Heimskringla - 30.10.1946, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINsNIPEG, 30. OKT. 1946
Hfeimskringla
<StofnuO ltH)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
S53 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
(Jianáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept.. Ottawa
WINNIPEG, 30. OKT. 1946
RÆÐA
flutt af Þorleifi f.v. alþingism.
Jónssyni í Hólum í samsæti er
Stefáni Einarssyni og Krist-
ínu konu hans var haldið á
Höfn í Hornafirði í tilefni
af heimsókn Stefáns til
æskustöðvanna.
Herra ritstjóri Stefán
Einarsson og frú:
Skrifist á
áberandi á bókmentasviðinu hænu. En hvað um gildir sag-
nema heiðursgesturinn okkar, an átti að sýna ríkilæti hans og
Stefán ritstjóri höfðingjahátt. Sambýlismaður
Saga íslendinga í Vesturheimi Stefáns, Páll Þórarinsson í Aust-
er eftirtektaverð og lærdómsrík, urbænum í Árnanesi var góður
hún sýnir að nokkru þann þrótt bóndi, en fremur hæglátur, og
er býr með kynstofninum. Með áögðu sumir að Stefán hefði
fádæma striti og allskonar erfið- stjórnað á báðum búunum um
leikum á frumbýlingsárunum heyskapartímann, þau sumur
tókst þeim að sigrast á öllum sem hann var heima. Getur þetta
þrautum og verða sjálfbjarga og verið orðum aukið, en Stefán
Fyrir hönd frænda og vina meira en það. Þeir urðu margir þótti eftirgöngu samur en raun-
leyfi eg mér hér með að bjóða jsæmilega efnaðir, mentuðu börn góður húsbóndi.
ykkur hjónin hjartanlega vel-!sín, fóru að njóta álits og hylli j Hins vissu menn einnig til, að
komin í héraðið okkar. Gamla1 og komust í háar stöður í þjóð- hann var ekki lengi að taka hest
sveitin þín og okkar flestra sem J félagi sínu. Og þeim hefir tekist sinn og sækja niðursetninga, er
hér erum samankomin, Nesja- ennþá meira, þeun hefir tekist orð fór af að ættu ekki gott, og
sveit, brosir móti þér og langariUm 70 ára skeið að halda við koma þeun fyrir annars staðar.
til að þú, eftir þenna óratíma, 42 ,tungu og þjóðerni. Þar hafa lif- Mun þá ofan í gjöf hafa fylgt
ár, gætir, ásamt konu þinni glatt ] að og starfað þróttmiklir andans kveðjum hans til þeirra er hin-
þig við að sjá svip hennar aftur, menn á trumálasviðinu og bók- um minni mattar brugðust.
HANN KVEIKTI LJÓS
og rifja upp fomar æskuminn-
ingar.
Það gladdi okkur mikið þegar
mentafrömuðir svo sem skáld og Guðrún Einarsdóttir amma
rithöfundar, og auðgað hinn ís- Stefáns ritstjóra var ljósmóðir
lenzka andlega arf. Og jafn- hér alla tdð fram á háan aldur.
skjótt og hagur Vestur-lslend- Hún var vel greind kona og bók-
Eitt af því sem eg lofaði mörgum heima á ættjörðinni, fyrir
skömmu, var að minna Vestur-íslendinga á að eiga sem oftast1 yið he°rðurn það”að~Þjóðrækn-
bréfaskifti við skyldmenni sín heima. Það rigndi bókstaflega yfir jsfé.jagjg j Reykjavík og ríkis- inSa Latnaði í hinu nýja landi hneigð. Ekki var hún síðri manni
okkur vestangestina spurningum um skyldmenni og forna kunn- stjórnin hafði boðið ykkur heim! tóku þeir að rétta gamla landinu sínum í öllum höfðingsskap og
ingja hér vestra, sem eins eðlilegt er og dagur fylgir nóttu; gátum ritstjorunum yið Skaftfelling- hjálpar'hönd. Skal hér aðeins rausn. Hún var góð fátækling-
við oftast gert þeim, sem spurðu, einhverja úrlausn. En samt ef ar erum af þvi að eiga!nefnd mikil og merkileg þátt- Um, gestrisin og gjöful. Einkar
til vill ekki ávalt. íslendingar heima sögðust fyrst í stað hafa mann úti f hinni stóru vestur_'taka í Eimskipafélagi Islands. barngóð og eiskuverð kona.
skrifast á við skyldfólk sitt, en svo hefðu bústaðaskifti orðið, bæði álfu f ollum manngrúanum þar Þá má nefna hinn merkilega fé-1 Það var mikið aflað í Árna-
hér vestra og heima, og það hefði oft verið orsök þess, að bréfa- sem er heiðraður með að ] lagsskap þeirra til viðhalds og nesi, en það eyddist líka mikið.
skiftin hættu. Við svöruðum þvi til, að Islendingar heima sendu bjóða honum heim ,heim tii J verndunar tungu og þjóðemi: Heimilisfólkið margt oft nær 20
þá þréf sín til blaðanna, og þau mundu reyna að hafa uppi á gamla ian(jsins { virðingar og Þjóðræknisfélagið. Hefir það fé- manns og gestagangur hinn
frændum þeirra hér.' Vil eg hér endurtaka það og biðja þjóð- viðurkenningarskyni fyrir það la§ °S Vestur-íslendingar yfir mesti. Guðrún átti afmæli á
bræðuma heima, að reyna að færa sér þá aðstoð í nyt, sem blöðin menningarstarf er hann hefirjhöifuð sýnt okkur hér heima gamlaársdag og bauð þá Hóla-
gtea veitt í þessu efni. leyst þar af hendi. Stefán hefir margskonar sóma, svo sem með fólkinu og Bjarnanesfólkinu,
Það var ekki laust við að mér fynðist það syndsamlegt, að nu um 20 ára skeið verið ritstjóri! heimboðum ýmsra fyrirmanna séra Bergi Jónssyni og börnum
kynningu á þennan hátt skyldi ekki vera betur haldið við, en annars stærsta islenzka blaðsins héðan verslegum og kirkjuleg- þeirra. Var kona séra Bergs Sig-
raun er á. Við komu okkar vestmannanna heim, rifjaðist margt { vesturheimi, Heimskringlu. !um eins °S kunnugt er. ríður Þorsteinsdóttir frá Núpa-
Þeir eru va’ldir en ekki taldir Alþingishátíðina 1930 sótti koti undir Eyjafjöllum. Voru
þeir menn sem falið er að inna fínl<ii manna að vestan er prýddi þær Guðrún og hún mestu vin-
af höndum ritstjórastarf við mJög hóPinn á í>ingvöllum. Skal konur og máske skyldar. Köll-
þá hverfa að öðru. uðu hvor aðra “systur”.
“Hvað er svo glatt sem góðra I Man eg ekki betri skemtun frá
vina fundur” segir skáldið, og miínum æskuárum, en að sitja
upp frá liðnum dögum, og það leyndi sér ekki hvað sú menning
var hjartfólgin íslendingum heima. Og við vissum fyrirfram að
hún væri Vestur-íslendingum það einnig.
Það veigrta sér margir við að skrifa vegna þess, að þeir þykjást
ekki hafa nógu mikið efni um að ræða og ekki vita hvað þeir
eigi helzt að skrifa, sem fréttnæmt sé. En þetta er ekki rétt á
svona stór blöð. Einar Páll Jóns
son ritstóri Lögbergs, sem líka
....* „ , . , . ii-* • '-xr x var boðið heim, er einnig Aust
litið. Frændurmr heima eru ekki að biðja um neinar viðfeðmar firðingur Má því segja að Aust- þegar góðvinir finnast þá er afmælisveizlu Guðrúnar. Þar var
heimsfréttir. Þá fýsir það eitt, að vita um skyldmenni sín og
fornkunningja; frétta af þeim, heyra persónulega eitthvað um
líðan þeirra og hvað þá þessa eða hina stundina gleður. Hugur
íslendinga heima, ástúð og tilfinning, er hin sama og hún var til
frændanna. Og það mundi ekkert meira gleðja þá, en að vita
firðingar skipi vel sess sinn í margs að minnast, þvi fremur spilað, teflt kotrutafl, farið 1
Winnipeg, höfuðborg Manitoba
sem langt hefir orðið milli funda. leiki og sungið. Og veitingar frá-
Við Hornfirðingar, að m. k. hinir bærar bæði í mat og drykk. Var
eldri og heiðursgesturinn, eigum þessari venju haldið árlega frá
fylkis.
irænaanna. <ng pao munoi aaaan meira gieoja pa, en ao v.ia .™™ ymsar sameiginlegar minningar þvi eg man eftir og íram til 1890
eitthvað um hagi þeirra. Hjörtun slé eina og þau gerðu forðum bað “fr Íun og ve™ Z frá hinum fyrri árum. E„ á löng- a. m. k.
og söknuðurinn út af skilnaðinum, er avált hinn sami meðal ö ,fUu, veru ^vo
i móðu. Eg ætla aðeins að rifja
upp örfáar minningar frá æsku-
heimili og ættmönnum Stefáns,
frá hinum fyrri árum. En á löng
skyldra, hvemig sem hjólið annars snýst. Það var mikil blóðtaka fYrir Um í™
Hinum löngu vetrarkvöldum, sem nú fara í hönd — vetur íafn fámenna Þjéð eins og s-
byrjaði eftir gamla íslenzka tímatalinu s. 1. laugardag (26. okt.) — iendingar voru þá, að missa jafn
væri á engan hátt betur varið, en þann, að setjast við og skrifa mar§t af g0®u foihi ur lan<fi
gömlu trygðavinunum heima bréf og láta þá vita eitthvað um sig.
Manni fanst sn^iðast um hér i
Þeir mundu fá þá litlu fyrirhöfn margborgaða með ástúðlegum ^esJum Þegar mörg og goð heim-
bréfum aftur að heiman og fréttum frá æskustöðvunum og ætt- 111 1 tnesJum toku sig upp og
landinu, sem þeim yrði ógleymanleg skemtun. Látið því bréfa- foru vestur- Það var J°n Einars-
skriftir, fyrir alla muni, ekki lengur undir höfuð leggjast. Þið ^a narr^Sii meið. sht
svarið með því margri spumingu, sem við gátum ekki nema lítil-
lega svarað, en frændunum heima liggur mikið á hjarta að fú full
Um foreldra Stefáns, Einar í
Árnanesi og Lavísu Benedikts-
dóttir er það að segja að þegar
þau tóku algerllega við búskap í
°g byrja þá á ömmu og afa, eg Árnanesi eftir daga Stefláns,
man þau vel. | héldu þau uppi gamalli venju
Stefán Eiríksson alþm. og með risnu og höfðingsskap, eftir
hreppstjóri í Árnanesi var fœdd-: því er ástæður leyfðu. Voru þau
ur 17. mai 1817, d. 12. sept. 1884, bæði vel metin og merkileg hjón,
og Guðrún Einarsdóttir stúdents! glaðsinna og skemtileg. Einar
frá Skógum undir Eyjafj öllum d.
7. jan. 1897. Framkoma þeirra
var mikill hestamaður og sérlega
góður reiðmaður. Það var gam-
Eymundur í Dilksnesi með sitt
fólk og Einar í Árnanesi með
komnara svar við. Það hefir, auk persónulegs vinskapar, jafnframt ^°rn °S tengdabörn, Brynjólfur * i, n ol-' ' í, •«
, , , . , * , ..... , 6 , . , í Hólum; Björn Eymundsson. — hjona var með frabærum hofð- an að sja hann skella Sko a skeið.
þa kynnmgu í for með ser milli frændanna, sem nu er í alvoru , _ ’ J. 3 1 I. , •». . . . , , „
Áður voru farnir að mig minnir íngsbrag. Stefan var buholdur, Einar er mer serstaklega minnis-
Þórarinn Stefánsson frá Árna- mikill og stjórnsamur á heimili. 'stæður sem ágætur ferðafélagi
nesi, Jón Þorláksson á Suðurhól Eg hygg að honum hafi kipLog fylgdarmaður. Við fórum
o. s. frv. nokkuð í kyn hinna fomu goða'marga ferðina saman, bæði hér
Til lukku kom Eymundur og
æskt eftir af Islendingum beggja megin Atlanz-ála.
FRÁ ÆSKUSTÖÐVUNUM
1 þessu blaði eru birtar tvær
ræður, sem okkur hjónuhum
voru fluttar í samsæti við heim-
sóknina til æskustöðva minna,
Nesjasveitar í Hornafirði. Vil
eg þá um leið minnast hinna ó-
glteymanlega skemtilegu stunda,
sem eg naut þar og þakka frænd-
fólki mínu, sem öðrum, mér
áður ókunnugum, þær. Dagana
sem við dvöldum þar, vorum við
á heimili frændkonu minnar,
Lovísu Eymundsdóttir, ekkju
Björn Jónssonar í Dilksnesi og
bama hennar. Erum við Lovísa
systkina börn. Þar á og bróðir
minn, Benedikt, heima, og segi
eg ekkert frá þeim fagna-fundi.
er við hittumst á ný, eftir 42 ár.
Áttum við hjónin við hinar ást-
úðlegustu viðtökur að búa, vor-
um bókstaflega borin á góðvina
örmum og ekkert sparað til þess
að við ættum þar sem bezt og
allra skemtilegast. Voru og tíð-
ar heimsóknir á hið .gestrisna
heimili Lovísu af vinum og
frændum. Þá heimsóttum við
mörg heimili frænda og kunn-
ingja, svo sem Björns Eymunds-
sonar í Lækjarnesi; þektumst
við frá fornu fari, því eg var
gamall háseti hans; rifjaðist þá
og margt upp, sem eg var búinn
heimsóttum við Þorleif íónsson
í Hólum, f.v. alþingismann, sem
sem höfðu stór bú og fjölda folks um sýsluna og lengri leiðir,
um sig og veittu með höfðings- T. d. fórum við gangandi aust-
brag. Stefán var héraðshöfðingi, ur um land árið 1895 síðast í
höndum tók saman við frænd-
fólk mitt um að halda okkur ®j°rn aftuC °g flest alt þeirra
fjölmenna veizlu á Höfn og hélt fðlk' En hitt alt ílendist vestra, , ., .,
þar ræðu þá er birt er í þessu tókst með óþrotlegu erfiði ,að °g glstu oft hJa honum helori ^ marz alLa leið til Seyðisfjarðar
blaði og han’n sagði að eg gæti vinna si§ UPP Þar °S urðu g°ðir menn er á ferð vorU- Stefán var,fil að semJa um vörukaup við
fært börnum mínum er eg bað borgarar 1 nÝja landinu. En eg þingmaður í 24 ár. Hann ásamt Otto Wathne. Vorum í þeirrj
um hana. Þorleifur er nú 82 ára man ekki tiJ að neinn af Því fólki mörgum g°ðum bændum er á ferð um mánuð, því við urðum
var 25 ár þingmaður og hrepp’ sem fór um Þær mundir héðan þingi sátu þau árin, fylti flokk að bíða lengi á Seyðisfirði eftir
stjóri lengi sveitarhöfðingi á- vestur °g staðnæmdust þar fyrir Jóns Sigurðssonar. Stefán kunni j Wathne og vörunum. Eg minn-
'-u----u —1*5 -' 1 * ’ vel að koma fram og var fínn í ist líka margra skemtilegra
förum, þegar hann vildi það fer^a hér um sýsluna með Ein
við hafa. Dr. Jón Þorkelsson, ^ ari. Eg hefi oft haft skemtilega
sem var kunningi minn og sam-Jog góða samfylgdarmenn á mín-
þingismaður um sinn, bauð mér um mörgu ferðalögum og löngu
stundum heim til sín í kaffi eða æfi. En í huganum verður Ein-
te. Var þá oft rabbað margt um ] ar eins og fremstur þeirra. Hann
fyrri tíma, því eins og kunnugt átti góða hesta, var ótrauður
er var dr. Jón forni stórfróður. ] vatnamaður, en þó gætinn mjög
Eg man eftir að eitt sinn segir dr. og hygginn, skemtilegur og
Jón: “Hefir þú ekki sama sið prúður. Hann var verulegur
valt, sakir bæði gáfna og prúð- fult °§ alt> yrði nokkuð verulega
mensku, er hann er í ríkum mœli — ” —
gæddur; þá átti eg heimsókn til hvóldverðar, einn daginn. Erum
fornvinar míns Bjarna Guð- við honum mjög þakklát og konu
mundssonar á Höfn og konu hans fyrir viðkynninguna.
hans; unnum við Bjarni árlangt Ennfremur þakka eg Hjalta
saman við verzlun hjá Þórhalli hrePPstJÓra Jónssyni í Hólum
Danielssyni og sýndi hann mér kvæði’ er hann flutti 1 samSaeti
bæði svefnherbergi mitt í húsi okkar hj°na a Höfn.
því, er eg átti þá heima í, en Á æskustöðvunum fanst mér
hann nú, og “kontórinn”, sem nu feSurra 0§ blómlegra um að
eg starfaði á. Spáði eg því, þó litast en nokkru sinni fyr °S held
Bjarni væri þá ungur, að hann e§ að,nú hefði e§ “FÖSur
mundi seinna verða settur yfir er Hbðin o. s. frv., ef um það
meira, vegna þeirrar nákvæmni, hefði verið að ræða, að flytja
eins og Stefán í Árnanesi frændi listamaður í þeirri grein að ferð-
þinn hafði þegar hann reið heim ast.
af þingi? Hvernig, sagði eg. j þegar maður minnist á ferða-
Stundum fer eg landveg á hest- iog her a iandi hiýtur að hvarfla
sem hann leysti verk sín með af vestur- Reyndar var það aldrei um, en vanalega kemst eg sjó- t huga manns hin tignarlega og
hendi. Er hann nú verzlunar- af vestur-fararhug, sem eg flutti leiðis til Hornafjarðar eða' ógleymanlega náttúrufegurð Is-
stjóri Kaupfélags Hornfirðinga burt, heldur af hinu, að aldraðir Djúpavogs. En hvemig fór (iands Þykist eg þess fullviss að
er alla verzlun má heita að hafi foreldrar tóku sig upp, sem eg
þriggja eða fjögra nærliggjandi helt að e£ ®æti ætti að vera
sveita. Bjarni sýndi mér og mál- steð á hinni longu fyrirhuguðu
arastofu í einu herbergi hússins, leið' hafði starfi heima að
er hann skemtir sér við að mála gegna, sem eS vann ánægður við.
myndir í, í tómstundum sínum. Þóttir mér nú alt annað en
, , , skemtilegt, að skilja við þetta alt
Aðra ræðuna sem a var mmst ... , , '
að gleyma, en Björn geymdi og flutti séra Eiríkur Helgason í °g Þurftl a ollu minu að
kunni vel frá að segja. Hann er Bjamanesi, maður mér ókunnur ta a’ er eg vaddl frændahoPinn
* , , , I , og sveitina, sem mer héfir feg-
maður svo skir og skemtilegur aður, en syndi okkur hjónunum urst ^ allra> er eg hefi séði
eigi að síður velvild, bæði með heima sem erlendis, að líkindum
þessu, og að bjóða okkur til í síðasta sinni.
við að tala um hvað sem er, að
líka hans er óvíða að finna. Þá
Stefán, spyr eg. Auðvitað fór þeir íslendingar er fóru héðan
hann landveg, því þá var ekki ] vestur á þroska aldri hafi í huga
um annað að ræða. Hann var sinum saknað isl. fjallanna, foss-
með marga gæðinga og fylgdar- ■ nana) dalanna og hlíðanna, nesja
m'enn, og þegar hann var kom- og voga 0 s. frv. Og þeir hafi
inn inn í sitt kjördæmi, þá setti oft raulað og sungið ýms hin
hann upp pípuhattinn og lét ] yndislegu ættjarðarljóð og nátt-
gaminn geysa, til að sýna að hér. úrulýsingar sem í þeim eru. Þeir
væhi engin smásenni á ferð. —^hafi eflaust oft sungið hið hug-
Náttúrlega skáldaði dr. Fomi ljúfa kvæði Jóns Thoroddsens:
þessa historíu eða einhver hefirjó, fögur er vor fóstur jörð, eða
skrökvað í hann eða eins og (Fannaskautar faldi háum, eftir
gengur lítil fjöður orðið að stórri, Jónas og ótal mörg önnur, sem
Tileinkað
Dr. Sig. Júl. Jóhannessyni
Hann gekk á meðal fjöldans
með guð í för með sér;
og kveikti í hjörtum ljósið
sem kærleiksylinn ber.
Hann veitti gleði brosin
sem glæða í hverri sál,
'þá innri töfra hljóma
sem túlka lífsins mál.
Hann rétti bróður hendi
að hjúkra og þerra tár;
og andans líkn hann breiddi
á aumingjanna sár.
Hann átti ei gullið fagra
sem freistar sálu manns;
en byr frá góðu hjarta
hann gaf til vona lands.
Já, hann er gamall maður
sem gaf, en þáði ei neitt,
og gráu hárin segja
þá sögu er fóm gat veitt.
Já, hann er mynd þess göfgis
sem mesta sýnir dáð;
og guð er í för með honum
I sem gæðum hefir stráð.
Bergthór Emil Johnson
ætíð munu lifa með ísl. þjóð, líkt
og Eddurnar og Heimskringla.
Stórskáldið vestur-íslenzka St.
G. héfir víst eflaust túlkað
raokkuð hugarfar Vestur-lslend-
inga í kvæðinu: Þótt þú langför-
ull legðir;
Yfir haf eða himinn
'hvert sem hugar þín önd
skreyta fossar og fjallshlíð
öll þín framtíðarlönd.
fjarst í eilífðar útsæ
vakir eylendan þín.
Nóttlaus voraldar veröld
þar sem víðsýnið skín.
Þið hinir ágætu gestir vorir
em uppalin á frábærlega fögr-
um stöðum Islands. Eg veit að
Stefán hefir oft hlotið að minn-
ast hinnar sérkennilegu og fjöl-
breyttu fegurðar Hornafjarðar.
Hann dvaldist í æsku á einni
fegurstu og björgulegustu jörð í
sýslunni. Guðrún amma hans
gekk oft með sjónaukann sinn
upp á Árnanés-hólinn á sólbjört-
um sumardögum og tók sér sæti
á Sjónarbergi, og lét sjónir
hvarfla yfir hinar grænu lendur
hinnar fögru jarðar. Nesið fram
af bænum svo að segja eitt tún.
Heylestimar úr Hrísey og Völl-
unum færðu hina miklu björg í
hlöður og heygarða. Og svo í
fjarlægðinni sólu baðaður fjalla-
hringurinn, með öllum sínum
tiradum, dölum og skörðum, og
jökulbreiðunni efst upp. — Þar
sem Guðrún sat þarna á Sjónar-
bergi, þar var sem drotning sæti
í hásæti og litaðist um í ríki
sínu, sem hvorki ágjörnum bisk-
upum eða útlendum konunguiA
hafði tekist að svæla undir sig.D
(Eg vil geta þess svona innan
sviga að þegar Sigurður Guðm.
skólameistari kom upp á Árna-
nes-hólinn, þá var eins og hon-
um yrði fyrst verulega ljós feg-
urð héraðsins. Og þetta örnefni
“Sjónarberg” fanst honum eins
og fagurt kvæði).
Á ættstöðvum frú Kristínar er
nokkuð öðruvísi um að litast. En
falleg er Esjan til að sjá, og fag-
urt er undir Esjunni á Esjubergi
og þeim bæjum. Það er fagurt
lútsýni af Kjalarnesinu suður
víkur og voga eyjar og eyjasund,
og svo taka við nesin hvert af
öðru. En hinn langi og djúpi
Hvalfjörður til annarar handar.
Og játa verður það að mörg eru
héruðin fögur hér á landi, þó
mörgum finnist að vísu að sinn
fugl sé fegurstur.
Eg veit að þið hjónin hafið
orðið vör margra og mikilla
breytinga á þessari ferð ykkar
1) Því Árnanesið hefir ætíð
verið bændaóðal.