Heimskringla - 10.12.1941, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. DES. 1941
|.tcimskrintila
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS !LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandl sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
tJitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 10. DES. 1941
STRÍÐ, STRÍÐ, STRÍÐ
Tvö undanfarin ár hefir ekki langt lið-
ið á milli þess, að stríð hafi í einni eða
annari áttinni brotist út. En aldrei munu
á einum sólarhring hafa verið gerðar
fleiri yfirlýsingar um stríð, en s. 1. sunnu-
dag, eða frá því um hádegi þann dag og
til sama tíma á mánudag.
1 þetta sinn voru það Japanir, sem riðu
á vaðið. En áður en gærur þær lýstu
yfir stríði á Bandaríkin, voru árásr hafn-
ar af Japönum á bandarískar eyjar lengst
austur í hafi, eins og á Hawaii-eyjar.
Það var á stað, sem Hickam Field nefnd-
ist og sem er aðsetur bandarísks flug-
hers, sem flugfloti Japana gerði sprengju-
árás og létu 150 bandarískir hermenn þar
lífið, en 150 særðust. Á bandariska her-
skipið “Oklahoma” var skotið og í því
kviknaði á Peari Harbor; sættu 2 önnur
skip á höfninni árásum, en skemdust
ekki. 1 Honolulu, skamt frá höfninni,
var sprengjum kastað á íveruhús; varð
það fjöida manna að bana, og olli mikl-
um skemdum.
Bandaríkja-herinn vaknaði þarna við
vondan draum og tók nú til að kljást
við árásarliðið. Skutu þeir niður mikið
af árásar-flugförunum yfir Honolulu;
hvað mörg getur ekki um. Þeir söktu
einnig japönsku skipi við Hawaii-eyjar,
er flutti flugförin þangað.
Japanir söktu og skipi fyrir Banda-
ríkjunum, er var hlaðið af viði og var
statt milli San Francisco og Hawaii-eyja.
Þegar Japanir höfðu nú haldið þannig
áfram nokkrar klukkustundir, lýstu þeir
stríði á hendur Bandaríkjunum.
Á sama tíma og þetta fór fram á haf-
inu, eða nokkrum tímum eftir að Jap-
anir voru komnir í stríð, voru fulltrúar
þeirra á fundum og semjandi frið við
Cordell Hull, rikistritara Bandaríkjanna.
Sagði Mr. Hull þeim um síðustu orð-
sendingu frá stjórn Japana, að hann
hafi aldrei önnur eins svik, lygar og
blekkingar séð sem þær er haldið var
fram í skjalinu; löbbuðu fulltrúarnir
sneiptir burtu.
Bandaríkin gátu ekki fyr en þing hafði
komið saman, lýst stríði á hendur Jap-
önum. En það var ekki dregið lengur en
þörf var á. Um hádegi á mánudag, höfðu
þau lýst stríði á hendur þeim.
En Japanir gerðu meira s. 1. sunnu-
dag en segja Bandaríkjunum stríð á
hendur. Bretar fengu sömu tilkynning-
una frá þeim, tveimur eða þremur
klukkustundum síðar. Svöruðu Bretar í
sömu mint s. 1. mánudag.
Þegar svona var nú komið, gat Canada
ekki setið hjá. Sagði það Japönum stríð
á hendur s. 1. sunnudagskvöld.
Um sama leyti og Canada, lýstu ný-
lendur Hollendinga á Indlandi stríði á
hendur Japönum. Costa Rica, eitt af
sjálfstjórnar ríkjum Mið-Ameríku, skamt
frá Panama-skurðinum, sagði Japönum
einnig samstundis stríð á hendur.
Þannig hljóðuðu fyrstu fréttirnar um
stríðið milli Japana og Bandaríkjanna.
Það mun nú hér álitið að Japan hafi
færst talsvert í fang með að bjóða bæði
Bandaríkjunum og Bretum út í stríð.
Eru þeir með öllum mjalla eða eru þeir
hernaðarlega svo miklu sterkari en aðrir
en sjálfir þeir hafa ætlað þá? Það reyn-
ir fyrst á kappann þegar á hólminn er
komið og svarið mun nú senn verða
gefð við spurningunni. Japanir hafa á-
reiðanlega lagt kapp á að fullkomna her-
útbúnað sinn. Samt er floti þeirra einum
þriðja minni en Bandaríkjaflotinn. Þó
einn þriðji hans verði kyr á Atlants-
hafinu, eru Bandaríkin ekki óliðsterkari,
en Japanir. Svo er brezki flotinn þama
eystra þar að auki, grimmilega sterkur
einnig, með eitt af sínum stærstu her-
skipum þar nú þegar, “Prinsinn af
Wales,” og annað á leiðinni austur, eða
komið nú til Singapore. 1 loftinu er her
Japana og samherjanna nú ekki saman-
berandi. Aðstaðan er að vísu betri fyrir
Japönum með stríðið háð í Asíu, þar
sem þeir hafa alla austur- og suður-
strönd Kína, að starfa frá. Er það þeim
sú vernd, að svipuðu munar og fyrir
Bandaríkin að verjast heima fyrir eða
heyja sóknarstríð handan við Kyrra-
haf. Að Japanir geta orðið torsótt-
ir heim af þessum ástæðum, væri
ekkert að furða. Hvort Japani hefir
dreymt um þetta, þegar þeir réðust
í að taka austur hluta Kínaveldis, skal
ekki um sagt. En óhugsanlegt er það
ekki. Hefðu Bandaríkin og Bretar þá
varið Kína, sjálfra -sín vegna en ekki
þess, og aðstoðað þá, hefðu Japanir ekki
nú átt eins góða aðstöðu og þeir eiga.
En alt um það virðast Japanir hafa sýnt
af sér þá framhleypni með þessu, að egna
þessar tvær stórþjóðir i stríð við sig, sem
fáir geta skilið í. Mönnum finst þeim
varla geta verið það sjálfrátt. Og ef til
vill er það sannleikurinn. Að Þjóðverjar
hafi æst þá til þessa, er það líklegasta.
Eins og allir vita, eru Þjóðverjar nú
að fara halloka fyrir Rússum. Það kem-
ur alveg um sama leyti og Japanir æða
út í þetta stríð, sú frétt frá Berlín, frá
Hitler sjálfum, að hann sé að hætta við
að taka Moskva á þessu hausti; að vetur
sé of harður í Rússlandi til þess, að þar
verði stríði haldið áfram fyr en að vori.
Þegar svona var nú komið fyrir Hitler
þarna, er mjög líklegt að hann hafi rekið
Japani á stað til þess að draga úr aðstoð
Bandaríkjanna við Breta á Atlantshaf-
inu og til þess, að þeir þyrftu að senda
eitthvað af sínum Miðjarðarhafsflota
einnig austur. Þetta er Hitler greiði í
vestrinu. En hvern greiða Japanir eru
að gera sjálfum sér með því, er ekki gott
að koma auga á. En þarna er eflaust
ástæðan fyrir Japönum að fara af stað.
Þeir hafa verið reknir til þess af Hitler.
í tryllingi út af óförunum við Rússa,
gripur hann til þessa ráðs.
Eftirtektavert er og það, að sumt af
skipunum sem árásina gerðu á Hawaii,
voru þýzk. Aðferðin, að æða út í stríð,
án þess að lýsa yfir stríði, er lík aðferð
Þjóðverja. (Sumir segja að vísu, að
Þjóðverjar hafi lært hana af Japönum;
en þetta getur verið líkt með þeim eins
og annað með (andlega) skyldum).
•
Bandaríkin afgerðu að lýsa yfir stríði
á Japan upp úr hádegi s. 1. mánudag.
Hélt Roosevelt forseti ræðu áður um
þetta á þinginu. Voru tillögur hans um
það samþyktar með öllum atkvæðum
þingmanna nema einu.
Bandaríkja þjóðin er nú sögð mjög ein-
huga um að fylgja Roosevelt og gera alt
sem hún getur í stríðinu. Verkföll voru
nokkur vestur á ströndinni s. 1. viku. Á
mánudag var hver verkfallsmaður kom-
inn til síns verks, án þess að fram á það
væri farið af stjórninni eða á nokkrar
kröfur væri minst. Eins hafa sumir
svæsnustu andstæðingar Roosevelts for-
seta, svo sem Wheeler o. fl., tjáð sig ein-
dregna með stjórninni í stríðsstarfi henn-
ar.
Mexikó hét strax á sunnudag að segja
Japönum stríð á hendur um leið og
Bandaríkin gerðu það. Efndu þau það í
gær. Líkindi eru til að öll ríki Suður-
Ameríku fari að dæmi Mexikó, eða Costa
Rica, er var fyrsta ríkið, annað en Can-
ada, að fara í stríðið á móti Japönum.
1 Bandaríkjunum og Canada, hafa allir
Japanir, sem lögreglan grunar um ólög-
hlýðni, verið hneptir í varðhald til yfir-
heyrslu. Sendiherra skrifstofa Japana í
Bandaríkjunum, byrjaði að brenna skjöl
í gær. -Tók lögreglan skjótt eftir því og
kom í veg fyrir það. 1 Ottawa þóttist
einhver í grend við sendiherra skrifstof-
una hafa tekið eftir því eitt sinn að þar
væri verið að brenna að því er hann hélt
skjöl. Það var fyrir nokkrum dögum og
áður er stríðið hófst.
Sendiherra Japana frá Canada og
verkafólk hans og aðrir japanskir þegn-
ar, munu senn leggja af stað til Japans.
Er einnig verið að gefa sendiherra Can-
ada í Tokíó heimfararleyfi og öðrum
canadiskum borgurum er í Japan kunna
að vera. Hvað þeir eru margir, er ekki
kunnugt um.
Það stendur nú ekki á Canada að fær-
ast stórræðin í fang. Skömmu eftir að
það fór í stríð við Japani, lýsti stjórnin
yfir, að Canada væri í stríði við Finn-
land, Ungverjaland og Rúmaníu.
Þó Þýzkaland og Italía hafi ekki lýst
stríði á hendur Bandaríkjunum ennþá,
má búast við að þau geri það innan
skamms. Japan er ekki eitt í þessu stríði.
Það var úr þörf öxulþjóðanna vestra,
bæði í Rússlandi og í Libýu, sem það er
að reyna að bæta. Fara nú lýðræðis-
þjóðirnar, Bretar, Bandaríkjamenn og
Rússar eins að, ætla þær að berjast hver
með annari þar sem þörfin er mest, eða
ætla þær að láta hver aðra eina um bar-
dagann á þeim og þeim staðnum, eins
og það hefir gengið til frá því að stríð
þetta hófst, og sem hefir verið aðal-
ástæðan fyrir gengi öxulþjóðanna til
þessa? Verði lýðræðisþjóðirnar jafn
vakandi yfir því hvar þörfin er mest, og
að hún getur í dag verið eins mikil á
Kyrrahafinu eins og hún var í gær í
Rússlandi og verður á morgun í Libýu,
og styrki hver aðra þá hiklaust, er ekki
neinu að kvíða um endir þessa stríðs,
sem nú er um allan heim komið — og til
Ameríku einnig til undrunar þeim, sem
ekki hafa til þessa getað trúað því.
SKIFTI UM SKOÐUN
Stjórnin í Ottawa hefir skift um skoð-
un í vinnulauna málinu. Þegar hún gaf
út tilkynninguna um að vinnulaun yrðu
ákveðin og dýrtíðar uppbót veitt vegna
hækkaðs vöruverðs, náðu lögin aðeins
til þeirra, sem unnu stjá stærri verkveit-
endum, eða, sem höfðu yfir 50 í þjón-
ustu sinni. Af því að dæma sem blöðin
höfðu eftir Mr. McLarty, verkamálaráð-
herra s. 1. laugardag, hefir þessu verið
breytt, og lögin ná nú til allra stærri og
smærri verkveitenda, er iðnað eða verzl-
un reka. Undanþegnir eru þjónar sam-
bandsstjórnar, fylkis-, sveita- og bæjar-
stjórna; ennfremur þeir er að akuryrkju
starfa, fiskiveiðum, dýraveiðum á landi
og þjónar við heimilisstörf.
Stjórnin fékk svo margar umkvartanir
frá verkmanna-samtökum, einstökum
verkamönnum og verkveitendum, um
þetta lagaákvæði, að hún sá sér ekki
annað vænna en að breyta uppkasti sínu.
Eins og lögin voru, var ekki ójöfnuður-
inn, sem verkamenn hafa orðið fyrir,
vegna verðhækkunar á vöru, bættur
nema einum þriðja af öllum verkalýð
landsins. Á þetta var á sínum tíma bent
í Heimskringlu. Er nú fram komið hvort
að hún hafði ekkert fyrir sér. Þeir sem
athygli stjórnarinnar drógu að þessu og
þar munu verkamannasamtökin hafa
gengið fremst, eiga þakkir skilið frá al-
menningi fyrir að láta sig mál þetta
skifta. Fyrir það ganga nú lögin jafn-
ara yfir alla, eins og á að vera. Stjórn-
inni bera ennfremur þakkir fyrir að
taka þetta til greina, en blaðafígúrum
þeim er ekkert að þakka, sem álíta að
ekki megi minna stjórnir eða þingmenn
á, er þeim yfirsézt.
EIMREIÐIN
Þriðja hefti Eimrieðarinnar — júlí.-
sept. heftið 1941 — er nýlega komið
vestur. Hefir það margvíslegan fróðleik
til brunns að bera sem oftast áður.
Lengsta og veigamesta ritgerðin er
um 700 ára minningu Snorra Sturluson-
ar. Hana ritar Árni prófessor Pálsson
og er greinin hih skemtilegast. Efni
hennar lítur mikið að því, að sýna fram á, i
að frásögn Sturlu Þórðarsonar í Islend- |
ingasögu sinni, af Snorra, sé hlutdræg I
mjög og ósanngjörn. Á þetta atriði mun |
ekki hafa verið bent áður, að minsta
kosti ekki eins ákveðið. Mun hver gam-
all og góður sagnalesari og unnandi, hafa
gaman af að lesa þessa grein.
“Hefðbundnar villikenningar”, heitir
grein í ritinu eftir Vilhjálm Stefánsson. í
greininni er bent á fjölda hégilja, sem
lifa og þróast um allan heim, og sem eng-
inn fótur er fyrir. Strúturinn sem sting-
ur hausnum ofan í standinn, þegar hann
er eltur, er alt annar strútur en hinn
náttúrlegi; þar er um fugl að ræða, sem
hjátrúin hefir skapað. Þörf grein og
skemtileg.
Grein er heitir: Á Kaldadal, eftir rit-
stjórann, er góð hugvekja um nútíðar
hag' þjóðarinnar og hin nýju tímamót í
lífi Islendinga, er stafa af dvöl erlendra
manna í landinu. Þar er vel haldið á
penna.
Þá eru kvæðabálkar í ritinu eftir Þórir
Bergsson og Guðmund E. Geirdal. Gömul
saga eftir Kristmann Guðmundsson og
margt fleira þar á meðal greinarkaflar
með hinni óíslenzku fyrirsögn, “Við þjóð-
veginn”, en sem ávalt eru fróðlegir og vel
skrifaðir og verðskulda betri
yfirskrift.
1 ritinu er og eftirtektarverð
grein um frumbyggja Ástralíu.
Hana skrifar belgiskur prófess-
or, Augustin Lodewyckx, bú-
settur í Ástralíu. Hann er Is-
landsvinur mikill, talar nokkuð
íslenzku og hefir flutt fyrir-
lestra um ísland. Hann hefir
og gengist fyrir stofnun félags
á meðal hinna fáu íslendinga í
Ástralíu. Þannig heillar Island
oft útlendinga.
Eimreiðina hefir Magnús
Peterson, 312 Horace St. Nor-
wood, Man., til sölu.
ÍSLANDSVINUR
Við eigum á bak að sjá góð-
um vini Islands. Ritstjóri
“Bien”, danska vikublaðsins í
San Francisco, Christian Red-
sted andaðist síðast í október
þ. á. Hann varð aðeins liðlega
fimtugur og hafa Danir í
Bandarikjunum þar mist einn
sinna bestu manna. Redsted
hafði altaf mikinn áhuga á vel-
ferð íslands og gerði sér far um
í öll þau ár, sem hann var rit-
stjóri, að bera fslandi vel sög-
una og færa lesendum sínum
fréttir frá Islandi. Og þess-
vegna virðist það ekki nema
sanngjarnt, að Islendingar
kynnist æfiferli hans.
Christian Redsted var að
mörgu leyti óvanalegur maður.
Hann var æfintýramaður, í
bestu merkingu orðsins. Alla
æfi dáðist hann að og þráði hið
óvanalega. Hann var bónda-
sonur frá Jótlandi. Eftir stú-
dentspróf lagði hann fyrir sig
lyfjafræði, sem hann stundaði
þar heima fyrir, nema þau þrjú
ár, sem hann var liðsforingi í
hernum. Um tíma var Redsted
í lyfjabúð föður ríkisstjórafrúar
Georgiu Björnsson í Hobro og
hafði hann gaman af að segja
frá þeim árum og gamla lyf-
salanum, sem var hinn mesti
sæmdarmaður og sérkennileg-
ur mjög, en Redsted hafði altaf
mikið uppáhald á gamla mann-
inum. Síðar fékk Redsted eig-
in lyfjabúð í Randers, sem er
einn af stærri bæjum í Dan-
mörku.
En æfintýralöngunin kom
yfir hann og hann undi ekki
innan um lyfjadollurnar. Hann
var um tíma aðstoðarmaður í
Landbúnaðarráðuneyti Dan-
merkur. Síðan ferðaðist hann
um í Norðurálfunni sem frétta-
ritari fyrir Kaupmannahafnar-
blöðin. Þetta var á árunum
1921-24 og á þeim árum hitti
hann einu sinni Hitler í þýzkri
ölstofu og borðuðu þeir mið-
degisverð saman. Kom Hitler
Redsted fyrir sjónir sem “ör-
lyndur maður með mikið hug-
myndaflug.”
En iTú var Norðurálfan ekki
nóg fyrir æfintýramanninn.
Hann fór til Afríku, Java og
Kína. Frá Kína sigldi hann
opnum seglbáti með tveim öðr-
um ungum Dönum heim til
Danmerkur og þótti það hin
mesta hetjuför og vakti mikla
athygli á Norðurlöndum.
Síðar fór Redsted til Argen-
tínu og fékk þar stöðu sem
efnafræðingur á stórri verk-
smiðju; þar komst hann einu
sinni í hann krappann, þegar
verkamennirnir í verksmiðj-
unni gerðu verkfall og einn
þeirra reyndi að drepa hann, en
hnífurinn misti markið um
hársbreidd.
Árið 1926 kom Redsted til
San Francisco, fékst fyrst við
lyfjafræði, en keypti svo viku-
blaðið “Bien” og var ritstjóri
þess til dauðadags. Hann hafði
einnig ferðaskrifstofu og gaf út
annað blað, “The Pacific Coast
Scandinavian”. 1 San Fran-
cisco giftist Redsted ágætri
amerískri konu, sem var hon-
um hin mesta stoð og stytta og
lifir hún mann sinn.
Redsted skrifaði góðar grein-
ar um heimsviðburðina, enda
var hann bæði víðförull og
kunnugur á því sviði. örlög
Danmerkur lágu honum þungt
á hjarta og gerði hann mikið
til þess að vekja áhuga hér í
land'i á gamla föðurlandinu
sínu. Hann hafði alla bestu
eiginleika Dana, góðlyndið og
léttlyndið, fjörið og fyndnis-
gáfuna og hann var alþektur
fyrir hjálpvísi sína við þá sem
áttu í bökkum að berjast. Þeir
sem þektu hann, minnast hans,
sem vinarins, sem í raun
reyndist.
Rannveig Schmidt
LÍFSSPEKI
ROBERTS INGERSOLL
(Þýtt úr ensku)
Jónbjörn Gíslason
Framh.
Ástandið í heiminum gegn-
um miðaldirnar, sýnir Ijóslega
afleiðingar af þrælkun og kúg-
un mannanna, andlega og lík-
amlega. Þá var frelsi óþekt
fyrirbrigði. Vinnan var fyrir-
litin, og verkamaðurinn næst-
um talinn meðal hinna svo
kölluðu skynlausu skepna jarð-
arinnar. Vanþekkingin huldi
heilabú heimsins, eins og helj-
ar stór munkakápa; hjátrú og
hindurvitni leiddu ímyndunar-
afl mannsins í gönur. Loftið
var fult af englum, djöflum og
ófreskjum. Trúgirni og heim-
ska sátu í hásæti andans, en
skynsemin í útlegð.
Til frægðar og frama voru
aðallega tveir leiðarvísirar;
sverð hermannsins, og kufl
munksins.
Lestur og ritun var talið með
hættulegum líþróttum; kynni
leikmaður þessar listir, var
hann stranglega grunaður um
villutrú.
Hlekkir hjátrúar og heimsku
voru hneptir á alla frjálsa hugs-
un, og járnhespur keyrðar á
hendur og fætur manna.
Heiminum var stjórnað af
munkakuflinum og sverðinu,
biskupsmítrinu og veldissprot-
anum, altarinu og hásætinu,
hnefarétti og fávisku, draug-
um og djöflum.
Framsókn mannsins hefst og
heldur áfram, jafnótt og hann
lærir að ráða hinar torveldu
gátur náttúrunnar; andleg og
líkamleg vinna gerði slíkt
mögulegt.
Vinnan er undirstaða og upp-
haf allrar framþróunar.
Framför og framtíð heimsins,
er í höndum mannanna sem
plægja, sá og uppskera; mann-
anna sem kynda bræðsluofn-
ana og vinna í námunum og
verksmiðjunum, mannanna
sem framkalla hinn hvella ax-
arhljóm frá skógarbeltunum,
mannanna sem berjast við hin-
ar bólgnu öldur úthafsins,
mannanna sem leita og upp-
götva, mannanna sem hugsa.
Árið 1441 fundu menn prent-
listina. Fram að því höfðu
flestar nýtilegar hugmyndir
fæðst andvana. Liðni timinn
var því einn heljarstór graf-
reitur háleitustu hugsjóna
snillinganna, án mikilla leiðar-
merkja. Prentlistin gaf hug-
sjónunum nýjan þrótt og nýja
von; hún verndaði háleitar
hugmyndir frá glötun, og gaf
fræðimönnunum tækifæri að
arfleiða heiminn að sinni marg-
víslegu andans auðlegð.
Lestur góðra bóka vekur
hugsun, og hugsunin athöfn og
framför. Nám stafrofsins er
vígsla til betri og bjartari tíma.
Hver einasta iðngrein er
mentastofnun, hver vefstóll,
hver kornskurðarvél, gufubát-
ur; prentvélar og málþræðir
eru trúboðar vísindanna, og
postular framfara og þroskun-
ar.
ÖII handaverk manna er
miða til þægilegra lífs, og and-
legra umbóta, er heilög kirkja
hér á jörð; hver skóli er dýrð-
legt musteri.
Þessi stórgallaði heimur sem