Heimskringla - 03.09.1941, Page 5

WINNIPEG, 3. SEPT. 1941
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
BóKMENTAFÉLAGS-
BÆKURNAR 1940
Eftir próf. Richard Beck
Verulega bókhneigðu fólki, og
sérstaklega þeim, sem unna ís-
lenzkum fræðum, mun jafnan
þykja góður fengur í ritum
Bókmentafélagsins, enda hefir
það óneitanlega lagt margt á-
gætisritið í hendur íslenzkum
lesendum. Verður það hverj-
um þeim ljóst, sem rennir aug-
um yfir bókaskrá félagsins; á
það því fyllilega skilið þakkir
íslenzks almennings fyrir starf-
semi sína, og ætti það þakk-
læti að koma fram í auknum
stuðningi við félagið.
Rit félagsins fyrir síðastl.
ár eru 1. hefti af 4. bindi Ann-
álanna (Setbergsannál), og
hefir Jón Jóhannesson magi-
ster séð um útgáfuna af lær-
dómi og vandvirkni; Um ís-
lenzkar þjóðsögur eftir dr. Ein-
ar Ól. Sveinsson, og Skírnir,
sem áður undir ritstjórn dr.
Guðmundar Finnbogasonar. —
Um rit dr. Einars, sem er hið
prýðilegasta og þarft að sama
skapi, mun eg ræða í sérstakri
grein bráðlega, en nokkuru í-
tarlegar skal hér greint frá
innihaldi Skírnis að þessu
sinni. Hann er sem fyrri hið
myndarlegasta rit, 230 bls. að
iesmáli; auk þess er þar venju
samkvæmt að finna skýrslur
félagsins, reikninga og félaga-
tal.
Þessi á:rgangur hefst með er-
indi um Einar Benediktsson
eftir prófessor Sigurð Nordal,
er hann flutti í Ríkisútvarpið
íslenzka 31. október 1939, á 75
ára afmæli skáldsins. Er
greinargerð þessi hin snjall-
asta, drengilega hreinskilin, en
jafnhliða auðug að skilningi
og samúð, og bregður björtu
Ijósi á sálarlíf skáldsins, lífs-
skoðun hans og skáldskap.
Guðni Jónsson magister rit-
ar fræðimannlega og tímabæra
grein um sannfræði íslenzkra
þjóðsagna, og er gott til þess
að vita, að fræðimenn vorir eru
nú farnir að gefa þessari
merkilegu grein bókmenta
vorra vaxandi gaum. Baldur
Björnsson skrifar skemtilega
grein um Mexikó. 1 ritgerð
sinni “Eyðing Þjórsárdals”
tekur prófessor Ólafur Lárus-
son til rækilegrar athugunar
hina fornu bygð í Þjórsárdal,
eftir hinum áreiðanlegustu
heimildum; er hér um sjálf-
stæða og mjög athyglisverða
rannsókn að ræða.
Grein Guðmundar skálds
Friðjónssonar “Veizlugleði”
(Sextug endurminning) verður
vafalaust mörgum góður lestur
vestur hér, því að hún segir
frá brúðkaupsveizlu þeirra
Jónasar og Guðrúnar foreldra
Mrs. Rögnvaldar Pétursson í
Winnipeg og þeirra systkina.
Með sínum aikunna, hressilega
frásagnarhætti lýsir greinar-
höfundur veizlunni sjálfri og
sér í lagi ýmsu því fólki, sem
þar kom mest við sögu; t. d. er
hér mjög minnisverð lýsing á
Sigurbirni Jóhannssyni föður
Jakobínu skáldkonu í Seattle.
Fróðlegar mjög eru ritgerð-
irnar “Hvernig eyddist bygð
fslendinga á Grænlandi?” eftir
dr. ilhjálm Stefánsson (í þýð-
ingu Ársæls Árnasonar) og
grein Sigurjóns Jónssonar,
fyrrum héraðslæknis um heil-
brigðismálaskipun og heil-
brigðisástand á fslandi fyrir
100 árum. Ótalin er þá fjöldi
ritfregna eftir ýmsa, flesta
löngu þjóðkunna rithöfunda.
Ein smásaga, “Bleikur”, er í
þessu hefti Skírnis, eftir Guð-
mund G. Hagalín rithöfund.
Sýnir hún greinilega, sem
margar aðrar slíkar sögur
hans, að hann fer mjög hög-
um höndum um þá grein bók-
mentanna, í mannlýsingum og
sjálfri sögugerðinni. Af öðrum
skáldskap eru í ritinu tvö
kvæði: “Thomas Hardy” (Ald-
I arminning) eftir Snæbjörn
JJónsson og “Rokkhljóð” eftir
i Guðfinnu frá Hömrum. Hafa
1 eigi allfá ágætiskvæði komið
,frá hennar hendi undanfarið,
og sómir þetta kvæði hennar
' sér prýðilega á sama bekk.
Það er bæði þróttmikið, mynd-
auðugt og áferðarfallegt; í einu
orði sagt, hreinn og tilkomu-
mikill skáldskapur. Tel eg það
því meir en maklegt, að sem
flestir lesi kvæði þetta og læt
það fylgja í heild sinni:
Spunarokksins kliður fer ljóði
um okkar lönd,
leikur þar á strengi hin bjarta
iðjuhönd.
Margoft spunninn þráður úr
mjallahvítri ull,
mýkra getur hljómað en silfur
eða gull.
Kveður oft á húmkvöldum
hjartans ís í bann
hjólsins glaði þytur, er blæv-
aróðinn kann.
Löngum íslandsdætur hér
gripu fegurst föng,
fætur þeirra hrynjandi léðu
starfsins söng.
Stigu þær við rokkinn og raul-
uðu undir lag,
rauluðu undir stefin úr hjartna
sinna brag.
Undu þær af snældunni ham-
ingjunnar hnoð,
hnökralausa þræði í örlaganna
voð.
Dýrt við skyldum meta það, er
móðir okkar spann,
muna töfradúkinn, er þreytt
hún okkur vann.
fijúgðu, fljúgðu kvæði um gull-
in gæfulönd
gaf þér vængjasúginn hin
trausta iðjuhönd.
Ljóma á faldi rósir. Þitt rauða
lífsins blóm
roða hlaut, er þræðirnir spurn-
ust inn í góm.
Aldrei skapar lífið í dáðum
flugsins föng,
finnum við ei tóninn í starfsins
gleðisöng.
Stígum enn þá rokkinn og
raulum undir lag,
rísum skjótt af blundi um helg-
an vinnudag.
Ljúft við árdagsglæður. unz
miður morgun skín,
Maríuull við spinnum í sumar-
draumsins lín.
JÓNAS, JÓN, SAM OG
STJóRNMÁLIN
Jónas minn Pálsson ávarpar
lýðinn í Heimskringlu og seg-
ir: “Þið eruð allir bjánar upp
til hópa og alt er það nú ykkur
að kenna hvernig mannlífið
gengur því sjá þið ráðið.” Svo
setur Jónas upp dæmið, ósköp
einfalt dæmi svo hann eigi
sjálfur sem auðveldast með að
leysa úr því. Það er nú si
svona. — “Þið hafið lýðræði
og lýðræðið er indælt og á-
gætt kynnuð þið með að fara.
Þið kjósið þingmenn og ráðið
stjórnina eins og húsbændur
bjúin og borgið þeim þóknun
fyrir ómakið. Þeir eru til þess
ráðnir að semja þau lög sem
þið viljið hafa og hrinda því
til framkvæmda, sem þið viljið
vera láta. Reynist þeir tóm-
látir eða svikulir í starfinu er
ykkur heimilt að víkja þeim
úr vistinni og kjósa aðra, sem
betur er treystandi, og þetta
getið þið látið ganga þangað
til hinir réttu þjónar eru fundn-
ir og fengnir. Þið eigið að
hafa eftirlit með piltunum við
starfið en séuð þið andvara-
lausir er ekki nema sjálfsagt
og eðlilegt að þeir skari eldinn
að sinni köku ■ og svíkist um
eftir getu. Ef þið svo endur-
kjósið þá eða setjið aðra sínu
verri í þeirra stað, hafið þið
lagt ykkar blessun yfir atferlið
og eigið engum um að kenna
nema ykkur sjálfum.” Svo
mörg eru þessi orð og það þarf
svo sem ekki að taka það fram
að séu þau sönn, þá eru þau
líka heilög, hvaðan sem þau
koma.
Nú áttu þeir nágrannarnir
Jón J. og Sam Sam orðræður
um pistilinn og Jón hafði þau
orð um að þetta væri nú nokk-
uð fjandi gott hjá honum Jón-
asi og líklega hefði hann mikið
rétt fyrir sér. Sam klóraði sér
á bak við eyrað og hélt því
fram að höfundinum hefði ekki
tekist að kafa til botns í sann-
leiks leitinni. Meira vildi hann
nú ekki segja að sinni.
Dagin eftir kom hann svo
aftur allur uppviðraður og
þóttist nú hafa fundið veikan
blett í siðfræðinni hjá honum
Jónasi. Hann hefði sem sé
haldið því fram að það væri
ekki nema eðlilegt og sjálfsagt
fyrir hjúin að svíkjast um og
mata krókinn, væru þau ekki
undir eilífu eftirliti, m. ö. o.
hvenær sem þau áttu þess kost.
Það hummaði nú í .Jóni, en
ekki gafst honum alskostar vel
að þessari prédikun. “Jæja,
ætli það væri nú samt ekki
hollast að hafa gát á þessum
gemlingum.” Þeim kom báðum
saman um það, nágrönnunum,
og ásettu sér að gæta sin við
næstu kosningar. Þeir tóku nú
að gefa gaum að “pólitíkinni”
og komust dálítið ofan í hana
en ætluðu sér þó lengra.
Það tók nú líka að draga að
kosningum og þeir Jón og Sam
létu aldrei á sér standa að
sækja stjórnmála fundina en
svo einkennilega brá við að því
fleiri fundi sem þeir sóttu þess
ruglaðri urðu þeir í höfðinu.
Þetta er fyrir þekkingarleysið
sagði Sam.
“Jú, við verðum að fá eitt-
hvert upphaf eða endir á
þessu,” ályktaði Jón. “En mik-
ið skolli eru þeir útfarnir í því
að tala.” Stundum vakna eg
alsannfærður jafnaðarmaður,
sæki svo fund og fer í rúmið
gall-harður íhaldsseggur. Það
er eins og þeir dáleiði menn
næstum með kjafæðinu. Hef-
irðu tekið eftir því að það er
altaf eitthvað satt í því sem
þeir segja, en fullur sannleikur
er það nú sjálfsagt ekki, því þá
kæmust þeir allir að einni nið-
urstöðu.”
“Ó, jæja við, verðum bara að
greina sannleikann frá blekk-
ingunum,” gall í Sam.
Þeir gætu sjálfsagt fengið
einhverjar upplýsingar í blöð-
um og bókum en það var nú
ekki svo hentugt að gefa sig
mikið við bólflestri, því haust-
annir fóru í hönd, og það dugði
ekki að láta uppskeruna eyði-
leggjast á ökrunum meðan
þeir söktu sér niður í stjórn-
málin. Þá myndu bankarnir
og lánfélögin hirða heimilin,
akur og allan fénað.
En svo voru til menn sem
eðlilega voru þeim vísari t. d.
kennarinn og presturinn.
Það væri bezt að bera niður
hjá barnafræðaranum. Þær
voru, að þeim fanst, alveg eins
og blessuð börnin í þessari
“pólitík”.
Þeir höfðu ekkert upp úr
kennaranum. Hann benti þeim
á það mjög kurteisislega að
l.ann mætti ekki blanda sérj
inn í stjórnmálin. Hann ætti
að vísu að innræta unglingun-
um virðing fyrir lögunum og
að elska lýðræðið, en út í sjálf
stjórnmálin mætti hann ekkert
frekara fara. Hamingjan
mætti líka vita að hann hefði
meir en nóg að gera við að
troða því allra nauðsynlegasta
inn í krakkana.”
Séra Þorgrímur var ljúf-
menskan sjálf en óhóflega
varasamur með það sem hann
lét út úr sér fara. Hann hélt
því fram að betrun hugarfars-
iiis væri hið allra nauðsynleg-
asta til sannra þjóðþrifa. Þessu
gátu bændurnir engan vegin
borið á móti, en svo voru þeir
einir nær um hvern ætti að
kjósa.
Þeir reyndu að lesa blöðin en
þau voru alveg eins og fram-
bjóðendurnir, þar otaði hver
sinum tota og erfitt að greina
hver réttast hefði að mæla.
Eftir því sem þeir félagar vildu
verða sanngjarnari og víð-
sýnni, í því meiri vanda kom-
ust þeir við að meta réttilega
alJa málavexti. Jón var alveg
að gefast upp og hélt að skást
myndi þó að hallast að ein-
hverju ákveðnu. Réttri viku
síðar var hann kominn inn í
social credit flokkinn. Honum
gast vel að frambjóðandanum,
fanst hann mæla af viti þegar
iiann réðist á peningavaldið.
Með peningum hafði Jón verið
snuðaður um æfina og honum
fanst tími til komin að losna
undan þeirra valdi. Aftur gekk
honum illa að útlista fyrir-
komulagið, eins og það átti að
verða, fyrir Sam, sem var full-
ur efasemda.
Jón ætlaði að lesa eitthvað
um það eftir þreskinguna, en
þangað til yrði bara að skeika
að sköpum. Nú var Sam einn
eftirskilin í leitinni eftir sann-
leikanum, og altaf fanst honum
þyngjast róðurinn.
Jón sótti nú aðeins S. C.
fundina enda sagði hann að
tíminn leyfði sér ekki frekari
ferðalög.
Eitt sinn tók Sam kunningja
sinn, Thorstein verkfærasala
tali, því hann vissi hann manna
hygnastann.
“Við verðum að velja þá
menn sem eru einna bezt til
foringja fallnir og treysta
þeim,” fullyrti gamli maður-
inn.
“Já, en þessir þíngmenn og
stjórnmálamenn eru bara okk-
ar þjónar, en við erum þeirra
húsbændur, og við eigum að
segja þeim fyrir verkum,”
sagði Sam.
“Segja þeim fyrir verkum,”
hvæsti Thornton út úr sér.
“Sjáðu nú til Sam minn góður,
þegar eg segi fyrir verkum þá
veit eg alveg hvað eg vil láta
gera og oftast líka hvernig eigi
að gera það. Veistu nú, heilla
karlinn, hvað þú vilt láta þá
aðhafast í þinginu?”
“Við viljum lægri tolla en
hærra verð á hveiti.”
“Já, rétt er nú það, en svo
eru líka aðrir sem vilja hækka
tollana en lækka verðið á
hveitinu svo sem eins og borg-
arbúarnir yfirJeitt. Hverjir
verða svo í meirihluta? Þess
utan eru auðvitað fjölda mörg
önnur mál sem við vitum lítið
eða ekkert um pg enn fleiri
sem koma upp öllum að óvör-
um svo að segja. Hvað held-
urðu að yrði um okkur Sam, á
svona þingum. Og svo eigum
við að segja öðrum fyrir verk-
um, sem vitum lítið eða ekkert
sjálfir. Hvernig geta þeir, sem
sjálfir eru ráðalausir, ráðið
fram úr fyrir aðra. Nei, taktu
nú sönsum Sam. Þegar bölv-
unin hleypur í bílinn minn eða
konuna þá sendi eg eftir kunn-
áttu mönnum til aðgerða. Held-
urðu að eg fari svo að segja við
læknirinn: Svona vil eg að þú
læknir konuna. Þú átt að rista
hana á kviðin og rifa út skemd-
irnar því sjá, þú ert mitt hjú
og eg borga þér. Nei og ónei,
eg veit nú betur og læt hann
ráða, þvi eg veit hann þarf að
taka fleira til grenia en sjálfa
meinsemdina. Það verður ein-
liver að hafa vit fyrir þeim sem
lítið þekkja inn á mannlífið og
hafa hvorki tíma eða tækifæri
til að afla sér nægra upplýs-
inga. Við verðum að treysta á
foringjana og láta þá ráða. —
Heldurðu kanske að Leifur
hepni hefði komist til Ameríku
ef skipshöfnin hefði ekki hlýtt.
hans leiðsögn. Við verðum að
eiga okkur ótrauða foringja en
við getum aldrei orðið annað
meir en óbrotnir liðsmenn. Og
gamli maðurinn hvesti augun á
Sam með óbilandi sannfæring-
arkrafti.
Á heimleiðinni hugsaði Sam
sitt ráð. Jú, það var sjálfsagt
eitthvað í þvi sem Thornton
sagði, en samt var hann litlu
bættari fyrir þessa orðræðu.
Jú, sjálfsagt urðu þeir að eiga
sér foringja. Sam var ekki
svo skini skroppinn eða ófróð-
ur í sögunni að hann kannað-
ist ekki við þau sannindi. En
hverja áttu þeir svo að hylla
til valda? — Hverjir voru á
rettustu leiðinni og hverjum
matti helst treysta? Ekki gat
honum heldur gerðjast að
þessu oftrausti á foringjunum
Eitthvert aðhald yrðu þeir að
hafa annars væri til einræðis
stofnað og alþýðan búin að
seJja réttindi sín i annara hend-
ur. En áreiðanJega var þetta
miklu flóknara mál en Jónas
vildi vera láta í Heimskringlu.
Hann hafði nú líka komist að
því að þess grandgæfilegra
sem menn taka að rannsaka
allar aðstæður, þess erfiðara
myndi að komast að föstum
niðurstöðum.
Hann var nú farinn að finna
til þess fyrir alvöru að hann
yrði að auka þekking sína svo
hann gæti skipað stjórninni
fyrir verkum. En um háanna
tíman yrði hann að gefa sig við
búskapnum.
Svo fór að hann kaus fram-
bjóðanda frjálslynda flokksins
°g !águ til þess margar ástæð-
ur en þó einkum tvær. Fyrst
og fremst gafst honum vel að
manninum og þó einkum vegna
þess að slá minna um sig en
aðrir. Hann sagði að það væru
ótal mál sem hann þyrfti að
setja sig inn í við tækifæri.
Sam var nú orðinn hálf leiður
á þessum bunustrokkum er
s!ógu um sig með slagorðum
en virtust engan skilning hafa
á undirstöðu atriðunum. í ann-
an stað var það hans gamli
brautgöngu laxmaður á vegum
sannleikans. Jón, sem kom
honum til að fara varlega í þvi
að skifta um flokksfylgið. Jón
var sem sé orðinn sanntrúaður
fJokksmaður, er lifði nú frem-
ur í trú en skoðun. Þetta hélt
r.ú Sam, að kæmi til af því að
Jón hefði tekið of snöggum
sinnaskiftum og hans víti vildi
hann varast í lengstu lög. —
Kann ætlaði ekki að gera
breytingar fyr en eftir rækilega
íhugun bygða á þekkingu. Þá
þekkingu vildi hann gjarnan
afla sér en var samt hálf efins
um að sér gæfist nokkurn tíma
tóm til þess frá búsönnum, því
fróður maður hafði sagt hon-
um að til þess að vera vel
heima í stjórnmálum nútímans
þyrftu menn að lesa mikið í
sögu, þjóðfræði,.þjóðhagsfræði.
þjóðmegunarfræði, sálfræði,
landafræði og auk þess að
kynna sér rækilega allar höfuð
stefnur sem nú væru uppi í
stjórnmálum.
Já, en hver á að hirða kýrn-
ar meðan eg stunda öll þessi
vísindi, sagði Sam, og afla
mér nauðsynlegrar uppfræðslu
um búskapinn, svo eg geti þó
skynsamlega skipað fyrir verk-
um hérna á heimilinu.
H. E.Johnson
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
Birgðir: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
EINN DAGUR Á KRIT
Frh. frá 3. bls.
velmegun hennar á yfirráðun-
um á hafinu.
En alt bendir til, að gullöld
eyjarinnar hafi endað skyndi-
lega. Konungshöllin í Knossos
hefir staðið í björtu báli, því
að hvarvetna hefir Evans fund-
ið merki um óviðráðanlegan
eld, sótsvarta veggi, sviðna
bjálka og súlur, og svo mikil
hefir eyðileggingin verið, að
engir dýrmætir málmhlutir
hafa fundist í höllinni. Sumir
halda, að jarðskjálfti hafi vald-
ið þessu, en hvarfið á dýrmæt-
um málmhlutum o. fl. þykir
frekar benda til þess, að inn-
rásarher hafi ruðst inn í landið
og rænt og brent, ekki aðeins
í Knossos, heldur um alla eyj-
una. Því að samskonar her-
virki hefir átt sér stað í mörg-
um öðrum borgum, meðal ann-
ars í Gournia, sem virðist hafa
verið Coventry þeirra tíma —
full af verkstæðum og verk-
smiðjum með allskonar verk-
færum, svo að þeir, sem hafa
grafið þarna, hafa undrast þau
ósköp af iðjutólum, ofnum,
fágunarvélum, sverðum, nögl-
um o. s. frv., og hafa kallað
bæinn “He mechanike polis”
— vélaborgina.
Og nú er aftur verið að gera
innrás á Krít. Og konungs-
boli, sem tætir unga sveina og
stúlkur í sundur, virðist vera
genginn aftur.—Lesb. Mbl.
FJÆR OG NÆR
Teppið sem var dregið um
22. ág. á Hnausum til arðs
fyrir Sumarheimilið hlaut Sig-
urrós Johnson, Árnes.
Dánarfregn
Þann 25. ágúst andaðist að
heimili tengdasonar síns,
Björns kaupmanns Eggertsson-
ar að Vogar, Man., Mrs. Guð-
rún Jónsson, ekkja Jóns heit-
ins fyrrum alþingismanns Jóns-
sonar frá Sleðbrjót. Hún var
jarðsungin að Vogar þann 28.
af séra Guðm. Árnasvni að
viðstöddu miklu fjölmenni. —
Þessarar merku konu verður
nánar getið síðar.
* * *
Services in Western Sask.:
Sunday, september 7:
Mozart, 11 a. m. — English.
Wynyard, 3 p.m. — English
Kandahar, 7.30 p.m. — Eng-
lish. B. Theodore Sigurdsson
* * *
Guðsþjónustur
við Churchbridge og víðar í
septembermánuði: Þ. 7. í Lög-
bergskirkju kl. 2 e. h. í Con-
cordíakirkju þ. 14. I Winni-
pegosis þ. 21, þakklætisguðs-
þjónusta með altarisgöngu kl.
2 e. h. • Þ. 22. á Red Deer
Point kl. 11 f. h. Þ. 28 í Con-
cordía kirkju. S. S. C.
Hvar eru verðbréf yðar geymd ?
Þér þurfið öruggan stað til að geyma í
borgarabréf yðar, eignabréf, vátryggingar skír-
teini o. s. frv. Bréfahólf er sem yðar eigin
öryggisskápur—enginn getur opnað hann nema
þér sjálfur. Og það kostar minna en lc á dag.
Spyrjið næsta útibú vort um þetta.
THE ROYAL BANK
OF CANADA
Eignir yfir $900.000.000