Heimskringla - 08.04.1942, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 8. APRIL 1942
HEIMSKRINGLA
7. SÍÐA
Ferðahugleiðingar
Eftir Soffonías Thorkelsson
Framh.
Landinn var ekki lengi að kynnast Bretanum þó tregt væri
um málið. Fór eins og segir í fornsögunum, “Tókust með þeim
góðar ástir” og fór það siivaxandi, sem Bretinn var lengur og
kynningin meiri. Var það í alla staði eðlilegt, því alstaðar sýndi
hann fóikinu lipurð og prúðmensku. Yfirmenn hersins lögðu
ríkt á við undirmenn sina, að haga sér vel við fólkið, gera því
eins lítil óþægindi og þeir gætu, standa ekki á gangstéttunum,
rýma úr vegi fyrir heimamönnum, en þó sérstaklega fyrir kven-
fólki. Strax sem breski iherinn var kominn til landsins gerðu
allflestir íslendingar sér grein fyrir iþví, að hefðu þeir ekki
komið, 'þá mundi þýzkarinn hafa tekið landið eins og Dan-
mörku og Noreg. Bárust ófagrar sögur af framferði þeirra
þaðan, og mjög ólíkar því sem landinn átti við að búa hjá
Bretum. Heyrði eg margan lofa hamingju landsins fyrir þá
hepni, að vera laus við þýzkarann og alt það ofbeldi, er sagt
var að hann hefði sýnt þeim þjóðum, sehi hann hafði í her-
kvíum sínum. Því er þó ekki að neita, að þýzlíarinn var í miklu
afhaldi hjá sumum Íslendingum, er höfðu lítið uppáhald á
Bretum, og fór ekki leynt með það. Varð eg oft alveg undr-
andi yfir því og lenti í miklum orðasennum við þessa menn, er
að vísu lauk svo, að hvorugur sannfærði annan.
Eg get getið mér þess til, að það hafi verið fullur tíundi
hluti íslenzku þjóðarinnar sem var þýzksinnaður. En þeim
fækkaði ört eftiir að Englendingar höfðu kynt sig eins vel og
þeir gerðu. Enda sögðu brezku henforingjarnir það oft, hð
þeir gerðu enga kröfu til þeinra sem væru þýzksinnaðir, að
þeir skiftu ipn skoðun, fremur en þeir skiftif um trúarbrögð, en
þeim mætti ekki líðast, að gera neitt er gæti orðið hernum
hættulegt eða veikt hervarnir landsins.
Mér er óhætt að segja það, að fyrstu mánuðina sem brezki
herinn var á Islandi, sýndu þýzksinnaðir Islendingar Bretunum
ótilhlýðilega óvild, og fóru hreint ekki leynt með það, en hann
lét sem hann vissi það ekki, þó hann vissi það vel. Fékk hann
að vita fulla grein á því, sem menn sögðu á móti honum, en
hann lét það alveg hlutlaust. Bretar höfðu alstaðar ítök og
fengu fréttir úr mörgum áttum; höfðu Islendinga til að vinna
verið hefir á síðari áratugunum að sínu eigin og því sem þeir
geta framleitt í landinu.
Það er líka annars að gæta að það er ólíku saman að jafna
þessari daglauna atvinnu manna hjá hernum, eða sjálfstæðri
atvinnugrein, sem þroskar einstaklinginn andlega og vitsmuna-
lega og eykur honum kapp og fyrirhyggju. Það atriði er svo
mikilvægt að það verður ekki gengið fram hjá því sem lítils-
verðu. En það mun vera hægra um að tala en úr að bæta.
Fólkið fer þangað sem það getur fengi mest í aðra hönd fyrir
þá og þá stundina, sem er að líða. Það er ein af óheillum þeim,
sem hernámið ihefir haft á þjóðMf Islendinga, ásamt kaup- og
verðhækkun á öllum hlutum. Á því sviði er þjóðin í kapp-j
hlaupi út á það kviksyndi verðbólgu er hlýtur að olla henni j
mikilla erfiðleika í framtíðinni.
Þá er ekki úr vegi að minnast á dýrtíðina á Islandi. Eg
varð henni nokkuð kunnugur árið sem eg var þar. Það var
fyrir mér eins og var sagt, þegar eg kom til Winnipeg, “Hann
lifir á Ross street og étur sig sjálfur”. Eg bjó á Hringbraut í
Reykjavík veturinn sem eg vgr heima og hafði minn eigin dúk
og disk. Það var óhjákvæmilegt að alt hækkaði stórvægilega
í verði, vegna þess ástands sem var í heiminum. Fyrst var nú
það að allar sjávarafurðir seldust fyrir margfalt verð á út-
lenda markaðinum miðað við það sem áðuc hafði átt sér stað
og langmestur hluti aflans var sendur út úr landinu. Það var
líka að langmesti hlutur þess sem Islendingar höfðu að selja
var fiskur og sjávarafurðir. Því var eðlilegt að þetta hefði
raunveruleg áhrif á verð annara vörutegunda, sem framleiddar
voru í landinu, svo sem bændavöruna og kaupgjald fólksins.
Annað: aðfluttar vörur hækkuðu í mörgum tilfellum til muna á
útlenda markaðinum en þó munaði það mest að flutnings-
gjaldið á þeim var margfaldað og aftur og aftur hækkað, vegna
erfiðleika á flutningi þeirra til landsins og stríðstryggingar á
vörum, skipum og starfsfólki sem var gífurlega hátt. Þegar
tollur var lagður á flutningsgjaldið jafnt og vöruna og álagn-
ing kaupmanna sem fer langt fram úr því sem við eigum að
venjast hér, varð því varan að öllu samanlögðu óheyrilega dýr.
Til þess að nokkurt samræmi væri, varð að hækka bændavör-
una að sarna skapi, því hefði það ekki verið gert, ihefði land-
búnaðurinn alveg oltið um. Með þessu háa og sihækkandi
verði varð fólk að fá kaup sitt hækkað en því miður fékst það
ekki nema að nokkru leyti fyr en verkfallið var se.tt á í fyrra.
Síðan hefir alt stigið mjög í verði, fyrst vörurnar, svo kaupið.
fyrir sig. Mér var sagt þeir hefðu fundið stuttbylgjustöð, fleira
en eina. Bretar fengu þá einnig til að ráðleggja þeim Islending-1 ® °g P'
um sem höfðu stöðvarnar, að eyðileggja þær, svo þyrfti ekki að
gera þær upptækar fyrir þeim, og taka mennina fasta. Þeir
tóku tvo náunga til þess að sannfæra hina um hvað þeirra
biði, ef þeir eyðilegðu ekki stöðvarnar sjálfir. Islendingar léku
sér oft að eldi það sumar. Það var þeim víst mikil 'hepni að
það var Englendingurinn sem lék á móti þeim, en ekki Þýzk-
arinn. ,
Það er rétt ár síðan eg fór af íslandi og er því aftur orðinn
ókunnugur afstöðu hermannanna og íslendinga, nema það,
sem eg les í blöðunum að heiman, er virðist gefa það skýrt
til kynna, að hinn nýi her frá Bandaríkjunum hafi ekki náð
þeirri hylli hjá Islendingum, sem Bretar hafa. En hvaða áhrif
hermannafjöldi þessi hefir á líf og háttu þjóðarinnar bæði til
góðs og ills er ekki hægt að geta sér til nú, en það er víst, að
þau verða mikil og ræður þar mestu um hvað stríðið stendur
lengi. En að þjóðinni íslenzku sé nokkur hætta búin að þvi
leyti, að glata þjóðerni sínu og máli, hygg eg að geti ekki komið
til greina, að minsta kosti á meðan hún er undir vernd hinna
enskumælandi manna er ekki sýna henni þvingun í neinu og
hún fær notið fullkomins frjálsræðis í afhöfnum sínum, máli og
siðvenjum. Hún hefir aldrei átt jafnmarga igóða talsmenn og
varðmenn sem nú fyrir málhreinsun og vernd og viðhaldi góðra
og nytsamra þjóðarsiða. Þeir gera sér fullkomna grein fyrir
hættunni, sem af hermannasetunni stafar og eg held að sé
óhætt að segja það, að mikill meirihluti íslendinga sé til þess
reiðubúinn að sporna við henni með öllu móti. Þeir leggja
hærra met nú en þeir áður gerðu á hina óendanlega fögru og
fullkomnu tungu sína, og marga og marga heilnæma siðu er
þjóðin hefir tamið sér frá þeim tímum er fyrst hún steig- á
land. Svo hefir hún annað til að styðja sig við líka, sem mun
reynast ihenni drjúgur styrkur í framtíðinni, sem er ungmenna-
félögin. Flestir af meðlimum þeirra eru Islendingar í húð og
hár, svo vel sannfærðir um gildi málsins, fegurð og kosti lands-
ins, eins og nokkrir menn geta verið. í skjóli þessara vor-
manna getur þjóðin horft björtum augum á framtíð sína. Við
þekkjum það vtílst flest, sem fyrir vestan höfum verið í hringiðu
verzlupar og vélamenningar, hvað Islendingurinn hefir reynst
seigur í okkur. Honum er ekki fisjað saman.
Eg hefi áður minst á það, að atvinnuvegir þjóðarinnar í
landi, voru að mjög miklu leyti lamaðir vegna þess ástands og
ástæða er skapast höfðu af stríðinu. Var því útlit fyrir atvinnu
þess fólks hið lakasta vorið 1940 áður en brezki herinn kom.
Þjóðinni var það sem fundið fé atvinnan er Bretinn veitti henni.
En vegna hinnar miklu atvinnu og sívaxandi og hækkandi
kaupgjalds, hefir það haft mjög alvarlegar afleiðingar í för
með sér á heima framleiðsluna. Margur maðurinn hefir hætt
að stunda sína fyrri atvinnu, isem í mörgum tilfellum var fram-
leiðsla í smærri stíl og oft ekki sérlega arðberandi, en þó svo
að hafði veitt honum og hans lifibrauð. Hefir hann hlaupið/rá
þessu og sækir nú framfæri sitt til Bretans. Þetta er alt annað
en heilbrigt þótt það kunni að koma sér vel í svipinn að fá vel
launaða vinpu, að láta innlendu atvinnuvegina falia niður, því
þótt þeir væru smáir, þá gerir margt smátt í þjóðar búinu eitt
-stórt. 1 mörgum tilfellum mátti og búast við því að þessir
smáu atvinnuvegir stæðu til bóta.
Það má ganga að því sem vísu, að stráði þessu hætti
einihverntíma og við væntum þess öll, að því verði lokið innan
fárra ára og að iherinn fari allur úr landinu. Hvar er þá vinnu
að hafa fyrir allan þann fjölda fólks, sem hefir unnið fyrir her-
inn, konur, en þó margfalt fleiri karlmenn? Það má fyllilega
gera sér grein fyrir því nú, að það mun orsaka stór vandræði
og það til langs tíma á meðan verið er að breyta til og koma
fyrri atvinnuvegunum á fót, sem lagðir hafa verið niður eða
dregnir saman. Annars er framtíðin svo skuggaleg í heiminum
nú að engin ætti að leyfa sér að gera áætlanir um hana eða
frmtíð þjóðanna, ekki einu sinni þeirra stærstu, hvað þá
heldur hinna smæstu, en margt bendir til, að af striði þessu
afstöðnu verði Islendingar neyddir til að búa að meira leyti en
hækkun sem enginn sér út yfir hvar muni enda.
Það hafði heldur ekki svo lítil áhrif á verð innlendu vör-
unnar að hermenn keyptu mikið af henni til sinna nauðsynja
og íslendinguim mun hafa fundist það vel viðeigandi, að láta þá
borga gott verð fyrir það sem þeir fengu, en vitanlega var ekki
hægt að selja þeim dýrara en öðrum. Svo var enn eitt; vegna
þess hvað iherinn tók mikið til sín af bændavörunni, var altaf
þurð á henni nema sauðaketinu og margfalt meiri eftirspurn
en framboð. Var það því ekki nema eðlilegt að hún yrði dýr,
enda er hún dýrust af öllu í dýrtíðinni á Islandi. Geti ekki
bændum liðið vel efnalega nú með það verð sem þeir fá fyrir
afurðir búa sinna, þá held eg þeim líði aldrei vel.
Mikið var talað um að einhverjar skorður yrðu settar við
þessari sihækkandi dýrtíð í landinu og stjórnarráðinu og verð-
lagsnefndinni, sem hafði verið skipuð eftir að stríðið skall á,
legið þungt á hálsi fyrir afskiftaleysi sitt. En mér fanst þetta
ekki vera á góðum rökum bygt hjá fólkinu. Það var enginn efi
á þvú, að nefndin reyndi að hafa nokkurn hemil á verðhækkun
hjá verzlunarstéttinni. Eitt meðal annars var að húsaleiga var
ekki iátin hækka og takmörkuð var álagning sú er kaupmenn
máttu leggja á vörur sínar. Með öðrum orðum þeim leyfðist
ekki í mörgum tilfellum að okra á því sem þeir höfðu til sölu,
ef það var vara sem var að ganga til þurðar í landinu, sem þeir
mundu líklega annars hafa gert. En mér fanst nú samt að álagn-
ing sú er þeim var leyfð að leggja á vörur vera altof mikil,
enda vár gróði þeirra á árinu 1940 gífurlegur.
Ráðuneytið sagði af sér síðastliðið haust. Mesta orsökin
til þess mun ’hafa verið dýrtíðarmálið. Þeir gátu ekki komið
sér saman um neina aðferð að draga úr henni eða stöðva sífelda
verðhækkun. En eg get ekki séð hvernig það var hægt að hafa
hemil á henni. Þar rak hvað annað og þannig hygg eg það
muni verða þangað til striðinu lýkur. *Að hvaða brunni þetta
kann alt að bera má hamingjan vita. Framtíðin sker úr því.
Koma dagar og koma ráð. Islendingur verður aldrei ráðalaus
ef hann má ráða sér sjálfur. Það má treysta honum til þess
að standa í straumnum, þegar hann má til. Framh.
- NAFNSPJÖLD -
Dr. M. B. Halldorson 401 Boyd Bldg. Skrifstofusiml: 23 674 Stundar sérstaklega lungnasjúk- dóma. Er að finna á skrifstofu kl. 10—12 f. h. og 2—6 e. h. Heimili: 46 Alloway Ave. Talsimt 33 158 Thorvaldson & Eggertson LögfrceBingar 300 NANTON BLDG. Talsiml 97 024
Office Phone Res. Phone 87 293 72 409 Dr. L. A. Sigurdson 109 MEDICAL ARTS BUILDING Office Hotjrs: 12—1 4 P.M.—6 P.M. AND BY APPOINTMENT M. HJALTASON, M.D. ALMENNAR LÆKNINGAR Sérgrein: Taugasjúkdómar Lætur úti meðöl f viðlögum Viðtalstímar: kl. 2—4 e. h. • 7—8 að. kveldinu Sími 80 857 643 Toronto St.
Dr. S. J. Jóhannesson 215 RUBY ST. Beint suður af Banning Talsimi 30 877 Viðtalstími kl. 3—5 e.h. A. S. BARDAL seiur likkistur og annast um útfar- ir. Allur útbúnaður sá besti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvaröa og legsteina. 843 SHERBROOKE ST. Phone 86 607 WINNIPEG
J. J. Swanson & Co. Ltd. REALTORS Rental, Insurance and Financial Agents Simi: 26 821 308 AVENUE BLDG,—Winnlpeg Rovatzos Floral Shop 253 Notre Dame Ave., Phone 27 989 Presh Cut Flowers Daily. Plants in Season We specialize in Wedding & Concert Bouquets & Funeral Designs Icelandic spoken
DR. A. V. JOHNSON DENTIST 508 Somerset Bldg. Ofíice 88 124 Res. 27 702 Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy Sts. Phone 22 866 Res. 114 Greníell Blvd. Bhone 62 200
SAGAN ER SÖNN
Frh. frá 3. bls.
“Þetta er falleg stúlka,”
sagði Ingibjörg og þagði um
stund. “Hún er nú eina barna-
barnið, sem eg á, því ekki eru
börn á Hóli. Eg hefi harmað
það, maður hefir marga gleði-
stund af börnunum. Það er
orðin breyting á Hóli, get eg
sagt þér. Þar var einu sinni
blómabú, því eg reyndi að verj-
ast skuldum, hefi ætíð álitið að
skuldir væru það mesta niður-
drep. Nú heyrist ekkert nema
skuldabasl og peninga-krögg-
ur. Svona er búskapurinn nú
á dögum, en það aumasta er,
að heilsa Jóns er að bila; hann
lítur út sem beinagrind af á-
hyggjum; skuldakröfur koma
úr öllum áttum, en ekki eyrir
til að borga með. Kona Jóns er
meinlaus en engin driftar-
kona.” ^
Anna hugsaði með sér:
“Hvað gerir það til, hún er
prestsdóttir, og þau eru að
þorna upp í skelinni. Það var
máltæki um fólk sem ekki
hafði afkomendur, því skildi
hún vera að ausa þessu yfir
mig, ekki langar mig til að
vita um ástandið á Hóli. Mér
liggui^ við að segja þeim það.
Nei, eg má það ekki. Það stend-
ur skrifað: Mín er hefndin, eg
mun endurgjalda, segir drott-
inn.” Svo segir hún við Ingi-
björgu: “Við höfum góða heilsu
og daglegt brauð og erum á-
nægð með það.” ,
“Eg held það sé það bezta,”
ræði, þau eru ekki að' mínu
skapi, því hvað er þessi auður
oig upphefð annað en eftirsókn
eftir vindi, segir hann Salómon.
Kg hefi farið nokkuð vel eftir
ráðum Páls postula, hann seg-
ir: Haldið yður við það lága en
ekki við það háa. Mér finst sá
hlekkur í keðju mannfélagsins
vera eins þarfur og hinir og les
stundum í bók bókanna. Ó já,
aðrar bækur geta lært af þeirri
bók, þar er speki og snild. Þó
er aðal atriðið einfalt og elsku-
legt, það er að breyta við aðra
eins og vér viljum að aðrir
breyti við okkur. Og litlu grein-
ina sem hún mamma kendi
•
mér, hún er þessi: Vertu trúr
til dauðans, þá mun eg gefa þér
lífsins kórónu. Mér koma
stundum í hug spakmæli móð-
ur minnar, hún var ekki skóla-
lærð, en hún var laungáfuð.
Eitt af þeim er þetta: Það besta
sem Guð á til í eigu sinni, er
maður eða kona, frómlynd,
bœnrækin og örlát. Ef nú allir
væru svona, hvað sæi maður í
anda? Alsherjar bræðrafélag,
þar næst guðsríkið á jörðunni.”
Guðni leit nú á klukkuna. —
“Hvað er þetta,” hugsaði hann
“eg sit hér og prédika fyrir ein-
um tilheyrenda, eg verð nú að
flýta mér til vinnu minnar.”
Jóna kom nú inn aftur og var
ferðbúin og kvaddi móður sina
með kossi.
“Hvert ætlar stúlkan?”
spurði Ingibjörg.
“Hún er að fara til vinnu,”
svaraði Anna, “hún vinnur við
verzlun hér í borginni. Hún er
THE WATCH SHOP
THORLAKSON & BALDWIN
Dlamand and Wedding Rings
Agent íor Bulova Watches
Marriage Licenses Issued
699 SARGENT AVE
sagði Tngibjörg.”
Guðni var nú í næsta her- nú trúlofuð og ætlar að giftast
bergi; hann hugsaði: “Svona er
nú komið fyrir Jóni, hann var
þó einu sinni upp með sér og
ætlaði að verða sveitarforingi
og alt mögulegt. Hann réðist í
alskonar stórræði; nú sýnist
í næsta mánuði.”
“Þetta eru nú fréttir,” sagði
Ingibjörg. “Hver er maðurinn,
má eg spyrja?”
“Mannsefni hennar er Páll,
sonur Árna í Nesi. Hann þefir
svo sem stórræðin hafi ráðist ái stundað verzlunarfræði hér i
hann og haft á honum enda-! borginni, mesti ráðdeildar mað-
skifti. Hann áleit það enga ur.”
synd að rjúfa heitorð við fá-1 “Já,” sagði Ingibjörg, “Árni
tæka bóndadóttir, en dagur
dómsins kemur fyr en margan
varir. Skaparinn sýnir mönn-
um það á öllum tímum, að rétt-
lætið hefir sín laun og svikin Katrínar í Holti.
sína hegning. Jæja Guðni minn, | En Anna hugsaði: “Það var
þú hefir aldrei ráðist í stór- hún, sem færði mér barnið
Björnsson sem var hjá okkur?”
“Já, það er hann, sagði Anna.
Ingibjörg segir nú: “Hann
giftist Fríðu, dóttir Ásgeirs og
mitt veizlukvöldið góða. Árni í
Nesi hefir stórt mjólkurbú og
hepnast þa-ð vel. Hann er nú að
kaupa veszlun þessa handa
syni sínum og Páll tekur við
henni þegar þau eru gift.”
“Þetta eru góðar jfréttir,”
sagði Ingibjörg, “eg óska ykk-
ur til lukku og blessunar. Mér
lýst svo veU á stúlkuna. Eg
hefi hérna í töskunni minni dá-
lítið, sem eg ætla að gefa hertni
og biðja þig að fá henni það
daginn sem hún giftir sig; það
er lítill gullpeningur, sem er
verður tuttugu krónur; eg er
búin að geyma hann lengi. Nú
get eg séð að ferð mín hingað
var til að finna ykkur og sætt-
ast við þig.” Hún rétti önnu
báðar hendur sínar; Anna tók
í þær; hún dró Önnu að sér og
kysti hana. “Erum við nú sátt-
ar?”
“Já,” sagði Anna.
“Þá er eg ánægð,” sagði Ingi-
björg. “Ef eg hefði verið með
því sinni, sem eg hefi nú, þá
hefði eg látið ykkur ráða. Kona
Jóns skiftir sér ekkert af bú-
skapnum, en er öll við tízku og
hégómatiidur, sem er einskis
virði.”
Anna segir nú: “Eg þakka
þér fyrtr þessa gjöf til dóttur
minnar. Eg veit hún skrifar
þér seinna.”
“Nú verð eg að komast heim
sem fyrst,” sagði Ingibjörg,
“fylgdarmaður minn ætlaði að
dvelja í borginni einn eða tvo
daga. Eg læt hann vita að eg
fari með honum til baka.”
Það var nokkrum vikum eft-
ir þetta, að Anna hélt brúð-
kaup dóttur sinnar og sá hana
giftast manni, sem hún vissi að
mundi reynast henni góður og
trúr. Guð gefur mér þessa
gleðistund, hugsaði hún, þó
mín eigin æskuvon yrði að
ösku, og hún táraðist og hún
brosti og bað til drottins.
Kristin í Watertown