Heimskringla - 09.03.1938, Síða 3

WINNIPEG, 9. MARZ 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
sjálfs sín og létu ekki ágirnd,
öfund og sjálfselsku ráða tak-
markalaust yfir sér, þá væri
heimurinn máske í öðruvísi ásig-
komulagi en hann virðist vera
nú.
Mig langar að endingu að
votta hr. Þorvaldi Pétursson
mitt innilegasta þakklæti' fyrir
ræðuna sem hann flutti í Sam-
bandskirkjunni í vetur, því mig
langar til að vera einn af þeim,
máske fáu, sem “heil$a með
fögnuði vagninum þeim, sem
eitthvað í áttina líður.”
Og það er sannarlega andlega
hressandi að vera þess meðvit-
andi að maður á þó einn mann
af íslenzku bergi brotinn, hér
vestra sem þorir að láta í ljós
skoðanir sínar á trúmálum eins
og þau koma honum fyrir sjónir,
bæði fyr og eins á yfirstandandi
tíma, hiklaust og djarfmannlega,
án þess að taka tillit til hvernig
því yrði tekið eða hverjar af-
leiðingar eða eftirköst það kynni
að hafa.
Mig rekur ekki minni til að
hafa lesið jafn ákveðnar og á-
deilulausa og um leið sanngjarna
ritgerð á íslenzku máli; og þökk
aftur Þorvaldur og vonandi að
maður fái að sjá frá þér eitthvað
seinna.
Tileinkað öllum þeim sem lofa
skynseminni óhindraðri að ráða
trú og skoðunum.
J. B. H.
—f janúar 1938.
<<Jósafat,,
Leikrit í 5 þáttum
eftir E. H. Kvaran
Þess hefir áður verið getið, að
leikfélag Sambandssafnaðar í
Winnipeg hefði ákveðið að sýna
Vestur-íslendingum þetta leikrit.
Síðustu fréttir herma, að Jósa-
fat muni opna hús sitt bráðlega,
en það verður auglýst síðar, og
þá er öllum íslendingum frjálst
að koma. “Frjálst”! Það er nú
of hæverskulega að orði komist.
Það er blátt áfram lífsspursmál
að þú komir, og ekki nóg með
það, heldur gerðir þú mikið
mannúðarverk, með því að teyma
eins marga með þér og þú getur
náð í, viljuga eða ‘óviljuga, til
að kynnast þessu Jósafatar-lög-
máli. Máske það sé ekki til í
Winnipeg. Þekkist kannske ekki
nema í Reykjavík. Það væri þá
sannarlega kominn tími til þess
að Vestur-íslendingar kyntu séf
það. Sérstaklega hinir yngri,
framgjörnu, en enn óákveðnu
máttarstólpar framtíðar-“samfé-
lagsins”. Það er annars réttast
að taka það fram — “áður en
eg byrja að tala” — þar sem eg
er ekki annað en sjálfkosinn aug-
lýsinga agent, — leikfélaginu til
heilla — vona eg, — þá hefi eg
náttúrlega mjög takmarkað leyfi
til að skýra þau verkefni sem
leikfélagið hefir í smíðum. Það
er þinn einkaréttur, að leggja
dóm á andlegan smíðisgrip höf-
undarins og meðferð leikfélags-
ins á sýningu hans. En svona
milli mín og þín, — og — og —
pumpunnar — þá stendur leik-
félag Sambandssafnaðar flestum
betur að vígi, með að gera ís-
lenzkum leikjum góð skil. Það
standa enn að baki þess allir,
sem einu sinni hafa veitt því lið.
Það er enn hið eina fasta íslenzka
leikfélag meðal Vestur-lfslend-
inga, og sjálfsagður leiðsögu-
maður íslenzkra leikrita, af
beztu gerð, eins og það hefir ver-
ið í liðinni tíð. Eg bið þig engr-
ar afsökunar á þessum útúrdúr.
Mér finst það skylda að geta
þess, sem vel er gert, á öllum
sviðum, hver sem í hlut á. Hérna
eru þá sneplar úr “Jósafat”:
Fyrsti þáttur
Þegar tjaldið er dregið frá,
sérðu inn í stofu, — sem vel gæti
verið í Winnipeg, en á nú samt
að vera í húsi Jósafats í Reykja-
vík árið 1915. Svo segja nú
kunnugir, að það verði nú naum-
ast þekt í sundur, skrifstofa í
Reykjavík og skrifstofa í Winni-
peg, að minsta kosti ekki strif-
stofur í heimahúsum, eins og hér
um ræðir. Þar eru bækur og
skjöl, víxlar og kvittanir, kvitt-
anir og víxlar, peningalán, húsa-
leiga og húsabrask, rukkanir og
rifrildi. Það er ekki undarlegt
að Jósafat eldist um aldur fram,
enda er ekki laust við að svo sé.
Það bætist líka á hann, með
hverju verki, sem hann gerir,
einhver fjandans “fylgja” —
sem hann auðvitað leggur engan
trúnað á hvorki í þessum þætti'
eða næstu þremur þáttum.
En Grímur innköllunarmaður
hans, hefir gaman af að erta
þessa fylgikonu Jósafats. Hann
hefir gaman af að kvelja Jósa-
fat með ‘þjóðtrúar þvættingi’ og
‘drýsildjöflum,’ sem leggist á
menn og geti jafnvel drepið þá á
endanum.
í seinasta þætti skal eg benda
þér á hana, svo þú verðir undir
það búinn, þegar þá ferð að sjá
leikinn. Þér finst nú máske
þetta koma lítið við verzlunar-
braski Jósafats? Þú segir nú
annað, þegar þú hefir séð leik-
inn. En auðvitað er þetta mynd
frá Reykjavík, svo ef hún*kemur
þér ókunnuglega fyrir og ef hún
hefir ónotaleg áhrif á þig, þá
geturðu lofað skaparann fyrir,
að vera Vestur-íslendingur.
Já, það er satt. Það búa fleiri
í húsi Jósafats, það er sjálfsagt
“helvíta mikil höll”. Þess er
ekki' getið, hvaða fólk býr á
þriðju hæð hússins, nema Gunn-
steinn læknir, ungur ógiftu
maður. En á annari hæð, býr
frú Finndal, ung ekkja eftir Sig-
urð Finndal, sem var gamall
kunningi Jósafats — og sonur
hennar, Siggi litli, drenghnokki,
og vinnustúlka frúarinnar. Á
neðstu hæð býr Jósafat sjálfur.
Hann er ógiftur og einbúi. —
Hann er kaupmaður. Hann kaup-
ir hvað sem er og selur aftur —
á sína vísu, auðvitað Reykvísku
— held eg. Frú Finndal kemur
niður, bara til að borga húsa-
leiguna. Auðvitað sér Jósafat að
frúin er lagleg og hann vissi að
hún var stórefnuð af peningum,
það er því bersýnilega þess vert
að sannfæra frúna um það, að
hún eigi að láta aðra finna til
þess, að hún, einnig, hafi rétt á
því að vera með í myndun
Reykjavíkur. Hann setur upp öll
segl, tjaldar hverri tusku utan
á sig, til þess að gera frú Finn-
dal þátttakanda í sínum glæsi-
lega framtíðardraum, hinni einu
sönnu list!
Hann hafði jafnvel lagt á sig
það erfiði, ða afla sér grautar
þekkingu í skáldskap og listum,
auðvitað til að geta gripið þaðan
tilvitnanir og samlíkingar, til
sönnunar sinni listrænu lífs-
stefnu: “Hús verða rifin”, “at-
vinnugreinar líða undir lok,
menn verða troðnir undir, svo og
svo mikið brennur í eldi framfar-
anna. Alt er undir því komið,
að lenda ekki í brunanum. Sjá
eignum sínum og verðmætum
borgið. Hver höllinn af annari,
rís upp eins og sjálfkrafa.
Ávaxta pundið. Drengurinn
yðar á siðferðislega heimtingu á
því, ef hann á að verða mikill
maður.” Og Jósafat fer jafnvel
svo langt, að telja það beinlínis
sína skyldu, að hjálpa frúnni til
að ávaxta pundið, bara af göml-
um kunningsskap við manninn
hennar sáluga. Er þetta okki
lærdómsríkt? Er slíkur mann-
kærleikur til á meðal vor? Eg
veit þú getur betur svarað því,
þegar þú hefir hlustað á Jósafat.
En hvað sem því líður, Jósafat
var nærri búinn að kollsigla sig.
Frúin rauk út í fússi!
Gunnsteinn læknir kemur nið-
ur — bara til að borga húsaleig-
una.
Alt lendir í bál og brand. —
Læknirinn er rekinn út. Vitfirr-
ingsfjandinn er að þvælast fyrir
utan gluggann. Jósafat stendur
á nálum. Grímur læðist inn hálf-
fullur af stríðni — og brennivíni.
Það er allra veðra von. “Hvort
verður það vitfirringurmn eða
draugurinn, sem drepur þig,
Jósafat?”
Þú færð að vita það seinna.
Tjaldið lokar hér fyrir fyrsta
þátt. Eg hafði ekik tíma til að
lesa meira. Kem aftur í næstu
viku með nokkra snepla úr
“Jósafat.”
Sæll á meðan,
Pétur Gautur
(eða: “Hér er ekkert grafið”)
SÝNINGARSKÁLI ISLANDS
VIÐ HLIÐ BANDARIKJANNA
Undirbúningi undir þátttöku
íslands í heimssýningunni í New
York á næsta ári fleygir mjög
fram. S. 1. föstudag var haldinn
fundur styrktarmanna og áhuga-
manna til að kjósa 15 manna
sýningarráð samkvæmt tillögum
bráðabirgðanefndar er kosin var
fyrir nokkru síðan. Haraldur
Guðmundsson stýrði fundinum.
f sýningarráðið voru þessir
menn kosnir: Finnur Jónsson al-
þingism., Aðalsteinn Kristinsson
forstjóri', Helgi Pétursson skrif-
stofustjóri, Ásgeirs Þorsteinsson
verkfr., Guðm. Vilhjálmsson for-
stjóri, Helgi Bergs, forstjóri,
Eggert Kristjánsson stórkaup-
maður, Hallgr. Benediktsson,
stórkaupm., Thor Thors alþm.
og Matthías Þórðarson þjóð-
minjavörður.
Ríkisstjórnin skipaði 5 menn
í viðbót við þessa 10 og eru þeir
þessir:
Jón Baldvinsson, Jónas Jóns-
son, Emil Jónsson, Steingrímur
Steinþórsson, Árni Friðriksson.
Jón Baldvinsson kallar saman
fyrsta fund ráðsins.
Ríkissjóðir hefir, eins og
kunnugt er, lagt fram 62,500 kr.
á ári í 2 ár, eða samtals 125 þús.
kr. til að standast kostnað við
þátttöku í sýningunni gegn a. m.
k. jafnmiklu framlagi annars-
staðar frá. Hafa og safnast hjá
einstaklingum og félögum rúm-
lega 150 þúsund kr., en talið er
líklegt að alt að 300 þús. kr.
þurfi til að standast kostnaðinn.
Sýningarráð mun kjósa 2
menn í framkvæmdastjórn, en
ríkisstjórnin velur formann
hennar.
Alþjóðasýningin verður opnuð
í New York 30. apríl 1939, og er
til hennar stofnað í minningu
þess, að 150 ár eru liðin frá því
að fyrsti forseti Bandaríkjanna,
George Washington, settist að
völdum. Heiti sýningarinnar
hefir veri'ð valið “Building the
World of To-morrow” og gefur
heitið til kynna að tilætlunin er,
að sýningin geti gefið bendingu
um, hvernig framþróunin á sviði
vísinda, lista, samgangna, upp-
eldis, húsagerðar, atvinnulífs,
stjórnskipulags o. fl. muni verða,
eða geta orðið.
Ríkisstjórninni barst boð á á-
liðnu síðasta sumri frá stjórn
Bandaríkjanna til þátttöku í sýn-
ingunni. — Ríkisstjórnin gekst
fyrir fundi með fulltrúum
ýmissa stofnana og atvinnufyr-
irtækja þann 21. sept. s. 1. til
þess að ræða, hvort sýningarboð-
inu skyldi tekið, og var almenn-
ur áhugi fyrir því.
Var síðan skipuð 5 manna
bráðabirgða undirbúningsnefnd
til þess einkum að athuga kostn-
aðarhliðina við sýningarþátt-
töku. Nefndin gerði tillögu um
að reynt yrði að tryggja hentug-
an stað. Átti nefndin viðræður
við dr. Rögnvald Pétursson um
möguleika fyrir samvinnu við
Vestur-íslendinga um sýningar-
málið og aðstoð við val á sýning-
arstað. Aðstoðuðu við það, auk
dr. Rögnvaldar, þeir Vilhj. Stef-
ánsson, landkönnuður og Guðm.
Grímsson, dómari'. Ríkisstjórn-
in ritaði einnig dr. Rögnvaldi
sem forseta Þjóðrræknisfélags
íslendinga í Vesturheimi um
möguleikana fyrir samvinnu við
þá um sýningarmálið.
Tókst að tryggja sýningar-
skála á, að því er virðist, góðum
stað, við hlið írlands, rétt við
sýningarhöll Bandaríkjanna
sjálfra, með 1000 fermetra
grunnfleti, og var bráðabirgða-
samningur undirritaður eftir að
fjárveitinganefnd Alþingis hafði
samþykt, að styrkur skyldi' veitt-
ur úr ríkissjóði, til sýningarinn-
ar, enda þá og treyst því, vegna
góðra undirtekta, að verulegt
fjármagn fengist til sýningar-
innar annars staðar að.
Var bráðabirgða undirbún-
ingsnefndinni þá falið af ríkis-
stjórn að gangast fyrir söfnun
loforða einstakra manna, félaga
og stofnana, um fjárframlag til
sýningarinnar.—Alþ.bl. 7. feb.
G Á T A
Hvað heitir sú ferja, sem
er stærri en fsland,
ristir dýpra en nokkurt
gufuskip; getur þó komist
í fingurbjörg og flotið á
hálfum þunlungi af vatni?
F. Hjálmarsson
Hver vill ráða?
BRÉF
Innisfail, Alta.,
23. febr. 1938
Hr. ritstj. Hkr.:
Með kærri þökk fyrir gamla
árið og allan fróðleik gömlu
Kringlu, sem er kærkommn
vikulega, með alheims fréttir og
annan sagnfræða fróðleik að
fornu og nýju.
Hér með sendi eg þér 4 dali,
áskriftargjald blaðsins og einn
dal fyrir Tímarit Þjóðræknisfé-
lagsins, er eg bið þig að koma til
skila.
Bygðarfréttir eru þær sömu
um veðurfar liðins tíma og kom-
ið hafa út í blöðum að undan-
förnu. Hér gekk hægt stormur
yfir suðurpart bygðarinnajr í
kornsláttar byrjun, er 'eyðilagði
uppskeru okkar frá fimtíu til
hundrað prósent; og var eg einn
í þeirra tölu; er þó ekki réttlátt
að láta blaðið gjalda þeirra ó-
happa. Fólk ekki mjög kvilla-
samt og engir landar dáið, það
sem af er þessum vetri.
Hér er mikið rætt og ritað um
hagfræði'smál nýja tímans og
hina evrópisku hagfræðis ráðu-
nauta Alberta-fylkis, sem gefa
vilja öreigalýð einveldi yfir vöru
og peningaverzlun og mentamál-
um fylkisins, til stór gróða fyrir
öreigana. Fyrst var byrjað á
seðla útgáfu er við fengum fyrir
dollars virði af vörum, en þurft-
um að láta 2 centa vinafélags frí-
merki á bak hans til að losna við
hann, og svo að borga 2 cent á
hvert dollars virði af vinnuföt-
um, skótaui og vetlingum, og 2
cent á 25 centa bómullar vetl-
inga.
Lögleitt var að gera alt spari-
bankafé félaga og einstaklinga
að þjóðeign, en skaffa öllum arð-
miða af verzlun fylkisins, er
registeruðu nöfn sín undir þetta
haðfræðilega fyrirkomulag. —
Þjóðinni til heilla og hagsældar,
mentamálinu, eru þeir að sam-
eina skólahéruð, 75 öll yfir í eitt
hérað, og hvert borgaði' jafna
upphæð (mills) af dollars virði
eigna sinna. Og núverandi tíu
skólahéruð sameinuðust um einn
skóla, þar sem börnin fengu mið-
skólamentun, og flutt þangað á
“bus” í ófærum og færum braut-
um, ár út og inn, og 42 ára ein
skatts lög fylkisins numin úr
gildi, en alt dautt og lifandi
skattað utan húss og innan. (Ein
skattslögin voru löggilt árið
1896, þann fyrsta jan. það ár).
Yfir fimm hundruð sveitaskól-
ar sendu erindareka á skólaráðs-
þing til Calgary nýlega, til að
mótmæla löggjöf þessari og báðu
mentamála ráðherrann að mæta
á þinginu, en hann lét ekki sjá
sig þar; sendisveitum hefir hann
sagt, að Alberta hefði þingræði,
og vald til að búa til þau lög er
því sýndist.
Hreppstjórar og ráðherrann
hefir gefið út skipun um að selja
átta hundruð bújarðir í Norður-
Alberta 3. marz næstkomandi,
til skattgreiðslu; þetta eru að-
eins fáir puntar af allri hinni
nýju evrópisku hagfræði sem
FEDERAL
Framskipiumr Komlyftustöðvar f Fort WUliam—Port Arthur—
Vancouver. 423 Sveitakornlyftur f Vesturlandinu.
101 Kolasölustöð.
| Þjónusta og verzlunartæki vortryggja hagkvæm viSskifti
eiga að auðga öreigalýð Alberta-
fylkis. Mér finst eg ekki hafa
grætt á að borga tólf dollara
hærri' skatta eða samtals 24 dali
hin síðast liðnu tvö ár, en svo er
eg engin auðfræðingur nýja tím-
ans, kominn á níræðis aldur og
set mig heldur ekki í dómarasæti
til að dæma hann.
Og rita svo þetta í sagnfræði
eða fréttabréfs stíl, athuga-
semdalaust; vona þú ljáir því
rúm í Kringlu við tækifæri.
Þinn rneð ást og virðing,
J. Bjömson
fyrir, en samt vann hún öll sín
störf af miklum dugnaði fram
undir það síðasta, er hún gat
ekki lengur gengt störfum. Naut
hún góðrar aðhjúkrunar síðustu
mánuðina hjá Davidsons fjöl-
skyldunni. Nokkur börn, sem þau
hjónin eignuðust, dóu öll ung, en
systurson hennar, sem áður er
nefndur, ólu þau upp frá því
hann var ungbarn. Hún var
jarðsungin 15. febr. í grafreit
Oakview bygðarinnar af séra
Guðm. Árnasyni, að viðstöddum
mörgum nágrönnum h’ennar og
vinum.
DÁN ARFREGN
G. Á.
Þann 11. febrúar síðastliðinn
andaðist á heimili Mr. og Mrs.
Harry Davidson að Oakview,
Man., ekkjan Sesselja Þorvalds-
dóttir Guðmundsson, næstum 77
ára að aldri. Hún var fædd á
Brennistöðum í’ Borgarhreppi í
Mýrasýslu á íslandi 13. júní
1861, og ólst upp þar í sveitinni.
Hún giftist Guðmundi Guð-
mundssyni, sem var ættaður úr
sömu sveit, og áttu þau heima í
Reykjavík allmör gár. Um alda-
mótin fluttust þau vestur um
haf, og settust að skömmu eftir
að þau komu vestur skamt fyrir
norðan Narrows við Manitoba-
vatn og bjuggu þar upp frá því.
Guðmundur dó nú fyrir fáum ár-
um og var hann þá kominn til
Mikleyjar, en Sesselja bjó áfram
með systursyni sínum og uppeld-
issyni þeirra, Kristjáni Goöd-
man, sem enn býr á heimili
þeirra. Síðustu fimm mánuðina,
sem hún lifði var hún hjá Dav-
idssons hjónunum; enda var hún
svo farin að heilsu að hún gat
ekki annast heimilisstörf.
Sesselja heitin var mesta
dugnaðarkona og gáfuð vel. Hún
nam yfirsetukvenna fræði á fs-
landi og stundaði nokkuð yfir-
setukonustörf hér fyrst eftir að
hún kom vestur, en lagði það þó
niður vegna heimilisanna. Hún
hafði lengi átt við heilsuleysi að
stríða af slysi, sem hún varð
ÍSLANDS-FRÉTTIR
Einar H. Kvaran á þýzku
Nýlega er út komin snotur bók
í Greifswald, “Islaandische Ezra-
hlnugen”, 138 bls. (Verlag Hans
Adler.) Nokkrar sögur eftir Ein-
ar H. Kvaran, í þýðingu dr. Eiðs
S. Kvaran, lektors í íslenzku vrð
háskólann þar. Eru það sög-
.urnar Vonir, Þurkur, Vistaskifti
og Óskin. Af þessum sögum hafa
Vonir áður birst í þýzkri þýð-
ingu eftir Margr. Lehmann-Fil-
hés fyrir mörgum árum, en sú
þýðing var að ýmsu leyti gölluð,
þar eð sumt hafði hin mæta kona
misskilið og öðru slept. Það er
mikið vandaverk að ráðast í að
þýða bækur á annað mál en sitt
móðurmál, og þarf til þess lang-
varandi dvöl í hinu framandi
landi, en ekki verður annað sagt
en að þýðing þessi sé prýðilega
af hendi' leyst. Hún er létt og
lipur og virðist náð hinum sér-
kennilega frásagnarblæ höfund-
ar í hrynjandi og setningaskip-
un.
Áður hafa nokkrar sögur Ein-
ars H. Kvarans verið þýddar á
þýzku, þar á meðal “Anderson”
fyrir nokkrum árum, í þýðingu
Guðbrands Jónssonar.
Þeir, sem við þýzkunám fást,
ættu að fá sér þessa bók. Þeir
geta margt lært af henni.
—Vísir, 7. feb.
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLECE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD