Heimskringla - 02.10.1940, Side 3

WINNIPEG, 2. OKT. 1940
MEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
ljótur, hinnn var lítill og dásnot-
ur. Báðir áttu sér samvizku en
aðeins Lincoln notaði hana fyrir
daglegan ráðanaut. Báðir þektu
sannleikann en Abraham elskaði
hann þó meira. Báðir voru
miklir áhrifamenn en fólkið að-
hyltist Lincoln en óttaðist
Stephan. Annars mætti lýsa
Douglas þannig:
Hann var fimm fet og fjórir
þumlungar á hæð, eða nákvæm-
lega einu feti styttri en Lincoln,
enda alment kallaður litli risinn
í umtali. Hann var snar í hreyf-
ingum, svipmikill og aðsópandi
þrátt fyrir smæðina. Fremur
var hann fríður sýnum, með
tindrandi, arnhvöss augu; hrafn-
svart hár, mikið og hrokkið. —
Hann var mælskur vel og fram-
gjarn mjög. Enginn var hann
hófsmaður á vín og safnaði til
sín miklum skara af prúttunar-
lausum þjóðbræðrum. Hann var
hækkandi stjarna og steig hröð-
um fetum af einni metorðatröpp-
unni á aðra. Hann var ungur
kosin á ríkisþingið, varð snemma
dómari, í yfirréttinum og öld-
ungur í æðri málstofu þjóð-
þingsins. Báðir urðu afar hrifnir
af Mary Todd og buðu henni á
dansana. Mary hélt þeim við
efnið en fór sér þó varlega. —
Flestir álitu sjálfsagt að hún
kysi Douglas, en samt fór það
svo að hún valdi Lincoln og
kom honum til að biðja sín á
hentugri stundu. Hún kunni vel
að beita þeim áhrifum, sem kon-
ur megna að hafa á mennina, enda
þar uppalinn sem mikil ástund-
un er lögð á þær listir. Margir
stóðu undrandi, en Mary taldi
meiri forseta hæfileika búa í
Lincoln en Douglasi. Þar kendi
skarpskygni því flestir voru á
annari skoðun.
Nú er dagur settur til brúð-
kaupsins og alt til reiðu, nema
brúðguminn, hann sveiksf um að
sækja mótið. Með þessu gerði
hann stúlkunni og ættmönnum
hennar hina mestu hneisu og
þótti flestum þetta háttalag all
ólíkt Lincoln, sem var alkunnur
fyrir áreiðaniegheit. Sjálfur var
hann naumast mönnum sinnandi.
Hann hafði brugðist loforðum
sínum og það í mjög mikils varð-
andi málefni. Það var óþolandi
fyrir mann ,sem hafði gert það
að sinni ófrávíkjanlegu lífsreglu
að standa við orð sín. f fljótu
bragði virðist líka hér um sér-
staklega ódrengilegt og móðg-
andi trygðarof að ræða, en til
allra hluta má nokkrar orsakir
finna. Undirniðri var það ein-
mitt samvizkusemin er gerði
honum ókleift að gifta sig. Eg
býst ekki við að sannfæra suma
um þetta atriði. Menn brúka
talsvert alment, ekki skynsemi
sína, heldur nokkurskonar reglu-
stiku í dómum sínum. Öðru
megin við þessa línu er alt rétt
en hinumegin alt rangt. En í
huga Lincolns var málið ekki svo
auðvelt úrlausnar. Honum var
svo farið sem fiðrildinu er sækir
í ljósið en óttast eldinn. Hið
funandi æskufjör ungmeyjarinn-
ar heillaði hann, en hann hafði
jafnframt séð aðra hlið á þessum
kvenlega goskver. Mundu jafn
andstæðir eiginlegleikar, sem
hans og hennar geta samlaðast.
Spurningin var ekki einungis
hvert hann mundi sjálfur una
þessum félagsskap, heldur miklu
fremur hvert hann gæti gert
hana ánægða? Svo kom þessi
eldforna spurning; Elskaði hann
hana nógu mikið til að giftast
henni? Hann hafði áður unnað
og vissi hversu mikið djúp var
staðfest milli Önnu Rutledge og
Mary Todd. Voru það ekki
einnig svik — og það ennþá ó-
mannúðlegri svik — að heita
henni ævarandi ástum meðan
hann var ekki ennþá viss um
sínar eigin tilfinningar. Myndi
það ekki leiða þau bæði í ógæf-
una? Það var virðing Lincolns
fyrir ástinni og hjónabandinu,
sem kom honum til að hika. Eins
og oft vill verða snerist þetta hik
upp í ufllkomin flótta á örlaga
stundinni. En Lincoln var alveg
eyðilagður af samvizku kvölum.
Hann hafði glatað sjálfsvirðing
sinni og sjálfstrausti. Grandvör
ráðvendni hafði hingað til verið
leiðarstjarnan á lífsbrautinni, en
nú virtist öll hans lífsbygging
lögð í rústir. Hann var að því
kominn að leggja hönd á sjálf-
an sig en óttaðist annars algerða
sturlun og leitaði ráða til orð-
lagðra sálfræðinga.
Mönnum kann að finhast það
kynlegt að hann skyldi taka sér
þetta svo nærri en í raun og veru
var það mjög eðlilegt. Satt bezt
að segja fær fátt á fjöldann af
Næstu 4 ár fékk eg ótal tæki-
færi til þess að missa trúna á
“landi hins vinnandi lýðs” og
loforðum þeim, sem fulltrúi þess
hafði gefið mér. En eg hélt
vinnunni áfram. Eg kyntist sinn “kvóta” og hver maður sinn.
fallegri rússneskri stúlku, tón-
listarkennara, sem talaði ensku
og kvæntist henni með það fyrir
augum að taka hana með mér
heim til Ameríku.
Eins og allir aðrir útlendingar
í Rússlandi hafði eg dvalarleyfi.
í hvert skifti sem eg fór á fund
lögreglunnar til þess að fá það
endurnýjað, reyndi hún að fá
mig til þess að falla frá
hinum ameríska borgararétti
hræðilegt, en það var engu lak-
ara en annarsstaðar í þvingunar-
vinnu leynilögreglunnar. Eins
Sjúkrahúsin voru altaf full, en
þau tæmdust líka fljótlega og þá
komu nýir í stað þeirra, sem lét-
og hver iðngrein í Sovétríkjun- ust. Umhverfis sjúkrahúsin voru
um, hafa vinnuflokkar G.P.U. altaf nýteknar grafir. Margir
dóu í skógunum og voru þá
Ef einstaklingurinn uppfyllir grafnir, þar sem þeir gáfu upp
því hversdagsmaðurinn gefur lít- | mínum og gerast Sovét-borg-
inn gaum að réttu og röngu í
eigin breytni og annara hegðun.
Takmarkið er sjaldan réttlætið
heldur lífsgengið. Við erum svo
margbrotleg við hegðunarreglur
kristninnar, sem við þó þykj-
umst hylla, að okkur hefir fund-
ist það hin brýnasta nauðsyn að
bera svefnlyf í samvizkuna, svo
við mættum syngja okkur sjálf-
um lof án truflunar. Frumstæð-
an í siðferðis uppbyggingu
Abrahams Lincolns var hin
hrekklausa hegðunarregla al-
þýðumannsins, er meinar það
sem hann segir og segir það eitt
er hann meinar. Samvizka hans
er vel vakandi og hafi hún mál
að kæra, ollir það andlegri trufl-
un er hæglega getur valdið
sturlun.
Atvikin komu honum til hjálp-
ar. Vinur hans Speed var trú-
lofaður en átti við samskyns efa-
semdir að etja og fékk sig ekki
til að giftast heitmay sinni. Fyr-
ir honum fór nú Abraham að pré-
dika en talaði móð í sjálfan sig
um leið. Leist honum það nú
hálfgerður heigulskapur að þora
ekki að gifta sig. Hann var líka
altaf hræddur um, að hafa sært
Mary miklu sári og vildi gjarn-
an gera yfirbætur ef þess væri
kostur.
Framh.
I RÚSSNESKUM
FANGELSUM
Eftir Arthur J. Kujala
Eftir tveggja ára þrælkun í
vinnusveitum Sovét-ríkjanna,
veit eg sannarlega ekki, hvernig
mér hefir tekist að lifa þau af.
Frá sept. 1937 til jafnlengdar
1939 var eg í 12 mismunandi
fangelsum, fluttur landshorn-
anna í milli.
Meðan eg vann erfiðisvinnu,
undir ömurlegustu skilyrðum,
fékk eg aldrei nóg að borða. Þótt
helkalt væri, fékk eg aldrei teppi
til að hlýja mér. Eg léttist um
rúmlega 40 pund. Eg slapp ein-
göngu vegna þess að eg er ame-
rískur borgari og vegna þess að
f jölskylda mín og ríkisstjórn
Bandaríkjanna börðust látlaust
fyrir frelsi mínu.
Eg er fæddur í Wyoming.
Faðir minn, sem hafði flutst frá
Finnlandi, vann í kolanámu. Við
fluttum til Massachusetts og þar
varð eg vörubílstjóri. Þegar eg
var 24 ára varð eg atvinnulaus.
Það var árið 19^2, þegar tímarnir
voru sem erfiðastir.
Rússi einn bauð mér vinnu í
tvö ár með 250 rúbla mánaðar-
launum við skógarhögg í Kare-
líu, skamt frá landamærum Finn-
lands. Það átti að greiða far-
gjaldið mitt, eg átti að fá frí-
daga með fullum launum ,og
vinnudagurinn átti að vera 7
stundir. Eg hefi aldrei verið
kommúnisti, en leist vel á til-
boðið og undirritaði samning-
inn. Það gerðu margir aðrir
menn af finskum ættum.
f júlí 1932 stigum við 120 sam-
an á land í Leningrad og vorum
strax settir í járnbrautarlest. —
Eftir þriggja daga ferð í norður-
átt fórum við í vörubílum 160
km. inn í skógana og staðnæmd-
umst loks í rjóðri, skamt frá
Finnlandi. Var okkur sagt að
nú værum við komnir á ákvörð-
unarstaðinn.
ari. — í september 1937 varð
eg þess var að vegabréfið mitt
hafði verið tekið úr skúffunni
þar sem eg geymdi það. Eg fór
á lögreglustöðina og skýrði frá
því. f stað þess að gera tilraun
til þess að reyna að hafa upp á
þjófnum, var eg þegar settur í
fangelsi, sem var fult af verka-
mönnum og bændum, ásökuðum
fyrir “gagnbyltingarstarfsemi”.
Tveim vikum síðar var eg
fluttur í annað fangelsi og var
þar þrjá mánuði — í klefa með
150 manneskjum, konum jafnt
og körlum. Þrengslin voru svo
mikil, að enginn gat teygt úr
sér. Við sváfum samanhnipruð
eða sitjandi. Eini maturinn var
svart brauð.
.Þrisvar sinnum skrifaði eg
sendiherra Bandaríkjanna í
Moskva. Síðar komst eg að því,
að bréfin komust aldrei til skila.
Eg fékk ekki að hafa neitt sam-
band við konuna mína. Hún kom
oft til fangelsisins, þótt eg sæi
hana aldrei og skildi eftir föt og
reyktóbak, sem eg fékk aldrei.
Seint í desember 1937 var eg
yfirheyrður af þrem leynilög-
regluforingjum. Réttarhöldin
urðu aldre'i meiri og yfirheyrslan
stóð í tæpar fimm mínútur. Þeir
kölluðu mig “gagnbyltingar-
sinna”, en létu þess ógetið hvað
eg átti að hafa gert.
Snemma á Nýársdag vorum við
tekin út úr klefanum. í gangin-
um stóð embættismaður, sem
spurði mig, hvort eg vissi, hvað
dómurinn minn væri þungur.
“Nei,” kvað eg. “Fimm ár,” svar-
aði hann. Öllum föngunum var
sagt að undirrita játningu, en
eg neitaði. Það var ekki fyrri
en mörgum vikum síðar, að eg
fékk að vita, að eg var sakaður
um njósnir.
í myrkri og nístings kulda
vorum við hundrað saman lokað-
ir inni í fangajárnbrautarvögn-
um. Eg kyntist þeim vel, þess-
um fangelsum á hjólum. Árið
1938 dvaldi eg tvo mánuði í þeim
og ein ferð stóð hvorki meira
né minna en fimm vikur. f
hverjum vagni voru 36 manns.
Til að sofa á voru tvennir tré-
bekkir, hvorir upp af öðrum. Við
fengum aldrei að skifta um föt.
f lok einnar þessara löngu
ferða, hrundu lýsnar blátt áfram
af okkur. Á vetrum var altaf
myrkur í vögnunum, litlu opin
upp við þakið voru lokuð vegna
kuldans. Lítill járnofn gaf frá
sér dálítinn hita. Þegar hlýtt
var í veðri gátu aðeins þeir, sem
sváfu á efri bekkjaröðinni litið
út.
Pólitískir fangar vöru hafðir
í sömu vögnum og vasaþjófar og
morðingjar.
Þegar við komum til Omsk í
Síbiríu, í lok frystu fangelsis-
ferðarinnar minnar, var eg sett-
ur í fangelsi borgarinnar, áður
en eg var sendur út í skógana til
viðarhöggs. í fangelsinu feng-
um við næstum því nóg brauð að
borða í nokkra daga, því að sjúk-
ur fangi dó og fangaverðirnir
vissu ekki um það. Hinir fang-
arnir skorðuðu hann upp við
klefavegginn, svo að hann virtist
lifandi og skiftu brauðskamtin-
um hans á milli sín. Þetta bragð
hepnaðist í sex daga, þangað til
loftið í klefanum varð óþolandi
og líkið var flutt á brott.
Lífið við skógarhöggið var
ekki það, sem honum er ætlað,
er dregið af brauðskamti hans.
En venjulegi skamturinn var svo
lítill, að menn sveltu hvort sem
var. Þetta gerði okkur of mátt-
farna fyrir hina hörðu vinnu,
sem af okkur var krafist, að
maður gat ekki fylt “kvótann.”
Þanriig gekk þetta koll af
kolli, þangað til menn urðu svo
þjakaðir, að læknirinn sendi þá
í sjúkrahús. Það kom aldrei fyr-
ir, að meira en helmingurinn
væri vinnufær í einu.
Okkur var skift í sveitir. Fyrir
hverri sveit var yfirforingi, sem
vissi að dregið var af dómi hans,
ef sveit hans vann vel. Hann rak
því á eftir mönnum sínum eftir
bestu getu.
Klukkan fimm á morgnana
vorum við vaktir og eftir að hafa
gleypt í okkur brauð og vatn,
var okkur skift í sveitir. Stund-
um urðum við að standa í röð-
unum í helkulda í þrjá stundar-
fjórðunga meðan lesin var yfir
okkur allskonar áróður. Varð-
menn köstuðu tölu á okkur um
leið og við gengum út og lækn-
irinn stóð hjá og benti á þá, sem
hann taldi of máttfarna til að
vinna. Varðmennirnir mölduðu
í móinn, en læknarnir — fangar
eins og við — höfðu venjulega
sitt fram.
Við fórum til vinnu kl. 6, jafn-
vel á vetrum, þegar myrkrið var
svo svart, að ekki sá út úr aug-
unum. Vinnan var kvalræði, við
vorum hungraðir og sveitastjór-
arnir ráku á eftir í sífellu. Starf
mitt var að velta trjábolunum
niður að ánni, þar sem þeir biðu
vorleysinganna.
Við urðum að sofa í fötunum,
sem við unnum í. Teppi voru
ekki til. Alt sem við áttum höfð-
um við í poka undir höfðinu,
því að annars var því óðara stol-
ið.
Eina skemtun okkar var fjár-
hættuspil. Þá drápum við líka
tímann með því að láta tatovera
okkur og sumir fanganna voru
hreinustu listamenn á þessu
sviði. Þeir notuðu lampasót og
stungu hörundið með títuprjón
um. Brauð var notað til greiðslu
og fékst að greiða verkið með
afborgunum. Kvennamyndir og
hamar og sigð voru oftast tato-
veruð, en vinsælasta myndin var
armbandsúr.
Brauðið, sem við fengum, var
rakt. Jafnskjótt og búið var að
renna því niður. fann maður
sýrubragð í munninum og upp
þembdist af lofti. Dagskamtur-
inn var 600 gr. Um miðjan dag-
inn fengum við engan matarbita.
Auk brauðsins fengum við dá-
lítið af “kasha”, soðnu korni,
venjulega byggi. Sykur var okk-
ur gefinn tvisvar á mánuði. —
Aldrei brögðuðum við nýtt
grænmeti, en súr kálhaus komst
næst því.
Ef hestur beið bana í skógin-
um, kom það fyrir að við fyndum
kjötbita í súpugutlinu, sem við
fengum annanhvern dag.
Enginn rakaði sig, því að það
var bannað að eiga rakhnífa. Við
vorum lúsugir og vöndumst fljót-
lega rottunum. Eftir skamma
stund hættum við að reyna að
drepa þær, þegar þær stukku
yfir okkur á næturnar — spörk-
uðum þeim burtu. Stundum
fengum við að baða okkur —
kannske af því að svo margir
dóu. f baðhúsinu gat maður séð
hvað við vorum grindhoraðir,
ekkert nema beinin og alsettir
kýlum og kaunum.
Þrátt fyrir kuldana voru marg-
ir okkar klæddir í garma eina.
Eg sá menn gráta af kulda. —
Hendur og fætur kól iðulega.
Stundum gerðu menn það af á-
settu ráði, að láta fætur sínar
kala, svo að tærnar duttu af, því
að þá þurftu þeir ekki að vinna.
öndina. Þar sem greináhrúgur
höfðu legið, var jörðin ófrosin
og þar var fljótlegt að taka gröf.
Það var árangurslaust að reyna
að flýja. Lögreglan hafði þef-
vísa blóðhunda. Og ef maður
gat hlaupið hundana af sér, hvar
gat maður þá fundið fæði og
húsaskjól í frosinni auðninni?
Það sem hélt mér upp í öllum
þessum hörmungum var vonin
um að eitthvað myndi koma fyr-
ir, af því að eg var amerískur
þegn. Og í maí 1939 gerðist
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO.f LTD.
BlrgSir: Uenry Ave. Emt
Sími 95 551—96 562
SkrtfHtofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI . ÁNÆGJA
bættismaðurinn kvaðst ekki vita
það. Þá sagði Mr. Steinhardt við
hann: “Hvers vegna brutuð þið
samkomulagið, undirritað af
Roosevelt forseta, um að ef ame-
rískur þegn er handtekinn, er
skylda að tilkynna það sendi-
herranum innan þriggja daga?”
suður af Archangelsk. Kveld
eitt stöðvaði mig embættismaður
og sagði: “Þú ferð á morgun”.
‘Hvert?” spurði eg. “Kannske
heim,” svaraði hann. Eg lagði
ekki trúnað á orð hans. En eftir
miklar tafir var eg að lokum
settur í lest, sem fór til Moskva.
Þar misti eg vonina aftur. Eg
var hafður einn í klefa hjá leyni-
lögreglunni í tvo mánuði. Þ.
17. ágúst var eg rakaður og
kliptur, mér voru fengin föt úr
grófgerðu efni og farið með mig
til herbergis þar sem þeir biðu
ameríski sendiherrann, Mr.
Laurence A. Steinhardt og ræð-
ismaðurinn, Mp. Ward. Þeir
spurðu mig í næirveru embættis-
manns um merðferðina á mér og
eg svaraði eins miklu og eg
þorði — því að eg vissi ekki,
hvort það átti að afhenda mig
aftur rússnesku leynilögregl-
unni. Eg undirritaði umsókn
um amerískt vegabréf.
Þvínæst spurði Mr. Steinhardt
rússneska embættismanninn
hversvegna eg hefði verið send-
ur í fangelsi
- _ , . _ . .. Embættismaðurinn svaraði að
3að. Eg var þa við viðarhogg , • . ,, . ~
_ s r A u________i_i tj- iþeim væri okunnugt um að eg
væri amerískur borgari. Síðan
var farið með mig aftur í fang-
elsið.
Þ. 9. september var farið með
mig um Leningrad til finsku
landamæranna og eg látinn laus,
frjáls maður að lokum. Eg
komst heim til Bandaríkjanna í
nóvember.
Eg er frjáls, en frá þeim degi,
er eg var handtekinn, hefi eg
engar spurnir haft af konunni
minni. Eg veit ekki hvar hún
er, né hvað hefir orðið af henni.
—Vísir, 19. ágúst.
Arnhjör hét maður er búið
hafði á Valdalæk við mikið basl.
Hann átti þar eina kú og varð
oft heylaus handa henni. Átti
hann konu er Björg hét. Þegar
hann var orðinn gamall og hætt-
ur að búa, sagði hann oft sögur
af búnaði sínum í Valdalæk,
einkum af því hversu mikið hann
hafði heyjað. “Eg átti þar,”
sagði hann, “stiga með átján
rimum, og svo hátt var töðuhey-
ið að þegar eg stóð í hæsta haft-
Hafði eg stolið inu og hún Bjargála mín stóð á
einhverju? Drepið einhvern? ;öxlunum á mér og teygði sig, þá
Hverjar voru ákærurnar? Em-ináði hún upp undir kolltorfuna”.
Geymið fé yðar á öruggum stað
Opnið sparibankareikning hjá Royal Bank of
Canada og sparið nokkuð á hverjum mánuði. Pen-
ingar yðar eru öruggir (þeir eru verndaðir af eignum
bankans, sem eru yfir $950,000,000). Það fé týnist
hvorki né verður stolið og þér getið notað það hvenær
sem þörfin krefur. Það borgar sig að spara.
THE ROYAL BANK
OF CANADA
Eignir yfir $950,000,000
GERIÐ MITT
OLD
NIAGARA!”
Eldra
Styrkur
Betri fyrir þig
Geymt í eikartunnum
og hafa það ágætis-
bragð sem með þvl
fæst.
Hér um bil 28% vín-
andi.
Það er hreint—gert úr
beztu Niagara Grapes
til þess að gera sem
bezt bragð.
$2-25
GALLON
PORT
OG
SHERRY
CANADIAN WINERIES LIMITED
Hecd Office: TORONTO
BRANCHES: NIAGARA FALLS ST. CATHARINES LACHINE. QUE.
This advertisment is not inserted by thc Govemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible jor statements made as to quality of products advertised.