Heimskringla - 02.03.1938, Page 3
WINNIPEG, 2. MARZ 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
fjörutíu árum. Hvöt hans var
til fslendinga heima á þeirri tíð;
hún nær alveg eins til okkar nú
þegar að skáldið segir:
“Það vitum vér einnig, að arf
hlutum þann,
Sem eigum vér sjálfir,—ei aðrir;
Vort eigið, sem gott er, víst
gagnast oss kann,
því girnumst ei lánaðar fjaðrir,
En virðum vort þjóðerni’ og
vörðum vort eg
í veikleika sterkir ,þó auðnan sé
treg.
Ei nægir að slíkt hljómi á munni
hvers manns;
Vorn móð og vorn kjark skulum
brýna.
Að vér séum brotnir af bergi
vors lands,
það ber oss í v^ykinu að sýna;
Já, verjum þess sóma og hefjum
þess hag,
þá höldum vér réttlega þess og
vorn dag.
Ó styrkist til hauðurs vors
trygðanna taug,
Og tjáð verði í reyndinni skýr-
ast,
Að hugð fylgdi málinu’ og
munnur ei laug,
Sem móðurjörð heitið vann dýr-
ast,
Vort fornaldar, nútíðar, framtíð-
ar láð,
Þú farsælt þá verður í lengd og
bráð.
RAKIÐ UPP tJR
ÆSKUN ÁMSBóK
F. HJÁLMARSSONAR
lesendum Heimskringlu til
gamans og dægradvalar
Fyr á árum og öldum, voru
það vorharðindin til lands og
sjávar heima á íslandi, sem
skarpast gengu fram í því að
sópa innan búr og hlöður, svo
maður og sauðyr litu báðir á það
tvent með útkula von. Þetta út-
sýn birtist oft æskusveit minni
Tjörnesi austan megin Skjálf-
andaflóans í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Svo var það eitt þetta
harða vorið þegar allsleysið stóð
í hríðarhempu sinni fyrir dyr-
um að hreppstjórinn boðaði
menn á fund til að reyna að ráða
eitthvað fram úr þessum bág-
indum, að einn fundarmanna bar
fram þá uppástungu að sveitar-
menn með hreppstjóra sínum
legðust allir á eitt með það að
smíða hrip, svipað að lögun og
Laxakista, nema miklu stærra
og sterkara, svo sem 1200 faðma
langt og breitt að því skapi og
stjóra það niður þvert yfir
Grímseyjarsund. Það ætti að
liggja í allra skynbærra manna
skygni að slíkt veiðarfæri og
þetta væri nauðsynleg eign fyrir
hreppinn og ætti að geta veitt alt
lifandi sem synti í Tjörninni. f
þetta fljótandi forðabúr mætti
svo sækja næga matbjörg, þegar
þrot yrðu í búri heima fyrir.
Ekki er þess getið að þessi upp-
ástunga hafi verið studd eða bor-
in upp til atkvæða, en um hana
var þetta ort:
Hákarlakistan
Hvarvetna flýgur saga sú,
sönnuð á marga grein,
hefir fundist á hafi nú,
Hákarlakista ein,
tólf hundruð faðma talin löng,
tilsýndar ekki smá,
þvert yfir liggur Geddugöng,
Grímseyjarsundi á.
Full var með seli fallega,
flyðrur, hvali og rostunga,
skötur, þorska og skuðrisla,
skelfing var hafsíldin,
hornsíl, karfa, hákarla,
huðfagra guðlaxinn,
grásleppu nóga og grámaga,
góður var fundurinn.
Sagt er að Davíð nokkur Jóns-
son, bóndi þá á Tjörnesinu hafi
ort þetta. Síðan munu liðin níu-
tíu til hundrað ár.
Bæjarnöfn á Tjörnesi
Máná veit eg væna,
Vola heitir dalur,
í Breiðuvík má búa,
ból er á Sandhólum.
Ketilsstaðir státa,
stýri eg að Kotimýra,
Hóli margir hæla
hröðum að íshólsstöðum.
Stað Hallbjarnar stýrir
stungið er við henni Tungu
Hringveri hverfur angur
herðir í Tungugerði..
Syng eg um Syðri-Tungu
Sól er á Kvíslarhóli
Rauf eg ætla yfir
að Hólkoti þaðan
Héðinshöfðinn hýri
hata eg þig Gata.
Tröllakot má kalla
klakkar örn á Bakka
Húsavík má hrósa
á haustin er gott í Naustum
í Vilpu vel má bjargast
verð eg í Skógargerði.
Svangur kom eg í Hallbak
kalt var mér í Saltvík.
Mýri er mikið setur.
Minna er um í Skörðum.
ATH.—Mýri meinar höfuðbólið
Laxamýri.
Þessi bæjarnafna þula er víst
æfagömul; í ungdæmi mínu voru
tveir af bæjunum sem nefndir
eru í eyði, þeir Hólkot og Gata.
Á rústum Hólkots stóð þá sauð-
fjárrétt Tjörnesinga. En Gata
var þá vallgróin sem fornbýli.
40 bæjanöfn og 40 mannanöfn
bundin í stef. Langflest eru
bæjanöfnin úr Eyjafjarðarsýslu,
nokkur að vísu úr Þingeyjar-
sýslu og Skagafj arðarsýslu og
skáldið sem batt þau líklega
fæddur og uppalinn í einhverri
af þessum nefndu sýslum.
Bæjanöfn.
Hella Nollur Hillur Hjalli Vellir,
Hólar Bæli Múli Dæli Kúla,
Grjóta Látur Grýta Skúti Bryti,
Gásir Fjósar Hrýsar Veisa Bás-
ar,
Staður Búðir Steðji Heiði Svæði,
Stórá Mýri Leirá Svíri Eyri,
Kroppur Ufsir Kleppur Refsá
Gloppa,
Klúkir Hnjúkir Akur Reykir
Dúkur.
Mannanöfn
Hrólfur Alfur Hreggviður
Eggert Skeggi,
Hjálmar Pálmi Andrés Randver
Brandur,
Bjarni Árni Bárður Þórður
Hörður,
Bessi Jessi Einar Steindór Rein-
irl
Hannes Gunnar Hermann Sverr-
ir Snorri
Hlöðver Böðvar Eiður Daði Líð-
ur
Torfi Narfi Teitur Knútur Pétur
Tómas Simon Baldvin Halldór
Valdr.
* * *
Ræðusnillingurinn próf. Rich-
ard Beck minti okkur á það á
þjóðræknis þinginu síðast, að
byggja ekki skoðanir okkar á
Sandi'. Ekki er mér kunnugt
um það hvert nokkurn hefir hent
sú glópska síðan hann talaði
þetta, enda ekki starfað mikið
að svoleiðis verkum, hvorki til
munns né handa, núna á Góunni.
Eftirfylgjandi saga sýnir þó, að
það hefir margan horskann hent
að byggja á Sandi, og hepnast
það vel.
Karlar tveir mættust á förn-
um vegi. Eftir að hafa heilsast
hófu þeir samtal sitt um það,
hver myndi vera snjallastur rit-
höfundur nú heima á íslandi. —
Þá segir annar þeirra: Eg hefi
lengi álitið Guðmund á Sandi
einn af beztu rithöfundum ís-
lenzku þjóðarinnar, eða hvert er
þitt álit um það? Eg held eg sé
þér svona nokkurn veginn sam-
mála um það, svaraði hinn, þó
get eg fundið galla á skoðunum
þess merka manns. Blessaður
bentu mér á hver þessi galli er
sem þú hnýtur svo um í skoðun-
um hans. Sá að hann heldur
ekki við guðs boð. Hvað færir
þú máli þínu til stuðnings um
það ? Þetta sem stendur prentað
í blessaðri sálmabókinni minni:
“Hver sem við guð sér heldur
trygt
hús þess er ekki á Sandi bygt.”
Guðmundur hefir bygt öll sín
hús á Sandi og skoðanirnar líka.
Skrifað upp úr minni.
F. Hjálmarsson
I SKORNINGUM III.
Töfralyfið
Eftir Steingrím Matthíasson
I Ef bændurnir vildu dansa við
j konur sínar svo sem 2svar—
3svar á dag, l/& tíma í senn, þá
yrðu þær ekki svona feitar/ En
þeir mega ekki vera að því fyrir
einlægu striti og verða fyrir það
magrir, vöðvaberir, æðaberir og
breytulegir. (“Jeg maa ikke
være ad det”, sagði Jón á Horn-
inu.) Þær verða aftur feitar og
fjörlitlar, með æðahnúta á fót-
leggjum, fyrir eilífar stöður, í
eldhúsi, og fyrir kyrsetu við
saumastagl, og kaffi og sæta-
brauð. Og svo kemur blóð-
þrýstingurinn seinna. En þeir
verða seigir og ódrepandi, fyrir
stritið og einlæga útivist. Já,
einmitt fyrir stritð og útiloftið,
og svo ólsegir verða þeir, að ef
þeir loksins veikjast, ætlar dauð-
inn aldrei að vinna á þeim, svo
að seinast þarf læknishjálpar
við, með uppskurði. Eg á hér við
miðlungsbændur, smábændur —
(Belsmænd) og húsmenn, sem
allir þurfa aðvinna í sveita síns
andlitis, alla daga. En stórbænd-
urnir hafa hins vegar næði gott
til að fitna og verða oft ístru-
belgir, en þeir endast þá líka
illa, og þeir missa lystina á danz-
inum þegar fitan kemur.
Því miður virðist erfitt að
koma danzinum í gang hjá því
gifta fólki, jafn hollur og hann
er og skemtiiegur, og líklega eina
bjargræðið til að vernda heilsu
og lífsgleði. Hér þyrftu þeir
Hilter og Mussolini að taka til
sinna ráða.
En við Ras ókum undir þýzk-
um hergöngullögum um sveilina.
Og músíkin safnaði upphlaupi af
krökkum kringum bílinn, meðan
eg var að kúrera kerlingarnar.
Það var í vor, í gróandanum,
sem mér líkaði svo vel að kom-
ast aftur til Skorninga og vera
þar meðan skógurinn varð al-
laufgaður og fuglarnir fóru að
syngja og eg heyrði spóann vella
eins og fyr er sagt. Þó var þessi
aprílmánuður kaldranalegur, —
suddasamur og sólarlaust að
kalla fram undir mánaðarlok. En
þá fór sólin að skína í allri sinni
dýrð og tíðin varð góð, eða, svo
eg noti skáldsins orð, það komu
“góðar og blessaðar tíðir”, eins
og sungið er í kirkjunum, og
stúlkur brosa að.
Daglega sá eg bændurna vinna
á ökrum og túnum, við að plægja
og herfa og sá og bera á, og
undirbúa matjurtagarðana o. s.
frv. Auk mykju og hrossataðs
er mjög notaður kemiskur á-
burður og mergel. Minni bænd-
ur sá eg sáldra útlenda áburðin-
um með höndunum, en á stærri
ökrunum voru notaðar vélar.
Þannig og þvílík er nútímans
vísindalega jarðyrkja og þykir
öllum skiljanleg og viturleg. En
fyrir tíð Gorms hins gamla,
segja fornfræðingar að venjan
hafi verið að slátra einum þræli
áður en sáð var, og kasa hann á
akrinum. Þetta var gert guð-
unum til velþóknunar og þótti
venjulega gefast prýðilega, og
búfræðingar þeirra tíma töldu
þessa aðferð guðdómlega, jafnt
og vísindalega. En bitti nú!
Eitt sá eg enn hjá þeim fjónsku
bændum. Eg sá þá aka feiknar-
stórri tunnu, og drógu tveir
hestar kerruna, sem tunnan
hvíldi á. En aftur úr tunnunni
sprændi' grænleitur ýringsfoss —
yfir tún og akur.
Mér varð starsýnt a tunnufer*
líkið og hugði Bakkus kominn,
eða að hér væri Frey blótað til
árs og friðar með dönsku öli, og
jörð tekr við ölþri” eins og stend-
ur í Hávamálum. — Ó ekki! —
Hér var ekki öl á ferðinni, heldur
bara hland — með respekt að
segja. Allir vita, að þvag þykir
fyrirtaks áburður, en það er
fyrst nýlega, sem kunnugt er
orðið, að allrabezta þvagið er
það, sem stafar frá þunguðum
dýrum, einkum kálffullum kúm
og fylfullum hryssum. Og það
rifjaðist upp fyrir mér, að eg í
fyrra hafði lesið um þetta ágæta
grein eftir frk. Halldóru Bjarna-
dóttur í “Hlín”. Þar segir hún
einnig frá því, að í fornritum
Egypta megi lesa það, að prestar
þeirra þektu, þegar fyrir 4000
árum hinn sérstaka gróðurauk-
andi kraft þvagsins úr kvendýr-
unum fyrir burð.
Nú hafa vísindin rifjað upp
aftur gamlan og hálfgleymdan
vísdóm og sannprófað hans gildi.
Og nú er svo komið, að lyfja-
verksmiðjur ýmsra landa kepp-
ast við að framleiða hin dýrmæt-
ustu heilsulyf úr þvagi. í Dan-
mörku hefir Lövens Kemiske
Fabrik gengið bezt fram í þessu,
og til þess að tryggja sér nóg af
hrávörunni, kaupir nú verk-
smiðjan þvag þungaðra kvenna
fyrir 25 aura hvern líter. Þykir
margri fátækri konunni akkur
að þeim viðskiftum, en aðgætni
þarf, að ekki fleiri noti sama
næturgagnið eða að neinn Svika-
Smerdis komi þar vörufölsun að.
Og nýlega las eg þau tíðindi, að
nú skyldi stofna útbú frá verk-
smiðjunni norður á Jótlandi og
hagnýta þar eingöngu þvag úr
húsdýrum. Og fylgdi sögunni,
að Þændum mundu greiddir 10
aurar fyrir líter af þvagi úr kúm
og hryssum og graðhestum, eða
álíka mikið eða meir en þeir fá
fyrir mjólkurpottinn. Með þessu
móti átti hver gripur að geta gef-
ið eiganda sínum í arð um 300—
400 krónur á ári hverju fyrir
þvagið eitt. Eg óskaði þess
strax að slík efnavinsla gæti
komist í kring einnig heima á
íslandi, og hét á Dungal. — Lyf-
in, sem vinna má úr þvagi, eru
hin mestu kynjalyf til yngingar,
þar eð þau örva og endurvekja
hnígandi kynþroska kvenna og
manna. Það er því engin furða,
þó þau séu dýrmæt og eftirsótt.
Eins og kunnugt er, var fyrr-
um hin mesta tröllatrú á þvagi
til lækninga, svo að það var víða
drukkið á sóttarsæng bæði eftir
læknisráði og ýmsum kerlinga-
bókum. Ennfremur var það í
miklum metum hjá kvenþjóðinni
sem fríðleiksmeðal, og notað ó-
spart til hörunds- og hárþvotta.
Reynslan hefir verið ólýgnust,
hér sem víðar, og lætur ekki að
sér hæða. Þvagið er aftur að
komast í sitt fyrra gildi og verð-
ur nú aftur lengi notað, bæði út-
vortis og innvortis, en að vísu í
ólíkt geðslegri mynd og umbúð-
um heldur en áður fyr, er það
var sopið beint úr koppi kerling-
ar á hurðarbaki.
Málið er langt frá því að vera
fullrannsakað enn, svo að enn má
vænta ýmsra nýjunga frá vís-
indamönnum um hlandsins að-
skiljanlegu náttúrur, eins og Jón
frá Grunnavík mundi' hafa orðað
það.—Alþbl.
STUTT KVEÐJUORÐ TIL
MR. T. J. OLESONS *
Með leyfi Heimskringlu langar
mig til að mega leiðrétta tvær
ofurlitlar skekkjur, sem slæðst
hafa inn í grein Mr. Olesons til
mín í Hkr. 16. febr. s. 1.
Eg veit að þetta hefir aðeins
atvikast af vangá en ekki ásetn-
ingi. Villurnar eru þessar: Eg
hefir hvergi talað um hryðjuverk
“eingöngu”. Sömuleiðis þar sem
eg talaði um að meiri hlutinn
færi með völd, var auðvitað átt
við meirihluta þingsæta, þar sem
eg einmitt Var að tala um hve
margir þingmenn hefðu verið
kosnir af hverjum flokki. Hins-
vegar var mér það nokkurnvegin
ljóst, áður en Mr. Oleson fræddi
mig á því, að stjórnir geta náð
meirihluta þingsæta þó þær hafi
minnihluta af heildar atkvæðum
þjóðarinnar.
Eg er samt sem áður mjög
þakklátur Mr. Oleson fyrir þessa
fræðslu, því söm var hans gerð,
þó eg þyrfti hennar ekki með.
Eg hefi svo ekkert meira að
athuga við svar Mr. Olesons,
annað en að kannast við það
hreinskilnislega, að eg hafði
ekki full not af seinni hluta þess,
skildi það blátt áfram ekki. Eg
veit samt að sökin er þar hjá
mér. Amlóða háttur minn og
vesalmenska að hafa aldrei' haft
ráð á að eignast íslenzk-íslenzka
orðabók.
Eg er samt sem áður viss um
að greinin er hrein snild, því
Heimskringla velur henni sitt
æðsta sæti, beint á móti' skeið-
velli ritstjórans sjálfs. Sá reitur
er ekki skussunum skamtaður.
Eg kveð svo Mr. Oleson með
vinsemd og fullvissa hann um
að þessi orðaskifti okkar hafa
engan kala vakið í huga mínum
til hans.
Fátt er ömurlegra heldur en
þögnin, élns og vinur minn dr.
Sig. Júl. Jóhannesson hefir sagt
svo snildarlega:
“í þögninni er dulinn dauði,
en deilurnar skapa líf.”
Jónas Pálsson
EDWARD LÁRUS
EINARSSON
---1912—1937-
Kjörsonur Mr. og Mrs. Hans
Einarsson, Garðar, N. Dak.
Einn sem við áttum
æsku-blíðan
kjörson kæran,
köld nam gröfin.
Liggur hann nú
und leiði grónu
draumlausa nótt,
en dygð hans lifir.
Andstæð örlög
ungur reyndi.
Brá þó til betra,
svo bjart var lífið.
Unni hann líka
af öllu hjarta
föður og móður
fjörs sem gættu.
Vildi hann þeim og
vera í öllu
góður og gegn
og gerðir vanda.
Eddi gat unnað
öllu fögru;
listrík lundin,
lagvirk höndin.
Sá hann í draumi
sinna vona
fegurð sem fáir
fundið gátu.
Minning þess mæta
munaðarlausa
drengs, mun því dagræn
og draumfríð lifa.
* * *
Við leggjum blóm á leiði þitt,
Vor liðni hjartans son.
Og móðir blessar barnið sitt,
Af blíðri ást og von.
Og seinnameir í sæluvist,
Hvar sorgir enginn ber:
Við einnig fáum göng þau gi-st
Og glaðst með ungum þér.
Undir nafni foreldranna,
J. K.
HITT OG ÞETTA
Kona liðsforingja eins kom
einu sinni til Bismarck og kærði
fyrir honum, að maðurinn sinn
væri vondur við sig.
— Það er mál, sem mér er ó-
viðkomandi, svaraði Bismarck.
— En hann talaði líka illa um
yðar hágöfgi, hélt konan áfram.
— Það er mál, sem yður er ó-
viðkomandi, svaraði Bismarck.
* * *
Háöldruðu fólki fer fjölgandi
í Svíþjóð samkvæmt manntals-
skýrslunum þar.
f árslok 1935 var þar 720
manns á aldrinum 95—100 ára
og 48 eldri en 100 ára.
Árið 1860 voru ekki nema
þrír menn í Svíþjóð eldri en 100
ára o^ 87 á aldrinum 95—100
ára. Aldamótaárið voru samsvar-
andi tölur 11 og 218.
* * *
Danskt blað birtir nýlega eft-
irfarandi fréttaklausu:
“100 sjómen á hinni litlu At-
lantshafeey, Grímsey, hafa sent
hmum nýbakaða heimsmeistara
í skák, dr. Aljechin, hamingju-
óskir sínar. Um leið buðu þeir
honum að koma og tefla við sig,
ef hann þyrði.”
Morgunblaðinu hefir enn ekki
tekist að fá staðfest, hvort frétt
þessi' hefir nokkra stoð í veru-
leikanum.
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESS COLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD