Heimskringla - 29.11.1944, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. NÓV. 1944
l^cimsknngk
(StofnuB 1S»S)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Teleþhone 86 537
WlVíNIPEG, 29. NÓV. 1944
Frá Ottawa-þinginu
Eftir alt sem á hefir gengið á Ottawa-þinginu, síðan það kom
saman s. 1. miðvikudag, var þar komið á mánudagskvöld, að King
stjórnarformaður lagði tillögu fyrir þingið, um að það greiddi
stefnu stjórnar sinnar í stríðsmálunum trausts-atkvæði. En stefna
stjórnarinnar nú er að innanlands herinn verði skyldaður til að
taka þátt í herþjónustu og að 16,000 manns verði að minsta kosti
í maí í vor kominn til Evrópu.
Með tillögu sinni hélt stjórnarformaðurinn langa ræðu. Rakti
hann í henni stríðsreksturinn í stórum dráttum, en kvaðst í byrjun
stríðsins hafa verið á móti herskyldu. En þegar fram liðu stundir
fann hann að á móti því atriði hefði talsvert verið haft og því hefði
hann látið kosningar fara fram, er lauk með sigri stjórnar hans. En
þegar Frakkland féll og ljóst varð, að óvinurinn var sterkari, en
menn gerðu sér áður grein fyrir, þótti honum vissara, að fá leyfi
til að kalla menn, ef með þyrfti í stríðið og afleiðing þess voru
herskyldulögin (Bill 80), sem ef nauðsyn krefði, mætti beita. En
til þess hefði ekki komið, fyrri en nú.
Hvað gerist nú svo? Það er búist við, að umræður um til-
löguna standi yfir 3 til 4 daga. Ennfremur er búist við breyting-
artillögu frá C. C. F. flokkinum um að herskyldan nái einnig til
auðsins. En sú breytingar-tillaga er ekki búist við, að verði
stjórninni neitt hættuleg.
Ennfremur er búist við breytingartillögu frá Progressive
Conservative flokkinum í þá átt, að herskyldan nái til allra, en
ekki aðeins innanlandshersins. Hvernig þeirri tillögu byrjar, er
vafamál og veltur þar á liberal-atkvæðum, því án fylgis frá þeim,
er öllu óhætt, vegna fámennis annara flokka á þingi en stjórn-
arinnar.
Stóra atriðið í þessu öllu er hvernig Col. Ralston snýst við
tillögu Kings. Fari hann á móti henni, sem hann á nú erfiðara
með en fyr, þar sem hún er nú með því, sem hann krafðist. Per-
sónulega mun ekki fyrst um sinn gróa um heilt milli hans og
Kings. En spurningin er samt sú, hvort Ralston hagi sér eftir því
við þetta tækifæri.
Verði Ralston á móti tillögu Kings, þykir líklegt, að þeir 40
þingmenn, úr flokki liberala sem sæti hafa tekið sér á andstæðinga-
bekkjum stjórnarinnar í þinginu, fari að dæmi Ralstons og ef til
vill fleiri. En að það nægi, er þó óvíst.
Á þinginu eru 11 auð sæti af 245 alls, svo atkvæðamagnið þar
er 234 Nokkrir þingmenn eru austan hafs og aðrir áttu ekki kost
á að sækja þingið. Það lækkar atkvæða töluna í 224.
Þó 40 liberalar verði á móti tillögu Kings, 38 Progressive Con-
servatívar, 10 C. C. F. flokksmenn og 10 Social Credit sinnar, eru
það ekki nema 98 atkv alls. Stjórnin hefði fyrir því 128 atkvæði
og henni væri borgið með því. Þessir 40 liberal þingmenn, sem
hér eru nefndir, eru flestir Frakkar. Þeir eru á móti tillögunni,
vegna þess að hún fer fram á herskyldu, að nokkru leyti. Geri
Ralston annað eins skarð í liberal-flokkinn, er stjórnin frá. Á
atkvæði hans veltur því mikið, ef Quebec-ingar geta þá fylgt hon-
um fremur, sem enn er ekki í ljós komið.
Ef stjórnin félli, mun King þurfa að mæla með einhverjum
ráðgjafa sinna, Ilsley eða ef til vill Ralston, því eftir kosningum
yrði ekki biðið.
Þannig standa nú sakir á þinginu, eins langt og því er komið.
Á miðvikudag eða fimtudag, ætti að verða komið í ljós, hvað uppí
verður á teningnum og hvað af því, sem að ofan er minst á kemur
fram.
þjóðin nú enn á bak að sjá stór-
um hóp sona og dætra, sem'stóðu
í blóma lífsins.
•
Það hefir oft verið sagt, að
við íslendingar vissum lítið af
hörmungum ófriðarins í saman-
burði við þær þjóðir, sem verða
að heyja hann með vopn í hönd,
og hefðum litla ástæðu til að
kvarta. Þetta er að því leyti
satt, að land okkar hefir að vísu
aldrei orðið vígvöllur í þessu
stríði, en hafið umhverfis það
þeim mun hættulegri. Og ef
borið er saman við mannfjölda
ófriðarþjóðanna, mun vafasamt.
að nokkur þeirra hafi fært til-
finnanlegri fórnir, en okkar litla
og varnarlausa þjóð í árásum
þeim, sem gerðar hafa verið á
friðsöm skip hennar.
Þær fórnir verða seint bættar
svo fámennri þjóð.
VARÐ EKKI HJÁ ÞESSIJ
KOMIST?
HELFREGNIN AF
GOÐAFOSSI
(Grettir Jóhannssyni konsúl
hafa borist blöð frá Islandi með
fréttum af Goðafossi, slysinu, er
Islendinga austan hafs og vest-
an hefir sett hljóða. Eru á öðr-
um stað í þessu blaði birtar frá-
sagnir sumra er af komust eftir
blaðinu ísafold. Hér á eftir fer
ritstjórnargrein úr Alþýðublað-
inu skrifuð í tilefni af hinni
hryggilegu fregn.—Hkr.)
Alla íslenzku þjóðina hefir
sett hljóða við hina hryllilegu
fregn af afdrifum Goðafoss. Enn
einu sinni ’hefir hún mist tugi
hraustra sona og dætra í hafið af
völdum ófriðarins. Enn einu
sinni syrgja í landi ekkjur og
munaðarlaus börn, mæður og
feður, systur og bræður ástvini,
sem saklausir hafa látið lífið fyr-
ir vítisvélum hins miskunar-
lausa hildarleiks.
•
Undanfarnar vikur og mánuði
hafa margir verið að vona, að
hörmungar ófriðarins væru brátt
á enda, og víst hefir íslenzka
þjóðin að minsta kosti verið von-
góð um það, að hún væri þegar
úr allri hættu, að hennar fórnir
yrðu ekki fleiri, en orðnar voru.
En því sviplegri er sú helfregn,
sem henni hefir nú borist til
eyrna.
Árás hins þýzka kafbáts á
Goðafoss svo að segja uppi í
landsteinum sýnir, að enn er
land okkar á hættusvæði og að
enn er hinn ægilegi hildarleikur
háður af sömu morðfýsn og sama
miskunarleysi og einkendi hinar
lævísu árásir á fyrri árum ófrið-
arins á friðsöm og varnarlaus
íslenzk skip. Það er ekki verið
að hugsa um það, þótt um skip
hlutlausrar smáþjóðar sé að
ræða, sem ekkert annað hefir
innanborðs en friðsamt fólk með
björg í bú hennar; og það er
heldur ekki verið að hirða um
það, þótt landhelgi -hennar sé
brotin. Fullnæging grimdarinn-
ar og gereyðingarfýsnarinnar er
æðsta boðorð hinna nazistísku
morðvarga. Og því á íslenzka
Varð ekki hjá uppistandinu á
Ottawa-þinginu komist? Blöð
liberala beina því að öðrum
flokkum, að þeir hafi af flokks-
fylgi og þröngsýni blásið þar að
glæðum. Blindu flokksfylgi er
aldrei bót mælandi, en alt um
það eru það flokksmenn Kings
forsætisráðherra sjálfs, sem um-
mæli, sem þessi, eiga við, en ekki
andstæðinga flokka stjórnar-
innar. Að það voru þeir sem risu
upp á móti stjórn sinni, verður
ekki á móti borið. En hverju
sem um er að kenna, er skaði
mikill skeður, ef íbúar þessa
lands geta ekki verið einhuga um
hernaðarreksturinn til loka
stríðsins.
Ritstjórnargrein í Winnipeg
Free Press s. 1. laugardag um
undirróður ýmsra flokka í mál-
inu, og sem auðvitað á við and-
stæðinga flokka stjórnarinnar,
er í alla staði óverðskulduð að-
dróttun. Andstæðinga flokkarn-
ir hafa nú um fimm ár lagt
flokksmál sín á hilluna og veitt
stjórninni óskiftan stuðning í
öllu er til stríðsmálanna kemur,
þrátt fyrir það þó Kingstjórnin
hafnaði öllum stuðningi þeirra í
sjálfu sér, með því að vilja ekki
reka stríðið öðru vísi en sem sitt
flokksmál. Nefnt blað hefir
bætt gráu á svart, með slíkum
ummælum.
Vandræðamennirnir á Ottawa
þinginu, eru stjórnarsinnarnir
frá Quebec-fylki. Og eins og
liberal fregnriti einn frá Ottawa
ritar, hefði ef til vill verið hægt
að komast hjá vandræðunum,
sem stjórnin og canadiska þjóð-
in nú horfist í augu við, ef King-
stjórnin hefði öðru vísi að ráði
sínu farið. Fara hér á eftir um-
mæli fregnritans að litlu leyti
stytt:
“Andmæli liberala frá Quebec
gegn tilkynningu stjrónarinnar
um að herskyldu frumvarpið
(Bill 80), kæmi nú til fram-
kvæmda og 16,000 menn úr inn-
anlands hernum yrðu á vígvöll
sendir, er alvarlegt umihugsun-
arefni. Það hefir nú þegar einn
af ráðherrunum (Mr. Howe) sagt
stöðu sinni lausri út af því og
aðrir hafa tekið sér sæti á þingi
með stjórnarandstæðingum. En
hinar alvarlegu afleiðingar eru
aðeins að byrja að sýna sig. —
Hvernig ástandið verður upp úr
miðri þessari viku, má hamingj-
an vita.
Ógæfan er, að það hefir verið
óskiljanlegt Quebecingum, að á
tímabilinu, sem þeir King og
Ralston áttu bréfaskifti saman,
var reynt að fá menn í herinn
með sjálfboðaaðferinni, en að
það brást algerlega.
Það er aðeins með því að líta
aftur í tímann, sem nokkuð er
að finna, sem mælir Quebecing-
um bót. Þeir fjarlægu tímar,
eru enn öllum í fersku minni.
Árið 1939, var stjórnin fylgj-
andi þeirri stefnu, að skylda
engan til herþjónustu út úr
landinu. Árið 1942 fékk stjórn-
in frjálsar hendur við almenna
atkvæðagreiðslu í landinu, að
grípa til herskyldu ef með þyrfti.
Það var herskyldu frumvarpið
(Bill 80), sem þá var að lögum
gert.
Ef alt hefði nú haldið áfram
samkvæmt gerðum stjórnarinn-
I ar og þessum fyrirætlunum hefði
j ástandið nú í Quebec verið alt
j annað en það nú er. Og von-
brigði síðustu 24 klukkustunda,
hefðu þá ekki átt sér stað. Stefna
stjórnarinnar hefði þá verið auð-
sæ og álitin eðlilegt framhald
eða afleiðing þess, sem á undan
var gengið. En hér hleypur
snurða á þráðinn, sem menn vita
ekki hvað halda á um, er Col
Ralston fer úr stjórnarráðinu og
McNaughton hershöfðingi tekur
við.
•
Eins og Quebec-ingar líta á
málið, er sagan eitthvað á þessa
leið:
Stefnu stjórnarinnar í her-
skyldumálinu eins og hún kom
okkur fyrir sjónir 1942, var mót-
mælt af leiðtogum okkar, sem
Cardin og öllum þeim, háum sem
lágum, sem atkvæði greiddu á
móti henni í Quebec-fylki. Que-
bec-liberalarnir héldu samt á-
fram að styðja stjórnina í þeirri
von, að nauðsyn yrði aldrei á
herskyldu, eða að þeir gætu
hvernig sem alt færi, haft þau
áhrif á stjórnina, að beita henni
ekki. Eftir því sem áleið stríðið,
var mikið útlit fyrir, að til her-
skyldu kæmi ekki. Eins og sézt
af bréfum þeim, sem King skrif-
aði Ralston í september, er ekki
annað að sjá, en stjórnin >hafi
verið sannfærð um að herskylda
væri úr sögunni. Að Quebec-
ingar hafi því frá valdsmönnum
landsins haft þessa skoðun, get-
ur meira en vel verið.
•
En hvað víðtæk og sterk þessi
skoðun var, kom fyrst í ljós er
tillögur Ralstons (18. okt.) komu
til sögunnar um aukningu her-
liðsins í Evrópu. Ef stjórnin
hefði að ráðum hans farið, hefði
því sennilega verið mótmælt af
liberal Quebec-ingum, en úr því
hefði aldrei orðið sú íháreisti,
sem nú er á daginn komið. Þeg-
ar Col. Ralston var rekinn ef Mr.
King (sem bréfaskifti þeirra
hafa sýnt), skoðuðu Quebecingar
það ákveðinn sigur sinna skoð-
ana í herskyldumálinu. En því
var nú reyndar ekki að heilsa.
Þeim kom aldrei til hugar, að
þeir, sem með máli Ralston voru,
berðust harðar og ákveðnara fyr-
ir málinu eftir að hann fór eins
og raun varð á.
Þegar McNaughton var kvadd-
ur tíl að taka við starfi Ralstons,
skoðuðu Quebec-ingar sem síð-
asta orðið hefði verið sagt í her-
skyldumálinu. Ástæðan fyrir
þessu er auðsæ. 1 bréfi Mr.
Kings 3. nóv. til Ralstons, sagði
forsætisráðherra, að McNaugh-
ton væri þeirrar skoðunar, að
menn mundu fást, sem nægði i
herinn með sjálfboða aðferðinni
og að skoðun Kings, væri hann
reiðubúinn til að takast ábyrgð
á því á hendur og setjast í her-
málaráðherra sessinn.
Af ræðum og yfirlýsingum
McNaughtons, er það eins ótví-
rætt og nokkuð getur verið, að
hann trúði að sjálfboða-aðferðin
nægði. “Eg trúi eins heitt á
sjálfboða aðferðina og eg get á
nokkuð trúað.” Herskyldu sagði
hann engan hag hafa verið að í
síðasta stríði. “Sjálfboða-að-
ferðin er eina vonin eins og á-
stendur.” McNaughton gekk svo
langt að segja, að ef King hefði
ekki þeirri skoðun fylgt, hefði
hann (McNaughton) ekki nú ver-
ið hermálaráðherra. Og Mc-
Naughton rengdu engir. Hann
hafði lesið allar skýrslur, fært
sér í nyt skoðanir sérfræðinga
hermálanna og var sjálfur sér-
fræðingur í þeim.
Áhrifin af þessu öllu á Que-
becinga urðu svipuð og af sæt-
víni. Málsvari herskyldunnar
hafði verið rekinn frá stöðu
sinni. Daniel var kominn til
dómsins. Og hvílíkur Daniel.
Hér var fremsti hermálafræð-
ingur nútímans og tjáði sig
frammi fyrir almenningi á móti
herskyldu.
1 augum Quebec-búa var hætt-
an hjá liðin. Herskyldan var úr
sögunni.
•
Á miðvikudag í síðast liðinni
viku, um klukkan 3 e. h., er
King las bréfin er komu við burt-
rekstri Ralston, voru Quebecing-
ar hinir ánægjulegustu. Þar
heyrðu þeir King sjálfan hafa
haldið fram, að herskyldan væri
ekki nauðsynleg.
En hvílík vonbrigði urðu þeim
því ekki það, sem 24 klukku-
stundum síðar gerðist. Klukk-
an 3 eftir hádegi á fimtudag,
reis hinn sami Mr. King úr sæti
í þinginu, og las upp tillögu, er
stjórnaráðið hafði samið, um að
lögleiða skilorðs bundna her-
skyldu. Það sem sagt var um
að 16,000 væru þegar kvaddir í
stríðið, duldist ekki Quebec-
þingmönnunum að hér var mjög
ákveðið um herskyldu að ræða.
Áhrifunum af þessu er ekki til
neins að reyna að lýsa. Það var
ekki það, að herskylda hefði ver-
ið samþykt, sem blóðinu kom á
hreyfnigu hjá Quebec-ingum,
heldur meðvitundin um það, að
þeir höfðu verið tældir. Ef til-
lögur Ralstons hefðu verið til
greina teknar um að nota her-
skyldulögin (Bill 80) til að bæta
úr mannaskortinum á vígvellin-
um, hefði það ollað vonbrigðum
og mælst illa fyrir, en hitt er þó
líklegra, að Quebec-liberalar
hefðu skilið, að enskumælandi
samlandar þeirra hér væru fylli-
lega sannfærðir um þörf aukins
liðs og þar sem þeir hefðu lofað
því. yrði að standa við það. Þó
King hefði til þess þurft að segja
af sér, er meira að segja líklegt.
að þeir hefðu ekkert persónulega
átt að erfa við herskylduflokk-
inn, sem tekið hefði við völdum.
En til þess að King segði af sér,
hefði naumast komið.
Það er samt sem áður erfitt að
sjá, hvaða grein hefði verið
hægt að gera fyrir því, sem skeð
hefir síðan McNaughton tók við
stöðunni. Höfðu nokkur hern-
aðarleg skakkaföll átt sér stað, á
einum degi, frá klukkan 3 á mið-
vikudag til klukkan 3 á fimtu-
dag, sem nauðsynlegt gerði, að
lögleiða herskyldu? Hvernig á
að útskýra stefnu McNaughtons
sem upp til s. 1. fimtudags er á
móti herskyldu, en kemur þá að
baki þingforseta fram fyrir þing-
ið og tilkynnir að hann hafi skift
um skoðun?
Fyrir þannig löguðum skrípa-
leik, gera Quebecingar sér ekki
aðra grein en þá, að hann sé
blekking. Það er ekkert að at-
huga við skoðanamun, sem af
einlægni er sprottinn. En að
verða margsaga og gera þar enga
grein fyrir, er af öðrum en Que-
becingum illa þokkað.
Hvað sem McNaughton eða
King hafa hugsað um þörfina á
liðsauka í stríðinu, er það nú
komið á daginn, að Ralston hafði
þar á sömu að standa. Það má
kanske segja, að um aðferðir hafi
meira greint en nokkuð annað til
að bæta úr þörfinni. En þeir
hafa nú báðir, McNaughton og
King, kannast við, að einnig þar
hafi þeim skjátlast.
En hvað vel sem reynt er að
leggja þetta út, hefir Quebec-
ingum þótt það alt mjög á huldu.
Auðvitað hafa þeir á röngu að
standa með að neita hernum á
Niðurlöndum og Italíu um
nokkra hjálp, en það á alt ræt-
ur að rekja til trúarbragðaslit-
anna milli Róm og Frakklands.
Og það er gömul saga. En það
er hitt sem þeim svíður, að verða
fyrir þeim vonbrigðum, að Mc-
Naughton og King, skuli hafa
tekið þá leið, sem þeir hafa gert,
enda þótt hún sé frá fárra sjón-
armiði röng eins og ástendur
nema Frakka. Það er þessi tví-
skinnungur og veltingur um
málið, í höndum Kingstjórnar-
innar, sem uppistandinu öllu
hefir hleypt af stað, hvað sem
að baki því hefir búið.”
KAFBÁTUR SÖKTI
GOÐAFOSS
24 menn fórust
Skipið sökk á fáum mínútum
Þýzkur kafbátur sökti Goða-
foss hér í Faxaflóa, eins og flest-
um lesendum blaðsins mun þeg-
ar kunnugt.
Skipið laskaðist svo mikið við
sprenginguna að það sökk eftir
fáar mínútur. Óvíst er hve
margir skipverja hafa beðið
bana við sjálfa sprenginguna.
En þeir sem komust lífs af, björg'
; uðust flestir á þann hátt, að þeir
i vörpuðu sér fyrir borð og syntu
| frá skipinu áður en það sökk, en
i náðu síðan í björgunarfleka.
Tíu farþeganna druknuðu, af
þeim voru 4 ung börn og 13 skip-
| verjar. Einn skipverja lézt af
1 sárum á leiðinni til lands.
Þetta er eitt mesta manntjón,
sem orðið hefir hér við land af
| völdum ófriðarins enn sem kom-
| ið er.
Tveir farþegar björguðust og
17 skipverjanna.
Þegar Goðafoss sökk
!
A laugard. hafði tíðindam. fra
blaðinu tal af nokkrum þeirra,
' sem komust af, til þess að fá af
því nokkrar fregnir, með hvaða
hætti árásin var gerð á skipið, og
hvernig þeir björguðust, sem
komust lífs af.
1 stuttu máli er það að segja,
að tundurskeyti kafbátsins mun
hafa 'hitt skipið miðskips bak-
borðsmegin. Skipshliðin rifnaði
þar upp á löngu svæði. En einn
heimildarmanna blaðsins leit
svo á, að stjórnborðssíðan hafi
rifnað að einhverju leyti. Réði
hann það m. a. af því, að skipið
j hallaðist fyrst mikið á bakborðs-
| síðu, en rétti sig síðan nokkuð
við.
En frá því skipið fékk skeytið
og þangað til það var sokkið,
; munu hafa liðið 7 mínútur, eða
tæplega það.
Þannig stóð á, þegar árásin var
gerð, að farþegar voru engir
niðri í káetunni, en flestir í
borðsal á þilfari eða í göngum
fyrir framan borðsalinn. Samkv.
fyrirmælum skipstjóra höfðu
þeir flestir eða allir á sér björg-
unarvesti.
Hásetar munu flestir eða allir
: hafa verið ofanþilja og með
björgunarvesti, og fleiri skip-
verjar, en vélamenn vitanlega
nokkrir í vélarrúmi. Er hætt
! við að þeir, sem þar voru, hafi
samstundis beðið bana. Skipið
kastaðist svo mikið til, að alt
lauslegt þeyttist um skipið, og
fólkið, sem uppi stóð, féll, og
! munu margir 'hafa mist meðvit-
und nokkur augnablik.
Þrír skipverja voru í matsal
skipverja á þilfari. Gátu þeir
ekki opnað hurðina eftir spreng-
inguna. En glufa hafði myndast
á vegginn, og gátu þeir troðið
sér þar út. Komst þó einn þeirra
ekki um það op vfyr en haim
I hafði farið úr björgunarvestinU-
Frásögn 1. stýrimanns
Eymundur Magnússon, 1-
stýrimaður, segir m. a. svo frá:
— Eg var staddur uppi í reyk-
sal á efra þilfari, þegar spreng'
ingin varð. Allir, sem þar voru,
hentust til og féllu við, og býst
| eg við að eg hafi snöggvast mist
' meðvitund.
Er eg komst á fætur, rauk eg
út á þilfarið. Skipið hallaðist
þá .mikið á bakborða, og vaf
j komið að mestu í sjó að aftau.
, Reyndi eg með skipstjóra og
, öðrum að losa fremri björgunar-
bátinn, stjórnborðsmegin. E11