Heimskringla - 02.04.1941, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. APRÍL 1941
Á V ARP
Dr. Richard Beck, samkvœmisstjóra, í
samscnti fyrir Maríu söngkonu
Markan 28. marz 1941.
Vér á þessum slóðum, þar sem Vetur
konungur og Mjallhvít drotning hans
ráða ríkjum drjúgan hluta ársins, eig-
um því ekki að venjast, að blíðróma
söngfuglar sæki oss heim, fyr en vorið
guðar á glugga með geislafingrum sín—
,um og þá sunnan að. En dagar krafta-
verkanna eru ekki taldir; undur og stór-
merki gerast enn mitt á meðal vor. Hing-
að hefir til vor flogið söngvasvanur,
sprottinn úr skauti Norðursins, þar sem
kynjakvistir vaxa úr mold; og þessi
söngvasvanur hefir sungið oss sól og
sumar í sól á miðjum vetri. Slikan sum-
arauka hér í vetrarhörðu Vesturlandinu
ber að þakka að verðleikum, og vér erum
þá einnig saman komin til þess að tjá
vorri íslenzku söngvadís þakkir fyrir
heimsóknina, fyrir fegurðina, sem hún
hefir flutt inn í hús vor og hjörtu, og til
þess að hylla hana eins og sæmandi er
jafn glæsilegum fulltrúa þjóðar vorrar
og listrænnar menningar hennar.
Eftir að hafa hlýtt á hrífandi útvarps-
söng heiðursgests vors, frá Vancouver
fyrir stuttu síðan, kom mér í hug þessi
vísa:
Bar mér fögur blíðrödd þín
boð frá dýrðarheimi;
Island söngstu inn til mín,
aldrei því eg gleymi.
Eg er þess fullviss, að þessi litla staka,
þrátt fyrir einfaldleik hennar, túlkar til-
finningar þeirra Islendinga, sem heyrðu
blæfagra og hljómstyrka rödd söngkon-
unnar berast sér að eyrum á öldum ljós-
vakans við fyrirgreint tækifæri. Sigur-
för Maríu Markan í landi hér var þar
með hafin; sú sigurför hefir síðan verið
óslitin, og vér vitum, að hún verður það
í framtíðinni. “Borgir hrynja ekki fyrif
stóryrðum”, sagði sagnaskáldið íslenzka,
og það er satt. En hitt er jafn satt, að
hin himinborna list — ekki sízt söng-
listin — á þann töfralykil, sem lokið get-
ur upp borgarhliðum hins harðlæstasta
huga og brætt “hjartans ís”, sem Hannes
Hafstein taldi réttilega vera verri “öllum
hafís”. Vor íslenzka söngdís hefir sann-
að oss kröftuglega orð skáldsins:
Söngurinn göfgar, hann lyftir í Ijóma
lýðanna kvíðandi þraut.
Söngurinn vermir og vorhug og blóma
vekur á köldustu braut.
Söngurinn yngir, við ódáins hljóma
aldir hann bindur og stund,
hisminu breytir í heilaga dóma,
hrjóstrinu í skínandi lund.
1 norrænum tíguleik sínum hefir María
Markan orðið oss ímynd sjálfrar Fjall-
konunnar, og náð enn þá fastari og dýpri
tökum á hugum vorum af því, að hún er
íslenzk söngvadís. Raddir íslands og ís-
lenzkrar þjóðarsálar hafa bergmálað í
söng hennar; hún hefir gert oss það
Ijósara en áður, að Guðmundur skáld
Guðmundsson fór ekki villur vegar, þeg-
ar hann kallaði ísland — “þúsund ljóða
land.”
Auk þess, sem María Markan hefir
auðgað líf vort með því að opna oss sýn
inn í nýja heima dýrðar og fegurðar,
hefir hún því gert oss minnugri á þá
miklu auðlegð, sem íslenzka þjóðin á í
Ijóðum og lögum, auglegð, sem vér erum
hluthafar í. Framkvæmdarnefnd Þjóð-
ræknisfélagsins telur sér þessvegna hina
mestu sæmd að því að hafa átt hlut að
heimsókn söngkonunnar hingað. Hún
hefir með söng sínum og framkomu allri
gefið þjóðarmetnaði landa sinna byr und-
ir vængi. Það dofnar áreiðanlega ekki
yfir Islendngnum í neinum, sem á hana
hlýðir. Söngvar hennar eru söngvar lífs
en ekki dauða, vors og vona.
Hinsvegar er það vonandi, að söng-
konan geti sagt um oss Vestur-íslend-
inga, þegar heim kemur, með skáldinu:
Og guð’ sé lof, að endurborinn á
þar aðal móðir vor í góðum sonum,—
þar frjáls og djörf í drengskap hjörtun
slá,—
sem drýgja orku’ en treysta’ ei hvikum
vonum!
Vitið þér að maður sem lætur sig falla
í fallhlíf úr 9000 m. hæð, niður á jörð,
sem er lítið eitt hærri en yfirborð sjávar,
myndi verða um 38 mínútur á því ferða-
lagi?
RÆÐ A
flutt Maríu Markan i samsœti 28.
marz 1941 á Royal Alexandra Hotel
í Winnipeg af Mrs. S. E. Björnson.
Herra forseti,
Háttvirti heiðursgestur,
Heiðraða samkoma:
Það er mér sönn ánægja, að hafa tæki-
færi til þess að tala fáein orð til Maríu
Markan fyrir hönd V.-ísl. kvenþjóðar. 1
ýmsum öðrum tilfellum gæti þetta þó
orðið of mikill ábyrgðarhluti, en hér er
alt öðru máli að gegna vegna þess, að
eg veit ekkrtil að nokkur önnur íslenzk
kona hafi nokkurn tíma fengið eins al-
menna viðurkenningu fyrir verk sín eins
og sú koa sem hér um ræðir. Er hægt
að segja þetta, án þess að slá hinum
minsta skugga á aðrar listakonur, sem
við eigum í okkar samfélagi, bæði hér og
heima á íslandi, og sem við öll höfum í
miklu afhaldi og að verðugu. En ávalt
síðan fréttin um ferðalag Miss Markan
vestan frá hafi má segja að við höfum
beðið með mikilli óþreyju eftir að heyra
hana og sjá. Og nú höfum við átt því
láni að fagna að heimta hana hingað og
vissulega hefir enginn orðið fyrir von-
brigðum. Eftir því sem nú hefir verið
sagt, og öllum er kunnugt orðið, þá
liggur það í augum uppi að allar íslenzk-
ar konur eru bæði leynt og ljóst stoltar
af þessari þjóðsystur sinni. Hún er nú
þegar orðin fræg, fyrir sína frábæru
söngrödd, listfengi og skilning á erfið-
ustu viðfangsefnum meistaranna.
Mér finst, eftir að hafa séð hana sjálfa
á söngpallinum og hlustað á hennar
yndislegu rödd, að ekkert annað sé eins
áhrifaríkt í reynslunni til þess að vekja
hjá manni þá tilfinningu, sem skýrð er
með orðunum “að vera stoltur af ein-
hverjum”. Maður finnur ósjálfrátt að
þessi íslenzka aðalsmær í heimi söng-
listarinnar, er sjálfkjörin sendiherra ís-
lands, til þess að flytja erindi þjóðar-
innar út um víða veröld, um gáfur og
listfengi hennár, og sem aldrei hefir
stigið hærra en nú á þessari öld. Dæmi
um þau áhrif, sem söngkonan vekur hjá
þeim, sem best vit hafa á verðmætum
listarinnar eru umsagnir dagblaðanna
bæði hér í Winnipeg og annar staðar.
Free Press getur þess að aldrei muni
Þjóðræknisfélagið geta sér meiri heiður
en þann að hafa átt þátt í því að M. M.
kom til Winnipeg. Minnist eg ekki að
hafa séð í blaðinu dýpra tekið í árinni í
umsögn um nokkurn listamann sem
hingað hefir komið. Umsögnin gefur í
skyn ótvírætt, að hér hafi hámarki list-
arinnar verið náð. Um það er eg ekki
fær að dæma, en eg er fyllilega samdóma
umsögninni hvað sjálfa mig snertir og
þau áhrif sem söngur ungfrúarinriar
hafði á mig persónulega.
Áhrifin af slikum söng er ekki hægt
að útskýra með orðum, en maður reynir
þá að gera sér grein fyrir þeim að því
leyti sem unt er, með samanburði við
aðra reynslu af líku tæi, sem drifið hefir
á dagana. Þannig opnast fyrir manni
heilir hpimar af þeirri fegurð, sem ein
er sígild í lífi manna. Það er “drauma-
landið” og okkar draumaland er Island
með “Svana söng á heiði” og hún, sem
best hefir túlkað töfra þess draumalands,
til mín, er gesturinn sem hér situr, þó
vissulega hafi margir aðrir gert það vel
áður, og mér sé einnig ljúft að minnast
þeirra í huga mínum. Við getum talað
um áhrif söngsins á hugi og hjörtu
manna á sinn hátt eins og áhrif sólar-
Ijóssins á gróður jarðar. Samanburður-
inn á því er öllum ljós. En til þess að
gróður jarðar komi fram verður moldin
að vera frjó og geyma í sér skilyrði til
vaxtar. Eins má segja að þar sem menn
hafi ekki þau skilyrði, sem útheimtast
til þess að geta notið listarinnar í hvaða
mynd sem er, þar er einnig um eyðimörk
að ræða. I báðum tilfellum er jörðin
skrælnuð og sólin er hennar versti ó-
vinur. En sem betur fer hefir íslenzk
þjóð, og hefir frá öndverðu, átt mikið af
þeim vaxtarskilyrðum sem hér um ræðir.
Þrátt fyrir alt, má nú segja að vaxtar-
skilyrðin hjá íslenzkri þjóð hafi nú á síð-
ustu árum, gefið henni mikið af því
fegursta og besta sem nokkur þjóð get-
ur hrósað sér af. Höfum við V.-íslend-
ingar orðið þessa varir einkum á síðari
árum, gegn um heimsóknir íslenzkra
manna og kvenna hingað vestur, í gegn
um bókmentir síðari tíma, heimferðir
V.-fslendinga og útvarp frá íslandi.
Við hér gleymum aldrei góðum geisl-
um frá íslandi og þeir eru nú orðnir
margir og verða vonandi fleiri á komandi
árum. Þeir hafa allir fært okkur þær
kveðjur, sem okkur þykir vænst um að
fá frá Islandi og íslenzkri þjóð, og við
það höfum við orðið ríkari af fögnuði, og
fegurri viðhorf hafa opnast við þá sam-
fundi. Hefir þar okkar Þjóðræknisfélag
ávalt gengið heilt að verki, og mega V.-
Islendingar vissulega vera því þakklátir
fyrir þann þátt, sem það hefir tekið í þvi
að efla sambandið milli þjóðarbrotanna.
Er það nú bót í máli á þessum hörmunga
tímum að þau verðmæti, sem okkur eru
kærust, þó þau séu að engu höfð í hinni
miklu deilu, sem nú stendur yfir í heim-
inum, eru og verða sígild méð hinni ís-
lenzku þjóð hvað sem á gengur.
Við finnum betur en áður hönd ís-
lenzkrar æsku útrétta yfir hið mikla haf
til samvinnu með henni. Nú getum við
betur en nokkru sinni fyr útrétt okkar
eigin hönd í samúðar og þakkar skyni
fyrir alt og alt. Það er eftirtektarvert
hversu mikil andleg vakning hefir átt
sér stað á íslandi á fáum árum. Hefir
hún siglt í kjölfar þeirra miklu verklegu
framkvæfnda, sem orðið hafa þar í öll-
um efnum. Eða þá ef til vill orðið sam-
ferða þeim. En vegna þess alls eru nú
reglubundnar beinar ferðir milli íslands
og Vesturheims, sem hljóta að auka a'ð
miklum mun samband okkar við þjóðina
heima. Er þetta óðum að koma í Ijós
með fjölgun íslenzkra manna við menta-
stonfanir hér vestra.
Ennfremur eiga þau áhrif sem hin
afar myndarlega Islands sýning í New
York vakti, eftir að koma betur í ljós á
næstu árum.
Island er að færast nær okkur á allan
hátt, með sína víðsýnu og fjölhæfu nútíð-
ar menningu. Vestur-íslenzkar konur
minnast í því sambandi fröken Halldóru
Bjarnadóttur, sem dvaldi hér vestra ár-
langt, og hafði marga hluti meðferðis,
sem sýndu nýjar aðferðir á verklegum
sviðum. Við minnumst hennar ávalt
með þakklæti fyrir veruna hér, sem
reyndist ánægjuleg og uppbyggileg í alla
staði. Um aldamótin síðustu var á Is-
landi verðlauna samkepni háð meðal ís-
lenzkra skálda, og þó aldamóta kvæði E.
Bendiktssonar hlyti verðlunin, finst mér
altaf að kvæði H. Hafsteins hafi orðið
enn áhrifaríkara í lífi þjóðarinnar. —
Kvæði Hafsteins er þrungið af krafti og
spádómum um nýjar framkvæmdir sem
eiga að verða á öllum sviðum. Hafa þess-
ir spádómar ávalt siðan verið að rætast,
og eitt fagurt dæmi þess er það að í dag
höfum við hér á meðal okkar þann sann-
asta og ágætasta fulltrúa þeirra fögru
hugsjóna, þar sem er ungfrú María
Markan. Hún er í mínum huga og eg
held eg megi segja í huga allra V.-íslend-
inga sem hafa kynst henni, ímynd Fjall-
konunnar Ungu, sem Hafsteinn orti um
sitt yndislega kvæði “Lifi fjallkonan
unga.” Lifi María Markan frægasti full-
trúi íslenzkra kvenna í framtíðarsögu
hinnar íslenzku þjóðar.
ERU ÞEIR EKKI AÐ LEITA
AÐ KRISTI ?
(Um kirkjudeiluna í Reykjavík hafa
áður birst fréttagreinar í Heimskringlu.
Hafa þær verið talsverð gagnrýni á
kirkjumálaráðherra, sem er sami maður-
inn og forsetisráðherra, Hermann Jónas-
son, fyrir að skipa séra Jakob Jónsson
prest til Hallgrímskirkju í stað séra Jóns
Auðuns. 1 Tímanum dagsettum 28. jan.
1941, skrifar Þórarinn Þórarinsson rit-
stjóri svar-grein þá við gagnrýninni sem
hér fer á eftir.—Hkr.)
I.
Ihaldsblöði eru nú alveg hætt að ræða
um veitingu prestsembættanna í Reykja-
vík. Árásin á kirkjumálaráðherra hefir
endað með svo fullkomnum ósigri þeirra,
að þau telja sér heppilegast að minnast
ekki meira á veitinguna.
Bæði Vísir og Mbl. hafa orðið að viður-
kenna tvent, sem mestu skiftir í sam-
bandi við veitinguna. I fyrsta lagi hafa
þau viðurkent, að veitingin var fullkom-
lega lögleg og að prestskosningalögin
ætlast til að kirkjumálaráðherra skipi
þann prest, sem hann álítur heppilegast-
an fyrir kirkjuna, þegar kosning hefir
ekki orðið lögmæt. I öðru lagi hafa þau
óbeint viðurkent, að kirkjumálaráðherra
hafi skipað hæfustu mennina, en það er
vitanlega aðal atriðið.
Það er því tæpast hægt að hugsa sér
öllu meiri ósigur en þann, sem íhalds-
blöðin hafa hlotið fyrir hið tilefnislausa
og heimskulega frumhlaup sitt.
Frumhlaup íhaldsblaðanna hefir þó
ekki orðið alveg árangurslaust. Það
hefir glöggvað fyrir mönnum atriði, sem
ætti að geta leitt til breytinga á skipun
Látið dálítið af "KAR-EAL"
í uppáhalds kaffi yðar. Það
gerir bragð kaffisins betra.
“KAR-EAL fyrir Kaffi" er
frœgt um 100 ár. Kaupið
pakka í dag. Yður mun
þykja það kaffi gott.
prestsembætta. — Verulegur
hluti Sjálfstæðisflokksins hafði
ætlað sér að bola séra Jakobi
Jónssyni frá embætti, sökum
þess eins, að hann var bróðir
Eysteins Jónssonar. Þessir
Sjálfstæðismenn skeyttu því
engu, þótt kirkjunni væri gerð-
ur óhagur og lélegri maður lát-
inn koma í stað sr. Jakobs. —
Fyrir þeim vakti einvörðungu
að koma fram einskonar hefnd-
um á Eysteini Jónssyni, þegar
það var ekki hægt á hinum
lólitíska vígvelli. Margir reyk-
vískir kjósendur, sem eru and-
vígir Eysteini Jónssyni í stjórn-
málum, létu þó ekki þennan
andstyggilega áróður íhalds-
smalanna og vetrarhjálpar-
mannanna hafa áhrif á gerðir
sínar. Þeir hugsuðu um hag
kirkjunnar. Þess vegna varð
munurinn ekki meiri milli séra
Jakobs og séra Jóns Auðuns.
Kirkjumálaráðherra gerði svo
það, sem til þurfti, til að koma
í veg fyrir að þessi pólitíska of-
beldistilraun hepnaðist.
En þessi staðreynd, að reynt
var að gera kosninguna hápóli-
tíska, hlýtur að vekja athygli
löggjafans á því, hvort kirkj-
unni muni ekki bezt haldið
utan við hinar pólitísku deilur
með afnámi prestkosninganna.
II.
1 stað þess að deila lengur á
kirkjumálaráðherra fyrir veit-
inguna, reynir Mbl. nú að finna
honum til foráttu, að hann hafi
látið þau orð falla, að stofnun
fríkirkjusafnaða bæri vott um
aukinn trúarlegan áhuga. —
Kirkjumálaráðherrann hefir
með þessum ummælum, segir
blaðið ýtt undir sundrung inn-
an þjóðkirkjunnar.
Til þess að auka skilning
Mlb. á þessum orðum kirkju-
máfjaráðherra þykir rétt 'íuð
minna á spurningu, sem einn
helsti kennimaður landsins
varpaði fram nýlega. Hún var
á þessa leið: Skyldu þeir, sem
mest unnu í prestkosningunum
í Reykjavík, og þeir, sem nú
vinna að stofnun nýs safnaðar,
vera að leita að Kristi?
Kirkjumálaráðherra miðaði
framangreind ummæli sín við
það, að fríkirkjusöfnuðir væru
yfirleitt stofnaðir af trúarleg-
um áhuga, eða svo notuð sé lík-
ing hins mæta kennimanns,
stofnendur safnaðanna væru
að leita að Kristi. Söfnuðir,
sem stofnaðir eru í slíkum til-
gangi, geta gert og hafa gert
kirkjunni og kristninní mikið
gagn. Má því til sönnunar
minna á fríkirkjusöfnuðinn hér
í bænum, sem séra Árni Sig-
urðsson veitir forstöðu. Það
væri því vítaverð þröngsýni,
ef forystumenn þjóðkirkjunnar,
eins og t. d. kirkjumálaráð-
herra, fordæmdu fyrirfram
stofnun slíkra safnaða og teldu
þá óalandi og óferjandi.
Hins vegar getur það vitan-
lega komið fyrir, að söfnuðir
séu stofnaðir í öðrum tilgangi
en þeim að leita að Kristi. En
það er ekki rétt, hvorki af yfir-
mönnum kirkjunanr eða öðr-
um, að fella að óreyndu þann
úrskurð, að tilgangurinn muni
vera annar.
III.
Hvers vegna er Morgunblað-
ið örðið órótt út af stofnun hins
nýja safnaðar, sem er kendur
við séra Jón Auðuns? Hvers
vegna segir það í ritstjórnar-
grein fyrra sunnudag, að það
hafi verið ósæmilegt af kirkju-
málaráðherra að fordæma ekki
fyrirfram stofnun safnaðarins
og telja hana sprottna af öðru
en trúarlegum áhuga? Hvers
vegna gefur það jafnframt til
kynna að stofnun safnaðarins
sé óhapp fyrir þjóðkirkjuna, en
þó megi ekki saka þá, sem
stofnuðu hann, heldur kirkju-
málaráðherra, er hvergi hefir
nálægt þessari safnaðarmynd-
un komið? Hvers vegna allar
þessar vífilengjur og afsakan-
ir?
Það er von að menn spyrji
þannig. En allar þessar spurn-
ingar geta ekki leitt, nema til
einnar nýrrar spurningar, sem
varðar kjarna málsins. Hún er
þessi:
Er hinn nýi söfnuður ekki
fyrst og fremst stofnaður til
að leita að Kristi?
Ef hægt er að svara þeirri
spurningu játandi, getur Mbl.
og aðstandendur þess borið
höfuðið hátt. Mbl. þarf þá
ekki að bera neinn kvíðboga út
af því, að það hefir róið öllum
árum að stofnun þessa nýja
safnaðar. Það þarf þá ekki að
óttast það, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hefir látið smala sínu
fólki í þennan nýja söfn-
uð. Það þarf þá ekki að tala
um þennan nýja söfnuð eins og
einhverja plágu á þjóðkirkj-
unni. Það getur þá verið sælt
í þeirri trú, að hinn nýi söfnuð-
ur verður kirkjunni og kristn-
inni til blessunar og eflingar.
V.
«
óróleiki Mbl. verður ekki
skýrður, ef því fyndist alt með
feldu og að grundvöllur hins
nýja safnaðar væri sannur trú-
aráhugi, einlæg leit að Kristi,
brennandi áhugi til að lifa og
starfa samkvæmt kenningum
hans.
óróleiki Mbl. getur ekki staf-
að af öðru en því, að það held-
ur grundvöllinn ekki eins
traustan og tilganginn ekki
eins háleitan og vera skyldi.
Getur það ekki verið orsök ó-
róleikans, að forgöngumenn
safnaðarins hafa lýst því sem
megintilgangi hans, að koma
fram einskonar hefndum á
kirkjumálaráðherranum vegna
þess, að hann framkvæmdi
ekki það ofbeldi gegn séra
Jakobi Jónssyni, sem pólitískir
andstæðingar bróður hans
höfðu undirbúið með kosning-
unni?
Er það ekki meira en lítið
vafasamt, að hefja leit að Kristi
hefndarhug til eins eða annars
af meðbræðrum sínum, og það
pegar hatrið er sprottið af þeim
ástæðum, að ranglætistilraun
mishepnaðist?
Getur það líka ekki verið ein
ástæða óróleikans, að prestur
hins nýja safnaðar er yfirleitt