Heimskringla - 15.10.1941, Page 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. OKT. 1941
HINN MESTI FRÆGÐAR-
LJÓMI DANA, ÍSLENZK-
UR ARFUR
Eftir Pétur Sigurðsson (próf.)
TTndarleg kaldhæðni örlag-
anna. Um langt skeið varð
Island að lúta danskri einokun
og kúgun. Var þá íslenzk fá-
tækt og smæð oft fyrirlitin af
danskri menningu og hædd af
skilningssljófum og fáfróðum
þegnum þess lands. En efni-
viðinn í dýrlegasta sigursveig
sinn varð Danmörk að sækja
í íslenzka ættgöfgi og íslenzka
kotbýlamenningu.
Sinn mesta frægðarljóma
hinna síðari alda, eða jafnvel
alla tíð, áttu Danir að þakka
einum manni, er vakti undrun
og aðdáun alls heimsins með
frábærri list sinni. Þetta eru
þó ekki aðeins mín orð. Skáld
og rithöfundar Dana segja það
sjálfir.
H. C. Andersen segir:
“Sprengikúlur Breta hafa
lagt í rúst turna Kaupmanna-
hafnar, og flota okkar hefir
Bretinn einnig tekið af okkur,
en í okkar réttlátu reiði og
beiskju skulum við minnast
þess, að það var Englendingur,
sem í raun og veru bjargaði
ástmög þjóðarinnar og hennar
mestu sæmd, þér, Bertel Thor-
valdsen. Það var Englending-
ur, sem samkvæmt ráðstöfun
Guðs bygði upp meira fyrir
okkur heldur en þótt allir turn-
ar Kaupmannahafnar hefðu
verið endurreistir, og gaf nafni
þjóðarinnar slíka vængi, er
fluttu frægð hennar viðar um
heim en öll skip landsins með
fánum sínum og einkennum
hefðu getað básúnað hana.”
Hvorki her né floti, né hallir
og háreistir turnar höfuðstaðar
ins í endurskini fornrar frægð-
ar gat jafnast á vð hið mesta
hrósunarefni þjóðarinnar —
listamanninn Bertel Thorvald-
sen, segir hið víðfræga skáld
Dana, H. C. Andersen. Ekkert
hafði hafið Danmörku eins hátt
í augum allra þjóða heimsiná
og frægð þessa ágæta lista-
manns. Sá frægðarljómi tók
öllu því fram, er aukið gat á
upphefð þjóðarinnar.
Englendingurinn, sem H. C.
Andersen talar um að unnið
hafi dönsku þjóðinni slíkt ó-
metanlegt gagn, hét Thomas
Hope. Einmitt þegar Thor-
valdsen stóð andspænis óyfir-
stígarilegum fjárhagsörðugleik-
um suður á Italíu, gerði ekki
ráð fyrir að geta selt neitt af
verkum sínum, var reiðubúinn
að taka saman pjönkur sínar
og halda heimleiðis, kyntist
hann þessum ríka Englending,
er kom honum til hjálpar. —
Thomas Hope sá eitt af fræg-
ustu listaverkum Thorvaldsens
— myndastyttuna Jason, og
pantaði hana gerða úr marm-
ara. Hann lét Thorvaldsen fá
svo ríflega fjárfúlgu fyrirfram,
að hann gat haldið vinnu sinni
áfram, en í 25 ár varð Thomas
Hope að biða eftir listaverkinu,
svo ört streymdu nú pantanir
að Thorvaldsen, og þar með
var örugt um framtíð hans.
Frægð hans fór nú um öll
heimsins lönd og í Róm var
hann kallaður hinn fremsti
meðal snillinganna.
Georg Brandes segir um
Thorvaldsen, “að hann hafi
verið föðurlandsins andlega
auðlegð og tign holdi klædd,
hinn skýrasti og augljósasti
vottur um mikilleik dönsku
þjóðarinnar meðal þjóða Norð-
urálfunnar. Hann var, ef svo
má að orði kveða, öll snilli föð-
urlandsins, ágæti og frægðar-
ljómi, saman runnið í einni
persónu.”
“Svo hátt upp hafinn var
hann,” segir Brandes ennfrem-
ur, “að ekki gat nein öfundsýki
komið þar til mála. Allur slíkur
metnaður varð að engu og öll-
um þótti vegsauki að því, að
hafa eitthvert samband við
frægð hans í Róm. í heima-
landinu bræddi hann alla Dani
saman í einhuga föðurlands-
ást. Hann var samtíðarmönn-
um sínum slíkt einingarafl,
sem fyrsta Slésvíkurstríðið
varð siðari kynslóðum.”
Bertel Thorvaldsen var þann-
ig hátindurnin á frægðarljóma
Danmerkur, segja báðir þessir
snjöllu og víðfrægu rithöfund-
ar Dana. Ekkert hafði eins
víðfrægt nafn þjóðarinnar. En
þetta sitt mesta ágæti varð hún
að fá að láni frá íslenzkum
sveitargróðri. Hefði danska
prestsdóttirin — móðir Thor-
valdsens — gifst dönskum
manni, þá hefðj hún sennilega
aldrei fætt dönsku þjóðinni
þann ágætasta son hennar, en
hún giftist fátækum íslenzkum
sveini. Hann var tvimælalaust
listamannsefni og komst nokk-
uð áleiðis á þeirri braut, og
hefði sennilega orðið snillingur,
ef mentunar hefði notið. Tré-
skurð sinn stundaði hann alla
tíð og við sama starfa og faðir-
inn þjálfaði hinn ungi Thor-
valdsen fyrst listamannshönd
sína. Faðirinn hafði ekki feng-
ið tækifæri til þess að stunda
nám við listaskóla, en syninum
eftirlét hann í arf hið frábæra
listfengi. Þetta var fyrst og
fremst föður- en ekki móður-
arfur. Um það verður ekki
deilt. En sonurinn fékk aðra
mentun en faðirinn. Árið 1787
hlaut hann sinn fyrsta verð-
launapening — silfurmedalíu.
Tveim árum síðar hlaut hann
gullpening að verðlaunum og
um leið utanfararstyrk. Upp
frá því steig hann stöðugt
hærra og hærra á frægðar-
brautinni. Þannig vaxtaði hinn
mentaði sonur sinn dýmæta
föðurarf.
Mundu það, danska þjóð, og
vertu eilíflega þakklát, að frá
fátæku og litlu þjóðinni, sem
þú fyrirleist og kúgaðir, fékstu
þann lífsmagnaða frjókvist,
sem gaf þér mestan frægðar-
ljóma og lyfti þér hæst meðal
þjóðanna. Munið það einnig
aldir og óbornir, og gálaus
æska, sem oft ræður ráðum
RUSSAR
Þið frumherjar mannfélagsmála
á menningar veginum hála
— í eldinum standið þið enn
við aldanna elfdustu féndur.
Á öndinni veröldin stendur.
Guð hjálpi ykkur, ágætu, hugprúðu menn!
Eg veit að þið viljið ei biðja,
úr vegi þið kusuð að ryðja
þeim guði, sem kirkjan sér kaus.
í verki þó guðsvegu genguð
og geislabaug þekkingar fenguð,
sem kristninni er samhliða og kreddulaus.
Á rússnesku hetjanna herðum,
sem halda á logandi sverðum
nú hvilir ’inn höfugi kross.
Og þung er þeim Golgata gangan
í grjóturð á föstudag langan
í eldhríð er steypist sem æðandi foss.
En slavneska fórnfýsin stendur,
þó steðji að blóðþyrstir féndur.
Hún horfir með hátignar ró
á borgirnar brendar og auðar
og blóðstokknu hetjurnar dauðar'
— En hugtreginn býr yfir hefndanna fró.
Þó ykkar sé misskilin menning
og mótspyrnu fái’ ykkar kenning
sé alls ekki álitinn hnoss,
mun vörn ykkar uppi um aldir.
Af örlögum sýnast þið valdir
að létta af þjóðunum þjáninga kross.
J. S. frá Kaldbak
BUT BAILROADS SWITCHED TO COAL
Wood ha* lons jince
served its purpose as
an economical, domestic and
commercial Fuel. Modern
heatins methods recognize
Coal as the most efíicient
Fuel. If you are still using
Wood switch NOW to M
& S Coal . . . the ideal Fuel
for every Domestic use.
DEEP
SEAM
FROM THE
BIENFAIT
DISTRICT
tfcrcrh i)C^L the. GREEHTKcuLeTfTUt/tJi
sínum flausturslega, að í kyn-
göfgi, en ekki í háreistum höll-
um, auðlegð og miljóna herjum
er fólgin dýrð og vegsemd þjóð-
anna.
Sennilega hefir hrifning
dönsku þjóðarinnar aldrei
komist á hærra stig við krýn-
ingu konunga hennar, en þegar
hún fagnaði heimkomu Thor-
valdsens frá ítalíu 17. sept.
1838. Kom þá listaverkasafn
hans einnig með sama skipinu.
Það var þoka, er skipið nálgað-
ist land og sá^t það því ekki
fyr en það var komið mjög
nærri landi. Skáldið H. C. And-
ersen lýsir móttökunni þannig:
“Hvílíkt málverk! Alt í einu
braust sólin fram milli skýj-
anna og hið tigna skip birtist
sjónum manna, yfirskygt af
skrauthvelfingu regnbogans. —
Himininn sjálfur hafði bygt
yfir það “sigurboga þessa Alex-
anders”. Nú þruma fallbyss-
urnar, fánar og flögg eru hafin
að hún, sjórinn er iðandi kös
af skrautbúnum skipum og bát-
um. Á fánum þeirra má sjá,
að í einum bátnum eru málar-
ar, öðrum myndhöggvarar,
þriðja skáld og mentamenn, og
þá stúdentar o. s. frv. Þar eru
og skrautklæddar og fagrar
meyjar, en til þeirra hvarfla
menn aðeins augum, því að nú
kemur báturinn frá skipinu,
en í honum situr Thorvaldsen.
Hann er í blárri kápu og höfuð
hans er krýnt síðu og silfur-
hvítu hári. öll strandlengjan
endurómar húrrahrópin og
fagnaðarlætin, er snillingurinn
er boðinn velkominn heim. —
Höttum og klútum er veifað og
menn hrópa og kalla.”
“Fólkið leysir hestana frá
vagninum, sem honum er ætl-
aður og dregur sjálft vagninn
þangað, sem listamanninum
hefir verið búinn staður. Um
kvöldið var veizla. Skáldin
öhlenschlager, Grundtvig, H.
P. Holst, H. C. Andersen, Hei-
berg, Overskou, Hertz og Chr.
Winter vegsama hann í söngv-
um sínum og kvæðum.”
Um mikla menn skapast æf-
inlega furðulegar sagnir. Sagt
er að Thorvaldsen hafi gefið
hefðarmey einni heiti sitt, og
var brúðkaupsdagurinn ákveð-
inn. En Thorvaldsen gleymdi
þessu mikilvæga stefnumóti —
gleymdi að gifta sig. — Undur-
samlegt! Listamaðurinn gleym-
ir því, sem er næstum hið eina,
sem allir muna, hversu endleg-
ir eða skepnulegir sem þeir
kunna að vera. Svo heill og ó-
skiftur var hann vígður hinni
margskiftur maður, ekki hik-
andi og hálfur maður. Hann
var heill og sterkur í starfi sínu
og sigurfrægð hans var að
sama skapi. Aftur á móti, “hinn
tvílyndi maður,” segir postull-
inn, sem “reikull er á öllum
vegum sínum, má eigi ætla að
hann fái nokkuð hjá drottni.”
Slíkur maður þarf ekki að
vænta mikils frá hendi lifsins.
Sigrarnir útheimta einhuga og
heilhuga menn, en ekki tví-
lynda og margskifta menn, alla
í molum. Þetta skyldu ungir
menn festa sér i minni, og þótt
ekki takist þeim að helga sig
svo hugsjónum sínum og mestu
áhugamálum, að þeir gleymi
kærustum sínum og brúðkaup-
inu, þá að hafa það stöðugt
hugfast, að lífsins æðsta list er
það, að vera heill og ósvikinn
við lífsstarf sitt og dagleg
skyldustörf.
Sagt er að ungfrúnni hafi
fundist mikið til um gleymsku
listamannsins. Samt fyrirgaf
hún honum og þau tóku til ann-
an dag, er brúðkaupið skyldi
standa. Nú bað Thorvaldsen
þjón sinn, í öllum lifandi bæn-
um, að minna sig á, þegar tími
væri kominn til að búast og
leggja af stað. Þetta gerði
þjónninn, og Thorvaldsen bjó
sig til brúðkaupsins, en á leið-
inni út gekk hann um vinnu-
stofu sina og sá þá alt í einu
eitthvað viðvíkjandi listaverki
er hann hafði í smiðum, og gat
ekki stilt sig um að sinna því
strax, svo að hann gleymdi
ekki þessu sérstaka atriði. —
Þarna endaði ferðalagið og
brúðkaupið var þar með úr
sögunni.
Svo var það síðasti þáttur-
inn. Sunnudaginn 24. marz
1844 var hann í veizlu. Sagði
hann þar sögur af dvöl sinni á
ítalíu og var hinn kátasti. Um
kvöldið gekk hann í leikhúsið.
Hann var seztur, en stóð upp
aftur til þess að hleypa manni
fram hjá sér, er þurfti að kom-
ast í sitt sæti. Hann settist
aftur, hneigði höfuðið ofurlítið
og var þar með dáinn.
Undarlegt, hvernig Ijóssins
börn kveðja oft þennan heim.
Það er líkast fögru sólarlagi.
Einn mesti mælsku- og ræðu-
maður heimsins, Whitefield —
hreinhjartað guðsbarn, dó á
hnjánum i bæn til Guðs. Abra-
ham Lincoln gekk rólegur i
leikhúsið, er hann hafði leitt
til lykta sitt mikilvæga og erf-
iða hlutverk í ógurlegum hild-
arleik. Byssukúlan hitti hann
í bakið. Stríðið var búið. Sig-
heilögu list sinni. Þar var ekki urinn unninn — glæsilegur sig-
ur. Jafnvel í menningarleysis-
myrkri Afríku var bjart í kring
um Livingstone, er hann gaf
upp andann. Slíkt verður ekki
sagt um neinn eins og Thomas
Paine, Ingersoll og Nietzsche,
þótt þektir menn væru. Kvöld-
roðans blik lék ekki um himinn
þeirra hinstu stunda. Kvöldið
var þá grámyglulegt, hráslaga-
legt og kalt.
Fegurst er geislaskin sólar-
innar, er hún hnígur í hafsins
mikla faðm. Svo er og um
heimsins göfugustu sálir. Það
er bjart í kringum burtför
þeirra, hvort heldur byssukúl-
an vegur að baki þeirra, stál-
gaddar nísta hendur þeirra á
krossins tré, eða þeir hníga í
sætum sínum til hinsta blund-
ar, líkt og barn i móðurfaðm.
Með lífi sínu hafa þeir auðgað
heiminn, gert hann bjartari,
verið salt jarðarinnar, verka-
menn fegurðar og sannleika,
og jafnvel í dauðanum hafa
þeir verið hverju jarðarbarni
hin Ijómandi fyrirmynd.
—Vísir.
AÐ LOKNUM LESTRI
Eg var að lesa islenzku blöð-
in núna um helgina. Þar var
margt gott og blessað. En ekk-
ert fanst mér þar lýsa eins á-
takanlega þekkingar-sparnað-
ar-styrleika landans, sem frá-
sögn sú í Hgimskringlu, er
skýrir frá því, að samþykt hafi
verið sú uppástunga, að kenna
börnum eitt erfiðasta lifandi
tungumál jarðarinnar af einu
sáralitlu barnablaði í pínulitlu
tveggja blaða broti!
Hugsjónin er skopleg frá
lærdómslegu sjónarmiði, en
eftirtektaverð frá sparnaðar
hliðinni.
Við þennan lestur rifjaðist
upp fyrir mér, að hafa heyrt
einhverntíma einhverstaðar
nauðalíka hugmynd um spar-
semi, og mundi eg ekki betur
en eg hefði úrklippu af henni í
fórum mínum. Eg hangi ætíð í
bókstafnum þegar þess er kost-
ur, svo eg sagði við sjálfan mig:
“Leitaðu og þá munt þú finna.”
Eg leitaði og fann. Og hér fer
á eftir meginatriði þeirrar til-
lögu. Það er ritstjórinn sem
segir frá:
Kunningi minn, Barón Save-
castle, leit snöggvast inn til
min í dag.
Enginn, sem eg þekki, veit
fyrir víst á hverju baróninn
nærist andlega, eða hvar hann
telur sig þar til húsa. Og um
upplýsingar því viðvíkjandi
kærir hann sig ekki að ræða,
og forðast eins og heitan eld-
inn allar spurningar, er að
þeim lúta.
Er baróninn hafði tekið af
sér hattinn og dregið af sér
hanskana sagði hann:
“Hér er grein, sem mér fanst
þú mættir til að sjá,” og um
leið rétti hann mér úrklippu úr
dagblaði, er hljóðaði svo:
“Fréttaritari stórblaðsins
“The Berlin Ulustrieste Nach-
lausgabe” hefir komist að
þeirri niðurstöðu, að hver með-
almaður noti að jafnaði 4,500,-
000 orð á ári.”
Meðan eg las miðan hvesti
baróninn á mig hin hvössu
augu sín, sem glömpuðu sker-
andi gegnum gleraugun.
“Finst þér þetta ekki þýðing-
armikið og íhugunarvert?”
spurði hann.
“Eg ímynda mér það,” svar-
aði eg hálf hikandi.
“Þú ímyndar þér það,” tók
hann upp, eftir mér, leggjandi
talsverða áherzlu á orðin. “Þú
hlýtur að sjá það sjálfur, að
fjögur og hálf miljón orð á ári
er óskapleg framleiðsla hjá ein-
um manni.”
“Eg ímynda mér það,” sagði
eg aftur, því mér gat ekkert
annað dottið í hug þá í svipinn.
Baróninn klappaði sannfær-
ingarlega á handlegg mér og
sagði í alvarlegum róm:
“Það þýðingarmesta-í þessu
efni hefir alveg gengið fram
hjá þér, sem sé það, að ef ó-
breyttur Þjóðverji talar 4,500,-
000 orð á ári, þá talar óbreyttur
Canada-maður í það minsta
tvisvar sinnum jafn mörg —
þvi almennur Þjóðverji talar
ekki mikið nú á dögum, hann
þegir* og hlustar.”
Baróninn varð ákafari og á-
kafari eftir því sem hann tal-
aði meira og lengur. Og er
hann var búinn að sannfæra
sjálfan sig um, að óbreyttur
Canada-maður talaði að minsta
kosti 9,000,000 orð á ári, þá
komst hann von bráðar að
þeirri niðurstöðu, áð óbreyttur
Canada-kvenmaður talaði í það
allra minsta 18,000,000 orð á
sama tíma.
“Allir ættu að vita, að kven-
menn tala áreynslulaust tvisv-
ar sinnum meira en karlmenn,”
staðhæfði hann. “Þú þarft
ekki annað en hlusta á þær
tala saman í síman til að sann-
færast um það. Fimtán til
tuttugu mínútna samtöl hjá
þeim er engin tími.
Eg hafði enga löngun til að
þræta við hann. Að þræta við
Baróninn gerir enginn, ef hann
þekkir hann, nema sá, sem er
sama hvernig tímanum er eytt
til óþarfa.
“Sumt fólk,” hélt baróninn
áfram, “heldur að orðaforði
veraldarinnar sé ótakmarkað-
ur, en það er stórkostlegur
misskilningur. Ekkert undir
sólinni er ótakmarkað. Ein-
hvern daginn þrýtur orðaforði
okkar, og hvað skeður þá?”
Eg kannaðist við, að geta
ekki svarað spurningunni, og
spurði hann hvað hann vildi
að eg gerði í þessu vandamáli.
“Eg vil, að þú gangist fyrir
málæðissparnaðarfélagsstofn-
un,” sagði hann og var mikið
niðri fyrir. “Eg vil að þú fáir
fólk til að lofa því, að fara vel
með orð sín, svo eftirkomendur
okkar verði ekki orðlausir.”
Málrómur barónsins varð
mjög lotningarfullur er hann
mintist á eftirkomendurna.
“Það sem þú ferð fram á, er
minna málæði alstaðar?”
spurði eg.
“Stendur heima,” sagði hann
og néri saman höndunum.
Eg fullvissaði hann um að eg
skyldi láta þetta berast. Hann
hneigði sig og gekk á burt eins
og sá, sem unnið hefir fádæma
þrekvirki.
Sveinn Oddsson
ítölsk móðir fór til framandi
lands með son sinn ungan. —
Drengurinn skildi ekki nokk-
urt orð af þvi, sem hann heyrði
talað. Og ekki heldur neitt af
því, sem mamma hans sagði
við þetta ókunnuga fólk. Hon-
um leiddist þetta, sem von var.
Svo bar það til einn daginn, að
geltandi hundur þaut fram hjá
þeim mæðginunum. Þá varð
drengurinn harla glaður og
sagði við móður sína: Mamma,
mamma! — Hundurinn talar
ítölsku!
• • •
— Farir þú inn í þessa and-
styggilegu knæpu, Jörundur,
þá fagnar andskotinn og fer
með þér.
— Hann um það! En ekki
borga eg það sem hann drekk-
ur!
• • •
— Hefirðu nú aftur skrifað
langa skáldsögu?
— Já, mjög langa. v Eg er
enga stund að þessu, síðan eg
lærði á ritvélina!