Heimskringla - 24.11.1948, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. NÓV. 1948
r
lífeimskrhtgla
(StotnvO 188«)
Cemur út á hverjmn miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
S53 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
VerO blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
. The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Vel er því og meir en verðugt, ■ Auk ofantaldra fjórtán em-
að hátíðlegt sé haldið 60 ára af- bættismanna, tóku þessir tíu aðr-
mæli íslenzku stúkanna, og inni- ir einnig þátt í stofnun stúkunn-
lega þakka eg forstöðunefndinni ar: Guðm. Jónsson, Bjarni Jóns-
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 24. NÓV. 1948
Reksturskostnaður Sameinuðu þjóðanna
Það er ærið til að minnast á, þó kommúnista blöð forðist það,
hvernig starfskostnaður Sameinuðu þjóðanna er greiddur. Gjald
hverrar þjóðar fer eftir því, hvað vinnutekjur hvers einstaklings
eru miklar. Samkvæmt nýbirtum skýrslum Sameinuðu þjóðanna,
greiðir Canada 3.2 af hundraði alls kostnaðarins, en Rússland aðeins
6.2%. íbúar Canada reú 13 miljónir að tölu, en Rússlands um 185
miljónir, og sem við erum fræddir um að við meiri velmegun, fram-
farir og sælu eigi að búa, en nokkur önnur þjóð veraldar. Samt
greiðir Rússland, aðeins helmingi meira en Canada.
McLean’s Magazine farast orð um þetta á þessa leið:
“Rússland hefir 14 sinnum fleira vinnandi fólk en Canada. En
alt til samans, vinnur það sér aðeins tvisvar sinftum eins mikið
inn, eins og allir Canada-búar.” ,
Að auðsuppsprettum eru lönd þessi talsvert lík. Bæði eru frá
landfræðilegu sjónarmiði víðfeðm og eiga mikið af óunnu landt
Bæði eru af kappi að byggja upp iðnað sinn. Samt er árangurinn
af því sem hver maður hér gerir, sjö sinnum meiri, en hver maður
í Rússlandi.
Að sumu leyti stöndum við betur að vígi en Rússar, eins og
því, að vera svo lánsamir að sleppa við hinar ægilegu skemdir
heima fyrir af stríðinu. En aðal atriðið, sem hér er um að ræða —
og sem kommúnistum er svo illa við að minnast á — er að hér er
einstaklingnum frjálst að gera það sem hann getur í framleiðslu-
áttina, án þess að vera haldið frá því af illræmdu harðskipulögðu
einræðis-skrifstofuvaldi.
Þegar kommúnistar hér skeggræða um undra veröldina, að baki
járntjaldsins, ættu þeir að skýra frá því, sálum sjálfra sín til fró-
unar, en oss til fróðleiks, hversvegna að kaupgreiðsla er svó miklu
lægri í Paradís verkamannsins, Rússlands, en í skipulagi því er
viðgengst hjá oss og kommúnistar hata eins og heitan eld. Það væri
drjúgum meira út í það varið, að fá, að heyra eitthvað frá þeim við-
víkjandi þessu, en að rífa stöðugt niður menningarstarf vestrænna
þjóða með aðferðum hinna illræmdu, óalandi og óferjandi fimtu
herdeilda.”
fyrir þá sæmd, sem hún hefir
sýnt mér, með því að óska þess,
að eg mælti hér fyrir minni stúk.
“Heklu”, minnar eigin stúku, þó
að mér finnist, hinsvegar, að eg
hafi lítið til þess unnið.
Það liggur í augum uppi, að 60
ára starfssaga verður eigi, í til-
tölulega stuttri ræðu rakin nema
son, Tómas Jóhannesson, Sigurð-
ur Sölvason, Níels M. Lambert-
sen, Þóra Sæmundsen, Jóna
Magnúsdóttir, Jakobína Guð-
laugsdóttir, Sarah Simons og
Ingibjörg Thorgrímsen.
Úr þessum hópi frumherja var-
anlegrar bindindisstarfsemi með-
al Vestur-fslendinga er nú eng-
í nokkrum höfuðdráttum. Þeim,1 *nn °fan moldar, það eg til veit.
sem frekar vilja fræðast Um 1 Blessuð sé mirming þeirra allra!
stofnun og starfsferil stúk. — [ Við ávörpum þá fögrum orðum
“Heklu”, vísa eg til sögu hennar skáldsins:
í Minningarritinu, sem út kom í
tilefni 25 ára afmælis hennar ár-
ið 1913, og samin var af séra Guð-
mundi Ájnasyni, einum hinum á-
gætasta og áhugasamasta félaga
hennar, og til hins ítarlega erind-
is “Hekla 50 ára”, sem Stefán
Einarsson ritstóri, einnig einn
“Þökk sé öllum þeim, er stóðu
þéttast, fastast merki hjá!
Friður með þeim sé, er sofa
sæmdarverki dánir frá!”
Skylt er og a6 geta þess, að
þræðina frá stofnun stúk. ‘Heklu’
af einlægustu og dyggustu starfs má r^kja til íslands, því að sumir
mönnum stúkunnar, flutti á 50 Þe*r» sem Þar voru að verki,
ára afmælissamkomu stúknanna, höfðu kynnst Good-Templara
og prentuð var í Heimskringlu reglunni og starfi hennar heima
12. janúar 1938.
En eigi verður stúk. “Heklu”
svo minnst, að stúk. “Skuld”
komi þar eigi einnig við sögu,
því að hin síðarnefnda er, eins og
a ættjörðinni. Farast séra Guð-
mundi þannig orð um það atriði
í sögu stúkunnar: “Var það slík-
um mönnum að þakka, að ís-
lenzk Good-Templara stúka
alkunnugt er, beinn afspringur komst á fót í Winnipeg.” Fór því
hinnar fyrrnefndu. Liggur það! ágætleia á Því að á afmælishátíð
utan vébanda þessarar ræðu að Þessari hafa ÞeSar fluttar verið
ALLIR HÖFÐU EITT AÐ
SEGJA UM ROOSEVELT
Það var fyrir nokkru síðan, að
vinur minn sagði við mig, að
honum fyndist Franklin Roose-
velt vera bezti Bandaríkja for-
seti sem Canada hefði átt! Eg
mintist þessa, þegar eg las um
það litlu seinna, að Churchill og
Attlee hefðu afhjúpað minning-
artöflu af honum í Westminster
Abbey. Það er eflaust í fyrsta
sinni, sem þjóðhöfðingi erlendr-
ar þjóðar hefir verið heiðraður á
slíkan hátt af annari þjóð, en
hans eigin. Eg er ekki í efa um
að canadisku þjóðinni hefir þótt
Roosevelt þessa verðugur.
Staðurinn sem taflan var sett
á, var hinn síðasti í Westminster
Abbey. Hann tilheyrði Churchill.
Mr. Attlee vissi það og benti á
það. En Churchill vildi ekki
annað heyra, en staðurinn væri
notaður fyrir töflu Roosvelts.
—Þýtt úr Sat. Night.
AF SJÓNARHÓL 60 ÁRA
ÁFANGA
Eftir prófessor Richard Beck
(Ræða fyrir minni stúk. “Heklu”,
flutt á afmælishátíð íslenzku
stúknanna í Winnipeg,
22. nóvember 1948)
GREIN UM STEINGR.
THORSTEIN SSON
í maí-ágúst hefti ársfjórðungs
ritsins “Scandinavian Studies”,
skrifar dr. Richard Beck grein á
ensku um Steingrím Thorsteins-
son skáld. Greinin er 10 blaðsíð-
ur í ritniu og gerir höfundur
grein fyrir æfi skáldsnis, kostum
skáldskapar Steingríms og áhrif-
um og birtir nokkur sýnishorn af
ljóðum hans, sem þýdd hafa ver-
ið á ensku af: Sir Walter S.
Craigie, Jakobínu Johnson, Rún-
ólfi Fjeldsted, Watson Kirkcon-
nell og Vilhjálmi Stefánssyni. —
Greinin er góðra gjalda verð og
færir ókunnugum ærinn fróðleik
um skáldið.
Enginn félagsskapur lifir og
dafnar um áratuga skeið, nema
hann eigi sér verulegan tilveru-
rétt, flytji lífrænan boðskap og
vinni að tímabæru og þörfu hlut-
verki. Annars fellur hann skjótt
að velli, því að tíminn, hinn ó-
vægi dómari, skilur hveitið frá
hisminu í félagslegum efnum
eigi síður en öðrum, og það eitt
þróast til langframa á þvi sviði,
sem ekki er fúið í rót, en nærist
við lífstrauma vakandi hugsjóna
í verki.
Þegar þetta er í minni borið,
og allar aðstæður teknar til
greina, verður það augljósara en
ella, hversu merkur atburður 60
ára afmæli íslenzku Good Templ
ara stúknanna er í félagsmála-
sögu íslendinga í Vesturheimi.
Teljandi eru þau félagsleg sam-
tök þeirra, sem eiga sér að baki
jafn langan, óslitinn starfsferill
Dr. Sigurðar J. Jóhannesson, —
hinn ótrauði forystumaður bind-
indismálsins austan hafs og vest-
an, komst því réttilega að orði, er
hann sagði í afmælisgrein um ís-
lenzku stúkurnar fimmtugar: —
“Annars er vert að geta þess, að
sá félagsskapur, sem hér er um
að ræða, á hreinni braut að baki
sér en flest önnur félög, sem
fæðst hafa og starfað S vestur-
íslenzku félagslífi”. Maklega
bætti hann við þessum orðum:
“í Good Templara reglunni hafa
staðið og starfað mætir menn og
kærleiksríkar konur úr öllum
flokkum vor á meðal.”
rekja þá atburði nánar, en hitt
er ekki nema réttmætt að benda
á, að stúk. “Skuld” kom ekki í
heiminn fæðingarhríðalaust,
enda voru tildrög stofnunar
hennar á sínum tíma í spaugi
nefnd “Heklugosið”. Veit eg eigi
um í annálum neitt “Heklugos”,
sem borið hafi jafn ávaxtaríkan
eða þjóðhollan árangur, því að
eg ætla séra Guðmund hafa rétt
áð mæla, er hann segir í sögu
stúk. “Heklu” í Minningarritinu:
“Einmitt það að stúkurnar urðu
tvær jók áhuga og starfsviðleitni
Good-Templara um helming.
Stúkurnar kepptu hvor við aðra.
Báðar fjölguðu meðlimum. Sam-
keppnin efldi þær, en lamaði
ekki.” Löngu langt er einnig síð-
an, að um heilt gréri þeirra í
milli og hefir samvinnan að sam-
eiginlegum áhugamálum verið
hin ágætasta. Nú halda þær einn-
ig, eins og sjálfsagt var og sæm-
andi bræðra- og systrafélögum,
60 ára afmælishátíð sína samtím-
is, enda þótt stúk. “Hekla” sé
nokkru eldri, stofnað 23. des.
1887.
“Varðar mest til allra orða,
undirstaðan rétt sé fundin”, seg-
ir hið spaka skáld. Eiga þau
sannindi sérstaklega við um
menningarleg félagssamtök.
Rúmt 60 ára frjósamt starf stúk.
“Heklu” — en það á vitanlega við
um stúkurnar báðar — ber því
vitni, að þeir menn og þær konur
af íslenzkum stofni, sem þar
lögðu grundvöllinn, beindu okk-
ur brautina til núverandi áfanga,
byggðu það félagslega umbóta-
starf sitt á traustum grunni, enda
var það rótfest í jarðvegi göf-
ugrar og mannbætandi hugsjón-
ar, markvissri baráttu gegn á-
fengisbölinu með öllum þess illu
fylgifiskum.
Þakklátum huga minnumst við
því á þessum söguríku tlmamót-
um stofnenda stúk. “Heklu”, er
jafnframt voru brautryðjendur
Alþjóðareglu G.-Tempara með-
al íslendinga vestan hafs. En
þessir voru fyrstu embættismenn
stúkunnar:
Ólafur S. Þorgeirsson, æðsti
templar; Guðm. Þórðarson, vara-
templar; Einar Sæmundsen, rit-
ari; Bjarni Lúðvíksson, f jármála
ritari; Kristján Guðmundsson,
gjaldkeri; Stefán Erlendsson,
kapilán; Andrés Reykdal, drótt-
seti; Sigurður Árnason, vörður;
Halldór Auðunnsson, útvörður;
Halldór Oddsson, aðstaðarritari;
Sigurlaug Bjarnadóttir, aðstoð-
ardróttseti; W. J. Finney (Frið-
bróðurlegar og faguryrtar kveðj-
ur frá Stórstúku íslands og ís-
lenzkum templurum heima fyrir.
Þá er stúk. “Hekla” hafði ver-
ið stofnuð, bættust henni brátt
nýir félagar, svo að snemma í
marz 1888 eru þeir orðnir um 70
talsins, og fór þeim fjölgandi
fram eftir vorinu og sumrinu;
nokkur afturkippur kom þó í
stúkuna og starf hennar um þær
mundir, við klofning þann innan
hennar, sem leiddi til stofnunar
stúk. “Skuldar”, en furðu fljótt
rétti “Hekla” við eftir það áfall,
enda bættist henni á næstu árum
mikill og góður liðsauki. Er ekki
að efa, að bindindisáhugi hafi
einkum ráðið hjá mörgum, er í
stúkuna gengu, en félagslega
þörfin vafalaust einnig átt sinn
mikla þátt í því, hve margir leit-
uðu þangað á þeim árum.
Hér er aðeins unnt að geta sér-
staklega örfárra þeirra félaga
stúk. “Heklu”, sem bættust í hóp-
inn á fyrstu starfsárunum og
stóðu þar fremstir í fylkingu um
langt skeið. Bergsveinn M. Long
gekk í stúkuna 14. marz 1890 og
var síðan til dauðadags (1937)
einn af athafnasömustu starfs-
mönnum hennar og máttarstólp-
um. Þ. 11. marz 1892 gekk Guðr-
ún Jóhannsdóttir Búason í stúk-
una, og varð brátt hin atkvæða-
mesta starfskona að bindindis-
málum bæði innan stúku sinnar
og Stórstúkunnar; hún sat einnig
allmörg hástúkuþing og var
fyrsti íslendingur, sem kosinn
var í framkvæmdarnefnd hástúk-
unnar. Guðmundur Anderson,
sem gekk í stúkuna árið 1890,
var einnig einn af ágætustu fé-
lagsmönnum á fyrstu árum henn-
ar, sat á mörgum stórstúkuþing-
um og var oftar en einu sinni
kosinn stórtemplar. f sögu stúk-
unnar eftir séra Guðmund í
Minningarriti hennar er getið
fjölmargra félaga hennar frá því
tímabili og þar eru einnig birtar
myndir og æviágrip margra
þeirra, sem gengu í stúkuna á
fyrstu árum hennar og mjög
koma við sögu hennar með mörg-
um hætti. Úr þeim hópi eru þess-
ir enn starfandi í stúkunni eða
hafa verið það fram á síðustu ár:
Helga og Lawrence Thomsen,
Hreiðar Skaftfeld, Jódís Sig-
urðsson, Sumarliði Matthews,
Guðbjörg Sigurðsson og Sigur-
björn Pálsson.
Úr stúkunni “ísland” er var
starfandi um nokkur ár, bættust
stúk. “Heklu” einnig snemma á
árum mætir og merkir félagar,
eg, á þessum tímamótum í sögu
| stúk. “Heklu”, einkum dvalið við
nöfn þeirra manna og kvenna,
sem brautina ruddu, en marga
aðra mætti telja, sem voru félag-
ar hennar lengur eða skemur á
I því tímabili, og eigi allfáa úr
' hópi þeirra, sem víðkunnastir
1 hafa orðið á ýmsum starfssviðum
| meðal fslendinga vestan hafsins.
j Hinu ber þó sérstaklega að
fagna, að eftir því sem hópur
hinna eldri forystumanna og
j kvenna innan stúkunnar varð fá-
j mennari, hlupu aðrir í skörðin,
tóku upp merkið og halda því enn
drengilega á lofti, trúir stefnu-
skrá stúkunnar og Reglunnar og
bindindishugsjón sinni. Þó eg
hafi eigi, af fyrrgreindum ástæð-
um nefnt nöfn þessara stúku-
systkina minna, votta eg þeim
j einlæga virðingu mína og þakka
þeim hin góðu kynni á farinni
leið og sérstaklega einlægt og ó-
mælt bindindisstarf þeirra og trú
festina við hinn göfuga málstað
okkar.
Hvað er þá orðið okkar starf?
Eða öllu heldur, ykkar starf?
Hvað hefir stúk. “Heklu” ánn-
unnist á liðnum 60 árum?
Fyrst er þar á blaði bindindis-
starfið, sem vitanlega hefir beint
og óbeint, verið aðalstarfið. Stúk-
an hefir með ýmsum hætti, lagt
sinn skerf til bindindisfræðsl-
unnar, unnið að takmörkun vín-
sölu og látið sig varða lagasetn-
ingar bindindismálunum viðkom-
andi, og tekið þátt í útbreiðslu-
starfinu, svo sem stofnun stúkna
á ýmsum stöðum í Manitoba, sem
íslenzkir templarar hafa staðið
að.
Ber þá að geta stærsta afreks-
ins, sem stúkurnar hafa innt af
hendi félagsstarfsemi sinni til
stuðnings, en það var bygging
samkomu/húss þeirra, og átti
stúk. “Hekla” að sjálfsögðu sinn
drjúga hlut í því þarfa og þakk-
arverða fyrirtæki. Þessir menn
voru í hinni sameiginlegu full-
trúanefnd stúknanna meðan hús-
byggingin stóð yfir (árið 1906)
og höfðu alla umsjón með henni
— Kristján Stefánsson, Jóhannes
Sveinsson, Bjarni Magnússon,
Jón Tr. Bergmann, Gunnlaugur
Jóhannsson, Ásbjörn Eggerts-
son„ Guðmundur Bjarnason,
Sigfús Jóelsson og Magnús Jóns-
son.
Þarf eigi að fjölyrða um það,
hver hagur starfsemi stúknanna
varð að hinu nýja félagsheimili
sínu, enda má segja, að það hafi,
að kirkjunum íslenzku undan-
teknum, verið eini griðastaður
íslenzkum félagssamtökum og
samkomuhöldum í Winnipeg-
borg, og er það íslenzkum templ-
urum til ævarandi sæmdar, að
þeir réðust í það stórvirki
snemma á árum að -ceisa þetta
myndarlega samkomuhús sitt.
Hefir það með ýmsum hætti ver-
ið lagfært og endurbætt. Hafa
viðhald þess og umbætur kostað
ærið fé og útheimt geysimikið
starf og fórnfýsi af hálfu full-
trúanefndar stúknanna og annara
félaga þeirra, og skyldi það met-
ið og þakkað að verðleikum. Hef-
ir stúk. “Hekla”, sem vænta má,
ekki látið sitt þar eftir liggja.
Hún hefir einnig átt sína
miklu hlutdeild í líknar- og
mannúðarstarfi stúknanna, sem
einkum hefir verið í því falið, að
þær hafa haldið við sjúkrasjóð-
um, sem fé hefir verið veitt úr
til stuðnings og líknar veiku
fólki. Nema framlög stúknanna
úr þeim sóðum samtals mörgum
tugum þúsunda dollara. Það er
bróðurkærleikur í verki.
Þá er þjóðræknislega hliðin á
starfi stúknanna, og eiga þær þar
báðar jafnan hlut að máli. Þær
j hafa eigi aðeins frá fyrstu tíð
i og fram á þennan dag, haldið
fundi á íslenzku, heldur stofn-
uðu þær snemma á árum laugar-
dagsskóla í íslenzku fyrir börn
og unglinga og starfræktu hann,
með góðum árangri, um langt
skeið, eða þangað til Þjóðræknis-
félagið kom til sögunnar og tók
við umsjón hans.
Harla margþætt er því 60 ára
starfsemi stúknanna orðin, og
hlutdeild stúk. “Heglu” í henni,
eigi aðeins frá bindindislegu
sjónaripiði, heldur einnig menn-
ingarlega og félagslega, almenn-
ar talað. Félagslíf og menningar-
viðleitni fslendinga í Vestur-
heimi, hefði orðið drjúgum fá-
tækari og svipminni, ef íslenzkir
templarar hefðu þar eigi að verki
verið.
Eins er þó ógetið í því sam-
bandi, og hreint ekki hins ómerki
legasta, en það er þátttaka og for-
ysta íslenzkra templara í starfi
Stórstúku Manitoba, en þeir hafa
frá því um aldamót skipað þar
nær alla embættismannasessina
og jafnframt látið í té aðalstarf-
kraftana. Ýmsir félagar úr stúk.
“Heklu” hafa árum saman átt
sæti í framkv.-nefnd stórstúkunn
ar, en skylt er að geta þess sér-
staklega, að Arinbjörn S. Bardal
hefir í meir en aldarfjórðung
verið stór-templar, enda hefir
hann verið sverð og skjöldur
Stórstúkunnar.
Hafi íslenzkir templarar vest-
an hafs því þakkir og heiður fyr-
ir það, hve vel þeir hafa haldið
í horfinu, þó að á brattan hafi
verið og sé að sælya og sveit
þeirra fámennari en áður, þakk-
ir og heiður fyrir alla umbóta-
og menningarviðleitni sína. Hún
er spor í rétta átt, og eiga þar við
orð skáldsins:
“Hvað vannst þú Drottins ver-
öld til þarfa?
Þess verður þú spurður um sól-
arlag”.
En þó nokkuð hafi óneitanlega
áunnist í bindindismálunum, þá
er sigurinn enn þá fjarri, loka-
takmarkið langt framundan. Of-
drykkjan, með allri þeirri sið-
spillingu og mannspillingu, sem
fylgir henni í spor, er enn heims-
böl, sem þyngra er en tárum taki,
og þurfum við ekki langt að líta
umhverfis okkur til þess að sjá
merki þess ,hvort heldur er í
Bandaríkjunum eða Canada. Á
þessum tímamótum sæmir okkur
íslenzkum templurum því það
eitt, að stíga á stokk og strengja
þess heit að herða sóknina af
fremsta megni. Það er að snúast
drengilega við kröfum líðandi
tíðar.
Eitt sinn var eftirfarandi graf-
letur meitlað á brautastein fjall-
göngumanns: “Hann dó, meðan
hann var að klífa”.
Slík eftirmæli vildi eg kjósa
okkur íslenzkum templurum til
handa, að við sækjum djarflega
fram að settu marki, sækjum á
brattann til hinnztu stundar.
í þeim anda flyt eg stúk. —
“Heklu”, já, báðum stúkunum,
því að mér eru þær jafn kærar,
hugheilustu afmælisóskir mínar,
og lýk máli mínu með bjartsýnni
lögeggjan skáldsins:
“Templara sveit!
vertu trú, vertu sterk, vertu
trygg við þín heit!
Berðu ægishjálm prúð,
yfir aðköst og níð,
afli kærleikans knúð
alla komandi tíð!
og þú hlýtur, þú hlýtur að sigra
um síð!
finnur Jóhannesson), umboðsm.; svo sem Hjálmar Gíslason, sem
Margrét Skaftason, gæslumaður | enn er einn hinn tryggasti starfs- j
ungtemplara; Jón Júlíus, fyrrv. maður stúku sinnar.
æðsti templar.
Af skíljanlegum ástæðum hefi j
Utanáskrift mín er:
H. FRIÐLEIFSSON,
1025 E. lOth Ave., Vancouver, B. C. %
Nýjar bækur til sölu:
Fyrsta bygging í alheimi..........$2.50
Friðarboffinn er fagur............ 2.50
Eilífðarblómin Ást opr Kærleiki... 2.00