Heimskringla - 10.09.1941, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. SEPT. 1941
Ifeitttskringk
(StofnuO 1888)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiíta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Uitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 10. SEPT. 1941
í HVERJU ER BREYTINGIN
FÓLGIN ?
Það er æði oft, að maður sér í blöðum
nú orðið á það minst, að breyta verði um
stjórnarhætti að stríðinu loknu. Jafnvel
Churchill forsætisráðherra hefir í ræðum
sínum upp aftur og aftur drepið á þetta.
Ýmsir þingmannanna á brezka þinginu
hafa og að þessu vikið, einkum verka-
mannafulltrúarnir. Hér í landi hefir
þetta mál einnig verið talsvert rætt. Og
í Ottawa hefir stjórnin kosið eina nefnd-
ina enn, í viðbót við allar hinar, er rann-
saka á hvað gera skal til þess að sporna
við atvinnuleysi hér að stríðinu loknu.
En við allar þessar umræður er það
eftirtektarvert, að ekki*hefir verið með
einu orði bent á í hverju breytingin skuli
fólgin. Það segir sig þó sjálft, að hún
þarf að vera meira en lítil til þess, að
hún komi að tilætluðum notum. Eftir
síðasta strið, var engar verulegar bætur
hægt að ráða á atvinnuleysinu og bölinu
sem þvi fylgdi. Það bezta sem fremstu
vísindamenn og stjórnmálamenn gátu
gert, var að draga sviðan í svip úr sár-
inu, eins og með deyfingarlyfjum er gert
við ólæknandi menn, en meinið hélt eftir
sem áður áfram að grafa um sig.
Það er gott til þess að vita, að sjálfir
stjórnendurnir eru farnir að opna aug-
un fyrir því, að þjóðskipulagið sé galla-
gripur, sem lækningar þurfi við. En
hvernig ætla þeir sér að ráða bætur á
því?
t Það neitar enginn því, að það hefir
margt heillavænlegt og fagurt sprottið
upp í fari þess stjórnskipulags, sem lýð-
ræðisþjóðir heimsins hafa átt við að búa.
Og.það gerir það enn; skipulagið á þann
lífsþrótt í sér fólginn. En eigi að síður
væri það kórvilla að halda, að engir
gallar séu ennþá á lýðræðisfyrirkomu-
laginu. Það bjátar nú alt of mikið á til
þess, að hægt sé að segja það fullkomið.
En því má ekki gleyma, að það er í
framkvæmdinni aðeins, sem það hefir
skekst og aflagast. Hugsjónin er enn
og verður ein hin dýrasta, er mannkynið
hefir öðlast, þegar það kann að fara
með hana. *
Og hverjir eru nú stærstu gallarnir á
lýðræðisskipulaginu í verki? Að dómi
þess er þetta skrifar, eru þeir fólgnir í
því, að þjóðin í heild sinni á ekki nógu
beinan þátt í löggjafarsmíði landsins.
Við höfum það sem kallað er þingræði,
en ekki óhindrað lýðræði. Þetta er sitt
hvað. Þingræðinu fylgir fulltrúavald,
þ. e. vald fulltrúa til að gera eins og
þeim sýnist, án þess að spyrja þjóðina að
því, og eins þó hún hafi kosið þá. Þeir
geta óáreittir samið lögin eins og þeir
vilja vera láta. En lýðræðisvald, í fylsta
skilningi, er það, er þjóðin öll, kjósend-
urnir sjálfir, greiða atkvæði um hvert
einasta löggjafaratriði. Þetta er kallað
bein löggjöf. 1 stjórnmálum á þjóðin
ekki nógu beinan þátt eins og nú til
háttar. En fulltrúarnir hafa brugðist.
Fulltrúavald er ávalt með því marki
brent. Þessvegna hefir hver sönn þjóð-
leg umbót, sem hafin hefir verið í heim-
inum, verið í því fólgin, að ná valdinu
úr höndum einstakra manna, eða stétta,
og koma því í hendur fjöldans, almenn-
ings.
í þessu fælist sú ein breyting, að frelsi
almennings væri í þjóðlegum skilningi
betur með því þjónað, en nú er gert.
Lög, hvort sem væru á fylkisþingum,
eða sambandsþingi, yrðu samþykt af
þjóðinni allri, en ekki aðeins af þing-
mönnum. Það er eini munurinn sem af
breytingu þessari leiðir. En með þvi
væri ögn hrest upp á lýðræðið í heimin-
um, sem nú er svo básúnað, hvort sem
er. Að sjá það í fullkomnari mynd, ætti
ekki að valda neinum ógleði.
Vér sjáum enga frjálsari leið og sjálf-
sagðari til umbóta heldur en þessa á
stjórnarháttum í hvaða lýðræðislandi
sem er. Hún setur frelsið öllu ofar. Og
annaðhvort er að trúa á það, eða bann-
færa það og vara við þvi, sem fjandinn
sjálfur væri.
Það hefir verið erfitt þeim er þetta rit-
ar, að skilja, hvernig á því hefir staðið
að enginn umbótastjórnmálaflokkur
þessa lands virðist leggja neitt upp úr
þessu atriði í stefnuskrám sínum, að
efla eða útbreiða þjóðmálalegt frelsi
með beinni löggjöf. Alt sem Social
Credit, C. C. F. flokkurinn, teknókratar
(iðnríkisskipuleggjarar) hafa beðið um,
er að láta sér eftir völdin. Enga þessa
flokka virðist hafa dreymt um, að þar
væri verið að biðja um fullmikið, með
önnur eins dæmi þó fyrir augum og það
sem gerst hefir á Þýzkalandi og ítalíu
og víðar. Alt sem þessir menn báðu um,
var völd. Valdið getur auðvitað bless-
ast í höndum góðra manna upp að vissu
takmarki. Þeim er það hefir verið veitt,
hafa ekki allir eins farið með það. Lýð-
ræðisstjórnendur, og þar með er auð-
vitað pólitíski uxinn hans Jónasar tal-
inn, þessi með tveimur hausunum, hafa
þrátt fyrir alt, reynst einræðisstjórnend-
um betri. En hví að tefla á hættu með
það og freista manna með valdinu yfir
eignum þjóðarinnar, lifnaðarháttum og
lifi hennar? Það eru nokkrir 30 silfur-
peningar þar í boði. Þó um ögn minna
væri að ræða, væri ekki mótvon að
gamla sagan endurtæki sig að minsta
kosti alt fram að hengingunni.
Það sem að fyrst og fremst verður á
móti þessari hugmynd um beina löggjöf
haft, er það, að almenningur sé ekki,
þeim vanda vaxinn, að greiða atkvæði
um viss mál — sé með öðrum orðum of
heimskur til þess og ósjálfstæður. Auk
þess sé þetta tafsamt, að almenningur
greiði atkvæði um hvert löggjafarmál.
í Sviss, þar sem bein löggjöf er rikjandi
að nokkru, eða áhrærir að minsta kosti
allar stærri fjárveitingar, þarf ekki
nema einn eða tvo daga til að afgreiða
hvert mál með atkvæðagreiðslu. At-
kvæða-seðlarnir eru sendir í pósti og eru
um hæl sendir til baka.
En hvað vit almennigs snertir, ber sá
er þetta ritar, engan kvíðboga fyrir því,
að útkoman af atkvæðagreiðslu hans
verði neitt verri eða óviturlegri en sú, er
leiðir nú af stjórnsemi hinna vitru! Hver
eru hin viturlegu dæmi af stjórnarfari
ýmsra lýðræðislanda- s. 1. 5 til 10 ár, svo
ekki sé lengra farið aftur í tímann?
Kaffi mokað á eld í Brazilíu; hveiti 25c
í Canada mælirinn, fyrir það sem selst
af þvi en helmingur eða meira óseljan-
legur; svínum drekt í Missisippi-ánni;
ávöxtum kastað út á sorphaug í Van-
couver; bómullarakrar plægðir með upp-
skerunni í Texas; atvinnuleysi um allan
heim! Alt leiðir þetta af valdi fárra,
þeirra, sem finst jörðin fyrir þá eina
sköpuð og þeir eigi einir rjóman ofan
á mjólkurtrogum þjóðanna; þeirra, sem
fulltrúa þjóðanna freista og afvegaleiða,
og sem — eftir sögn Dorothy Thompson
— hindra nú samt framgang stríðsins,
með því að liggja á auði sínum, eða auði
landsins, sem þeir einir eiga, en þjóðin
og stjórnin á ekkert í og hefir því ekkert
til að reka stríðið með! Þeir sem lesið
geta stjórnspeki og vit út úr þessu ráðs-
lagi eru ekki kjósendur yfirleitt, hvorki
þessa lands né annara; hversu fávísa
sem einræðisseggir allir, í hvaða landi
sem eru, segja þá, eru þeir ekki svo
blindir, að sjá ekki hvernig á öðru eins
og þessu stendur.
Það má segja, að það sé allur tími til
stefnu eftir stríðið, að ræða ítarlega um
þessar breytingar á stjónarháttum, sem
gert er ráð fyrir í Bretlandi, Bandaríkj-
unum og Canada. En þar sem að rréfnd
er farin af stað í þessu landi til að at-
huga málið, virðist ekkert að því, að
þeir sem eitthvað vildu til þeirra leggja,
gerðu það nú þegar.
Út í breytingarnar, sem bein löggjöf
hefir í för með sér, er hér óþarft að fara
frekar en í skyn hefir verið gefið. Enda
væri ekki hægt um það að segja með
neinni vissu, hver vilji almennings væri
í einu eða öðru máli, fyr en á daginn
kæmi. Því er alls ekki hér haldið fram,
að með þessu skapaðist fullkomið fyrir-
komulag, nokkurs konar Paradís á jörðu.
En hitt er óhætt að segja, að skipulag,
sem sniðið væri þannig eftir almennings-
viljanum, yrði að minsta kosti í meira
samræmi við hann, en nú á sér stað.
Menn gætu þá fyllilega sagt, að hver
þjóð hefði það skipulag, eða þá stjórn,
sem hún á skilið. Þetta nær og til
mannréttindanna mjög ákveðið, því i
sjálfu sér hefir hver einstaklingur rétt
til að eiga á beinan hátt þátt í stjórn-
eða þjóðmálunum. Honum lærðist og
skjótara, af þeirri beinu þátttöku, hver
ábyrgð á honum hvildi, sem samborgara
þjóðfélagsins, en með því, að kasta á-
hyggjum sínum eilíflega upp á aðra.
Þegar svo er komið, verður maðurinn
brátt ósjálfstæður og ósjálfbjarga, jafn-
vel þó hann sé fæddur með mikilli sjálf-
stæðiskend. Stjórnmálin, eins og þau
nú eru, geta því ekki kallast gott upp-
eldislyf. Þau skerða manndóminn í
stað þess að efla hann, eins.og þó ætti
að vera markmið þeirra.
Það sem auðsætt er að vinst með fyr-
irkomulagi beinnar löggjafar og hinu
aukna frelsi, er henni fylgir, yrði meira
jafnrétti í öllum skilningi og bræðralag.
Auðsafn einstaklingsins mundi ekki
verða hugsjónastefnan til lengdar. Sú
trú á dollarinn og virðingin, sem borin
er fyrir þeim, sem yfir fé komast með
öðru móti en þvi, að hafa verið skaparar
þjóðarauðsins í verulegum skilningi,
mundi dvína. Menn mundu hætta að
bera lotningu fyrir þeirri menningu sem
slikt lík flytti í lestinni. Þeir mundu
trúa á hugsjónir, er sameiginlega lyftu
mannkyninu á hin æðri svið listar og
fegurðar, sem nú eru aðeins eygð, en
sem ekki fæst rlotið vegna ranghverfra
skoðana í uppeldis trúar og þjóðmálum.
Annað getur ekki til mála komið í
þessu umbótastarfi, sem gera á, eftir
stríðið, en að bæta það fyrirkomulagið,
sem bezt hefir reynst, sem mesta ávexti
hefir úr býtum borið og ágætasta fyrir
almenning, lýðræðisskipulagið. Það er
grundvöllurinn enn til að byggja á, en
auðvitað ekki nema grundvöllur, sem
eins lengi verður bygt ofan á og um
nokkra framfara-von er að ráeða hjá
mannkyninu. Það sem í bráðina, eða á
næstu mannsöldrum verður þar bygt,
verður ekki heldur hið síðasta. Breyt-
ingar tímanna og þær kröfur, sem af
þeim leiða, verða ávalt að takast til
greina, enda eru þær framþróunin sjálf,
lífið í sinni sönnu mynd á leið til full-
komnunar. Þeir sem að halda, að stjórn-
skipulag þurfi engra breytinga við, eru
í beinni mótsögn við þjóðlega þróun,
hversu oft og alvarlega sem þeim kann
að hafa dottið í hug að þeir væru sjálfir
upphaf og endir allra framfara í þjóð-
félaginu.
Breytingarnar sem nú þegar þarf að
gera, eru margvíslegar. Umbæturnar
eru að sama skapi í fjöl-mörgu fólgnar.
Stjórnarumráð peninga, geta mikið bætt
og breytt, ef trygging væri nokkur fyrir
að það vald væri rétt notað; fyr ekki.
Afnám rentu á peningum gæti einnig
haft sín áhrif til bóta. Og hver veit
hvað margt má telja upp, sem endurbót
væri að? En lofum alfrjálsri þjóð í al-
frjálsu landi, þjóð, sem beina löggjöf
hefir aðhylst, að ráða fram úr þvi, eftir
því sem reynslan kennir, þjóð, þar sem
allir ráða, í stað eins, eða fárra.
Hámark ódæðis þess, sem af einræði
getur leitt, er auðvitað yfirstandandi
stríð. Maðurinn, sem því veldur, á fyrir
meiri syndir að svara en nokkur annar
menskur maður, fyr eða síðar. Mann-
drápin í þýzk-rússneska stríðinu hrópa
þar hærra um, en alt annað, sem sögur
fara af. Ef þjóðmálastefna, eins og lýð-
ræði í sinni fullkomnustu og fegurstu
mynd, hefði verið lög í Þýzkalandi síð-
ari árin, í stað einræðis, er engin hætta
á, að til nefndrar óhæfu hefði komið. Þó
ekki væri nema fyrir þetta eitt, nægði
það sem meðmæli með beinni löggjöf
hjá öllum þjóðum heims.
Það er óþarft að benda á fleiri dæmi,
er leiða mætti getur af um að almenn-
ingur myndi fara eins viturlega að
minsta kosti með vald sitt, og nokkur
einráð stjórn. Það þarf naumast heldur
að taka fram, að margar lýðræðisþjóðir
hafa á margan hátt verið hindraðar í
framsókn sinni á þroska brautinni vegna
vissra þjóða, sem haldið hafa sig að
einræði og enginn hefir getað trúað eða
treyst. Hefir nú sannast, að slíkt van-
traust er á góðum rökum bygt.
Litið á beina löggjöf í þessum víða
skilningi, er hún ef til vill það ráðið, sem
bezt dugar til að sporna við stríðum.
Þær þjóðir sem lýðræði eiga við að búa,
hafa um tugi ára alls ekki háð nein
sóknar-stríð. Það sem fyrir liggur er því
að uppræta einræðið. Því minna sem til
er af því í heiminum því öruggari er
friðurinn. Og því minna, sem þess gætir
í stjórn hvers lands, því betra er það.
NAZISTA
RÆNINGJARNIR
Þýtt úr The Nation
Ránsaðferðum Nazistanna er
vel lýst með almennu frönsku
orðtaki um hina “hagsmuna-
legu samvinnu” við Þjóðverja:
“Fáðu mér úrið þitt og eg skal
segja þér hvað klukkan er.”
Þýzkaland hefir stolið úrinu og
segir nú fimtán sigruðum þjóð-
um hvað klukkan er. Að það
hefir ekki verið neitt hálfverk
á ránskap Nazistanna, sézt bezt
á því, að það, sem þeir eru nú
þegar búnir að taka, nemur 36
biljónum dollara, eða eins
miklu og allur herútbúnaður-
inn kostaði Þýzkaland þangað
til að stríðið hófst. Á máli
fjármálablaðana hefir hernað-
arfyrirtæki Hitlers, eftir fyrsta
árið, sýnt ágóða, sem endur-
borgar allan höfuðstólinn frá
byrjun.
Það er spaugilegt nú orðið,
að minnast hinna þýzku krókó-
díla-tára út af Versala samn-
ingunum. Þýzkaland borgaði
hér um bil 10 biljónir marka á
sjö árum frá 1924 til 1931, en
tók til láns í öðrum löndum á
þeim sömu árum 25 biljónir
marka, og mest af því hefir
aldrei verið borgað. Með öðr-
um orðum: útlendir lánar-
drotnar, flestir Ameríkumenn,
borguðu stríðsskuldirnar, sem
Þjóðverjar kvörtuðu svo sáran
undan. Nú geta sigraðar þjóð-
ir ekki lengur velt af sér byrð-
inni yfir á útlenda lánardrotna.
Nazistarnir bíða ekki þangað
til striðinu er lokið með inn-
heimturnar, þeir taka alt jafn-
óðum og þeir ná í það, þar á
meðal gull-innstæður höfuð-
bankanna, verksmiðjurnar með
öllu, sem í þeim er, og alt, sem
unt er að flytja til föðurlands-
ins. Á fáeinum dögum fluttu
þeir burt frá Lyons á Frakk-
landi 140 járnbrautarlestahlöss
af silki, vélum og öðrum ráns-
feng. Á sjö árum, 1924-1931,
meðan Dawes og Young samn-
ingar voru í gildi, brogaði
Þýzkaland Frakklandi minna
en fjórar biljónir marka, sem
er sama og það, sem þeir inn-
heimta þar nú á sex mánuðum,
fyrir að hafa her sinn þar.
G. A.
KVEÐJA
Samsæti var haldið eftir
messu á sunnudagskveldið í
fundarsal Fyrstu lút. kirkju. —
Tilefnið var að kveðja séra
Rúnólf Marteinsson og Ingunni
konu hans. Séra Valdimar
mintist þeirra í stólræðu sinni
og bað fyrir þeim og hann
stjórnaði kveðju samsætinu. —
— Formaður sóknarnefndar,
Guðm. Jónasson afhenti séra
Rúnólfi áhald til að hafa á
skrifborði: hellublað úr skygð-
um Manitoba marmara og gull-
j plata greypt í með áletran og
ivísundar líkan, sem er merki
:Manitoba fylkis. Þar með fylgdi
gullpenni. Hann las sömuleið-
is upp ávarp til heiðursgestsins
og þakkaði honum með mörg-
I um fögrum orðum fyrir starf-
I semi hans í þágu safnaðarins, í
j meir en mannsaldur. Mrs. B.
|B. Jónsson talaði til Ingunnar,
þakkaði af hálfu kvenfélagsins
fyrir samveruna og samstarfið
og sagði sig öfunda hana af
einu, það væri sama hvort
' henni bæri blítt til handa eða
strítt, þá léti frúin það ekki á
i sér sjá, hvorki með fasi né
rómi. Slíks jafnaðar geðs
mættu fleiri óska sér. Jafn-
framt bað hún heiðursgestun-
um allra hpilla og afhenti frú
Ingunni fagrar rósir. Mrs.
Marteinsson svaraði með við-
eigandi orðum.
Af hálfu Þjóðræknisfélagsins
talaði formaður þess, Dr. Rich-
ard Beck, langt og snjalt, bað
heiðursgestunum virkta, spáði
vel fyrir starfi séra Rúnólfs, af
viðkynningu sinni við Islend-
inga í Vancouver. Séra Rún-
ólfur þakkaði gjöf og góðar
kveðjur og sagði frá ýmsum
atriðum æfi sinnar i sambandi
við safnaðarstarfið.
Um 300 manns sóttu þessa
samkomu sem stóð lengi fram
eftir kveldinu, því að flestir
þurftu að kveðja með kossi og
handabandi þessi vinsælu hjón.
K. S.
ALDAR FJÓRÐUNGS
AFMÆLI
Jóns Sigurðssonar félagið
varð 25 ára á þessu ári. Það
var stofnað 1916. Afmælisins
hefir félagið minst með útgáfu
ritlings, sem að vísu er ekki
stór, en greinilegt ágrip af
sögu félagsins flytur, viðgangi
og starfi, á ensku og íslenzku.
Eru höfundar Mrs. L. A.
Sigurðsson og Mrs. Guðrún
Finnsdóttir Johnson. Skrifar
hin fyrnefnda söguna á ensku.
Myndir eru nokkrar í ritinu og
eru þær þessar: af konungi og
drotningu Bretlands er þau
voru hér á ferð 1939 og fylgd-
armönnum þeirra úr riddara-
liði lögreglu Canada; af Jóni
Sigurðssyni; af stofnendum fé-
lagsins; af fyrsta forseta þess
Mrs. J. B. Skaptason; af fé-
lagskonum 1941. Þetta fá-
menna félag hefir leyst undra-
vert starf af hendi og.á fagra
sögu sér að baki. Heims-
kringla þakkar því fyrir að
hafa sent sér þetta eigulega
rit og árnar félaginu heilla.
LOKASVAR TIL P. B.
Aðeins fáein orð, þvi nú er
engu að svara, sem tæpast er
við að búast, þar sem P. B. lýs-
ir því yfir, að það, sem hann
langi mest til að segja, varði
við lög. Naumast er það.
Það er slæmt að maðurinn
skyldi ekki hugsa út í það áður
en hann byrjaði deiluna, að
hann gæti ekki ráðið við grein-
ina: “Fólkið ræður”, nema með
því móti að brúka svo ljótan
munnsöfnuð, að slíkt gæti
komið honum í "steininn". Mér
finst að þetta séu dálítil með-
mæli með greinarskömminni.
Annars hafa allar greinarnar,
sem P. B. hefir skrifað í þessari
deilu, verið svo loðnar, að þær
hafa fremur mint á andlit á
gömlum Gyðinga prestum, sem
ekki hafa klipt hár sitt eða
skegg í hálfa öld, heldur en
röksemdafærslu í ákveðnu mál*
efni.
Greinar P. B. hafa orðið
frægar fyrir þetta þrent: að
vera loðmæltar, hárprúðar og
síðskeggjaðar.
Ekki svo meira um þetta mál
frá minni hendi.
Jónas Pálsson
FJÆR OG NÆR
Takið eftir
Mikið úrval af allskonar bók-
bands efni ný komið. Sendið
bækur yðar í band og viðgerð-
ir til Davíðs Björnssonar að
702 Sargent Ave., Winnipeg. —
Vandað verk og ódýrt. Fljót af-
greiðsla.
* # *
Minningarrit
Þeir, sem eignast vilja 50
ára minningarrit Sambands-
safnaðar, geta eignast það með
því að senda 50^ til Davíðs
Björnssonar, 702 Sargent Ave.
Ritið er mjög eigulegt, með
myndum og ágripi af sögu
kirkjunnar á íslenzku og ensku.
* * *
Messur við Lundar
Sunnudaginn 21. sept.: Otto,
kl. 11 f. h. Lundar, kl. 2.30 e.h.
MaryHill, kl. 8 e. h.
B. A. Bjarnason
ossðososesseoessoðsooscoo:
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
oðsðoðeesoeeeeeoocððosoose
/