Heimskringla - 12.11.1941, Síða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. NÓV. 1941
(StofnuO 18SS)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKXNG PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurlnn, borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
TJtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 12. NÓV. 1941
ÓSKAR SAMVINNU
Þjóðræknisfélag yngri eða enskumæl-
andi Islendinga hefir farið þess á leit við
Heimskringlu, að fá birtar smágreinar
við og við í blaðinu á ensku. Tilgangur
félagsins með þessum greinum er sá, að
reyna að ná til sem flestra yngri eða
enskumælandi landa, kynna þeim stefnu
sína og vita hvort ekki gætu með þvi
myndast eins góð sambönd milli þeirra
og t. d. eru milli eldri íslendinga. Heims-
kringlu þótti hugmyndin þess verð, að
reyna hana, og lofaði því öllu góðu um
að vera félaginu einhver stoð á þann
hátt sem fram á væri farið, en það var
að veita því tveggja dálka rúm í blað-
inu, þegar það æskti þess og það yrði
að líkindum aðra hvora viku.
Vér búumst nú víð, að ýmsir segi sem
svo: eg hélí ávalt að hugmyndin væri sú
að gefa vikubiöðin okkar út á íslenzku.
Til spurningar sem þessarar, virðist
ekki vera mikil ástæða. Blöðin eru,
eftir sem áður gefin út á íslenzku. Þau
eru 48 dálkar að stærð og að tveimur
eða þremur ^uglýsingadálkum undan-
skildum, eintómt lesmál. Einum eða
tveimur dálkum auk þess af 45, eða svo,
virðist ekki illa varið með því að verða
við tilgangi Þjóðræknisfélagsins unga.
íslenzkir lesendur munu ofurvel geta
sætt sig við það. Þeir munu og sjálfir,
margir eða flestir hafa sama gagn af
þessum enska dálki og þó á íslenzku
væri; það er því ekki, ef sanngjamlega
er álitið, verið að mínka lesmál blaðsins
neitt tilfinnanléga fyrir þeim með þessu.
Að þetta verði að gerast í íslenzku
blöðunum, segir sig sjálft. Þau eru einu
blöðin í þessari álfu, sem á flest íslenzk
heimili koma. Það væri ekki hægt í
nokkru ensku blaði, sem hér er gefið
út, að ná eins til þeirra og i íslenzku
blöðunum.
Lesendur Heimskringlu gerðu vel í að
benda æskumönnum á þetta, hvar sem
þeir eru og á að kaupa blaðið til þess að
fylgjast með hugsjónum þjóðrækinna
enskumælandi Islendinga, meðan eitt-
hvað af því er að sjá í Heirhskringlu.
Það geta síðar orðið svo öflug samtök
þeirra á meðal, að þeir þurfi sjálfir al-
ensks blaðs við. Og þá koma timar og
þá koma ráð. En Heimskringla er blað-
ið, sem fyrst og bezt getur tengt þá nú
saman. Hún er svo útbreidd meðal ís-
lendinga. Nýju tilvonandi lesendunum
kann að þykja lesmál þetta dýrt, en á
það ber að líta, að hér er um brautryðj-
enda starf að ræða. Og það er ávalt
kostnaðarsamt. Auk þess hagar svo til,
að ensku lesendurnir margir, ef til vill
flestir, lesa eitthvað íslenzku. Þeir lesa
á báðum tungunum, sem hinir eldri, svo
jafnt má þar heita á komið; og jöfnuður
góður allur er.
En þetta alt má ekki svo skiljast, sem
Heimskringla sé að hopa af hólmi ís-
lenzkunnar. Hún lítur svo á, að með því
að verða við óskum Þjóðræknisfél. yngra
(The Junior Icelandic League), sé nokk-
urt þjóðræknisstarf verið að vinna. En
til þess verður að taka þó ekki sé nema
að litlu leyti upp enskt mál, eins og
kirkjurnar hér, Þjóðræknisfélagið sjálft
og templarar hafa orðið eða hafa reynt
að gera til þess að ná til enskumælandi
ísl. hér. Það vita allir, að svo er nú
komið, að þar brýtur nauðsyn lög. En
sem betur fer, er samt vonandi að við
eigum hér lengi enn eftir að eiga islenzk
blöð, kirkjur og önnur félög. Það hefði
verið okkur eldri öllum kærast að allir
af íslenzku bergi brotnir lærðu íslenzku.
En í landi þar sem opinberar uppeldis-
stofnanir og starfslífið er á ensku, er ekki
mót von að út af þessu bregði. Heims-
kringla hefir áður bent á það, að börn-
um, sem ekkert hafa annað að gera en að
nema, sé ekki ofvaxið að læra eitt er-
lent eða aukamál. Hún er þeirrar skoð-
unar enn. Og geti yngra Þjóðræknisfé-
lagið stuðlað að því, að íslenzk börn
tækju sér fram um þetta — og að vernda
íslenzka arfinn er mark og mið þess —
þá ætti ekki og mun ekki aðstoð þá
bresta, er kostur er á frá þeim íslenzku
stofnunum sem hér eru starfandi.
HERAFLI A. B. C. RÍKJANNA
A. B. C. ríkin, eru þrjú helztu Suður-
Ameríku ríkin nefnd; þau eru Argentína,
Brasilía og Chile. Að sameiginlega var
farið að tala um þau sem A. B. C. ríki,
átti rætur til þess að rekja, að þau
mynduðu snemma á tímum samband eða
bandalag um að halda á friði milli ann-
ara ríkja Suður-Ameríku og svo til að
ráða fram úr málum þar án íhlutunar
Bandaríkjanna. Það var ofur eðlllegt,
að samvinna þjóðanna frá Evrópu, sem
vesturálfuna bygðu, drægi nokkurn dám
fyrst í stað hér af ósamlyndi Evrópu
þjóðanna. En þetta lagaðist hér vestra
síðar. Og nú eru 118 ár síðan Banda-
ríkin tóku að sér hernaðarvernd Suður-
Ameríku. Monroe-kenningin hefir ávalt
síðan verið undirstaða utanríkismála
Vesturálfunnar. Á stjórnartíð Roose-
velts, núverandi forseta Bandaríkjanna,
hefir stefnan breyzt að því leyti að hún er
nú nokkuð víðtækari en áður; nútíðar
hugmynd um hervernd álfunnar, er önn-
ur en hún var fyrir meira en öld síðan.
Landhelgin hefir færst út, víkkað, eftir
því sem vopn hernaðarins breyttust, svo
menn geta höggvist á lengra. Að öðru
leyti er stefnan hin sama.
En Suður-Ameríku ríkin hafa aldrei
verið fær um að vernda sig hernaðarlega
og hafa átt lítinn þátt í þroska eða
breytingum þeim sem á Monroe-stefn-
unni hafa orðið. Það er mjög nýlega, að
ýms þeirra hafa farið til að taka þátt í
fundum, sem boðað hefir verið til og sem
miðað hafa átt að því, að semja eða
koma sér saman um eitthvað eitt í því
að vernda álfuna. Hefir samkomulag
um þetta orðið sæmilegt. Og það sem
bezt er af öllu, er að Suður-Ameríku-ríkin
hafa nú byrjað á að búa sig út með
vopnum.
En þetta er ekki fyrirhafnarlaust gert.
Það er ekki með sældinni gert fyrir fá-
menn lönd, að búa sig í hasti út með
vopnum, þegar eitt herskip kostar 100
miljón dali og skriðdrekarnir eru orðnir
50 tonn að þyngd. Allur herafli lat-
nesku ameríku ríkjanna, sem eru 20
talsins, er að mönnum til 350,000; her-
skipin eru 63 og flugförin 1,199. Það
þyrfti ekki stóra nútíðar vélahersveit
til að sigra hvert ríki út af fyrir sig. En
þetta sama mátti um Bandaríkin segja
fyrir tveim árum. Og herinn, sem Suður-
Ameríku-ríkin eru nú að koma sér upp,
getur orðið mikilsverður í hernaðarvernd
Vesturheims. Hér skal minst á það sem
í þessu efni er að gerast í þremur mestu
rikjunum — A. B. C. ríkjunum.
Argentína
Argentína er annað mesta ríki Suður-
Ameríku, bæði að stærð lands og fólks-
fjölda. Stjórn landsins virðist láta sig
mjög litlu skifta um hernaðarvernd álf-
unnar. Eigi að siður hefir hún falað lán
hjá Bandaríkjunum fyrir 250 miljón doll-
ara virði af skipum, flugförum og öðrum
hernaðarvörum.
En Argentína er alment viðurkend fyr-
ir það að hafa beztan her og ágætari
vopnaframleiðslu en nokkurt hinna ríkj-
anna syðra. Tala hermannanna er
45,000, og varalið svo mikið, að segja má
liðið alls 281,000 menn. Hernaðaráhöld-
in eru að mestu þýzk; voru keypt af
Þjóðverjum fyrir 1926. Af skriðdrekum
hafa þeir lítið, eða líklegast ekki yfir
eina tylft, en sjóflotinn á tvö stór her-
skip; voru bæði gerð í Bandaríkjunum;
hafa þau hvort tólf, 12 þuml. byssur.
Auk þessa eru í flotanum 3 beitiskip;
eru tvö af þeim frá ítalíu; sextán tund-
urspillar eru í flotanum og þrír kafbátar.
Flugförin eru 272 og starfa með sjó og
landhernum.
Argentína er svo frjósamt land, að
jarðar-gróður mun hvergi fjölbreyttari
en þar í þessari álfu, enda er hitabeltis-
loftslag nyrzt, þá temprað og syðst í
kaldara lagi. Spánverjar námu landið
og eru enn ráðandi þjóðin. íbúatalan er
svipuð og i Canada.
Brazilla
í landvörn þessarar álfu, er Brazilía
mikilsverðasta landið. Hér bungar álf-
an lengst út í austur og styttir leiðina
milli Afríku og Ameríku svo, að hún er
ekki yfir 1600 milur frá Natal í Braziliu
til Dakar í Afríku. En þar eru nú
Frakkar og þýzkur her þessa stundina.
Þetta ríki er hættusvæði Ameríku. —
Brazilía hefir og öllum öðrum ríkjum
syðra betur skilið landvarnar-hugmynd-
ina og átt fús samvinnu við Bandarikin
um hana frá því fyrsta.
Stjórn Brazilíu hefir lagt mesta á-
herzlu á að efla sjóflota sinn. Hún á tvö
stór herskip, gömul að sönnu, keypt af
Bretum, tvö beitiskip, sextán tundur-
spilla og fjóra kafbáta. Er það allur
flotinn sem stendur. En Brazilía á nokk-
uð, sem ekkert hinna ríkjanna syðra á:
það er skipasmíðastöð, svo mikil, að þar
er stærstu herskip hægt að smíða. Hún
er í grend við Rio de Janeiro-höfnina.
Aðstoðuðu Bandaríkin við að koma
skipastöðinni upp. Fyrir nokkru var
þar byrjað á smíði á níu tundurspillum;
hefir nú þremur af þeim verið hleypt af
stokkunum. En á fjórum öðrum stöðum
er verið að búa undir skipasmíðastöðvar:
í Natal, Santos, Para og Porto Alegre.
Fimm eru sveitir af herliði og þrjár af
riddaraliði, ein til tvær strandvarnar-
svéitir, eða alls um 82,000 hermenn, og
6,548 herforingjar. Af byssum og skot-
vopnaútbúnaði af öllum tegunum, er
ailmikið til.
Fluglið Braziliu-stjórnar er 100 flugför
og 3500 foringjar og liðsmenn. Er unnið
að því að efla loftherinn.
Brazilía er stærsta lýðveldi Suður-
Ameríku. Það er jafnstórt Bandaríkj-
unum að flatarmáli og íbúarnir eru 40
miljónir. Portugallar, sem landið námu,
eru þar ráðandi.
Chile
Chile hefir vegna legu sinnar ekki eins
mikla hernaðarlega þýðingu og Argen-
tína eða Brazilía, en þó er Chile-herinn
álitinn einn hinn bezti í allri Suður-
Ameríku. Landinu er skift í 4 herhéruð
og er ein sveit herliðs í hverju. Auk
þess er ein riddaraliðssveit, sex aðrar
sveitir (detachments), til að senda hvert
sem er. Tala herforingja er 1500, liðs-
manna 20,000; 15,000 menn verða innan
eins árs fullæfðir og 200,000 varaher er
til, allvel æfður. íbúar landsins eru
tæpar 5 miljónir svo við stærri her er
ekki hægt að búast. En hann er æfður
á þýzka visu frá því fyrsta, eða frá 1880.
er Emilio Körner, þýzkur herforingi,
kom til Santiago til þess að leiðbeina
þjóðinni í hernaði. Frá þeim tíma hefir
alt sem að hernum lýtur borið á sér
þýzkt merki og hermennirnir líkst þýzk-
um hermönnum. Vopnin sem aðfengin
eru á annað borð, eru frá Krupps-verk-
smiðjunum. Skriðdrekar eru fáir, utan
þeirra er fengnir hafa verið frá Bretum
og notaðir eru aðeins til æfingar.
Chile á bezta herskipið í Suður-Ame-
riku. Það er 30,000 smálesta skip, “Al-
mirante Latorre”. Það var smíðað í
Bretlandi. Það hefir tiu 14 þuml. byss-
ur. Önnur skip í flotanum eru 3 beiti-
skip, 8 tundurspillar og 9 kafbátar. Kaf-
bátarnir eru hinir elztu, sem í notkun
eru nokkurs staðar.
Flugher sinn byrjaði Chile að efla 1930.
Eru flugskipin 100 og af þessum tegund-
um: Junkers, Nardi, Breta, Curtiss, Fair-
child, North-American, Fucke-Wulff og
Arado. 1 Chile er eitt af elztu Junkers
sprengjuflugförum sem til eru; það var
smíðað 1925. Félagið sem smíðaði það,
reyndi að fá flugfar þetta til baka til að
láta það á safn sitt. En Chile-stjórnin
vildi ekki láta það falt, þó nýtt flugfar
væri í boði í skiftum.
íbúarnir eru spanskir að uppruna og
voru mestu óeirðarseggir um tíma og alt
fram að síðustu árum. Kreppuárin þar
frá 1929 til 1940, voru ill; ein stjórnin féll
eftir aðra og eitt sinn komust sósialistar
þar að völdum, en íhaldsmenn og verka-
menn steyptu þeim af stóli. Þykir ekki
enn trygt um frið þrátt fyrir þó landið
hafi góð lög og hagkvæm verkamönnum
og alþýðu.
TOKÍó ÞYRSTIR í OLÍU
Þegar hinn nýi forsætisráðherra Jap-
ana, Hedeki Tojo, hershöfðingi, frétti,
að fisk væri ekki að fá í Tokíó, brá hann
sér á fund eins stærsta fiskikaupmanns-
ins í borginni og spurði han hverju fisk-
leysið sætti. Kaupmaðurinn kvað á-
stæðuna fyrir þessu gasolíuleysi; bát-
arnir kæmust ekki út á miðin. For-
sætisráðherrann át eftir kaupmanninum:
“Olíuleysi! Hversvegna farið þið þá ekki
fyr á fætur og leggið meira að ykkur?”
En með þessu var ekki úr
vandkvæði þessu leyst. Síðan
árið 1937, hefir árleg gasolíu
neyzla í Japan numið 30 til 35
miljónum tunna. Meira en
helmingur þessarar olíu var
keypt í Bandaríkjunum. Töl-
urnar yfir árið 1940, sem eru
hinar síðustu, sem kostur er á,
sýna að þeir keyptu 22,920,299
tunnur af þeim það ár. Við-
skifta-bannið í Bandaríkjunum
nýlega svifti Japani allri þess-
ari olíu. Næst stærsti við-
skiftavinur Japana, Indland
Niðurlendinga, lofaði Japönum,
með samningi, gerðum 1. nóv.
1940, að selja þeim 11,400,000
tunnur. En alt sem þeir höfðu
til að senda þeim, var um það
helmingur þess er um var sam-
ið. Sjálfir framleiða Japanir
um 7 miljón tunnur og það er
það eina, sem þeir eiga nú víst;
samningurinn við Indland ið
hollenska, er senn úr gildi.
Gasolíu birgðir Japana eru
metnar frá 60 til 70 miljón
tunnur — eða með öðrum orð-
um tveggja ára forði, af neyzl-
unni að dæma 1940, en sem
ekki mundi endast nema sex
mánuði, ættu þeir i striði við
Bretland og Bandaríkin.
Það er af þessu gasolíu leysi,
sem Japanir bera sig illa. Þeir
segjast verða að fá oliu frá
Bandaríkjunum eða hinu holl-
enzka Indlandi. Iðnaður þeirra,
að ekki sé minst á stríðið, geti
ekki haldið áfram án þess. Og
fái þeir eldsneytið ekki með
góðu, segir blaðið Nichi Nichi,
að verði að grípa til annara
ráða. Nútíðar iðnaðarland,
sem Japan, sé dauðadæmt án
gasolíu.
SJÖ ALDA DÁNARMINN-
ING SNORRA STURLU-
SONAR
Eftir prófessor Richard Beck
af nafni hans yfir tímans
breiða sæ. Ekki er það heldur
nema þakkarskylda við minn-
ingu hins mikla snillings, að
rifja upp fyrir oss, hversvegna
frægð hans hefir svo víða farið
og hverja menningarskuld vér
eigum honum að gjalda.
II.
Hið fornkveðna segir, að
“fjórðungi bregður til fósturs”,
og sannaðist ]iað að öllu leyti á
Snorra Sturlusyni. Hann fædd-
ist árið 1179 (aðrir segja 1178)
að Hvammi í Dölum vestur og
var stórættaður á báðar hend-
ur, kominn í föðurætt af Snorra
goða og í móðurætt af Agli
Skallagrímssyni. Er ekki ólík-
legt, að hann hafi sótt listgáfu
sína í ætt Mýramanna; jafn-
framt ber þess þó að gæta, að
einnig voru vísindahneigðir
.menn og skáld í Sturlungaætt.
Nordal hefir einnig leitt veiga-
mikil rök að þvi, að í Snorra,
sem var bæði óvenjulega fjöl-
hæfur og marglyndur, hafi
andstæðurnar í ætt hans fallið
í einn farveg. Fer hann þess-
um orðum um það mál: “Það
má nú svo að orði kveða, að all-
ir eiginleikar ættarinnar eigi
ítök í Snorra, og stuðli að
marglyndi hans. Þar sem ætt-
in í bili virðist klofna í lygna
! kvísl í Þórði og sonum hans, og
j stranga og stríðlynda í Sig-
| hvati og hans sonum, er skap-
jferli Snorra á kvíslamótum.
Hann er í aðra röndina höfð-
ingi, ásælinn, stórhuga og met-
orðagjarn, en þó deigur til á-
ræðis, íhugull og lítill skörung-
ur, í hina röndina rithöfundur,
lærður, djúpsær og listfengur,
en þó með hugann við jarð-
neska muni.” En því aðeins
verður æfisaga Snorra rétt
skilin og metin, að hún sé lesin
í ljósi þessarar skarplegu túlk-
unar á margþættri skaphöfn
hans.
I.
1 heimi bókmentanna sann-
ast það áþreifanlega, að “marg-
ir eru kallaðir, en fáir útvald-
ir”. Tíminn, sem er hinn mikli
og vægðarlausi gagnrýnandi,
skilur hveitið frá hisminu í
bókmentalegum eigi siður en
öðrum efnum, svo að einungis
hið lífrænasta og listrænasta á
því sviði heldur velli. Og það
er auðvitað hið sama sem að
segja, að aðeins hinir allra út-
völdustu meðal rithöfunda
þjóðanna lifa öldum saman, í
þeim skilningi, að verk þeirra
eru alment lesin og metin svo
löngu eftir að þeir eru komnir
undir græn,a torfu.
I þeim hópi er hinn víðfrægi
sagnaritari og ritsnillingur vor
íslendinga, Snorri Sturluson.
En á þessu hausti voru 700 ár
liðin frá dauða hans, því að
það var aðfaranótt 23. sept.
1241, að hann var “veginn,
varnarlaus, á næturþeli, að ó-
tíndum böðlum, án þess að
j hann fengi einu sinni að tala
jvið Gissur, né koma fyrir sig
nokkrum boðum”, svo viðhöfð
séu orð prófessors Sigurðar
Nordals, þess mannsins, sem af
öllum núlifandi fræðimönnum
hefir nákvæmast rannsakað rit
Snorra <og æfiferil, og ritað
snjallasta lýsingu á honum: —
Snorri Sturluson (1920).
Þessu ódæðisverki Gissurar
Þorvaldssonar og félaga hans,
sem jafnan mun talið eitt hið
mesta hermdarverk í sögu
lands vors, hefir séra Matthías
Jochumsson lýst ógleymanlega
í hinu stórbrotna snildarkvæði
sínu, “Víg Snorra Sturlusonar”,
sem er þrungið ugg og örlaga-
þunga og bregður upp lifandi
myndum af hijfuðaðilunum í
þessum blóðuga harmleik, með
ofsa hins æsta aldarfars í bak-
sýn.
En á þessum söguríku tíma-
mótum, þegar vér minnumst
þess, að 700 ár eru liðin síðan
Snorri var veginn, hverfur hin
myrka og ömurlega nótt vígs
hans í ljóma þann, sem stafar
Eigi mun það orðum aukið,
. að það hafi verið “gæfa Snorra
, og íslenzkra bókmenta” (Sig.
, Guðmundsson), að hann ólst
upp í Odda, höfuð mentasetri
þjóðar vorrar á þeirri tíð, hjá
Jóni Loftssyni, mesta höfðingja
landsins. Umhverfi gtaðarins
var einnig svipmikið og sögu-
ríkt. Þar við bætist, að Jón
Loftsson var hvorki meira né
minna en dóttursonur Magnús-
ar konungs berfætts, og fór það
því að vonum, að Jón og aðrir
ættmenn hans létu sér ant um
að varðveita norskar konunga-
sögur, jafn nátengdar og. þær
voru ættarsögu þeirra Odda-
verja. Leikur þvi enginn vafi
á því, eins og Nordal tekur
fram, að Snorri hafi í Odda
fræðst um Noregskonunga á
margvíslegan hátt og glæðst
þar áhugi á sögu þeirra. Var
með þeim hætti traustur grund-
völlur lagður að sagnaritun
hans, sem hann síðar bygði of-
an á með Noregs-dvöl sinni og
víðtækum fræðistörfum, en rit
hans bera því vitni, hversu víða
að hann dró að sér föngin um
heimildir og sögulegan fróð-
leik.
Snemma gerðist Snorri mik-
ill höfðingi, eins og segir í
Sturlungu, og er það til marks
um mannaforráð hans, er
stundir liðu, og áhrif í stjórn-
málum samtíðar sinnar, að
hann var lögsögumaður frá
1215-1218 og aftur frá 1222-
1231; af því verður einnig sú
ályktun dregin, að hann hefir
hlotið að vera maður mjög lög-
fróður. En svo var honum
margt til lista lagt, bæði um
andlegt atgerfi og verklegar
framkvæmdir, að sagan lýsir
honum þannig: “Hann gerðisk
skáld gott. Var hann ok hagr
á alt þat, er hann tók höndum
til ok hafði hinar beztu for-
sagnir á öllu því, er gera
skyldi.”
En þó að Snorri væri óneit-
anlega mikill atkvæðamður í
veraldlegum efnum og stjórn-
arfarslegum, Inyndi það hvergi