göngu-
mannakraftur gengur því aðeins
að erfðum, að þessir menn hafi
verið burðamenn að eðlisfari. Sá
máttur, sem þeir fengu við smíð-
arnar og göngulagið, fer í gröf-
ina með þeim, aðeins erfðagjaf-
irnar fylgja ættinni. Allir þekkja
túnfífilinn. Ef hann er fluttur
upp í fjall, breytist hann mjög,
verður lávaxinn, nærri stöngul-
laus og kafloðinn. En eðlisfarið
breytist ekki við þetta. Sé hann
aftur fluttur niður á láglendi,
fær hann hið gamla vaxtarlag
sitt aftur. Það fá líka niðjar
hans, hvort sem þeir fæddust í
fjalli uppi eða niðri í sveitinni,
ef þeir alast upp við sömu kjör.
Byggtegund nokkur verður hvít
við lágan hita. Sé plantan rækt-
uð inni og séð um að hitabreyt-
ingarnar séu nægar, þá ber bygg-
ið hvít blöð og græn á víxl. —
Maríulykilstegund ein hefir rauð
blóm, en ef hún vex í 30—35°
hita og nægum raka, þá ber hún
hvít blóm. Eðlisfarið er samt ó-
breytt, því niðjar hennar bera
jafnan rauð blóm við venjuleg
skilyrði. En útlitið eða svipfar-
ið mótast bæði af eðlisfarinu og
lífskjörunum.
Við trjárækt er lögð áhersla á
það að fá fræ af góðum trjám.
Við viljum hafa há og beinvaxin
tré í skógum og görðum. En
“ekki er alt gull, sem glóir”. Það
dugar ekki að treysta útliti
trjánna einu saman. Tvö tré
svipuð að útliti geta verið mjög
misjafnlega kyngóð og fræ
þeirra þá einnig. Annað tréð er
kannske fagurt frá náttúrunnar
hendi, en hitt hefir verið af lak-
ara kyni, en samt náð fallegu út-
liti, af því að það hefir átt við
betri kjör að búa. Það hefir
verið lagað, sniðnar af því krækl-
óttar greinar o. s. frv. Þannig
tókst að fegra það, en sú að-
hlynningarfegurð gengur ekki
frekar að erfðum en t. d. and-
litsmálning kvenfólksins. Nota
óvandaðir fræsalar oft slík
brögð, sýna kaupandanum fegr-
að tré og segja, að fræin hljóti
að verða góða af svona vel vax-
inni plöntu. Útlitinu einu má því
ekki treysta fullkomlega. Lífs-
skilyrði trjánna og ætterni þurfa
að vera manni kunn. Er ættern-
ið þá þyngst á metunum. Við
viljum prýða heimilin með því
að gróðursetja blóm og tré við
þau. Er þá afar mikilsvert að
fá kyngott norrænt fræ og plönt-
ur. Suðlægu plönturnar þrífast
ver en þær norrænu, eins og f já
má hér í görðum í Reykjavík og
víðar. Fóðrið getur haft gagn-
gerð áhrif á útlitið. Tveir grís-
ir, albræður, voru fóðraðir sinn
á hvorn hátt. Annar fékk nóg
að éta, en hinn var hálf-sveltur.
Eftir nokkurn tíma voru báðir
vegnir, og var þá sá, sem gott
fóður hafði fengið, 55 kg.. en
hinn aðeins 14,5 kg. En þessi
munur gengu*' ekki í arf. Litli
grísinn gæti átt alveg jafr.væn
afkvæmi og hinn. Að vísu mundi
illa fóðruð gylta t. d. mjólka
minna en nin og ef til vill ekki
geta gefið fóstrinu oins mikla
næringu, en afkvæ :ó ;m.udi ná
sér síðar, og hér væri ekki um
neinn erfðahnekki að ræða. Við
breytingu ytri skilyrða kemur
margt einkennilegt í ljós. Við
ca. 26° hita fá rottur og mýs
alveg óvenjulega löng eyru og
rófu. Við um 6° hita yrðu evru
og rófa um 30% styttri. Þetta
gengur heldur ekki að erfðum.
Ef púpur vissra fiðrildategunda
(Vanessa urticae) ecu aldar upp
við lágan hita, verða fiðrildin
dökk á lit, en sé heitt á púpun-
um, verða fiðrildin, sem úr þeim
koma, ljósleit, Þannig má hafa
gagngerð áhrif á útlit plöntu-
og dýrategunda með því að
breyta lífsskilyrðunum, en ekk- |
ert af þeim gengur að erfðum.
Aðeins viðkomandi vera breyt-
ist, en ekki ættin. Saltið í sjón-
um hefir líka mikil áhrif á lífið.
Skelin og kuðungurinn á skel-
dýrum og sniglum er þynnra en
ella í saltlitlum höfum, t. d. í
Eystrasalti, og þorskurinn er
þar minni vexti en í saltari höf-
um.
Af þessum dæmum sést ljós-
lega, að lífsskilyrðin, svo sem
næringin, hitinn, Ijósið og rak-
inn, hafa afarmikil áhrif á ein-
staklingana og setja svip sinn á
þá. En alt þetta breytir ekki
eðlisfarinu, heldur aðeins þeim
einstaklingum, sem lifðu við
þessi skilyrði, og aðeins útliti
þeirra. Er mjög áríðandi við
allar ransóknir að gera mun á
eðlisfari og svipfari því, sem
kjörin hafa skapað, og blanda
því ekki saman. Kartöflur undir
sama grasi eru, eins og áður er
sagt, allar eins að eðlisfari, þótt
misstórar séu, og er því þýðing-
I arlaust að velja hinar stærstu
þeirra til útsæðis í kynbótaskyni.
Til þess þarf kynæxlun. Væru
5 mennirnir allir eins að eðlisfari,
eins og kartöflur undan sama
1 grasi, þá mætti fara að hugsa
um að gera alla jafna með því
að veita þeim sömu lífskjör. En
þessu er ekki þannig farið. Því
fer fjarri, eins og nú skal sýnt
fram á.
2. Kynæxlun og áhrif
hennar á erfðirnar.
Við kynæxlun myndast nýr
einstaklingur við það, að tvær
frumur renna saman. Fruman,
sem við það myndast, vex og
skiftist síðan ört og verður upp-
haf afkvæmisins. Arfurinn frá
foreldrunum fylgir kynfrumun-
um, er saman runnu og er aðal-
lega bundinn við hina svonefndu
litþræði (kromosom) í þessum
; frumum. Nú eru tveir möguleik-
ar fyrir hendi. Kvnfrumurnar,
sem saman renna, geta haft al-
veg sömu erfðaeiginleika. Það
á við um plöntur, sem hafa
sjálfsfrjóvgun. — Afkvæmið
verður þá eins og foreldrarnir,
, og allur breytileiki stafar frá
lífskjörum (eða stökkbreyt-
ingu), en ekki frá erfðum. Kyn-
bótatilraunir með úrvali eru þá
þýðingarlausar hér, líkt og í
dæminu um kartöflur undan
sama grasi við kynlausa æxlun.
! En ef um blöndu af svona hrein-
i um stofnum er að ræða, er öðru
máli að gegna, eins og síðar mun
skýrt frá. Þetta gildir fyrir
I ýms lægri dýr og plöntur, sem
hafa siálfsfrjóvgun. t. d. baunm,
hveiti, bvgg og hafra. En hjá
, felstum plöntum og öllum hærvi
i dýrum eru kynfru'murnar mis-
imunandi hvað cifðaeiginleika
; snertir. Þetta gildir auðvitað
einnig fvrir mennina. áfkvæmin
jfá þessvegr.a eiginleika og há
; mismunandi bæði frá föður og
! móður. Erfðaeigirleikar foi -
eldranna deilast þá á ýmsan háti
jniður á afkvæmin, -vo að hvert
I þeirra fær nokkuð frá föðurnum
i og nokkuð frá iróðurinni, en ekki
! alt frá báðum. Þessvegna eru
'.alsystkini að iafnaði. talsvert ó-
I lík, enda þótt lvfskjör þeirra séu
1 svipuð, og mismunurinn stafar
hér fyrst og fremst af erfðum.
■ Því meiri munur sem er á lit-
; þráðum kynfrumanna, sem
| saman renna, því margbreyttari
I verða erfðirnar. Munurinn milli
eggfrumu og frjófrumu getur
verið svo mikill, að þær geti ekki
sameinast, eða þær sameinast að
vísu og mvnda afkvæmi, en það
verður ófrjótt, þótt það að öðru
, leyti nái fulluni þroska. Þannig
er t. d. venjulega um afkvæmi
| hests og asna. Frá ómunatíð
hefir verið reynt að finna hvaða
lögum erfðirnar fylgi, hvers-
j vegna sum börn líkist mest föð-
j urnum, önnur móðurinni og sum
j kannske ömmunni eða afanum.
En lengi var alt á huldu um þetta
j efni. Á 19. öld komst fyrst
j skriður á rannsóknirnar. Eng-
lendingunr.n John Goss og
Frakkinn Naudin gerðu merki-
legar tilraunir á plöntum, en j
hinn eiginlegi faðir erfðafræð- ■
innar er Ágústínusmunkurinn
Gregor Mendel. Hann fæddist
árið 1822 í smábæ einum í gamla
Austurríki og var bóndasonur.
Mentalöngun hafði hann mikla,
gerðist ungur munkur, og klastr-
ið í Brunn styrkti hann síðan
til náttúrufræðináms við háskól-!
ann í Vínarborg. Varð Mendel
síðan kennari og loks ábóti. í
garði klaustursins gerði hann til-
raunir á ertuplöntum og fann
erfðalögmál þau, sem við hann
eru kend og gert hafa hann
heimsfrægan. Samtíðarmenn
hans höfðu lítinn skilning á til-
raunum hans, og uppgötvanir
þær, er hann gerði, einkum á ár-
unum 1857—1864, vöktu litla
eftirtekt fyrst í stað. Mendel dó
1884, verk hans hálfgleymdust
um hríð, en um 1900, þegar
nokkrir náttúrfræðingar komust
að sömu niðurstöðu við tilraunir,
fóru menn loks að skilja og meta
starf Mendels. Nú er hann heiðr-
aður um allan heim sem faðir og
brautryðjandi erfðafræðinnar.
Vegna rúmleysis skal ekki
fjölyrt um Mendelslögmálið að
sinni, en aðeins drepið á það
helzta. (Áhugamönnum skal
bent á tvær bækur um þessi efni:
Menneskets Arvelighedsforhold
eftir 0. Thomsen og Arvelig-
hedslære eftir Vinge.) Séu tvær
kynhreinar ertuplöntur, önnur
hvítblóma, en hin með rauðum
blómum, látnar æxlast saman,
þá verða öll afkvæmin með rauð-
um blómum, eins og annað for-
eldranna. Rautt er þá hér ríkj-
andi, en hvítt víkjandi. En hvítt
er ekki úr sögunni hérmeð, það
liggur dulið í eðli plantanna og
getur brotist fram á ný. Því ef
þessar nýju rauðblómguðu plönt-
ur, afkomendur hvítra og rauðra
foreldra, eru látnar æxlast sam-
an, þá verða f hlutar afkvæm-
anna með rauðum blómum eins
og foreldrarnir, en þ verður með
hvítum blómum eins og afinn eða
amman. Börnunum bregður til
ættarinnar, og einkenni forfeðr-
anna geta þannig komið skyndi-
lega fram aftur í ættinni.
Skýringin á þessum fyrir-
brigðum, sem einnig gilda fyrir
menn og skepnur er sú, að kyn-
blendingsplönturnar mynduðu
tvennskonar frjókorn, sum með
rauðum, önnur með hvítum
erfðaeiginleikum, og á sama hátt
mynda kvenblómin tvennskonar
egg. Litur afkvæmanna fer eftir
því, hvaða egg og frjókorn lenda
saman við frjóvgunina. Ef
‘rautt’ frjókorn frjóvgar ‘rautt’
egg, verður plöntubarnið með
rauðu blómi o. s. frv. Sama lög-
mál gildir t- d. fyrir augnalit
mannanna. Öll börn fæðast blá-
eygð. Eru sumir bláeygðir alla
æfi, sem kunnugt er, en hjá öðr-
um kemur í Ijós dökt litarefni á
lithimnunni, og verða þær mann-
eskjur dökkeygðar. Séu foreldr- j
arnir eins að augnalit og báðir í
kynhreinir hvað þetta snertir,!
verður augnalitur barnanna auð-!
vitað hinn sami og hjá foreldrun-
um. En sé annað foreldranna
hrein-dökkeygt og hitt bláeygt,
þá verða öll börnin dökkeygð,
því dökk augu eru ríkjandi, en
blá víkjandi. En blái liturinn
leynist hjá dökkeygðu börnun-
um, og ef þau síðar eignast börn
með maka, sem hefir sömu
augnalits-erfðahneigð, þá fer
um augnalit barnanna eins og
um rauðu og hvítu blómin. Af
hverjum 4 verða 3 dökkeygð og
eitt bláeygt að jafnaði. Dökk-
eygðir foreldrar geta þá átt
saman bæði dökkeygð og blá-,
eygð börn. Aftur á móti eru
börn bláeygðra foreldra nær á-
valt bláeygð. Af þessu öllu er
Ijóst, að eðlilegar orsakir liggja
til þess, að börnin stundum líkj-
ast forfeðrum sínum, t. d. afan-
um, jafnvel meira en foreldrun-
um sínum. Ennfremur, að börn-
in oft líkjast öðru foreldri sínu
miklu meira en hinu, ef það hefir
fleiri ríkjandi eiginleika. Gott
ætterni er auðsjáanlega mikils
virði, “eplið fellur sjaldan langt
frá eikinni.” Nýr heimur er
opnaður á sviði erfðafrggðinnar.
Hefir þetta greitt veg fyrir kyn-
bótum dýra og planta. Eru nú
víða tilraunastöðvar, sem vinna
að því að framleiða ný kyn,
heppileg fyrir búnaðinn. Er
ei fðafræðin þvi mjög hagnýt
vísindagrein. Annars þarf að
sýna hina mestu nákvæmni,
þegar dæma á um uppruna eftir
útliti, t. d. í barnsfaðernismál-
um. Vissir eiginleikar geta
stundum haldið erfðaeiginleika í
skefjum. Stundum er t. d. svo
lítið dökt litarefni í augunum,
að persónan í fljótu bragði sýn-
ist vera bláeygð, og grænleit eða
gulleit augu eru venjulega að
eðli til dökk.
Hvað hörundslit snertir, þá er
svarti liturinn sterkari en sá
hvíti, og ef annað foreldranna er
hvítt en ,hitt svertingi, verða
börnin ætíð meira eða minna
dökk á hörund. Ef nú tveir
slíkir kynblendingar (Múlattar)
eiga böm saman, þá eru þau líka
nær ávalt dökkleit, og stafar það
af því, að hjá svertingjunum
finnast tveir erfðaeiginleikar,
sem vinna saman og valda dökk-
um hörundslit, og gerir þetta
svarta litinn sterkari en búast
niætti við eftir Mendels-lögmáli.
Þessi samvinna erfðaeiginleik-
anna, það er að tveir eða fleiri
erfðaeiginleikar, sem hver um
sig hefir sömu áhrif, valda t. d.
svörtum lit, vinni saman og verði
þannig áhrifaríkari en ella, er
talsvert algeng í náttúrunni. Af
því, sem nú hefir verið skýrt
frá, er augljóst að afkvæmin
líkjast ættinni og fá erfðagjafir
bæði góðar og vondar þaðan. —
Fram hjá því verður ekki kom-
ist. Mennirnir eru ekki fæddir
jafnir og verða það aldrei.
—Eimr. Framh.
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BlrgBlr: Henry Ave. Ea«t
Sími 95 551—95 552
Skrtfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
HITT OG ÞETTA
Söngmenn
einna mestir sinnar tíðar hér
á landi munu þeir hafa verið Þor-
kell ólafsson, stiftprófastur (d.
1820) og séra Friðrik Thoraren-
sen á Breiðabólsstað í Vestur-
hópi (d. 1817). Munnmæli herma
að einhverju sinni hafi þair
fundist á Vatnsskarði og verið
hýrir af víni. Tóku þeir þá að
syngja og léttu ekki fyr, en báð-
ir voru orðnir þreyttir og móðir.
Þá er sagt að séra Þorkell hafi
kveðið:
Þegar við hittumst himnum á
hvorugur verður móður;
syngja skulum við saman þá
séra Friðrik góður.
* * *
Það var árið 1935, sem fregnir
bárust út um það, að Hitler væri
dauðveikur. f þinginu voru menn
vanir að segja “Heil Hitler”,
þegar þeir heilsuðust. En einn
morguninn brá einn þingmaður-
inn venju sinni og heilsaði. með
gömlu kveðjunni “Góðan dag-
inn.”
— Er hann þá dauður? —
heyrðist hvíslað hvaðanæfa.
HUGRENNINGAR
Góðvinur S. Einarsson:
Heldur en að halda kjafti
Hripa eg sagna ber
Hugrenninga hýung:
Handa Kringlu og þér.
Upphaf
Vitleysan er vana mein;
Veldur flestu hörðu:
Hefir ráðið oftast ein—
Illu hér á jörðu.
“Canada bætir við sig 4 her-
skipum, sem kosta $1,408,000,
eina miljón fjögur hundruð og
átta þúsund.” (Ian MacKenzie).
Fjögur herskip fékk hún sér!
Fyrir samtíðina!
Svona afrek ávöxt ber—
Inn í framtíðina?
Málaferlin
Marðarlega mælir hann!
Miðlar fölskum rökum:
Sakar hinn, sem heillum ann,
Huldra þræla tökum.
Trúarbrögð—pólitísk og öðruvísi
Trúarbrögðin bregða um skynj-
an manna:
Vonarbrögðum vöfðum trú—
Villulögðum fyr og nú.
Jak. J. Norman
19—11—37.
17' • /
Kjosio
WARRINER
annað sínn
SVO VIÐ MEGTJM ANNAÐ AR
VIÐ FRAMFARIR, SATT
OG SAML.YNDI BCA
Greiðið
WARRINER
atkvæði fyrir
B0RGARSTJÓRA
WARRINER vinnur fyrir allar stéttir í Winnipeg,
ekki pólitisknn flokk.
WARRINEIt hefir í 10 ár unnið að innbótum í menta-
málum bæjarins.
WARRINER hefir haft samvinnu og eftirlit með
iögum bæjarins til þess að borgin sé öruggari
og hreinni.
WARRINER hefir unnið að því að gera W’innipeg
að merkilegri loftferða stöð.
MARKIÐ
Atkvæðaseðilinn
WARRINER, F.E. 1