Heimskringla - 31.01.1945, Síða 5

WINNIPEG, 31. JANÚAR 1945
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
Garðar, fyrrum ríkisþingmaður
í Norður-Dakota, og samkomu-
stjóri, er allir þökkuðu heiðurs-
gestinum fyrir komuna og prýði-
legan song hans. En ihann þaífek-
aði í samkomulok fyrir ágætar
viðtökur í Grand Forks sem ann-
arssftaðar meðal landa sirina í
Manitoba og Norður-Dakota.
La/uk þannig þessari eftir-
minnilegu samkomu, sem í raun-
inni mátti teljast lýðveldishátíð
Islendinga í Grand Forks, en
jafnlframt sóttu hana landar
þeirra víða að, svo sem frá
Mountain, Garðar, Park River,
Graíton og Crookston, og voru
þeir allir góðir gestir.
Eggert Stefánsson hélt áfram
ferð sinni áleiðis til New York
og Washington seinni partinn á
mánudaginn, eftir að hafa dval-
ið í gestvináttu vina sinna í
Grand Forks í nokkra daga.
Hetfir hann með komu sinni
til landa sinna í Manitoba og
Norður-Dafeota fært ísland nær
þeim, bæði með sérstæðri túlk-
un sinni á íslenzkri tónment,
eldri og yngri, og með upplestri
“Óðsins til ársins 1944”, sem
dregið hetfir sérstáklega athygli
þeirra að tímamótunum miklu í
sögu íslands á nýliðnu ári, lýð-
veldisstofnuninni. Eru þeir hon-
um því þaklátir tfyrdr komuna og
góðhugur fjölmargra þeirra fylg-
ir Ihonum á ferðum hans og heim
um haf, þegar hann hverfur aft-
ur til ættjarðarinnar.
Richard Beck
Ungur maður í VínarbOrg átti
föðursystir í Prag. Einn góðan
veðurdag andaðist hún, og vax
l'íkið sent til Vínar til greftrun-
ar. Er ungi maðurinn opnaði
kistuna, brá honum heldur en
ekki í brún, því að þar lá lík af
rússneskum liðsforingja í ein-
kennisbúningi. Hann sendi því
svoihljóðandi skeyti til Prag: —
Engin dauð föðursystir, aðeins
rússneskur liðsforingi. Hvar
dauð föðursystir? Frá Prag kom
þetta svarskeyti: — Ef engin
dauð föðursystir, sífna til Lenin-
grad. Ungi maðurinn sendi srvo-
hljóðandi skeyti til Leningrad:
■— Hvað gera við rússneskan
liðsforingja? Hvar er dauð
frænka? Svarskeyti kom um
hæl: — Grafið liðsforingjann í
fylsta kyriþey. Frænkan nýgraf-
in með mestu hernaðarlegri við-
höfn.
♦ ★ ★
Ameríkumaðhr einn, Abra-
ham að nafni, reyndist fádæma
lélegt hermannsefni við æfingar
heima fyrir og þótti þar álíka ó-
efnilegur og Sveinn heitinn dúfa
1 kvæðinu fræga. — Samt var
hann sendur í stríðið. En þá brá
svo við, að á fyrsta degi vann
Abraham hvert atfrekið á fætur
öðru og 'upprætti m. a. 6 vél-
byssuhreiður óvinanna með ö'llu.
Aðspurður um bardagaaðferð
þessa hrausta og fífldjarfa sonar
föðurlandsins, svaraði foringi
Abrahams: “Já, það má guð vita,
hvemig mannfíflið hefir farið að
þessu. Eg fékk honum bara vél-
byssu í morgun og sagði við
hann: Nú berst þú fyrir sjáltfan
þig, en ekki fyrir ættjörðina,
harl minn!”
MORE AIRCRAFT
WILL BRING
0(<^WAR SAVINGS
*V»S>CERTIFICATES
MINNI YESTUR-
ISLENDINGA
Ræða flutt á þjóðhátíð í Stykk-
ishólmi á s. 1. sumri af
Stefáni Jónssyni, skólastjóra
legar lýsingar af hálfnumdum nes og heiðar hafði kent þeim að
undralöndum í Vesturálfu bugast ekki, þótt glíman væri
heims. hörð. — 1 ókunnu landi var ekki
Á þeim árum gerast alvarlegir nema um tvent að gera: berjast
(Það hefir verið venja vestur-
íslenzkra blaða að flytja sem
mest af því, sem kalla mætti
“bróðurleg orð” milli þjóðarinn-
ar heima og þjóðarbrotsins hér
vestra, í þeirri von að það gæti
að einhverju leyti orðið þjóð-
raóknisstartfinu hér til góðs. Eft-
irfarandi ræðu mó vissulega til
slíks lesmóls að heiman telja.
ritstj. Hkr.)
A'llir kannast við þjóðsöguna
um konuna, sem lifað hafði í
tveimur heimum. — Hún var
ættiið úr hafdjúpurium og hafði
átt þar híeimili, mann og 7 börn,
en í hrifningu hvítasunnunætur
hafði hún látið heillast af dó-
semdum jarðlífsins, og gengið á
hönd ungum sveini, gerst hús-
freyja á landi og alið 7 börn.
Á sorgarstund um hljóða nótt
verður henni hugsað til sfíns
fyrra heimkynnis, og þá leggur
þjóðsagan henni þassi orð í
munn: “Mér er um og ó. — Eg á
sjö börn á landi og sjö börn í sjó.
— Mér er um og ó.”
Ef fjalllkoman aldna, — hin
táknræna móðir landsins sona og
dætra, — mætti mæla, myndi
henni fara eins og í þjóðsögunni.
— Þjóðin íslenzka lifir í tveimur
heimum. — Fjallkonan, sem ann
jafnt öllum sonum sínum og
dætrum, verður að skifta ást
sinni og heilllum milli þessara
tveggja heima. — Stofn hinnar
íslenzku þjóðar á nú rætur aðai-
lega í tveim bygðum: Á ofekar
elsfeaða föðurlandi og vestanhafs
í Norður-Ameríku.
Þegar við á þessum gleðidegi
— frelsisdegi íslenzku þjóðarinn-
ar — minnumst okkar beztu
manna, og minnumst í ljóðum og
ræðum landsins ofekar og þjóð-
arinnar, þá er okkur skylt og
ljúft að minnast bræðra okkar
og sylstra allra, sem utan Islands
búa, og þá fyrst og fremst þeirra,
er í Ameríku búa, og sem við
venjulega nefnum Vestur-ís-
lendinga.
Um síðustu áramót er tálið að
Island byggi rösfelega 120 þús-
und manna, og á sama tíma er
talið að hinn íslenzki stofn þjóð-
arinnar vestan hafs telji um 30
þúsund Islendinga. — íslenzka
þjóðin hefir því aldrei síðan bygð
var reist á íslandi, verið jatfn
fjölmenn. — Þjóðin hefir heldur
aldrei átt eins fagrar og glæstar
byggingar, aldrei eins mikið af
ræktuðu landi, áldrei fleiri skóila,
aldrei átt jatfngóð lífskjör, aldrei
meiri peninga.
Hundrað og fimtíu þúsund
manna í tveimur heimsálfum er
efeki stór stotfn, etf metið er eftir
mannfj.lda, en vel getur þessi
litli stöfn átt sér glæsilega fram-
tíð. — Og í dag vekja þessar 150
þús. Islendinga í tveimur heims-
álfum meiri athygli alheims en
nokkur annar jafnstór hópur
manna í hinni stríðandi veröld.
•
Niítjánda öldin verður eflaust
í sögu landsins á næstu öldum
nefnd öld hugsjónanna. Þó er
eins og þjóðin rumski og beini
sjónum sínum meira en áður
til framtíðarinnar. — Um miðja
öldina er þjóðtfundurinn frægi,
og þá er líka veltiár til lands og
sjávar. Kjarkur þjóðarinnar efl-
ist og umbótakröfur og vonir um
betri framtið eru efni allra rit-
gerða fiá þessum tírna. Árið
1874 — sem færði þjóðinni frels-
isskrá úr föður hendi — er hæsta
ris þessarar framtfaraöldu.
En svo koma árin 1880—90.
Harðindi — fjárfellir og alls-
konar óáran herjaði á landsfólk-
ið og vonir margra um framttíð
landsins dofnuðu.
Á sama tíma var rekin hér á
landi harðsnúinn áróður fyrir
Ameriíkuferðum, sem svo var
kallað, og þjóðinni gefnar glæsi-
til sigurs eða falla. Þar var eng-
inn líknandi vinarmund.
Landnámið hófst. Skógarnir
voru ruddir — mörkin brotin —
bygðir bjálkakofar til bráða-
birgða. — Líf sbaráttan var hörð:
Ef til viill harðari en nokkurrt
atburðir og oft tregablandin á-
tök á mörgum íslenzkum heimil-
um. Fjölskyldan ræðir um flutn-
ing til Ameríku. Stundum er
það húsbóndinn, sem mist hefir
trúna á það, að hægt sé að lifa á
landinu. — Konan maldar í mó-
inn og fellir mörg tár. — Marga tíma heima á íslandi. Fyrstu ár-
nóttina er Mtið sofið, en að lok- in voru verst, en við kynninguna
um er ákvörðun tekin. Stundum °Pnuðust fleiri vegir til bjargar
er það húsmóðirin, sem hrífst af °S marSir urðu vel stfæðir og
fagurgala sendiboðanna. Hún skrifuðu vinum sínum og sögðu nefna þau öll, og minnast verka
Hæst atf öllum andans mönn-
um vestra ber Stephan G. Steph-
ansson, sem tvímælalaust er tal-
inn hinn ókrýndi konungur í
bóikmentum Vestur-lslendinga.
Hann hefir artfleitt íslenzkt mál
að ódauðlegum kvæðum og
snjöllum ritgerðum og einka-
bréfum, sem ekki gleymast rrieð-
an íslenzk tunga er töluð og rit-
uð. Eg nefni Stephan G. einan
af skáldum Vestur-lslendinga, af
því að honum ber æðsta sætið, en
nöfnin eru svo mörg, að ékki
myndi kvöldið endast til að
brýtur upp á því við mann sinn, at sor g°ðar fréttir.
hvort þau eigi ekki að flytja til Islenzka þjóðin hafði i annað
Ameríku. Bóndinn tekur því sinn fundið Ameríku og nú fest
fjarri. Hann saknar svo margs. Þar rætur- Að heiman hafa þeir
Hann ann hestum sínum og flutt með sér menningararf hinn-
sauðfé, héraði sínu og föður-1ar íslenzku þjóðar — bóklega
landi. Málið er rætt, sótt og var- menmngu — fornritin — og í
ið, og að lokum tekin ákvörðun. j fyrstu byggja þeir menningu
Skepnurnar seldar, vinirnir [sina a sömu rótum, og enn eru
fevaddir og lagt út á hafið, út í þær rætur sterkar og tengslin
óvissuna í leit að hamingjunni
— Þessar sögur eru flestar ó-
aldrei i
við heimalandið hafa
slitnað og nú hin síðustu ár hatfa
skráðar, en þær hafa gerst á f jöl - þessi bönd orðið enn traustari
fyrir gagnfevæma kynningu.
Eg sagði áðan að fróðir menn
teldu að íslendingar vestan hatfs
væru um 30 þúsund. Þessi tala
er þó dáMtið óviss, því að hve-
nær á að talja manninn íslenzk-
mörgum heimilum þessi árin, og
þjáningar og sorgir hafa bland-
ast við vonir og landnámshug.
— Óvissan er oft heillandi, en
undirspilið er söknuður. Enginn
veit hvað átt hefir fyr en mist
hefir. Þjóðin er á vegamótum.
— Þetta er baráttuár. Barátta
við fjárfelli og harðindi. Bar-
átta við vonleysi og trúleysi á
framtíð landsins. — Deilur eru
hatfnar bæði í ræðu og riti. Yin-
um verður sundurorða. Þeir á-
telja hvor annan og þeir sem
heima sitja undrast framkomu
vina sinna og ættingja, sem geta
fengið það af sér, að hverfa burt
af landinu með fjölskyldu sína,
til æfilangrar dvalar í ókunnu
landi, og þá var langt milli Ame-
ríku og Isilands.
1 ljóðum og leikritum frá þess-
um árum sjáum við hvert álit
var á Amerífeuferðum, og að
margir áttu um sárt að binda. t
leikritinu “Vesturfararnir” ger-
ir Matthías Jochumsson háð að
“agentum” frá Vestunheimi og
fáfræði og trúgirni íslendinga.
Guðmundur Friðjónsson segir í
hinu ódauðlega kvæði “Ekkjan j
við ána”, um ættjarðarást ekkj-
unnar.
Hún elskaði ekki landið,
en aðeins þennan blett,
af ánni nokkra faðma
og hraunið svart og grett.
Er grannarnir sig fluttu
á hnöttinn hinum megin,
hún hristi bara kollinn
og starði fram á veginn.
En líklega er hvergi á einum
stað betur lýst viðhorfi margra
Islendinga til Amerífcutferðanna
en í hinu snildartfagra fevæði
Guðm. Friðjónssonar, er hann
nefnir “Bréf til vinar mins”. En
það byrjar þannig:
Ertu á förum elsku vinur
út í heiminn, vestur í bláinn?
Á að fara í ólgusjáinn
ættar vorrar megin-hlynur?
F-inst þér ekkert vera að vinna
vegur enginn heima á Fróni?
Alt frá jökli og út að lóni
Ekkert viðnám krafta þinna?
þeirra.
•
“Ef menn vildu Island
eins með fara og Holland,
þá held eg varia Holland
hálfu betra en Island.”
Holland er eitt frjósamasta
og bezt ^rfeta land í Evrópu en í
þessum ljóðlínum ber Eggert
Ólafsson frá Svefneyjum saman
hið frjósama og fullræktaða Hol-
land við Island. ísland er í hans
augum eins gott land ef það væri
eins vel með farið. — Eg hetfi
ekki þekkingu til að bera saman
Island og hin víðáttumifelu akur-
lönd Ameríku, en eg hetfi þá trú,
að Island þoli samanburð við
an og hvenær enskan? Hvar eru j flest lönd um afkomumöguleika, ur
mörkin? — Þriðja og fjórða kyn- j ef eins vel væri að því búið. Is-
sllóðin, sem blandast enskumæl- land á nógar auðlindir og nóga
andi fólk, er af mörgum talin 1 gróðurmold til að fóstra alla sðnu
fremur amerísk en íslenzk, en I sína og dætur og Fjailkonan
þar sem íslendingar eru búsettir j alldna getur vél boðið hinum in> sem hritfið hefir aila íslend-
margir í sama fylki eða sömu | burttfluttu sonum og dætrum að
borg geymast betur hin íslenzku koma heim aftur. Hún á nóg
einkenni: málið, bókmentirnar j verketfni fyrir þá og hlýja móð-
og íslenzkir þjóðarhættir. j urmold til að hvílast í að loknu
Islenzka kirkjan í Vestur- dagsverki.
heimi, þjóðræknisfélag íslend-1 Eg ætla efcki að þreyta ykkur
inga og margar fleiri stofnanir j á hugleiðingum um vandamál
vinna mikið stárf til að viðhalda j þessara ára. En eg get ekki
íálenzku miáli og íslenzkum síð- j gengið fram hjá einu atriði. Hin
Og störf þeirra hafa borið. síðustu ár hatfa Islendinar verið
um.
glæsilegan árangur fyrir menn- j algerlega háðir tveimur eriend-
ingu fslendinga í Ameríku.
Þegar ungmenni fer að heim-
an til nárns, eða vinir ofekar
flytjast í annað hérað, þykir
ofekur vænt um, etf af þeim ber-
ast góðar fregnir. — Við fögnum menn
því, ef þeir reynast vel í hinu
nýja umihverfi, og teljum okkur
það til tekna.
Islendingurinn fer víða, og vel
má það vera, að nú séu menn og
konur af íslenzkum stotfni í flest-
um þjóðlöndum heims, en hvergi
er sfliíkt landnám sem í Banda-
ríkjum Norður-Ameríku og Can-
ada. — Hverjar fregnir berast
og háfa borist af dvöl' þeirra í
hinni enskumælandi heimsálfu ?
Þær fregnir eru góðar. Þeir hafa
orð á sér fyrir gátfur og þrek. —
1 glæpamannáhópi Ameríku eiga j
þeir fáa fulltrúa, en í vísindum,
| um ríkjum með alla sína afkomu.
| Það er allri þjóðinni kunnugt, að
j í samningum og viðskiftum öll-
ium við Bandaríkin, íhefir ís-
lenzka þjóðin notið landa sinna
vestan hafs, og margir ágætis-
af íslenzkum stofni hatfa
verið sendir hingað af stjórn
Bandaríkjanna til samninga við
íslenzk stjórnarvöld. Þessir
menn hafa unnað ísiandi og ís-
lenzkri þjóð og skilið allar þarfir
og áhugamál þjóðarinnar betur
en nokkur maður af öðrum þjóð-
stofni hefði getað skiilið og met-
ið.
Börn Fjallkonunnar handan
hins mikla Atlantshatfs hafa
þannig reynst ágætir kjörsynir
hennar og unnið íslenzkri þjóð ó-
metanlegt gagn á þessum hálu
brautum viðskitftanna.
Við eigum þeim mikla sfculd
að gjalda fyrir þessi störf, en
GERANIUMS
18 FYRIR 1 5C
Allir sem blómarækt
láta sig nokkuð snerta
ættu að fá útsæðis-
pakka af Geraniums
hjá oss. Vér höfum úr
feikna birgðum að
velja af öll-um litum,
hárauðum, lograuð-
um, dökkrauðum, crim|on, maroon,
vermilion, scarlet, salmon, cerise,
orange-red, salmon pink, bright
pink, peach, blush-rose, vvhite
blotched, varigated, margined. Þær
vaxa auðveldlega og blómgast á 90
dögum frá sáningu. Pakkinn 15c, 2
fyrir 25c, póstgjald borgað. Sáið nú.
SÉRSTAKT TILBOÐ: 1 pakki af ofan-
skráðu útsæði og 5 pakkar af völdu
útsæði fyrir húsblóm, alt ólíkt og
vex auðveldlega inni. Verðgildi $1.25
—öll fyrir 60c póstfrítt. Pantið beint
eftir þessari auglýsingu.
FRI—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1945
Aldrei fullkomnari en nú.
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
nofekrum Vestur-lslendingum,
sem hér dvelja nú. — Það er álit
þeirra, að mikill hluti Islendinga
í Vesturheimi þrái ísland. Gamla
fólkið saknar æskustöðvanna og
unga fólkið hrífst af heimþrá
gamlla fólksins. Það er ef til vill
of mikil bjartsýni, en mér finst
það engin fjarstæða, að við get-
um vænst þsss að frændur okk-
ar vestan hafs fiytji heim aftur.
Landið kallar á syni sína og dæt-
og rödd heimalandsins er
sterk. Fegurð íslenzkrar nátt-
úru er heillandi og ógleymanleg,
og viðfangsefnin á íslandi eru ó-
tæmandi. Ein fegursta hugsjón
íþróttum, listum vandasöm
m , ,, . u • íi • • Þau storf og su skuld verður ekki
um embættum eiga þeir fiein i _ ^ e..______ _____,TJ TT , ,
fulltrúa en nokkurt annað þjóða-
Og síðar í sama kvæði:
Ertu að flýja myrkra-miðin?
Meturðu vorið nú að engu?
— Sólmánuður sunnangöngu,
sumardýrð og næturfriðinn.
Út við heimskauts ljósalindir
logar upp í vestri rísa. —
Öllu voru landi lýsa
langeldar, sem nóttin kyndir.
•
Hvað tók svo við landnemun-
um í hinum nýja heimi? Margir
munu hafa orðið fyrir vonbrigð-
um, mállausir, vinum sneiddir í
ónumdu landi. — En þá reyndi
á duginn. Þá kom Islendingseðl-
ið í ljós. Hafísveðrátta og stór-
hriðar höfðu hert taugar þessara
manna, og sjósókn á opnum
fleytum og lífsbaróttan um út-
brot í því mannhafi, miðað við
fjölda.
Þeir hafa reynst hlutgengir og
ríflega það í keppninni við hinar
engilsaxnesku þjóðir og hilotið
fulla viðurkenningu þeirra. En
j hvað hafa þeir lagt áf mörkum
til menningar og hagsbóta tfyrir
föðurland sitt Island? Eg get
efeki á þessum fáu miínútum
nefnt nema fátt eitt. — Þeir hafa
altaf fylgst af áhuga með barátt-
unni um sjálfstæði Islands og
lagt þar margt got fram í ræðu
og riti, og nú taka þeir af alhug
þátt í gleði-okkar, þegar frelsið
er fengið. — Þeir áttu virkan
þátt í stofnun Eimskipafélags Is-
lands og lögðu þar fram fé af
myndarskap og fórntfýsi. — Og
sáðast en efeki sízt: Vestur-ís-
lenzku skáldin — og bókmenta-
mennirnir — hafa lagt fram
fyillilega að sínum hluta listræn-
ar bókmentir, bæði í bundnu og
óbundnu máli, ef miðað er við
bókmentir Islendinga. — Bók-
mentir Vestur-lslendinga sína
merkilega frjósemi landnem-
anna, sem verða að yrkja öll sín
ljóð á andvökustundum eftir
harðan vinnudag.
með fjármunum greidd. Hún a
að greiðast með hjartalhlýju og
traustum böndum vináttunnar.
★
Eg hefi átt þess kost að kynnast
inga á þessu hátíðaári, er að taka
höndum saman um það að klæða
landið skógi. Sú hugsjón er eng-
in loftbóla, sem hjaðnar. Þessi
hugsjón hefir verið framkvæmd
víða á Islandi síðastliðin 25 ár.
Eg hefi séð stór svæði í Hall-
ormsstaðaSkógi klædd fögrum
og þroskamiklum skógi, sem fyr-
ir 25 árum voru klædd kjarri og
sumstaðar í algerðri augn. —
Enginn getur gert í hug hválík-
um undrabreytingum það veld-
ur ef það tekst að beizla vatns-
atflið almenningi til nota, og
fiskimið Islands eiga enn ótæm-
andi uppsprettu gulls.
Landið kallar. — Það kallar á
ailla syni sína og dætur, til að
vinria að heill og ræktun lands-
ins og landið kallar á börnin,
syni og dætur, handan Atlants-
haifsins og býður þeim að taka
þátt í þessu starfi. — Fjallkonan
í aldna ann öllum sínum börnum.
Hún á sjö börn á landi og sjö
börn handan við sjó.
\Guð og gætfan fylgi störtfum
frænda vorra vestan hafs. Við
óskum þess, að þeir reynist hinni
amerísku fóstru vel, og við þökk-
um þeim þann sóma, sem þeir
hafa gert landi og þjóð með
framkomu sinni í hinum nýja
heimi.
Guð blessi Islendinga austan
hafs og vestan.—Tíminn.
A. S. Bardal biður þess getið
að nýtt símanúmer útfararstofu
hans sé 27 324.
Aldrei hefir verið eins nauðsynlegt og ein-
mitt nú, að hafa verzlunarskóla mentun,
og það fólk sem hennar nýtur hefir venju-
lega forgangsrétt þegar um vel launaðar
stöður er að ræða.
Vérhöfum nokkur námsskeið til sölu við
fullkomnustu verzlunarskóla í Winnipeg.
Spyrjist fyrir á skrifstofu vorri þessu
viðvíkjandi, það margborgar sig.
The Viking Press Limited
Banning og Sargent
MANITOBA