Heimskringla - 09.10.1940, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. OKT. 1940
lÉmmskringlet
(StofnuB 1SS8)
Kemwr út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VXKING PRESS LTD.
SS3 oo SSS Sargent Avenue, Winnipet
Talsimis 86 537
OctB blaðslns er $3.00 árgangurlrm borglst
fyrirflram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
au vlSskKta bréf blaðlnu aðlútandl sendtet:
Manager J. B. SKAPTASON
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
. EDITOR HEIMSKRIHGLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
"Helmskrlngla” ls pubUsbed
and prlnted by
THE VIKIHO PRESS LTD.
S53-S55 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepihone: 86 637
WINNIPEG, 9. OKT. 1940
SEGIÐ EINS OG ER
Ein af stríðsráðstöfunum stjórnarinn-
ar fyrir ári síðar, var að hætta við að
gefa út hina sundurliðuðu skýrslu yfir
viðskifti þjóðarinnar við önnur lönd. Nú
í heilt ár hefir almenningur mjög lítið
vitað um viðskifti Canada við aðrar
þjóðir. Að svo miklu leyti sem slíkar
skýrslur gætu verið óvinum til einhverra
afnota eru þær ekki æskilegar, enda
ekki óskað af nokkrum borgara í Can-
ada. En það sannar ekki að æskilegt sé
að halda leyndum öllum skýrslum um
útfluttar vörur frá Canada, eða innflutt-
ar vörum frá öðrum löndum. Það er
ekki fyrir stjórnarskýrslur heldur á
annan hátt, að það hefir nú orðið
ljóst, að rnjög mikið af kopar frá
Canada hefir að undanförnu verið seldur
til Japan; hefði þetta verið alment vit-
að, mundi þjóðarviljinn hafa risið á móti
því og haft sín áhrif, enda hér ágætt
tækifæri til að vekja þjóðina, svo hún
krefðist þess, að hvorki kopar né aðrar
nauðsynjavörur væru fluttar frá Canada
til Japan, lands sem er opinberlega ó-
vinveitt Canada og Bretlandi.
Þessi leynd getur ekki verið bygð á
þeirri almennu ástæðu, að vér megum
engar upplýsingar gefa, sem óvinunum
mættu koma að gagni. Japanar vita að
þeir eru að fá kopar frá Canada og Þjóð-
verjar vita það áreiðanlega líka. Alt sem
vér höfum upp úr þessu, er bara að
dylja það fyrir almenningi hér í landi,
að héðan hafi verið sendur kopar, svo
þúsundum tonna skiftir, til þjóðar sem
getur gert oss ómetanlegt tjón. Jafnvel
þó þjóðin vildi láta þetta óátalið, þá ætti
hún að minsta kosti að fá að vita það
eins og það er.
Eins og eðlilegt er, leiðir þessi kopar-
sala mann til að forvitnast um ýmislegt
annað; er mikið af öðrum vörum, sem
þýðingu hafa fyrir hernað, seldar til
annara landa og gætu þannig orðið
hjálp óvinum vorum? Það efar enginn
einlægni og trúmensku stjórnarinnar.
En er það víst að stjórnin hafi æfinlega
rétt fyrir sér? Það er eins með stjórnir
eins og allar aðrar stofnanir mannanna,
að þeim getur hæglega yfirsést, en
sterkur og einlægur almennings vilji get-
ur oft leiðrétt þau mistök sem stjórnin
kann að gera. Hér er um að ræða kjarna
lýðræðisins. Vort stjórnarfyrirkomulag
getur því aðeins blessast, að fólkið fái
jafnan að vita hvað er að gerast. Þar
sem við nú erum einmitt að berjast fyrir
viðhaldi þessa vors stjórnarfyrirkomu-
lags, lýðræðisins, þá er hvert spor
hættulegt sem stigið er í þá átt að dylja
fyrir þjóðinni það sem er að gerast svo
hún eigi þess ekki kost, að gera sér grein
fyrir hlutunum eins og þeir eru.
Það væri því viturlega gert af Mr.
King og samverkamönnum hans, að
taka aftur til íhugunar þetta mál, hvort
birta skuli skýrslur um viðskifti Canada
við önnur lönd. Sú aðferð sem nú er
viðhöfð skapar tortryggni, sem er afar
skaðleg. Vér ættum að fá fullvissu fyrir
því í greinilegum og auðskildum mán-
aðarskýrslum, að ekkert af vorum út-
flutningsvörum lendi þar sem þær gætu
orðið óvinunum til gagns. Meðan slíkar
skýrslur eru ekki fyrir hendi, verða þeir
altaf fleiri og fleiri sem komast að þeirri
niðurstöðu, að stjórnin hafi eitthvað
sem hún vilji hylja fyrir þjóðinni, hvort
sem sú niðurstaða er rétt eða röng, og
það er erfitt að uppræta hana eftir að
hún hefir fest rætur. Vér veikjum á-
huga vorn og dugnað ef vér lifum í
myrkrinu. Hið gagnstæða á sér stað ef
vér fáum sem greinilegastar upplýsing-
ar um það sem er að gerast.
Eins og er, vitum vér ekkert. Vér vit-
um ekki hver hefir náð í þann markað,
sem Þjóðverjar eru nú útilokaðir frá, þó
Þjóðverjar sjálfir viti það. Vér vitum
ekki hvort útflutningsvörur vorar lenda
beinlínis eða óbeinlínis, hjá óvina þjóð-
unum, en að sjálfsögðu vita þær hvaðan
þær fá sínar nauðsynjar. Með þessu er-
um vér að vinna sjálfum oss tjón, og vér
höfum við nóga örðugleika að stríða,
þó vér séum ekki að auka þá að ástæðu-
lausu.
Vér getum vel skilið, að í öllum þeim
æsingi og óróa, sem eðlilega varð í Ot-
tawa þegar stríðið skall á fyrir 13 mán-
uðum, hafi stjórnin gert ýmsar ráðstaf-
anir, sem að einhverju leyti að minsta
kosti voru ónauðsynlegar. En síðan
hefir unnist nægur tími til að athuga
betur þessar stríðsráðstafanir og um-
bæta þær. Allar hömlur, sem ekki eru
alveg nauðsynlegar vekja óróa og gera
þjóðinni mikið tjón og það væri vel og
viturlega ráðið af stjórninni, að opna nú
aftur margar þær leiðir til upplýsinga
um almenn mál, sem lokaðar hafa verið
síðan stríðið hófst.—Wpg Free Press.
RAUÐAKROSS-FÉLAGIÐ
Rauðakross-félagið í Canada er enn í
fjárbón. Þeir sem aðstoðað það geta,
ættu að gera það, vegna málefnisins,
sem það vinnur fyrir. Það verðskuldar
það og langt fram yfir það sem við ger-
um okkur að jafnaði nokkra grein fyrir.
En af öllu starfi Rauðakrossins, ætl-
um vér það mest vera, hvernig það
lítur eftir herteknum mönnum. Af þeim
eru nú þúsundir frá Bretlandi í Þýzka-
landi. Eina félagið, sem nokkuð getur
við það ráðið að bæta hag þeirra her-
teknu, er Rauðakross-félagið.
Án slíks félags væri það næsta ókleift
að senda fæðu eða fatnað til stríðsfanga
í öðrum löndum. Það væri ekki hægt,
að sýna með nokkurri vissu, hvert slíkir
hlutir færu, eða hvort fangarnir nytu
þeirra. Illmenskan og þjóðarhatrið í
stríði, mundi sjá svo fyrir, að engin slík
þægindi féllu föngunum í skaut. Skyld-
menni fanganna mundu engar fréttir fá
um heilsu þeirra og hag yfirleitt. Og
það sem ef til vil er mest um vert, er að
ekki er hægt að beita fangana þrælkun
við vinnu vegna þess, að Rauða Krossin-
um er það vald áskilið, en engum öðrum,
að mega sjá og tala við fanga hvar sem
er og hvernig sem á stendur.
Áður en Rauðakross-félagið var stofn-
að fyrir 75 árum voru kjör hertekinna
manna oft hin herfilegustu. Á þá var
oft ráðist af óvinunum, sem þeir bjuggu
á meðal; þeir voru fæddir þegar eftir-
litsmanni þeirra sýndist. Þeir liðu bæði
hungur og klæðleysi og þegar stríðinu
lauk, voru þeir látnir lausir og sagt að
sjá fyrir sér sjálfum. Á meðal þjóðar,
sem stríðshatrið bjó enn ríkt, urðu því
hermennirnir lengi að dvelja og sumir
komust auðvitað aldrei heim til sín.
Það var til þess að bæta úr þessu og
þvílíku, að Rauðakross-félagið var stofn-
að. Það reyndi ár frá ári að bæta lög
sín og síðasta verulega breytingin á þeim
var gerð 1929 og samþykt af stjórnum 68
þjóða.
Samkvæmt reglugerðinni, er föngum
ekki bannað að vinna, en það á að vera
sama vinna og hverjum öðrum er ætluð.
Fæðan verður að vera hin sama og
manna í hernum. En ekkert þar fram
yfir eða að auki eins og hermenn njóta
frá skyldmennum sínum og þegar þeim
er leyft að vera heima. Afleiðing af
óessu var, að margír fangar liðu hungur
í síðasta stríði og töldu sér hafa orðið
sendingar frá Rauða Krossinum til lífs.
Þetta átti sér helst stað um þá, sem
lengi voru fangar.
Alþjóða nefndir eru skipaðar hér og
iar til þess að sjá um að engar reglur
séu brotnar, líta eftir að sendingarnar
séu þær, sem sagt er að þær séu, og að
ekkert sé á móti þjóðinni unnið, sem
fangann geymir og honum sé í engu
hjálpað til að strjúka. Sendingar frá
Canada til Þýzkalands, fara t. d. til
Sviss. Þar eru þær skoðaðar og síðan
sendar föngunum og afhentar þeim per-
sónulega af Rauðakross starfsmanni,
undir gæzlu varðanna.
Verkið sem þessu er samfara er ó-
heyrilega mikið. En það og mikið
meira er þó á sig leggjandi fyrir það,
að hertekinna manna bíði ekki það sama
og fyrrum.
NOTIРVIЗSEGIR SAMBANDS-
STJóRNIN
Sambandsstjórnin bendir á að það
spari mikið kaup á útlendri vöru, ef
heimili í Canada notuðu yfirleitt við
til upphitunar í stað kola, sem til ann-
ara landa séu sótt.
Af steinkolum segir stjórnin að inn-
flutt séu árlega 3,400,000 tonn til heim-
ilisþarfa. Ennfremur séu 1,800,000 tonn
af linkolum flutt inn í landið. Einnig
sé allmikið flutt inn af óhreinsaðri olíu
til hitunar á heimilum. Hjá öllum þess-
um innflutning, segir stjórnin að hægt
sé að komast með því að brenna viði.
Hann sé í raun og veru ódýrari en kolin.
Eitt og einn fjórði cord af hörðum viði,
svari, sem hitagjafi, til eins tonns af
hörðum kolum.
Sem stendur eru um 10 miljón cords af
viði brent í Canada. Með því sparar
Canada sér innflutning á 6,600,000 tonn-
um af harðkolum. Nú þegar gengi á
canadiskum peningum er svo lágt, er
þetta mikið velferðarspursmál fyrir
landið. Þjóðin verður að borga háu
verði, alt sem út úr landinu þarf að
sækja.
Það er satt, að það er meira umstang
við að brenna viði en olíu eða dýrum
kolum, en það er bæði einstaklingnum
og þjóðinni hagur, eins og nú er ástatt
í peningamálunum.
SÖGUR FRÁ NÝJA-ISLANDI
Eftir Hólmfríði Daníelson
I.
ASTRÍÐUR
Það var liðið langt fram á haust, árið
1906. Frumskógur Nýja-lslands stóð nú
sviftur öllu sínu skrúði og lyfti. berum,
ísköldum örmum til hæða. Var það
sem svar við bæn hans að hin fyrsta
haustmjöll féll nú hægt og þétt niður á
hin visnu brjóst jarðarinnar. Hún strauk
blíðlega um bera limi trjánna; hún kysti
á vangann einstaka visið og einmana
lauf, sem enn hélt sér dauðahaldi í kuln-
aða grein; hún breiddist yfir lög og láð
og lagðist mjúklega með ofurlitlum sorg-
arsveiflum á tveggja mánaða gamalt
leiði Einars ólafssonar, sem var fyrsti
minnisvarði landnemanna í nýlendunni,
sem að nefnd var Árdals-bygð. Það var
sem ró og kyrð haustsins og hin fagra
drifhvíta fönn tækjust í hendur og vildu
breiða yfir og fela í skauti sinu, hinar
visnuðu vonir sumarsins, sem hyljast í
hjörtum mannanna barna.
En í brjósti Ástriðar, hinnar ungu
ekkju Einars heitins, bjó hvorki ró né
friður; þar var ólgandi öldurót af sorg,
örvænting og kvíða, en kvíðinn tók þó
öllu fram, því það var framtíðin sem
blasti við, hræðileg og óviss, — framtíð
litlu föðurlausu barnanna hennar, fimm
að tölu; þar við bættist tilhugsunin um
það að fengi hún sjálf afborið hinn ógn-
andi vetur sem nú fór í hönd, þá myndi
að vori bætast við eitt enn í hópinn.
En nú var ekki timi til að hugsa um
það. Og þróttmiklu íslenzku konurnar,
sem slitu sig frá ættlandi og ástvinum
til þses að veita börnum sínum öruggari
framtíð í ókunnu landi, voru yfirleitt
ekki svo skapi farnar, að láta yfirbugast
af sjálfsmeðaumkvun. Nú var fyrir
Ástríði aðeins tími til að vinna, vaka og
biðja. Eitt reiðarslagið enn hafði skoll-
ið yfir litla heimilið: börnin lágu öll í
mislingum. Á þessum árum voru misl-
ingar mjög skæð hitasótt og oft banvæn
bæði börnum og fullorðnum. Nágrannar
Ástríðar, eins og algengt var meðal vest-
ur-íslenzku frumherjanna, tóku mikla
hlutdeild í kjörum hennar, og sýndu
hjálpsemi eftir því sem framast var unt.
Þeir drógu heim og söguðu við í eld-
fætin, og reyndu að sjá um að hún hefði
hinar allra nauðsynlegustu vistir. En
þessar tvær kýr varð hún að hirða sjálf
og gera öll fjósaverkin, því inn í fjósið
þorði enginn manneskja að koma, —
hvað þá heldur inn fyrir húsdyr — svo
mikil var hræðslan við veikina!
Kristín, elsta dóttir Ástríðar, sjö ára
telpa, hafði veikst fyrst, og var nú farin
að eigra um, máttlaus og aumingjaleg,
og liðsinna hinum litlu sjúklingunum,
gefa þeim að drekka, breiða ofan á þá,
og láta í ofninn þegar mamma var úti.
Rannveig litla, sex ára, hafði fyrstu dag-
ana hjálpað mömmu sinni eftir megni,
gert marga snúninga, og ruggað, og
kveðið og meira að segja gengíð um gólf
með litlu systir sem alt af skældi; en
svo lagðist hún mjög þungt haldin og |
var tvísýnt um líf hennar. Hafði þá
“hómópati” sem var á ferð að
vitja sjúkra í nágrenninu verið
beðin að líta inn til Ástríðar.
Skottulæknirinn lagði hendina
á heita þrútna brá Rannveigar
leit á tungu hennar, taldi æðar-
slögin og sagði með spekings-
svip: “Heilabólga á hæsta
stigi! Veikin nær að likindum
hámarki á þriðja degi hér frá
og þá verður einhver breyting,
til batnaðar eða . . .” Hér varð
honum orðfall er hann leit í
örvæntingarfull augu móður-
innar; hann gaf nokkrar ráða-
leysislegar ráðleggingar, —
kvaddi í skyndi og fór.
Nú var þriðji dagurinn að
kveldi kominn. Börnin lágu
nokkurn vegin róleg og hálf
sofandi í litla svefnherberginu.
Rannveig hafði legið í einskon-
ar óráðs móki mestan hluta
dagsins, svaf nú og andaði
snöggt en reglulega. Ástríður
gekk um gólf í fermri stofunni;
hún staðnæmdist við gluggann
og starði svefnþrungnum aug-
um út í rökkrið og hríðina;
gekk enn nokkur skref, hélt
niðri í sér andanum og hlustaði
við dyr svefnklefans; setti við
í bæði eldfærin; settist í ruggu-
stólinn, studdi hönd undir kinn
og hvíslaði nokkur sundurlaus
bænarorð; spratt upp, tók
spýtu til að setja í ofninn, —
en hann var þá alveg fullur
ofninn.....
Þá var klappað hægt á úti
hurðina. Ástríður lauk upp.
Úti stóð Sigrún Egilsdóttir, ná-
grannakona og frænka henn-
ar. En ekki stóð hún við dyrn-
ar, heldur hafði hún fært sig
spölkorn burtu eftir að gera
vart við sig. Ástríður fleygði
yfir sig sjali og gekk út til tals
við Sigrúnu. Nú var orðið all
skuggsýnt. — Stuttu afskornu
trjábolirnir fyrir framan
“sjantann” í skógarrjóðrinu,
höfðu sett upp háar, hvítar
húfur og stóðu teinréttir sem
taflmenn á borði; og kyrðin og
hin hvíta fönn umvöfðu alt!
Þarna stóðu þær andspænis
hver annari, þessar tvær frum-
herja mæður og ekkjur: Ástríð-
ur, ung, fíngerð, blíðlynd, við-
kvæm og líttreynd; Sigrún,
þrekleg, stál-hraust og marg-
reynd í lífsbaráttunni; hafði
hún mist mann sinn fyrir mörg-
um árum, tekið heimilisréttar-
land í Árdals-bygð og dreif nú
áfram búskapinn með dugnaði
og hetjuskap, ásamt þremur
uppkomnum börnum sínum. —
Þarna stóðu þær! Og þó þær
bæru af trjábolunum sem
drotningar af peðum, voru þær
þó ekki aðeins peð á skákfjöl
forlaganna?
Sigrún spurði eftir börnun-
um og grenslaðist til um vista-
forða Ástríðar. “Og Rannveig
litla,” sagði hún, “er hún ekk-
ert betri?”
“Guð veit það; hún sefur;
þetta er nú þriðji dagurinn.”
Ástríður talaði stillilega, en
hún fann að hún var að missa
stjórn á tilfinningum sínum;
það voru þá að lokum nokkur
hluttekningar orð og návist
vinar sem fengu yfirbugað
stillingu hennar. Sigrún veigr-
aði sér við að skilja Ástríði eft-
ir eina í þessari dauðans ang-
ist. Þeim var mikið niðri fyr-
ir, konunum, en samræður
urðu fáar og slitróttar. Loks
strauk Sigrún raunalega hvítu
húfuna af einum trjábolnum,
lagði á hann tveggja dala seð-
il, mælti nokkur bænar- og
hughreystingar orð, þurkaði
sér um augun og sneri heim á
leið venju fremur þung í spori.
Ástríður tók andköf. Hún
komst inn í húsið, fleygði sér
niður í legubekkinn og titraði
af niðurbældum ekka. Að eðlis-
fari var hún lífsglöð og létt-
lynd og lét ekki á sig fá þó ekki
gengi alt að óskum. En frá því
er hún, yngsta dóttir ástrikra
foreldra, fór að heiman, höfðu
hamslausar holskeflur á misk-
unnarlausu hafi lífsins gengið
yfir hana svo ótt að hinar fín-
gerðu taugar hennar voru lam-
aðar og slitnar. Fyrst og
fremst var ferðin frá Islandi,
með þrjú lítil börn, sjóveiki,
vosbúð og allskonar erfiðleik-
ar; þá dó elsta barnið. Svo tók
við taugalamandi tímabil í
Norður-Dakota, þá er Einar
var fjarverandi í vinnu og hún
ein með börnin. Fyrsta sumar-
ið dundu yfir aftaka þrumu-
veður svo að ætla mátti að
heimsendir væri í nánd, því
slíkt þekti hún ekki á Islandi;
útlendir förumenn (tramps)
ruddust inn í hsúið óboðnir, og
heimtuðu mat og föt á máli
sem hún skildi ekki; hún skildi
aðeins að þeir ætluðu henni og
börnunum eitthvað ílt! Þar
næst var hrakningurinn til
Nýja-íslands. ókunnug máli
landsins, ferðaðist hún með
fjögur börn á lest til Winnipeg,
svo á bát eftir Winnipeg-vatni
til Hnausa og seinasta áfang-
ann tíu mílur vestur að Árdal,
á sleða í kulda veðri. Einar
fór fótgangandi alla leið frá
Norður-Dakota og rak naut-
gripina sína, þessar fáu skepn-
ur sem voru öll þau auðæfi
sem þeim hafði hlotnast í hinu
nýja landi.
Og nú að siðustu, ástvina
missirinn, allsleysi, veikindi og
algerð örvænting. Og öldurn-
ar lukust yfir höfði hennar og
lokuðu úti hinn síðasta geisla
guðs náðar. Og hinn síðasti
neisti hennar eigin hugrekkis
og sjálfsdáðar? Var hann
líka að kulna og deyja út nú.
er mest lá á? Henni syhti fyr-
ir augum og ógurlegur niður
þrengdi sér inn að hlustum
hennar og hún vissi ekki af
sér......
“Gráttu ekki Ástríður mín!”
Hún var þá komin heim til Is-
lands; það var Rannveig móðir
hennar sem var að tala um
fyrir henni, með hinni sömu
blíðu ró, festu og trúaðar-
trausti, sem hafði einkent hana
alla daga og gert hana að
bjargföstum verndarvætti allra
sem bágt áttu í sveitinni. —
“Gráttu ekki. Islenzk hetja
leggur ekki árar í bát þó róð-
urinn gerist þungur. Með hverri
aflraun vex þróttur og mann-
dómur þjóða og einstaklinga.
Og gleymdu ekki Ástriður mín,
hvað það er sem hefir veitt
okkur íslendingum kjark og
þrek í baráttu lifsins; það er
hin óbifanlega trú á Guð og
hans handleiðslu sem víð vit-
um að aldrei bregst.” . . .
“Mamma . . . mamma. Eg
er svo þyrst!” Ástríður hrökk
upp með andfælum og ætlaði
að þjóta inn koldimm göngin.
En hún áttaði sig fljótt. Hún
var ekki í göngunum heima í
Lækjardal; það var Rannveig
litla sem var að kalla, og það
var orðið aldimt og kalt inni.
Hún kveikti ljós og flýtti ser
inn til barnanna. “Hvernig
líður þér elskan?”
“Ó mamma, mér er alveg
batnað, en eg er svo þreytt.”
Það var auðséð á útliti Rann-
veigar að hún var mikið betri
— komin yfir hættuna. Ljósið
varpaði brosandi bjarma yfir
litla hópinn. “Já, þau eru á-
reiðanlega öll að frískast, guði
sé lof!” Ástríður sjálf var ein-
hvernvegin furðanlega endur-
hrest eftir þennan stutta svefn.
Hún brosti við börnunum og
sagði:
“Já, nú skal eg gefa ykkur
súpu að borða og þið verðið að
borða vel elskurnar, svo þið
verðið stór og sterk og dugleg
fyrir hana mömmu.” Og Ást-
ríður fór glöð í geði að lífga
við í eldfærunum og raulaði
fyrir munni sér:
“Því drottinn telur tárin mín,
Eg trúi og huggast læt.”
Framh.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
útbreiddasta og f jölbreyttasta
íslenzka vikublaðið