Heimskringla - 09.03.1938, Síða 5

WINNIPEG, 9. MARZ 1938
HEIMSKRINGLA
5. SfÐA
dýpri rætur svo að segja um
allan heim fyrir listgildi og feg-
urð enda að verðleikum. Hygg
eg að Magnús Smith muni síðar
verða talinn með frumherjum
þeirrar vakningar sem orðið hef-
ir á þessu sviði hér í Vestur-
heimi og væri vel að íslendingar
færi að dæmi Gyðinga, ef þeir
skyldi stofna taflfélag að láta
það fyrsta bera nafnið Magnús
Smith.
S. E. Björnsson
DÁNARFREGN
Síðast liðinn mánudag fréttist
lát Þorsteins Péturssonai* í
Piney, Man., þar sem hann hafði
búið í mörg undanfarin ár, fyrst
sem búðarmaður og seinna sem
bóndi. Hann var fæddur 10. júlí
1863 og var sonur Péturs Þor-
steinssonar bónda á Nefjárnar-
stöðum í Hróarstungu í N.-Múla-
sýslu og Sigríðar konu hans
Þorleifsdóttur Arnfinnssonar frá
Moldhaugum í Eyjafirði'. Hann
var tekinn til fósturs hjá þeim
hjónum Eyjólfi Eyjólfssyni og
Signýju Pálsdóttur, frá Dag-
verðargerði í Hróarstungu. Hann
var þeim samferða til þessa
lands árið 1876 og dvaldi' hjá
þeim í Nýja íslandi fyrstu þrjú
árin, og fluttist síðan til Winni-
peg. Nokkuð seinna gekk hann í
90. herdeildina og átti þátt með
henni í því að bæla niður upp-
reisnina sem gerð var 1885, og
nefnd hefir verið “Northwest
Rebellion”. Er herdeildin kom
aftur til Winnipeg, sagði hann
sig úr henni og stundaði aðallega
prentiðn í Winnipeg til 1908,
er hann flutti með fjölskyldu
sinni til Pine Valley bygðar, sem
nú er kölluð Piney. Þorsteinn
heitinn var einn af fyrstu prent-
urum Heimskringlu; hafði áður
unnið við prentun Leifs.
Um haustið 1886 giftist Þor-
steinn Guðrúnu Ingibjörgu
Björnsdóttur Halldórssonar frá
Úlfsstöðum í Loðmundarfirði.
Vegir þeirra skildu eftir nokkra
ára sambúð. Þau eignuðust eina
dóttur, Hólmfríði, er gift er
Benedikt Helgasynj að Garðar,
North Dakota.
Nokkuð fyrir alda mótin
kvæntist hann Ingibjörgu A.
Eiríksdóttur Magnússonar frá
Meðalnesi í Fellum og Guðrúnar
Halgrímsdóttur Péturssonar frá
Hákonarstöðum í Jökuldal. Þau
Þorsteinn heitinn og kona hans
fluttu til Winnipeg og dvöldu hér
í nokkur ár en fóru síðan aftur
til Piney og voru þar úr því. Þar
vann Þorsteinn sál. við verzlun
hjá Jóni heitnum Stefánssyni í
nokkur ár, en seinna stundaði
hann búskap á landi sonar síns
Sigurðar. Þrjá syni áttu þau
hjónin, og allir þeirra eru bráð-
myndarlegir menn. Þeir eru Pét-
ur Sigurður er stundar járnbraut
arvinnu í Transcona, Gunnar
Eiríkur er einnig vinnur járn-
brautravinnu nálægt Rivers,
Man., og Loftur Júlíus sem býr
í Piney. Af systkinum hans er
aðeins einn bróðir á lífi, Thor-
leifur, er býr í Churchbridge í
Sask. Eina systur átti hann,
Ingibjörgu, en hún er dáin fyrir
nokkrum árum. Hálfbróðir, Sig-
urður Johnson, býr í Los Ang-
eles í Bandaríkjunum.
Útförin fer fram í dag (mið-
vikud.) í Piney, frá heimili hins
látna, og jarðað verður í Piney
grafreitnum. Sérá Philip M. Pét-
ursson, prestur Sambandssafn-
aðar í Winnipeg jarðsyngur.
Af 25,000,000,000,000 (25,000
biljón) rauðum sellum í blóðinu í
líkama mannsins, deyja 10,000,-
000 á hverri sekúndu og aðrar
verða að koma í“þeirra stað. —
Hinar nýju sellur verða til fyrir
fæðuna sem étin er. Það er auð-
séð af því hvað það er mikið
komið undir fæðunni, að menn
hafi það sem alment er kallað
"gott” blóð.
Kaupið Heimskringlu
Borgið Heimskringiu
ÍSLENDINGAR I
ÁSTRALtU
Prófessor Lodewyck frá Mel-
bourne hélt nýlega útvarpserindi
um Ástralíu og lét þess getið, að
enginn íslendingur mundi nú
vera búsettur þar í landi.
Þetta er ekki rétt, en vel skilj-
anlegt, að prófessornum hafi
ekki tekist að hafa upp á einum
manni íslenzkum, sem dvelur
þar, og hefir þess utan tekið upp
útlent nafn.
Æskuvinur minn, Pétur Sæ-
mundsson frá Krossi á Barða-
strönd, hefir verið búsettur í
Ástralíu síðan 1904 eða 1905.
Hann gerðist farmaður nokkru
eftir aldamótin og heyrði eg ekki
frá honum sagt síðan, fyr en
löngu seinna, en þá frétti eg, að
hann hefði sezt að í Ástralíu, og
árið 1929 frétti eg enn, að hans
væri von á Alþingishátíðina
1930, en af því varð þó ekki.
Pétur var drengur hinn besti og
líklegt að honum farnaðist vel,
hvar sem væri, og svo hefir það
líka orðið.
Eg hefi nú spurst fyrir um
Pétur hjá mági hans, Moritz
Biering. Hann skriíar systur
sinni eða systursyni öðru hvoru
og móður sinni að staðaldri, en
hún lifir enn á Krossi.
Pétur er nú sextugur. Hann
hefir nærri allan dvalartíma sinn
í Ástralíu unnið við “lokomotiv”
verksmiðju í eða í nánd við Sid-
ney og verið þar verkstjóri', en
nú mun hann vera hættur að
vinna þar og fær eftirlaun hjá
fyrirtækinu. Hann er löngu gift-
ur, á uppkomin börn og húseign
í Addington Avenue, Ryde Sid-
ney. Hann nefnir sig nú Peder
Jensen.
Prófessorinn gat þess einnig,
að hann vissi af einum íslendingi
sem hefði verið gullnemi í Ást-
ralíu á gullleitartímunum eftir
1850. Þessi maður var Holger
Clausen, síðar kaupmaður í
Stykkishólmi.
Eg veit um annan íslenzkan
gullnema frá þeim tíma, Pétur
Björnsson úr Arnarfirði. Hann
fór ungur í siglingar, strauk af
skipi í Sidney og gerðist gullleit-
armaður. Þetta hefir verið milli
1860 og 70, því af honum fréttist
ekkert í tuttugu ár. En um 1885
kom hann hingað heim aftur.
Honum gekk gullnámið vel
um skeið og varð ríkur maður, en
tapaði öllu eða mestu af fé sínu
skyndilega, en ekki veit eg með
hvaða hætti. Fór hann þá í gull-
leit að nýju, fyrst í Ástralíu, en
íðan um tveggja ára skeið í Cali-
forníu, og svo í Ástralíu aftur;
minnir mig, að hann væri við
gullnám í 14 ár, og dveldi síðan
tvö ár í Bretlandi áður en hann
hélt heim.
Þegar eg var unglingur þekti
eg Pétur allvel, en ekki þýddi' að
spyrja hann um gullæfintýri
hans eða annað. Hann var ekki
málgefinn maður og sagði fátt
af sjálfum sér. Þetta, sem hér
var sagt, heyrði eg hjá nánum
kunningjum hans, og reyndar
margt fleira, sem togaðist út úr
honum við tækifæri.
Pétur Björnsson varð hinn
merkasti maður eftir heimkomu
sína. Hann lét, ásamt Pétri
Thorsteinsson o. fl. byggja skip
í Noregi og var skipstjóri á því
fyrst, en bráðlega lét hann
byggja annað og var jafnan skip-
stjóri á því, meðan hann lifði.
Heitir skip þetta “Snyg”, og er
nú eign Gunnars ólafssonar &
Co., í Vestmannaeyjum. Hefir
það reynst traust, eins og annað,
sem Pétur átti hlut að.
Hann var aflasæll og frömuður-
í útvegsmálum. Hann stofnaði
styrktarsjóð handa ekkjum og
börnum sjódruknaðra manna í
Barðastrandarsýslu, og minnir
mig að hann gæfi 20 þús. krónur
til stofunar hans, sem var mikið
fé á þeirri tíð.
Pétur hafði lengi verið með
Bretum og gætti þess mjög í
háttum hans og skaplyndi.
Einu sinni var hann teptur
nokkra daga á Álftamýri vegna
ísalaga á Arnarfirði. Eg var þá
á Álftamýri, tólf ára gamall. Við
ræddum saman og urðum ósam-
mála um ómerkilegt atriði, og eg
bauðst til að veðja við hann.
“Hefirðu eitthvað til að tapa í
veðmáli?” spurði Pétur. “Já,
púltinu mínu”, sagði eg, en það
var rauðmálað, hinn besti gripur
og aleiga mín að meðtöldum
nokkrum bókum og skriffærum,
sem eg geymdi í því. “Jæja, eg
veðja 10 krónum á móti”, sagði
Pétur, og eg tapaði. Eg afhenti
honum púltið um leið og hann
fór, undir niðri í þeirri von, að
hann ógilti veðmálið, en hann tók
hiklaust við því og hafði' það
burt með sér. En hann gaf öðr-
um mannnum, sem flutti hann
yfir fjörðinn, púltið, sagðist
ekki þurfa að nota það sjálfur.
“Þú mátt ekki gefa stráknum
það, en þú getur selt honum það,
ef ykkur semur”. Og eg fékk
púltið aftur fyrir lágt verð og
ofurlítið af lífsspeki um leið.
ari nýju stefnu. Nýlega flutti
|einn forvígismaður hennar fyr-
irlestur, þar sem hann útskýrði
ihana nánara. Viðstaddir voru
margir þektustu listdómarar
| Þýzkalands. — Ræðumaðurinn
sagði, að úrkynjun listarinnar
gerði ekki aðeins vart við sig nú
^á dögum, heldur hefði hennar
sézt merki hjá ýmsum eldri mál-
jUrum. M. a. nefndi hann van
Gogh, Mattias Grunewald og
Rembrandt. Þegar hann nefndi
Rembrandt kváðu við mótmæli
viða um salinn og nokkrir báðu
um orðið. En þeir fengu það
ekki'. Út af þessum atburði
standa nú harðar deilur, því mót-
|mæli hafa verið send til stjórnar-
'innar. Eru það talin einna lík-
jlegust endalok, að allir þeir, sem
hafa undirritað mótmælaskjalið,
missi stöður sínar.
' Þetta- ófrelsi listarinnar er
[ekki eindæmi. Það er víðar en í
Þýzkalandi. Það er meira og
minna í öllum einræðislöndunum.
Valdhafar Rússlands reyna engu
Pétur átti son, óskilgetinín.
Hann sá honum fyrir góðu upp-
eldi og mintist hans í erfðaskrá
sinni. Pétur hafði gert verstöð
í utanverðum Arnarfirði og
þrautalendingu fyrir róðrarbáta.
Heitir þar Pétursvör og er mikið
og óvenjulegt mannvirki'. Sonur
hans átti að eignast þessa út-
gerðarstöð með húsum, bátum
og öllu tilheyrandi og byrja að
reka þetta tvítugur. En ef hon-
um tókst ekki reksturinn sæmi-
lega, þá féll eignin til annars
manns, en sonurinn fékk farar-
eyrir til Ameríku. Og þangað
fór hann eftir að hafa rekið
stöðina stuttan tíma.
Pétur var ekki kvellisjúkur
maður um dagana, en varð las-
inn og lá í rúminu nokkra daga
fyrir andlát sitt. Gerði hann þá
ráðstafanir um útför sína og
eignir. Fanst ýmsum vinum hans
þetta óþarft að sinni, því hann
var hinn hressasti og virtist lík-
legur til að lifa lengi enn. Kvöld
eitt gerði hann þremur vinum
sínum boð, að spila við siig
“lomber” og spilaði hann við þá
góða stund, en kvaddi þá síðan
og þakkaði samveruna og sagði,
að þetta yrði síðasta spilið sitt.
Morguninn eftir var hann látinn.
Þessar stuttu frásagnir lýsa
nokkuð skaplyndi Péturs. En
því get eg bætt við, að hann
stendur altaf fyrir hugskotssjón-
um mínum sem ímynd festu og
þróttar, og var einhver heil-
steyptasti maður, sem eg hefi
haft kynni' af.
Þetta átti hvorki að vera eftir-
mæli eða æfisaga Pétur*s Bjcrns-
sonar, heldur aðeins minst ís-
lendings, se meinu sinni dvaldi í
Ástralíu. En eg nota nú tækifær-
ið til þess að skora á Helga Guð-
mundsson sagnfræðing, sem bæði
þekkir og dvelur meðal þeirra
manna, sem best þektu Pétur, að
safna sögnum um æfintýri hans
og skrifa æfisögu hans. Hann
var svo einkennilegur maður og
merkilegur, að ekki má fenna
yfir spor hans.
- Sveinn Ámason
—Lesb. Mbl.
síður en nazistarnir að svifta
listina frelsi sínu og beina henni
inn á þær brautir, að verða ein-
sýn túlkun þeirra lífsskoðana,
sem þeir bera fyrir brjósti. Að
vísu er ekki útilokað, að lista-
verk geti skapast undir slíkum
kringumstæðum. En í flestum
tilfellum er ófrjáls listamaður
eins og vængstýfður fugl. Hæfi-
leikar hans fá ekki að þroskast
eins og þeini hentar bezt.
—N. Dbl. 5. feb.
BLAÐAMENSKAN
1 JAPAN
Eftir
William Henry Chamberlin
KJÖR LISTARINNAR í
EINRÆÐISLÖNDUNUM
Nazisminn stefnir ekki' aðeins
að því marki að skapa nýja
stjórnmálastefnu, heldur einnig
ný trúarbrögð og nýja list.
S. 1. sumar voru haldnir í
Munchen tvær listsýningar. —
Önnur átti' að sýna þýzka list
eins og hún er frá sjónarhæð
nazismans. Hin átti að sýna ó-
þýzka og afvegaleidda list. Á
þeirri sýningu voru verk flestra
þektustu listamanna Þjóðverja
frá síðustu tímum. f áfram-
haldi' af þessum sýningum hefir
verið unnið að því að færa þau
listaverk úr opinberum söfnum,
sem ekki falla í smekki nazis-
mans.
Því fer fjarri að allir listdóm-
arar og listunnendur, sem telja
sig nazista, séu samþykkir þess-
Japanir eru blaðlesendaþjóð. f
landinu eru gefin út um 1,435
dagblöð og er upplag þeirra 'um
19 miljónir eintaka, þ. e. a. s.
meira en eitt eintak á hverja
I f jölskyldu í landinu. Ekkert land
I í Asíu jafnast þarnh á við Japan.
Kemur það auðvitað að miklu
' leyti af því, að Japan er eina
landið í Austur-Asíu, þar sem
skólaskylda er lögboðin.
Risarnir meðal Japnösku blað-
anna eru Osaka Mainichi og
Tokyo Nichi Nichi (sem eru eign
sama fyrirtækis), Osaka Oashi
! og Tokyo Asahi. Menn vita ekki
með vissu hve stór upplög þess-
ara blaða eru, en það er álitið að
Osaka Mainichi hafi um 2.2 milj.
| kaupenda og Tokyo Nichi Nichi
,1.2 milj. Kaupendafjöldi hinna
tveggja Ishai-blaða er vafalaust
mjög líkur.
Menn furðar ef til vill á því,
að Osaka-blöðin skuli hafa stærri
kaupendatölu en Tokyo-blöðin,
iþar sem Tokyo hefir 6 milj. íbúa,
en Osaka aðeins 3 miljónir. —
Osaka liggur hinsvegar í enn
þéttbýlari umhverfi og margar
borgir eru þar í nánd, þar sem
engin blöð eru gefin út, vegna
þess að þau standast ekki sam-
kepnina við hin fjársterku
Osaka-blöð.
Japönsku blöðin eru afar fjöl-
jbreytt. Taka þau sér Vestur-
landablöðin mjög til fyrirmyndar
á ýmsum sviðum. f útlitinu
l “uppsetningu” og letri, fylgja
iþau stærstu blöðunum í Ame-
jríku. Aðalfréttin er á 1. síðu
i (sem er síðasta síðan, því að
[Japanir fara “aftan að siðun-
um”). Fyrirsagnir eru oft
1 geysistórar, en “bomban” er
sjaldan látin springa fyrri en í
enda greinarinnar. Amerísku
blöðin reyna hinsvegar að hrífa
|þegar í stað athygli lesandans,
en Japaninn þolir biðina.
Myndir, teikningar og landa-
bréf eru afar nauðsynleg í jap-
önskum blöðum til þess að þau
fái þrifist.
Þegar Bemhard Shaw, háð-
fuglinn enski, kom til Japan fyr-
ir nokkurum árum síðan og sá
allan hópinn af blaðamönnunum,
sem vildi tala við hann, varð hon-
um að orði: “Eru allir Japanir
blaðamenn?” Japönsku blöðin
hafa nefnilega afar marga
starfsmenn, eftir Evrópumæli-
kvarða. Tokyo Nichi Nichi hefir
meira en 3,000 manns í þjónustu
sinni. Og Osaka Asahi um 2,000
og eru þá ótaldir allir sendisvein-
ar og vikaplltarnir.
Japanskir blaðamenn eru
venjulega stúdentar. Hjá Asahi
og Nichi Nichi blöðunum fær
byrjandinn 80 yen á mánuði og
getur, ef hann er duglegur og
hugvitssamur, komist upp í 200
yen, en auk þess fær hann launa-
uppbót (arðshluta) árlega eða
tvisvar á ár, en stærð hans fer
eftir dugnaði. Þessi laun eru
lág á amerískan mælikvarða, en
mjög sæmileg, samanborið við
önnur laun í Japan.
Sumir japönsku háskólarnir
hafa stofnað kensludeildir fyrir
blaðamenn, en þær hafa ekki
reynst svo vel sem skyldi. Þykja
þeir, sem þar hafa lært ekki eins
alhliða duglegir, sem aðrir.
Stærstu blöðin eru sem áður
segir Nichi Nichi og Asahi-blöðin
og' er samkepnin milli þeirra afar
hörð. Nota þau því ýms brögð
til að sigra í samkepninni og fer
á ýmsa vegu. Margir munu
minnast þess, þegar japanska
flugvélin “Hinn guðdómlegi
blær” (Kamikaze) flaug á met-
tíma til Lundúna. Voru það
Asahi' blöðin, sem kostuðu þá
för, en er heim kom veitti keis-
arinn flugmönnunum viðtal. —
Asahi-blöðni hafa t. ‘d. fengið
marga fræga hljómlistarmenn
til að heimsækja Japan.
Nichi Nichi-blöðin sem hins-
vegar oft “vináttu”-sendisveit-
ir til annara landa. Er það hópur
olaðamanna, sem fer til að kynna
land sit't og kynnast landi því,
sem förinni er heitið til. En
besta bragðið, sem Nichr Nichi-
Mr *«m notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BlrgOlr: Henry Ave. Eaat
Sfmi 95 551—96 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
blöðin hafa leikið var 1932, er
þau birtu myndir frá Olympíu-
leikunum í Los Angeles sólar-
hring á undan Asahi-blöðunum.
Myndunum var nefnilega kastað
útbyrðis af skipi, langt undan
Japans-strönd. Var svo um þær
búið, að þær gátu ekki blotnað,
en rétt hjá beið flugvél, er sækja
átti myndirnir, og skundaði hún
síðan með þær til lands.
Hin stærri dagblöð fylgja
engri sérstakri stjórnmála-
stefnu. Þau reyna að gera sem
flestum til hæfis og segja því frá
málunum frá öllum sjónarmið-
um. Blöðunum er sjaldan bann-
að að ræða nein mál, nema
glæpamál, ef blaðaskrif gæti taf-
ið fyrir lögreglunni við að ljósta
upp sökudólgana. Það er röng
skoðun, að japönsku blöðin sé
mjög ófrjáls, því að þau geta
gagnrýnt hvaða gerðir stjórnar-
innar sem þau vilja.—Vísir.
Benjamino Gigli, hinn heims-
frægi ítalskir söngvari var ný-
lega á ferðalagi í ítalíu og kom
við í fæðingarbæ sínum Recan-
ati. Gigli afhenti borgarstjór-
anum stóra peningaupphæð, sem
á að verja til byggingar gamal-
mennahælis í Recanati.
THE PR0VINCE 0F MANIT0BA
THE DEPARTMENT OF MINES AND
NATURAL RESOURCES of the PROVINCE
OF MANITOBA extends to the Icelandic
National League a hearty welcome to its
capital city and best wishes for its continued
success in fostering the language and tradi-
tions of its homeland in this land, selected f or
them by their fathers.
The Icelandic people have, for over sixty
years, been intimately associated with the
development of our natural resources—min-
ing, Hydro development, forestry, and the fish
and fur industríes. They have made a sterling
contribution toward making Manitoba a land
of homes, and by their efforts a land more
capable of supporting their children and their
children’s children in peace, happiness and
prosperity.
HON. J. S. McDIARMID,
Minister.