Heimskringla - 15.10.1941, Page 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. OKT. 1941
®cimskritt0la
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendlst:
THE V7KING PRESS LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Uitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla’’ ls published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 15. OKT. 1941
■»
NÝTT MANNFÉLAG
Eftir sr. Philip M. Pétursson
(1 þessu blaði hafa birst nokkrar
greinar um lýðræði og þjóðskipulags-
breytingar, sem svo mikið er nú talað
um, með það í huga að sporna við at-
vinnuleysi að stríðinu loknu. Ekkert
mál er tímabærara en þetta. Hver veit
hverju svara skyldi um hvað biði, ef t. d.
allir hermennirnir kæmu óvænt til baka
á morgun? En einhvern tíma linnir
stríðinu. Spurningunni um það hvað
gera skal verður þá að svara. Vér mint-
umst þess að séra Philip M. Pétursson
flutti snemma á þessu ári ræðu, sem
ágætlega á heima í umræðunum um
þetta vandamál; fórum vér því á fund
prestsins og báðum hann um ræðuna.
Birtist hún hér og eigum vér von á, að
lesendur, sem áminst mál láta sig nokkru
skifta, verði höfundinum þakklátir fyrir
að gefa fleirum en þeim sem kost áttu á
að hlýða á ræðuna, að kynnast henni.
Ritstj. Hkr.)
Texti: “Og hann sagði við þá:
"Hvíldardagurinn varð til mannsins
vegna, og eigi maðurinn vegna hvíld-
ardagsins; svo að mannssonurinn er
jafnvel herra hvíldardagsins.”
1 þessum orðum er fólginn sannleikur
sem verður ætíð skýrari og skýrari fyrir
oss, er vér íhugum þau, og öll þau mörgu
sambönd sem vér mættum nota þau í.
Þannig mættum vér segja, að allar
mannfélagsstofnanir hafa orðið til,
mannsins vegna, og eigi maðurinn vegna
þeirra. Og hver sú tilraun, sem gerð er
til að fórna mönnum, eða til að gera
menn að fórnardýrum einhverrar stofn-
unar eða stefnu, eða einhverrar skoðun-
ar eða kenningar, er í aJgerri mótsögn
við þann sannleika.
Það var lengi skoðun manna, og er enn,
að þeir hlutir væru til, sem heimtuðu alt
af mönnum, sem að mennirnir ættu að
leggja alt í sölurnar fyrir. En það er
skoðun min, og eg finn stuðning í orðum
textans, að æðri en alt annað, og mikil-
vægara, er maðurinn sjálfur!
Ef að mannkynið hyrfi úr heiminum,
hvar væru þá þeir hlutir, sem að menn-
irnir áttu að fórna sér fyrir og varð-
veita? Hvar yrðu allar þær stofnanir,
þeir helgisiðir, þau form, þær kenningar,
þær þjóðir, senj menn eiga að fórna sér
fyrir, ef að mannkynið hyrfi? En, ef að
mennirnir lifa, og þeir eru skoðaðir sem
hin æðstu verðmæti heimsins, þá, þó að
einhver stefna eða stofnun eða kenning,
hverfi úr heiminum, þá er ætíð eftir von
um endurreisn, ef að það, sem horfið er,
er þess virði að endurreisa það.
En svo að eg reyni ekki að ná út yfir
of stórt svæði í þessu máli, sem er bæði
víðtækt og yfirgripsmikið, vil eg halda
mér aðeins að kirkju og trúmálum, sem
í sjálfu sér eru meir en nóg efni til að
ræða um.
í þessu sambandi, vitum vér öll, að á
fyrri dögum voru hinar viðteknu trúar-
stofnanir skoðaðar sem heilagur hlutur,
sem menn áttu að sníða sig eftir, sig og
hugsanir sínar. Kirkjan var aðal efnið,
og velferð hennar, en hagur mannanna
var minniháttar hlutur, eða aðeins auka
atriði. Mennirnir áttu að beygja sig
undir lög og siði kirkjunnar og kirkju-
valdsins. Og er vér lesum söguna sjáum
vér hvernig mönnum var fórnað til að
halda ýmsu við mótstöðulaust, sem vér
skiljum nú, var í sjálfu sér aðeins auka-
atriði. Og jafnvel enn þann dag í dag,
er margt t. d. í kaþólsku kirkjunni auk
annara, kenningar og siðir, kreddur og
játningar, sem sýnast hafa meiri þýð-
ingu í augum kirkjuvaldanna en fólkið
sjálft. Fólkið verður að laga sig eftir
þeim, í stað þess að það alt lagi sig eftir
þörfum fólksins. Kirkjan og kröfur
hennar, koma fyrst, og þar næst — þarf-
ir mannanna.
Til dæmis, mætti vitna í sögu sem rit-
að var um í einu dagblaðanna fyrir
nokkru, þar sem valdi kirkjunnar var
lýst, og hvernig fólkið beygði sig undir
það á fyrri timum. Saga þessi gerðist á
Þýzkalandi um miðja síðustu öld, og
hægt væri að finna líkar sögur i næstum
því hverju landi, sem er í heiminum. En
þessi saga segir ffá fólki sem var ofsa-
fult í trúarskoðunum sínum og gaf því
meiri gaum að fylgja trúarsiðum og
reglum en að bera umhyggju fyrir þeim,
sem þurftu hjálpar með. Þannig var um
tyllidag einn, er fólkið átti alt að fara út
í kirkjugarð og lesa bænir yfir leiðum
hinna framliðnu. Og allir í bygðinni
fóru þennan dag eins og siður þessi
krafðist. En á einu heimili lá kona
(móðir söguhöfundarins) í miklum kvöl-
um, að fæða barn. Fólkið á heimilinu
skeytti samt ekkert um hana, og hugði
að kröfur kirkjunnar' hefðu meiri þýð-
ingu en að stunda konuna. Það skyldi
hana því eftir — eina — í húsinu, þ. e. a.
s. eina með einu ársgömlu barni, sem
skreið um á gólfinu, grátandi. Og það
var ekki fyr en fólkið var búið að lesa
bænirnar yfir hinum dauðu, að nokkuð
var farið að veita hinum lifandi liðveizlu.
Og þetta var alt vegna vissra kenn-
inga kristinnar kirkju, sem fólkið fylgdi,
og hélt það væri að fylgja kenningum og
fyrirmælum Jesú sjálfs! En hann á
hans dögum, sagði við þá sem ávítuðu
hann og lærisveinana fyrir að tína korn
og éta á hvíldardegi: “Hvíldardagurinn
varð til mannsins vegna, og eigi maður-
inn vegna hvíldardagsins.” Og eins
mætti nú segja um kirkjuna og kirkju-
siðina.
Mennirnir, hagur þeirra og vellíðan,
er og ætti að vera aðal efnið í öllum
siðum og lagafyrirmælum, miðpunktur
þeirra, hvort sem það er í stjórnarmál-
um, þ. e. a. s. í þjóðfélagsmálum eða í
trú- eða andlegum málum, en ekki sið-
irnir eða stofnunin sjálf.
Og þegar þær lagagerðir eða reglur
fara að vinna mönnum meira ógagn en
gagn, að gera lífið þeim erfiðara, þá eru
lögin eða reglurnar eða hvað sem maður
vill kalla þau, komin út yfir takmörk
þess svæðis þar sem þau eiga að ráða.
Farisearnir sögðu: “Sjá, hví gera þeir
á hvildardegi það, sem ekki er leyfilegt?”
1 enskri þýðingu er sagt: “. . . Það sem
ekki er löglegt?” En Jesús hugði að
þarfir manna hefðu meiri þýðingu en
nokkur lög, og kom með dæmi frá fornri
tíð, máli sínu til stuðnings og sönnunar.
Þarfir mannanna hafa meiri þýðingu en
nokkrir siðir eða reglur.
Og nú á vorum dögum er þessi skoðun
að lokum farin að fá viðurkenningu,
jafnvel hjá þeim kirkjudeildum, sem einu
sinni voru hinar fastheldnustu við
kreddur og játningar og trúarsiði, og
eru enn á vissum sviðum og í vissum
efnum. Eg á hér við þjóðkirkju Eng-
lands.
Á síðustu striðsárum, gaf þjóðkirkju
prestur á Englandi út mjög merkilega
bók, sem kölluð var “Trúmál í Evrópu á
stríðsárunum”, og gagnrýndi hann með-
al annars, samband kirkjunnar við veru-
leikann, eins og hann var þá, og fann
mjög mikið til þess, hve kirkjan var í-
haldssöm og á eftir tímanum í næstum
því öllum hlutum. Og hann sagði á ein-
um stað: “Því gerir kirkjan sig ánægða
með að lifa ætíð í liðnum tíma, eða eins
og hann komst að orði, að lifa, ekki að-
eins í deginum í gær, en í deginum þar
næst á undan? Því þarf kirkjan að vera
eftirbátur veraldlegra stefna í umbótar-
málum?” Hann fann mjög til þess, hve
kirkjan var íhaldssöm og afturhaldandi
í þeim málum sem honum fanst vera
mest áríðandi í mannfélagsmálum.
En nú, tuttugu og fimm árum seinna,
sýnist mikil breyting hafa átt sér stað
hjá kirkjunnar mönnum á Englandi. Ef
að þetta var rétt dregin mynd af ensku-
þjóðkirkjunni þá, þá er hún það ekki nú,
að mlnsta kosti ef að maður má dæma
eftir fréttum sem hingað hafa borist um
afstöðu kirkjunnar í mannfélagsmálum
að undanförnu og um afstöðu hennar nú
í málum heimsþjóðanna í heild sinni.
Og ef að þessar fréttir hérma rétt eftir,
þá finst mér þetta vera svo mikilvægt
mál, að sem flestir ættu að vita eitthvað
um það.
Rétt fyrir hin síðustu jól, birtist grein
í dagblöðunum hér, um það, að helztu
kirkjudeildir Englands, þ. e. a. s. mót-
mælenda kirkjufélagið, enska þjóðkirkj-
an og kaþólska kirkjan á Englandi hafi
samþykt yfirlýsingu um grundvallar
atriði sem varanlegur friður í heiminum
gæti bygst á. Og meðal hinna leiðandi
manna, sem gerðu þessa yfirlýsingu voru
erkibiskuparnir af Canterbury og York,
kaþólski erkibiskupinn af Westminster,
og forseti hins sameinaða félags mót-
mælenda á Englandi. Þeir sömdu fimm
aðal grundvallar atriði, sem eru eins og
hér segir:
1. Fjárhags ójöfnuður ætti að vera af-
numinn.
2. Hvert barn, án tillits til þjóðar eða
stéttar þess, ætti að hafa jafnt tæki-
færi til að mentast á því sviði og í
þeim greinum sem það hefir hæfi-
leika fyrir.
3. Alt verður að vera gert til þess að
heimilislífið flosni ekki upp.
4. Sú tilfinning verður að innrætast hjá
mönnum að atvinnulífið sé heilagur
hlutur.
5. Afurðir jarðarinnar eiga að vera skoð-
aðar sem gjöf guðs til mannkynsins í
heild sinni, og ættu að vera notaðar
með þarfir nútíðar og framtíðar kyn-
slóða manna fyrir augum.
Leiðtogar hinna mismunandi kirkju-
deilda á Englandi, auk helztu frétta-
blaðanna þar, eins og blaðið “Times”,
hugðu að brezka stjórnin ætti að hafa
þessi atriði í huga er tilraun vaéri gerð
til að semja nokkurn friðarsamning, eða
stefnuskrá, til að sýna að hverju væri
verið að stefna með því að halda stríð-
inu áfram. Og þannig, af þessu sýnist
það vera, að þar sem hinar trúarlegu
stofnanir hugsuðu einu sinni meira um
það, að halda uppi viðhafnasiðum og
formum, að nú sé farið að fylgja í
hugsun leiðbeiningu Jesú um það, að
hvíldardagurinn hafi verið gerður
mannsins vegna, að velferð mannanna sé
aðal efnið, aðal atriðið, til að stefna að.
Kirkjan, eða hinir mismunandi trúflokk-
ar, eru að lokum farnir að viðurkenna
veruleikann, og koma sér saman um, að
velferð mannanna hafi þýðingu, og að
um hana verði að vera alvarlega hugsað
og unnið nú og í framtíðinni.
Þessi frétt í blaðinu, fanst mér vera
eins og fagur ljósgeisli í gegnum myrkur
heimsins, og vera fyrirboði góðs í fram-
tíðinni. Mér hlýnaði um hjartarætur
við það, að vita, að leiðtogar þessara
trúflokka gætu sameinast á þessum
grundvelli, þó að þeir gætu það ekki á
trúarlegum grundvelli. Og svo hlýnaði
mér enn meir í hjarta, er eg nokkru
seinna las fréttir um almenna þingfundi
ensku þjóðkirkjunnar á Englandi. Því þar
voru enn róttækari samþyktir gerðar,
og enn berorðari ræður fluttar um á-
stand mannfélagsins og heimsins, og
hvað ætti að vera tekið til bragðs til að
stofna réttlátt mannfélag. Sumar þess-
ar samþyktir fóru í raun og veru svo
langt að margir mundu hika við að
flytja hið sama hér, þar sem að lögin
eru orðin eins ströng og þau eru, og það
varðar fangelsisvist að segja sannfær-
ingu sína. En á Englandi töluðu helztu
menn kirkjunnar, erkibiskupar og bisk-
upar, prófastar og kanúkar auk leik-
manna, af æðstu aðalsstéttum landsins.
Þetta þing kom saman snemma á þessu
ári, og var aðal hugmynd þess sú, að
enska þjóðkirkjan ætti að hafa forystu í
því, að stofna það sem kallað var, nýtt
þjóðfélag, að stríðinu loknu, og að byrja
nú, að leggja þann grundvöll sem það
þjóðfélag gæti bygst á.
Ekki segi eg að eg sé samþykkur
hverju einasta atriði sem þingið sam-
þykti. En mér finst þetta vera svo
merkilegur kafli í kirkjusögunni, að eg
vildi benda á hann með nokkrum orðum
við fyrsta tækifæri, í þeirri von, að vér
gætum sjálf fylgst með því, sem gerist,
og verið reiðubúinn, ef tækifæri gefst,
að styrkja hverja þá stefnu sem vér
hyggjum að geti stofnað, eða bygt upp,
það nýja þjóðfélag sem vér vonum öll
eftir og sem heimurinn svo nauðsynlega
þarfnast. Heimurinn stendur ekki í stað.
Alt breytist. Og með því, þjóðfélags-
stofnanir, gömlu pólitízku flokkarnir,
stjórnarfyrirkomulagið og margt annað.
Og því fyr sem sumt af þessu breytist,
og hverfur, því, betur fyrir mennina.
Því þeir hafa of lengi verið fórnardýr
ýmsra stefna, sem sýnast hafa haldið
að þær einar hefðu gildi. *
Á þinginu var margt fundið að kirkj-
unni og framkomu hennar á liðinni tíð.
Og margir voru mjög berorðir í hennar
garð, en enginn gerðist svaramaður
hennar, þó að allir á þinginu væru kirkj-
unnar menn, erkibskupar, og
prestar og leikmenn. Og að
lokum gerðu þeir samþyktir,
mótmælalaust, sem eg vil koma
hér með í lausri þýðingu. Og
var það erkibiskupinn af York
sjálfur, sem að bar fram til-
löguna um málið. Voru helztu
atriði samþyktanna þessi:
“Þegar stríðið er búið, verð-
um vér að stefna að því, að
sameina alla Evrópu, svo að
hún verði eins og eitt þjóðfé-
lag, þar sem að allir þjóðir
vinna í sameiningu.
1 viðskiftum á milli þjóða,
verður aðal hugmyndin að
vera sú að skiftast á um nauð-
synlegar verzlunarvörur, í stað
þess stöðugt að keppast við að
halda innflutningi niðri, til þess
að útflutningur á vörum verði
meiri.
Vér verðum að öðlast aftur
virðingu fyrir jörðinni og af-
urðum hennar, í stað þess, að
skoða hana aðeins sem eitt-
hvað til að græða fé á. Jörðin
getur ekki verið metin til pen-
inga. Hún er uppspretta allra
lífsnauðsynja, og eé þess vegna
heilagur hlutur, sem vér eig-
um að bera einlæga virðingu
fyrir.
Á sviði iðnaðar og viðskifta-
lífsins halda grundvallaratriði
Kristninnar því fram, að öll
framleiðsa eigi að vera til
notkunar handa fjöldanum,
honum til hags. En eins og
nú er ástatt stefnir flest öll
framleiðsla aðeins að því að
einstaklingar græði á henni.
Öll framleiðsla er aðeins
gróðrar fyrirtæki handa ein-
staklingum. En alt sem stefn-
ir aðeins í þessa átt, að nota
vinnukrafta manna til þess að
einstaklingar græði á þvi,
stefnir í ranga átt, sem endar í
atvinnuleysi heima fyrir og
hættulegri samkepni erlendis.
Peninga fyrirkomulaginu verð-
ur að vera þannig hagað að
þjóðfélagið sjálft geti fært sér
í nyt það sem þjóðfélagið fram-
leiðir. Með það fyrir aðal
stefnu, að uppfylla þarfir þjóð-
félagsins í heild sinni, í stað
þess, að fylia vasa einstakra
manna.
Alt þett^ og margt annað
samþykti þetta þing ensku
þjóðkirkjunnar á Englandi í
byrjun þessa árs. Auk þess
var sagt, að vinnukraftar
manna, yrðu að skoðast sem
jafn þýðingar miklir og pen-
ingavald annara manna, að
vinnukraftar og peningavald
verði að skoðast sem jafn þýð-
ingarmikil en ekki að menn
verði að beygja sig undir nokk-
urt peningavald.
Og einn svokallaður riddari,-
Sir Richard Acland, sem situr
einnig í stjórninni, hélt því
fram, og fékk samþykt fyrir
máli sinu, að ekkert eignarvald
á auðæfum jarðarinnar skuli
vera í höndum einstaklings, því
að það veldur hneyksli hjá al-
menningi og orsakar óréttlæti
í mannfélaginu. Þesskonar
vald í höndum einstaklinga er
hneykslunarhella, sem ætti að
útrýmast.
Og þannig mætti lengi halda
áfram. Þetta mál, sem er hið
róttækasta sem kirkjan hefir
nokkurntíma leyft sér að sam-
þykkja, er miklu lengra en eg
hefi tíma hér til að útskýra.
En hið litla sem eg hefi hér nú
vitnað í, sannar það, að leiðtog-
ar kirkjunnar að minsta kosti á
Englandi, eru miklu meira vak-
andi nú, fyrir þjóðfélagsmálun-
um en þeir hafa nokkurntíma
áður verið. Og þar sem þeir
sem skipa æðstu sæti þeirrar
kirkju fara að útlista skoðanir
sínar í þessum málum, þá meg-
um vér eiga von á því, að
margir sem hafa hingað til
haldið sér til baka, fari einnig
að gera það, og þá kemst hreyf-
ing á stað sem getur orðið
þjóðinni, og heiminum, að veru-
legu gagni i framtíðinni.
Og jafnvel þó að ekkert eða
lítið sé gert, þá er það góðs
viti að þessir leiðandi kirkj-
unnar menn bera hag fólksins
fyrir brjósti og eru að leita úr-
lausnar á þeim mörgu vand-
ræðum sem þjóðirnar eru í.
Þeir vilja stefna að því, að
stofna nýtt þjóðfélag, og vita
að það getur ekki verið gert
með neinum yfirborðslegum at-
hugasemdum. Það hefir áður
verið reynt, og ekkert fram-
kvæmst.
En helzt af öllu, finst mér,
að þessir leiðtogar, séu nú að
lokum að viðurkenna sann-
leikann sem felst í orðum Jesú,
sem hann talaði við þá, sem
fundu að honum og lærisvein-
unum, er þeir tíndu hveiti-axið
og átu á hvíldardeginum. Hann
sagði: “Hvíldardagurinn varð
til mannsins vegna, og eigi
maðurinn vegna hvíldardags-
ins.” Og nú á vorum dögum
verðum vér að skilja, að mað-
urinn og vellíðan hans er aðal
markmið alls sem vér gerum
eða hugsum eða segjum. í öllu
viðskiftalífinu og öllum þjóð-
félagsmálum og samböndum,
er maðurinn, einstaklingurinn,
og velferð hans, aðal um-
hyggjuefni vort. En það hefir
of sjaldan verið á liðinni tíð.
Vér verðum nú að breyta um
stefnu og vinna að því, að
stofna nýtt þjóðfélag, sem
byggist á öðrum grundvelli en
þeim, sem nú þekkist, á grund-
velli skilnings og umhyggju-
semi, réttvísinnar og skynsem-
innar. Guð gefi að oss takist
að efla það, sem vér vitum að
er réttast og sannast, öllum
mönnum til góðs og hamingju.
BREZKA ÍHALDIÐ
mun afstýra byltingu
Eftir Herbert Agar
Mikið hefir verið rætt og
ritað um þá byltingu, sem ger-
ast muni í brezku þjóðlífi að
stríðinu loknu; og þær breyt-
ingar sem af henni muni leiða.
En hvað er nú hið sanna í því
máli? #
Satt er það, að víðtækar
breytingar eru í aðsigi. En
áður en eg lýsi þeim breyting-
um, vil eg skipa þeim þar sem
þær sjást í réttu ljósi, með til-
liti til hinnar rótgrónu íhalds-
semi brezku þjóðarinnar. Því
sé þessi íhaldssemi ekki rétt
skilin er hætt við að röng skoð-
un myndist, þegar rætt er um
“byltingu” í brezku þjóðlífi.
Hin íhaldssama athugun sög-
unnar er eitthvert hið mikil-
vægasta eftirdæmi sem Eng-
land hefir gefið heiminum. Af
þeirri orsök hafa brezku eyj-
arnar gerst Aþena nýju sög-
unnar. Þar hafa göfgastar
hugsjónir verið færðar í feg-
urst orð. Hin íhaldssama at-
hugun sögunnar hefir ráðið
mestu um stjórnmála-hugsun
allra ensku-mælandi þjóða;
einkanlega hefir hún ráðið
mestu um stjórnmála-hugsun
Bandaríkjanna. Acton lávarð-
ur, hinn mikli sagnfræðingur
19. aldarinnar, hefir sett þessa
athugun fram í einni setningu:
“Sagan vefur vef sinn í einni
heild.”
1 þessu felst, að engin snögg
hvörf frá liðinni tíð geti komið
til mála. 1 því felst, að vér get-
um gert á morgun aðeins það
sem dagurinn í gær og dagur-
inn í dag hafa gert oss mögu-
legt. 1 þvi felst ekki afturkast,
né heldur kyrstaða eða stjórn-
arfarslegt aðgerðaleysi. í því
felst íhaldssöm framþróun. Það
er mismunurinn á því skapferli,
sem vill umbæta það sem fyrir
hendi er og hins hugsunarhátt-
arins, sem vill varpa því burtu,
og fá í þess stað ímyndaða full-
komnun.
1 vissum skilning er það mun.
urinn á ameríkönsku bylting-
unni — en i henni voru mikil-
vægar breytingar gerðar í fé-
lagslegu, hagfræðilegu og
stjórnarfarslegu lífi þjóðarinn-
ar, án þess að slita bönd henn-