Heimskringla - 13.01.1943, Page 7

WINNIPEG, 13. JAN. 1943
HEIMSKRINGLA
7. SIÐA
Ferðahugleiðingar
Eftir Soffonías Thorkelsson
------ Framh.
Garðræktinni hefir fleygt mjög fram á Islandi hin síð'ari
árin. Var það næstum ótrúlegt, hvað hún var lítil lengi fram
eftir, þótt aðrar nærliggjandi menningarþjóðir lifðu á henni að
miklu leyti. Eins fyrir það, þótt velviljaðir framfaramenn, svo
sem Scheving læknir, sendu út bæklinga, er allir áttu kost á að
eignast, um garðrækt og ágæti hennar sem næringargóðrar
fæðu og heilsusamlegrar. Tók almenningur lítið mark á því,
nema rétt einstöku menn.
Þegar eg var unglingur á Ytri-Másstöðum, innan tíu ára
aldurs voru það miklu færri heimili í dalnum, sem höfðu garð-
rækt að nokkrum mun, og mörg þeirra alls enga. Eg heyrði
oft föður minn tala um það við nágranna sína, að þeim væri
betra að koma upp garði, en það hefir víst borið lítinn árangur,
því að eg man, að sumir þeirra keyptu kartöflur og rófur af
honum á haustin. Svona var þá framtakið lítið til nýrra fram-
kvæmda. Þeir höfðu þó góða fyrirmynd við garðræktina þar
sem faðir minn var: hann hafði sjálfur gríðarmikla garða á
Ytri-Másstöðum og ræktaði kartöflur, gulrófur og hvítanæpur.
Kartöfluuppskeran var mjög mismunandi, mikið eftir tíðinni,
en af rófunum og næpunum alténd ágæt. Hann virtist vera
mjög náttúraður fyrir garðræktina og eyddi öllum frístundum
sínum á vorin og sumrin við hana. Við unglingarnir, sem urð-
um að reyta arfann úr görðunum alt sumarið, hvað eftir annað,
vorum ekki eins áhugasöm og faðir minn, fyr en kom nokkuð
fram á, svo að við gætum hnuplað okkur rúfu. Urðum við að
fara býsna klóklega að því, svo að hann saknaði hennar ekki.
Hann lét hirða alt kál af gulrófunum, sjóða það og súrsa. Sagði
hann, að það væri herramannsmatur og sér heilsugjafi.
Allir á heimilinu höfðu hina mestu óbeit á káláti föður míns
og vildu helst ekki sjá það, þegar hann neytti þess. Var hlegið
að honum af nágrönnum okkar fyrir heimskuna, að vera að éta
gras eins og skepnur, og var mér óspart strítt á þvi, að faðir
minn væri grasæta. Það lét ekki mikið betur í eyrum þá
heldur en orðið mannæta.
Svona var það á miklu harðindaárunum, sem eg man eftir,
milli 1880 og 1895, að menn fengust ekki til þess að rækta
garðávexti og sumt fólk ekki til að neyta þeirra þótt hungrað
væri. Nú er landinn búinn að læra hvorttveggja: að rækta þá
og einnig neyta þeirra, og verður gott af, eins og karli föður
mínum af súra kálinu.
Það munu ekki vera nema fá ár síðan kartöfluræktin nægði
þjóðinni. Voru þær áður innfluttar frá Danmörku og Noregi í
heilum og hálfum skipsförmum ásamt öðrum garðávöxtum.
Hefir neysla allra garðávaxta farið mjög í vöxt á síðari árum,
og er næstum því alt heimaræktað, nema nokkrar káltegundir
og laukar. Einnig hafa margar káltegundir verið ræktaðar
heima, svo sem kálhöfuð og blómkál (Cauliflower), þótt nokkuð
af því, væri keypt frá útlöndum. Ýmsir sjúkdómar í garðávöxt-
um hafa flutst inn í landið og gert mikinn usla í uppskerunni.
Eru altaf nýir og nýir að koma í ljós. Svo var það árið, sem eg
var heima, að þá kom pest í gulrófur, er dró mjög úr uppsker-
unni það árið. Var það mjög ibagalegt, því að þær eru hafðar á
hvers manns borði með fiski og keti, ásamt kartöflum. Eru
gulrófur þessar hinar ljúffengustu sinnar tegundar, er eg hefi
smakkað. Líkjast þær að nokkru leyti “carrots” hér, en að
nokkru leyti “turnips”, en eru þó langtum betri. Það er mikill
kostur við þessar rófur, að þær eru auðræktaðar og gefa ágæta
uppskeru í öllum árum, ef vel er að þeim hlynt. Vonandi finst
bót við sýki þessari bráðlega.
síðari árum. Það eru allar líkur til að ræktun í vermihúsum
fari mjög í vöxt, því að fólkið er æ betur að læra að meta ágæti
grænmetisins og einnig að komast að raun um að landið er
ágætlega til þessfallið að framleiða bestu tegundir ávaxta í úti-
görðum og undir gleri. Eg kom í nokkur þessara vermihúsa,
og voru þar mest ræktaðar tómötur, einnig nokkuð af melónum
og “cucumbers”, auk annara tegunda. Þar voru einnig ræktuð
skrautblóm, sem mikið er ræktað af nú. Ber það, ásamt mörgu
öðru, þjóðinni þegjandi vott um þroska, menningu og fegurðar-
smekk hennar. Maður verður þess þó víðast hvar var, að þjóð-
in er blómelsk, en þess sáust vissulega óvíða merki fyrir fimtíu
árum.
Meðan eg var heima sá eg vínber (grapes), sem ræktuð
voru við laugahita í þessum vermihúsum, en það var þó í ofur-
smáum stíl. En í ár er frá því skýrt, að vínþrúguræktin sé orðin
talsvert mikil, eða á annað þús. pd. Reynt hefir verið að rækta
aðrar tegundir suðrænna ávaxta, meðal annara banana, sem
ekki geta vaxið nema við óhemju hita, aðeins í brunabeltinu.
Tel eg að rækt þessara suðrænu aldina sé meira til gamans en !
gagns. Annað mál er með tómötur og aðra garðávexti. Þeir
eru til gagns, og neysla þeirra leiðir til heilsubótar og góðrar
líðanar.
Office Phone
87 293
Res. Phone
72 409
Dr. L. A. Sigurdson
109 MEDICAL ARTS BUILDING
Office Hottrs :
12—1
4 p.M.—6 P.M.
AND BY APPOINTMENT
Thorvaldson & Eggertson
LögfrœBingar
300 NANTON BLDG.
Talslml 97 024
Dr. S. J. Jóhannesson
215 RUBY ST.
Beint suður af Banning
Talsimi 30 877
Viðtalstimi kl. 3—5 e.h.
A. S. BARDAL
selur líkkistur og annast um útfar-
ir. Allur útbúnaður sá besti.
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarða og legsteina.
843 SHERBROOKE ST.
Phone 86 607 WINNIPEO
J. J. Swanson & Co. Ltd.
REALTORS
Rental, Insurance and Financial
Agents
Sími: 26 821
308 AVENUE BLDG.—Winnlpeg
Rovatzos Floral Shop
253 Notre Dame Ave., Phone 27 989
Presh Cut Flowers Daily.
Plants in Season
We specialize ln Wedding & Concert
Bouquets & Funeral Designs
Icelandic spoken
DR. A. V. JOHNSON
DENTIST
506 Somerset Bldg.
Office 88 124 Res. 202 398
Dr. P. H. T. Thorlakson
205 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham & Kennedy Sts.
Phone 22 866
Res.
Verðið er samt sem áður langt of hátt. Það geta ekki aðrir,
en ríkir menn eða hátt launaðir látið það eftir sér að neyta ;
þeirra að nokkrum mun, enda sögðu þeir menn mér, sem höfðu
þessi vermihús, að það væri það lang ábatmesta fyrirtæki, sem .
þeir hefðu nokkurn tíma snert við. Eg neytti þessara ávaxta
iðulega og gat ekki orðið annars var en þeir væru eins góðir
qg þeir, sem eg hefi vanist hér, nema tómötur: þær voru nokkuð
smærri og einnig bragðminni. Er ekkl ólíklegt að þetta komi
til af því, að sólarljósið berst inn í gegnum gler, er heftir eina j
eða fleiri tegundir geiislanna. Eins mun það koma af hinu, að J
það er ólíkt minna af sólskini á íslandi en í Canada. Ávextirnir
þarfnast sólskins jafnt og hita. Væri ef til vill hægt að bæta
það upp með rafmagnslömpum af sérstakri gerð. Það er viður-
kent, að tómötur séu miklu betri og stærri í Suðurríkjum
Norður-Ameríku en norðar, og mun hinn langi sólargangur
ráða þar miklu um. En hvað sem ágæti þeirra ávaxta í tempr-
aða beltinu líður, þá er hitt víst, að aldinin heima eru alveg
ágæt og þjóðinni bráðnauðsynleg. Það eina sem að er, er það,
að þau eru ennþá tíu sinnum of dýr og hundrað sinnum of
lítið af þeim, en þessi rækt er rétt í byrjun og ganga má út frá
því sem vísu, að hún eigi mikla og glæsilega framtíð.
Það er nóg af heitu vatni á Islandi, er kemur þjótandi sjálf-
krafa upp úr jörðinni til að rækta alskonar ávexti handa þjóð,
sem telur miljónir manna.
Heiðursmaðurinn Klemens Kristjánsson á Sámsstöðum í
Fljótshlíð hefir haft nokkra kornrækt um mörg ár. Hafa rúg-
ur, bygg og hafrar sprottið þar vel og gefið fullþroska upp- j —"
skeru. Minnir mig, að þar hafi verið um fjörutiu dagsláttur þeim. Annars væri það framaverk góðum akuryrkjubónda hér
undir korni á síðari árum. Eg sá einnig allstóra spildu í Kaup- ag fara heim og bjóða ríkinu aðstoð sína, en ef til vill er ekki
angssveitinni í Eyjafirði, eign Kauppfélags Eyfirðinga. Gat eg kominn tími enn, að minsta kosti var hann ekki kominn fyrir
mér þess til, að spilda þessi væri um þrjátíu dagsláttur. Akur-! þrjátíu árum siðan. Þá bauð íslendingur héðan íslenska ríkinu
114 Greníell Blvd.
Fhone 62 200
FINKLEM AN
OPTOMETRISTS & OPTICIANS
Sjónin próíuð—Eyes Tested
Sleraugu Mátuð-Glasses Fitted
200-1-2-3 Kensington Bldg.
275 Portage Ave. Cor. Smith St.
Phone
Office 22 442
Res. 403 587
44 349
THE WATCH SHOP
THORLAKSON & BALDWIN
Dbunond and Wedding Rings
Agent for Bulova Waitchiee
Marriage Licenses Issued
699 SARGENT AVE
inn var vel sprattinn á þeim tíma sumars, sem eg sá hann, og
virtist svo sem hann mundi gefa ágæta uppskeru. Mér er’þó
ekki kunnugt um, hvort kornið þar náði fullum þroska, því að
seinni partur þess sumars var framúrskarandi kaldur og vot-
viðrasamur.
að koma heim og kenna mönnum að plægja og vinna með öðr-
um jarðyrkjuverðfærum, en því var neitað. Eg las það bréf,
og mér fanst mikið til um það. Það kom fram í því, að þetta
væri hin mesta fjarstæða, sem maðurinn væri að fara fram á:
að íslendingar þyrftu að fá menn til að kenna sér að plægja!
Eg þekti þennan mann mjög vel. Hann var einkar duglegur
Það er talin fullkomin vissa fyrir því, að þessar fyrnefndu
korntegundir geti þrifist vel í flestum árum, og enginn mun maður og framúrskarandi góður við plægingar og jarfjyrkju.
efa, að þær verði ræktaðar á Islandi í framtíðinni. Á þann : íslendingar vissu ekki þá, að þeir kunnu ekki að plægja, og ef
heppilega veg verður svo leyst úr þeim mikla vanda, að landið til vill vita þeir það ekki enn, að þeir geti bætt neinu við kunn-
fullnægi þörfum þjóðarinnar að langmestu leyti til brauðs, áttu sína á þeim sviðum. Það var reyndar von, að þeir álitu
grauta og fóðurbætis. Þótt ræktun þessi næði ekki nema til sig geta lært þetta af reynslunni einni, en það er margsannað,
fóðurbætis, sem hefir verið svo tilfinnanlegur skortur á handa að það er ofurseinlegt og kostnaðarsamt. Til þess eru bækur,
Hér er sem víðar mikið verk fýrir góðar rannsóknarstofur. mjolkurkumi þá yrði kornræktin íslendingum til mikils gagns. kennarar og skólar að létta undir með námi.
að komast fyrir sjúkdóma í garðávoxtum. Það er unmð að þvi þá er korn gott til fóðurs alifugia> sérstaklega við framleiðslu fglensku bændurnir stóðu illa að vígi, er þeim barst fyrsti
eggja, sem altaf er óhemjusortur á eins og smérinu — hvor-1 morgunboði verklegrar menningar við búskap sinn-, gagnsemi
ugt þeirra fáanlegt nema stöku sinnum. Veturinn, sem eg var plógsinS( sáðslétturnar og tilbúinn áburður — eftir þúsund ára
heima, borgaði eg minst fyrir-eggið 75 aura stykkið. Þegar fálm og brolt á þýfðu. og lítt nothæfu landi. Þeir voru ný-
leið fram um jól, kostuðu þau 90 aura, og síðari part vetrar rétt komnir undan ánauð konungs, kirkju og kaupmanns, er hafði
eina krónu, svo sem I6V2 cent í canadiskum peningum. Nú næstum þvi eyðilagt framtak þeirra og dugnað og sogið hvern
eru þau seld á eina krónu og fimtíu, hvert og eitt einasta þeirra. eitil eigna þeirra og framkvæmdamáttar. Þess var sannarlega
Hversu mörg egg viljið þið kaupa? Hvað á eg að selja ykkur ekki ag vænta> að byrjunin til framfara gengi greitt. Þegar
mörg, lesendur góðir. Það kostar hvert egg tuttugu og fimm þeir miklu erfiðleikar eru teknir til greina, er það í raun og
I cent stykkið, á okkar peningalega mælikvarða! Þetta er okur- veru mesta furða> hvað árangurinn hefir orðið mikill og góður
! verð- frá hvaða hlið sem a Það er Wtið, að egg seljist fyrir hærra á jafnskomum tima. þótt eg hafi komið hér með margar at-
Kartöfluræktin er um 125;000 tunnur á ári með góðri með- j verð, eða jafnhátt að minsta kosti, og heill pottur af nýmjólk. hugasemdir og aðfinslur, þá dái eg samt íslenska bóndann í
alsprettu (220 ensk pund í tunnu). Er því árleg neyzla um Lýsir þetta ástandinu iheima og sjálfsagt einnig erfiðleikum á sannleika fyrir það, sem honum hefir hepnast að framkvæma.
nú, og hefir fengist töluverður árangur, en betur væri, ef hægt
væri að bæta landbúnaðardeildinni við Háskólánn, sem er að
vísu geysistórt spor, og þarf langan undirbúning, er útheimtir
hóp sérmentaðra manna með geysidýr og margbrotin áhöld.
Það getur talist vafamál, hvort íslendingar geta borið þann
kostnað, sem búnaðardeildin mundi leggja þeim á herðar, svo
fámennir sem J>eir eru. Yrði henni á annað borð komið upp,
mundi hún gera ómetanlegt gagn, og finst mér sennilegt, að
jarðrækt á íslandi nái sér aldrei á réttan kjöl fyr en deild þess-
ari verður komið á fót.
240 pund á hvern mann í iandinu, og mundi hún verða enn að afla fóðurs handa hænsnúm.
meiri, ef verðið væri skaplegt miðað við kartöfluverð í öðrum
löndum. 1940 kostaði tunnan 50 krónur. 1942 er hún seld á
80
ráðandi stéttum í landinu, sem verðleggur alla garðávexti, bæði
til kaups og sölu. Heyrði eg fólk oft kvarta undan því, hvað
verðið á garðávöxtum væri hátt. Mér er það ekki skiljanlegt,
að verð þeirra þurfi að vera það sem það er, því að mér telst svo
Þá gæti kornið orðið bændum ómetanlegt við svínarækt,
|ef það er blandað undanrennu og áfum; ásamt öðrum matar-
krónur. Það er verðlagsnefndin, skipuð af ráðuneytinu og úrgangii sv0 sem fiski og garðávöxtum. Hygg eg, að þjóðinni
hæfði það betur að rækta svín en tófur og refi, svo að eg tali nú
ekki um minkinn. Það var óheppilegt spor hjá stjórninni að
styrkja menn til þeirrar framleiðslu. Það er ekki ólíklegt, að
þeir verði regluleg plága á landsmönnum. Fyrr má nú rota en
til, að Það hljóti að vera auðug náma rækta kartöflur með dauðrotai að rikið skuli ,gangast fyrir því, að þessi viltu og afar
görðum mjög sæmilega uppskeru árið
að væri þó með langlakasta móti það
svona verði. Eg sá í
1940, sem allir sögðu
haust.
Gulrófnaræktin er alt að 30,000 tunnum árlega, og væri
vel, að hún gæti aukist, því að þær eru hinar heilnæmustu til
matar, og geta bætt þjóðinni það að miklu leyti að hún hefir
engin aldini. En verð það, sem nefndin hefir sett á rófurnar, er
óhemju hátt, margfalt hærra en kartöfluverðið, og hlýtur það
að minka eftirsppurn þeirra og neyslu að miklum mun. Er það
illa farið, því að þær eru, eins og eg hefi þegar sagt, ágætar til
manneldis, þar sem grænmetisneysla Islendinga er lítil og ald-
ina sama sem engin.
Ræktun grænmetis og ofanjarðar ávaxta undir gleri við
laugahita hefir tekið miklum framförum á allra síðustu árum.
Það var kominn nokkur vísir að þessari rækt 1930, en 1940 var
hún komin vel á veg. Þá voru rúmar þrjár dagsláttur undir
gleri, en eftir önnur tvö ár, eða 1942, er sagt, að dagslátturnar
séu nú orðnar sjo eða átta. Stjórnin hefir komið upp skóla við
Hveragerði í ölvusi og mörgum og stórum vermihúsum. Þar
er kend garðrækt og aldina. Mun það vera með allra þörfustu
og hagkvæmustu skólastofnunum, sem ríkið hefir stofnað til á
Hann hefði gert meira af jarðabótunum, ef vinnukraftur hefði
verið fáanlegur.
Sjávarútvegurinn byrjaði sinar verulegu og róttæku fram-
kvæmdir á undan bændastéttinni og dró besta mannskapinn
úr sveitunum, áður en bóndinn hafði áttað sig á því, sem var
að gerast í kringum hann og því, sem honum sjálfum bar að
gera: að plægja og sá jarðir sínar. Að þessu seinlæti hefir
bóndinn búið til þessa dags. Slægjur hans og framfarir við
búskapinn yfirleitt, hafa beðið mikið tjón, og ennþá finst mér
hann vera seinlátur til framkvæmdanna.
Við hijótum öll að kannast við það, að Island er kalt og
harðbalaland norður við heimsskautsbaug, er teygir arma sína
norður að íshafi. Þar er allra veðra von á öllum tímum árs,
og er því eðlilegt, að fleiri erfiðleikar séu þar í vegi góðrar
sprettu grasa og garða en í löndum, er liggja í hlýrra loftslagi.
En engu síður er gott að vera á íslandi fyrir atorkusamt
fólk. Landið hefir fjöldamörg hlunnindi að bjóða, er vega
mikið á móti óblíðu veðurfari og umhleypingasömu. Svo að
maður nefni aðeins fátt af mörgu: heitu hndirnar, sístreym-
andi, freyðandi, fossandi og gjósandi með drunum og sogi, rétt
I eins og væri að vekja athygli manna á sér. Þá eru hin ótölu-
lega mörgu straumvötn og fossaföll, stór og smá, til framJeiðslu
orku, ljóss og hita, er mundi geta nægt þjóð er teldi margar
miljónir. Enn eru hin ágætu og auðugu fiskimið alt i kringum
áttumenn og næg akuryrkjuverkfæri. Eg veit, að Islendingum landið og hin stórkostlega síldveiði, er varla mun eiga sinn
mundi verða það stórgróði að kynnast aðferðum Ameríku- líka að uppgripum verðmæta. Siðast, en ekki síst, skal telja
manna við akuryrkju. Þar gætu hinir framgjörnu og glæsilegu hina dæmafáu náttúrfegurð, sem enginn getur matið til verðs,
ungu íslendingar heima fengið góðan skóla í notkun og hirð- en er þó óendanlega verðmæt og dýrðleg hverri mannlegri sál.
ingu jarðyrkjuvélannay og einnig í leikni og vinnuhraða með ! Framh.
grimmu dýr séu flutt inn í landið. 1 fjarlægðinni séð, virðist
ekki hafa þurft mikla framsýni til þess að skilja að þjóðinni
hefði komið það stórum betur að mjólkurframleiðslan hefði
verið aukin í stað þessara bmðhættulegu dýra.
Það er mikið víðar en á þessum^ tveimur stöðum, sem eg
nefndi áðan, nokkur vísir til kornræktar, en í minni stíl. Mér
er ekki kunnugt um, hvern árangur menn hafa haft við þá
rækt yfirleitt, en heyrt hefi eg sagt, að hann hafi þó verið í
betra lagi. Þótt kornræktin sé þjóðinni alveg nauðsynleg,
mega bændur þó ekki við því enn að sinna henni. Þeim ríður
mest af öllu á því að bæta og stækka slægjur sínar, og það að
stórum mun: Þótt kornrækt kunni að reynast vel, er töðurækt
miklu vissari og útheimtir minni vinnukraft.
Eg held það gæti komið til mála, að ríkið tæki kornrækt-
armálið í sínar hendur og léti rækta korn í stórum stíl. Banda-
ríkjamenn mundu óefað verða Islendingum hjálplegir um kunn-