Heimskringla - 02.03.1949, Blaðsíða 1

TRY A
"BUTTER-NUT"
LOAF
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg, Man.
Phone 37 144 Frank Hannibal, Mgr
TRY A
"BUTTER-NUT"
LOAF
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg, Man.
Phone 37 144 Frank Hannibal, Mgr.
LXIII. ARGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 2. MARZ, 1949
NÚMER 22.
FRETTAYFIRLIT OG UMSAGNIR
Sendiherrahjónin kvödd
Thor Thors sendiherra og frú
Thors lögðu af stað flugleiðis til
Washington s. 1. föstudagsmorg-
un. Höfðu þau þá dvalið hér
nyrðra um viku skeið og sendi-
herrann haldið fleiri ræður, en
dagarnir voru sem hann stóð hér
við. Verður gestum þjóðræknis-
þingsins koma hans hingað minn-
isstæð fyrir hinar mörgu góðu
og fróðlegu ræður hans og ágæta
viðkynningu þeirra hjóna. Ræð-
ur Thor Thors settu svip á þjóð-
ræknisþingið. f viðurkenningar-
skyni fyrir komuna bauð f>jóð-
ræknisfélagið sendiherranhjón-
unum til veglegrar veizlu á Alex-
andra-hóteli kvöldið áður en þau
fóru suður. Með því að þetta var
fyrsta koma Thor Thors hingað,
sem sendiherra íslands í Canada,
þótti viðeigandi að bjóða enskum
málsmetandi mönnum í samsæt-
ið, svo sem fylkisstjóra McWil-
liams, Mr. Campbell forsætisráð-
herra, Mr. Coulter borgarstjóra,
Dr. Gillson háskólastjóra og Dy-
sart dómara og frúm þeirra. Sam-
sætið sátu á annað hundrað
manns.
Séra Philip M. Pétursson, for-
seti Þjóðræknisfélagsins, var
veizlustjóri. Að máltíð lokinni,
fóru gestirnir við háborðið að
iáta til sín heyra, fyrst fylkis-
stjóri, þá forsætisráðherra og há-
skólaforseti og síðan íslenzku
ræðuskörungarnir, séra V. J. Ey-
lands, dr. R. Beck, Dr. P. H. T.
Thorlákson, Einar P. Jónsson
ritstjóri (flutti Thor Thors
kvæði á íslenzku) og þá Thor
Thors sendiherra. Dr. Rúnólf-
ur Marteinsson flutti og bæn í
byrjun samkvæmisins. Eins og
vita mátti, sagðist öllum ræðu-
mönnum vel, og hlýhugur hinna
ensku sambýlinga í garð vor fs-
lendinga, var hinn sami og fyr
og sem við erum ávalt þakklátir
fyrir. Að öðru leyti fór hér þó
sem fyr, að ræða Thor Thors
mun glegstum svip bregða upp
í hugum samsætis gesta og eigi
síður hinna enskumælandi vina,
en annara. Ummæli sendiherr-
ans um að Canada og fsland
hefðu mjög greitt atkvæði á einn
veg á þingi Sameinuðu þjóðanna
í haust í París, er Thors var
staddur á, og að það benti til
þess, að hugsjónalega ættu þess-
ar þjóðir eflaust mikið meira
sameiginlegt, en menn yfirleitt
dreymdi um, duldist ensku gest-
unum ekki, að þeir væru ekki
einungis að hlýða á góðan full-
trúa frá ísl., heldur einnig víð-
eýnan og sannan mannvin! Þessi
ræða Thor Thors hafði sömu á-
hrif á enskumælandi gestina og
segja má að ræður hans á þjóð-
ræknisþinginu hefðu á íslend-
inga.
Dr. P. H. T. Thorlakson skýrði
frá í ræðu sinni, að Thor Thors
sendiherra hefði skráð sig á
stofnskrá háskólastólsins.
Séra Philip M. Pétursson
endurkosinn forseti Þjóðræknis-
* félagsins
nefndar kosningar. Hlutu þessir
embættin:
Séra Philip M. Pétursson var
endurkosinn forseti í einu hljóði.
Próf. Tryggvi Oleson vara-
forseti.
Jón J. Bíldfell, ritari.
Frú Ingibjörg Jónsson, vara-
ritari.
Grettir Jóhannsson konsúll,
féhirðir.
Árni G. Eggertson, K.C., vara-
féhirðir.
Guðmann Levy, fjármálaritari.
Grettir Eggertson, vara-f.m.r.
Ólafur Pétursson, skjalavörð-
ur.
Yfirskoðunarmenn reikninga
voru að kosningu embættistnanna
lokinni kosnir Steindór Jakobs-
son kaupmaður og Jóhann Th.
Beck forstjóri.
Sæmdur
Guttormur J. Guttormsson
skáld, sem áður hafði verið sæmd-
ur stórriddarakrossi Fálkaorð-
unnar, var s. 1. miðvikudag á
lokahátíð Þjóðræknisfélagsins
afhent stjarna nefndrar orðu frá
stjórn íslands. — Thor Thors
sendiherra afhenti skáldinu orð-
una. Hann sagði heiðurinn sýnd-
an Guttormi á 70 ára afmæli hans.
Koma frú Roosevelt
Frú Franklin D. Roosevelt er
til Winnipeg kom um síðustu
helgi Og fyrirlestur flutti í Win-
nipeg Auditorium s. 1. mánudags-
kvöld, var tekið hér með kostum
og kynjum, eins og vel sæmdi. Á
erindi hennar hlýddu um 5,000
manns og varð þó fjöldi frá að
hverfa, er ekki komst inn. Fyrir-
lestur hennar var um störf Sam-
einuðu þjóðanna. Kvað hún
margt ganga þar stirt, en hallað-
íst þó að þeirri skoðun, að eina
vonin um frið, væri að starf Sam-
einuðu þjóðanna efldist og nyti
sem mests styrks frá almenningi.
Af Manitoba háskóla var frú
Roosevelt sæmd með því, að gera
hana að heiðursdoktor í lögum.
hefir ekki unnist til að geta alls,
sem fyrir hefir komið. En í raun
og veru má samkoman þjóðrækn-
isstarf einnig heita, úr því alt er
farið að kalla því nafni, þó ekki
fari fram á íslenzku máli. Sjötti
liður dagskrár samkomunnar var
allur á íslenzku, eða f jórir söngv-
ar, þó mikið væri enskt. En hvað
sem um það er, var samkoman
góð og vel rómuð sem slík. Lög
kirkjukórsins voru mörg fögur
og fóru vel. Og vissulega voru
píanó-spil Miss Thóru Ásgeirs-
son og fíóliín spil Pálma Pálma-
sonar í þeim flokki hljómleika,
er af betra tæi má hvar sem er
telja. Frú Elma Gíslason hreif
og gesti með sínum ágæta ein-
söng, ef til vill betur en nokkur
annar. Mr. P. G. Hawkins á og
þakkir skilið fyrir sitt vel valda
og fagra orgelspil.
í byrjun samkomunnar skýrðu
þeir John H. Oddstad, safnaðar-
forseti og séra Philip M. Péturs-
son frá að arður af hljómleiknum
gengi til þess að greiða kostnað
við viðgerð á orgeli kirkjunnar.
Þeir sem fyrir samkomunni
gengust, slógu því tvær flugur í
einu höggi; þeir unnu að góðu
málefni og veittu fslendingum
kost á ágætri skemtun.
Gunnar Erlendsson stjórnaði
kórsöngnum, en undirspil önnuð-
ust frú S. B. Stefánsson, ungfrú
Ruth Gordon og P. G. Hawkins.
Þingræður á hljómplötum
Manitoba þing hefir aldrei
gefið út prentuð þingtíðindi-
Það gerir það að vísu ekki ennþá.
Á þessu ári var þó byrjað á að
taka ræður þingmanna á hljóm-
plötur. Hefir Hon. W. C. Miller,
fylkisritari mest og bezt barist
fyrir nýing þessari. Stjórnar
stúlka þessu starfi. Situr hún á
bak við St. George Stubbs þing-
mann og kvartaði hann undan
því að fá ekki að horfa á stúlk-
una, sem kvað líta vel út, eins
og aðrir þingmanna. En hvað sem
því líður, hefir þýðing hins nýja
áhalds nú þegar komið í ljós. Mr.
Miller véfengdi ræðu, sem Ed-
mund Prefontaine hélt nýlega.
Var þá farið að rannsaka hvað
Prefontine hefði sagt og sagði
hljómplatan frá því öllu. Kom
þá í ljós, að ásökun Millers var
ekki rétt. Bað hann þá fyrirgefn-
ingar og sagðist ekki ætla að
verða fyrstur til að véfengja
hljómplöturnar eða áhaldið, sem
hann mætti heita höfundur að,
þó svo hefði farið, að það hefði
fyrst komið sér í koll.
C.N.R. tekjuhalli 31 miljón
Flutningarráð Canada, sem
hefir verið að íhuga málið um
hækkun flutningsgjalds með
járnbrautum, er ekki frá því að
hækkunar sé þörf fyrir C N R
þjóðbrautakerfið. Tekjuhalli fé-
lagsins á árinu 1948, nam 31 milj.
dölum.
ALMANAKIÐ 1949
Frá því að samsætið var sett og
þar til að máltíð var lokið, spil-
aði Pálmi Pálmason íslenzk lög
á fiðlu sína, undur þýtt og gest-
um til ununar. — Ennfremur
skemti frú Rósa H. Vernon tvis-
var mjög vel með einsöng.
Að lokum gengu samsætisgest-
ir í röð fyrir háborðið og kvöddu
sendiherrahjónin með handa-
bandi.
Stjórnarnefnd Þjóð-
ræknisfélagsins 1949
Á þriðja degi þjóðræknis-
þingsins fóru fram stjórnar-
Dr. Helgi Péturss dáinn
Morgunblaðið í Reykjavík frá
5. febrúar er Hkr. barst í dag,
flytur æfiminningu dr. phil.
Helga Péturss, en hann lézt 28.
janúar. Verður æfiminning þessa
merka manns að bíðá næsta blaðs.
Yel rómuð söngskemtun
Það hefir láðst að geta söng-
samkomu þeirrar, er kór Sam-
bandskirkjunnar hélt 14. febrúar.
Þjóðræknismálin hafa orðið öllu
sterkari um tíma og heimsóknir
góðra gesta eins og Vilhjálms
Stefánsssonar rétt áður, svo tími
Almanak Thorgeirson Comp-
any fyrir nýbyrjað ár, er komið
út. Auk tímatalsins, sem ávalt er
gaman að grúska í og leita fornra
tyllidga (eins og ð í gær var t. d.
sprengikvöld en í dag öskudag-
ur og hálf önnur vika af góu), er
margt skemtilegra greina. Þar
skrifar ritstjórinn (Dr. R. Beck)
um Magnús skáld Markússon,
Sveinn Árnason um ferð sína frá
Vopnafirði til Winnipeg (úr
dagbók hans frá 1889); séra Sig.
Ólafsson um Pál Jónsson á
Kjarna í Nýja-íslandi, en hann
varð 100 ára gamall 20. ág. 1948.
Tvö kvæði frá Árna G. Eylands;
Nýir heiðursféiagar í Þjóðræknisfélaginu
Dr. P. H. T. Thorlakson
Á lokasamkomu Þjóðræknisfé-
lagsins s. 1. miðvikudagskvöld í
Fyrstu lút. kirkju/voru þrír nýir
heiðursfélagar kosnir. Voru þeir
Dr. P. H. T. Thorlakson, Win-
nipeg, Guðmundur Grímsson
dómari í Rugby, N. D., og séra
Guðmundur Grímsson dómari
Friðrik Hallgrímsson, fyrver-
andi dómprófastur í Reykjavík,
íslandi. Eiga þessir ágætu ís-
lendingar þann heiður skilið,
sem Þjóðræknisfélagið sýnir
þeim með þessu í nafni íslenzka
mannfélagsins vestan hafs. Þeir
Séra Friðrik Hallgrimsson
hafa hver í sínum verkahring
verið frömuðir í störfum sínum
og framkomu allri og njóta jafnt
virðingar fyrir það hjá ensku-
mælandi sambýlingum sínum,
sem fslendingum. Heimskringla
óskar þeim til heilla með heiður-
inn.
Háskólafréttir um kenslustól í íslenzku
Naumast hafði yfirlýsing for-
seta og háskólaráðsins um stofn-
un kenslustóls í íslenzku og ís-
lenzkum bókmentum við Mani-
tobaháskólann fyr borist al-
menningi til eyrna, en dagblöð
Winnipegborgar flyttu eina rit-
stjórnargreinina annari fegurri,
um menningargildi þessarar fyr-
irhuguðu norrænudeildar og
framtak Vestur-íslendinga þar
að lútandi.
í dagblaðinu Winnipeg Even-
ing Tribune, birtist sú hin hlý-
yrta og drengilega ritstjórnar-
grein, sem hér fer á eftir, og sam-
séra Sig. S. Christopherson skrif-
ar um Oddnýju ljósmóðir Mag-
núsdóttir, konu Eiríks Bjarna-
sonar, Austur-Skeftfellings, er í
Þingvallabygð námu land 1888;
séra Sig. Ólafsson skrifar um
Ólaf G. Nordal og Margréti konu
hans, frumbyggja í Selkirk. Þá
skrifar G. J. Oleson um séra Sig-
urð Ólafsson. Sönn saga úr
þreskingu frá landnámsárum er
grein eftir Eyjólf S. Guðmunds-
son. Loks er mjög fróðleg grein
um “Kolbeinsey”; skrifar hana
Bergur J. Hornfjörð hinn sögu-
fróðasti maður. Síðan eru Helztu
viðburðir vestan hafs, hið ágæt-
asta fregnsafn, mannalát o. fl.
Almanakið er prýðilegt útlits
og alt eða mikið af innihaldi
þess frá ári til árs gullvægt að
fróðleik.
BRÉF FRÁ FOAM LAKE
Mr. Stefán Einarsson,
ritstjóri Heimskringlu.
Kæri herra:
Viltu gjöra svo vel að birta í
blaði þínu þessa smá-grein Eg
hef fylgst með því sem skrifað
hefir verið um erviðar kringum-
stæður Betels nú á yfirstand-
andi tímum og er leitt að vita til
þess að svo skildi fara sem þó
mest megnis stafar frá vöntun á
fullkomnum skilningi fólksins,
sem áður styrkti elliheimilið
með góðvilja og gjöfum svo að
hagur þess stóð í blóma eins og
þyrfti altaf að vera ef það á að
Pfeta staðist kostnað rekstursins.
En eins og allir vita sem fylgst
hafa með þessu máli, þá lagði
Betelnefndin fram fé til hjálpar
Frh. á 2. bls.
in er af aðalritstjóra blaðsins Mr.
Carlyle Allison, sem er borinn
og barnfæddur í Manitoba, gagn-
kunnur fslendingum, og meðal
hinan hæfustu blaðamanna
yngri kynslóðarinnar vor á með-
al:
Kenslustóll í ísienzku
Útvíkkun á starfi háskólans í
Manitoba á vettvangi nýrra
menningarlegra rannsókna, hlýt-
ur að teljast til mikilla tíðinda
meðal fylkisbúa í heild, þó mest-
an fögnuð hljóti tilkynningin
um stofnun kenslustóls í ís-
lenzkri tungu og íslenzkum bók-
mentum, að vekja meðal Canad-
ískra manna af íslenzkum stofni,
sem hér eru búsettir. Til þess að
gera sér grein fyrir mikilvægi
yfirlýsingarinnar frá háskólaráð-
inu, verður mönnum jafnframt
að skiljast, að í Winnipeg sé sam
ankominn mannfjöldi af íslenzk-
um uppruna, er næst gangi
Reykjavík, höfuðstað fslands.
Eins og öllum er kunnugt, þá
hefir Manitoba fylki, árum sam-
an, verið miðstöð íslenzkrar
menningar á meginlandi Norður
Ameríku, og það hefir verið sagt
og viðurkent, að ekkert þjóðar-
brot hafi samið sig fljótar að
tungu og siðum þessa lands, en
synir og dætur fslands; að ekk-
ert annað þjóðarbrot hafi, vegna
hjúskapartengsla, félagslegra,
viðskiptalegra og fræðimann-
legra sambanda, samlagast örar
Canadískum lifnðarháttum.
Það er samt sem áður mikil-
vægt, að hin auðugu sérkenni ís-
lenzkra bókmenta og menningar,
séu ekki einungis varðveitt, held-
ur verði landnám þeirra
stækkað með námi og rannsókn-
um á slíkan hátt og gera má ráð
fyrir að hin nýja deild í íslenzku
við Manitoba háskólann gefi
kost á. Þessi háskóli verður sá
fyrsti í Canada til að stofna slík-
an kenslustól, en nú þegar eru
starfandi 45 slíkar deildir við há-
skóla í Evrópu og Bandaríkjun-
um.
Almenningur stendur í djúpri
þakkarskuld við forustumenn ís-
lenzka mannfélagsins í Mani-
toba fyrir að koma þessu máli í
framkvæmd, sem verið hefir á
döfinni í síðastliðin tíu ár, eða
jafnvel lengur. Manitobabúar,
fæddir á fslandi eða af íslenzk-
um uppruna, hafa þegar safnað
$135,000.00, og eru vongóðir um
að sjóðurinn komist upp í $200,-
000 til fulltryggingar starf-
rækslu íslenzku deildarinnar við
háskólann í framtíð allri.
Stofnendur kenslustólsins ala
þá von í brjósti, að íslenzkur al-
menningur leggi greiðlega fram
það fé, sem enn vantar. Þótt op-
inberlega hafi enn eigi verið til
hans leitað. Öllum tillögum frá
íslendingum verður veitt þakk-
samlega viðtaka.
Forustumenn hins Canadíska
þjóðlífs hafa fyrir löngu lokið
lofsorði á menningu fslands og
sona þess og dætra, er komið
hafa til þessa lands.
Árið 1877 fórust þáverandi
landstjóra, Dufferin lávarði
þannig orð við íslenzka ný-
byggja á Gimli: “Eg vona, að
þér um alla ókomna tíð, verndið
og varðveitið hinar sálrænu bók-
mentir þjóðar yðar og kynslóð
eftir kynslóð haldi niðjar yðar
áfram að læra það af fornsögum
yðar, að iðjusemi, dugnaður og
hugprýði, þrautsegja og óbilandi
þolgæði, hafi á öllum tímum ver-
ið einkenni hinnar göfugu ís-
lenzku þjóðar.” Mörgum árum
seinna sagði Tweedsmuir lávarð-
ur, einnig landstjóri í Canada:
“Að íslenzkar bókmentir væru
þær göfugustu, er mannsandinn
hefði fremleitt”, og um fslend-
inga sögurnar féllu honum þann-
ig orð, að þær væru “meðal stór-
verka mannkynsins.”
Það skal metið og þakkað, að
fyrir atbeina forustumanna ís-
lenzka mannfélagsins í Mani-
toba, munu þessar vonir rætast
og þessi orð ríkulega sannast um
mörg ókomin ár við Manitoba-há-
skólann.
Til frekari skýringar skal þess
getið að háskóinn á þegar stærsta
safn íslenzkra bóka í Canada, —
4,500 bindi. Þetta auðuga safn
mun stækka jafnt og þétt vegna
ákvörðunar íslenzku ríkisstjórn-
innar 1939 um það, að gefa há-
skólasafninu eintak af hverri
bók, er frá þeim tíma yrði prent-
uð á íslandi. Háskólinn verður
þess nú umkominn, að veita
fræðslu í íslenzkum bókmentum
og inna af hendi rannsóknir í
samanburðar málfræði í sam-
bandi við forn- og miðalda ensku.
germanskar og skandinaviskar
bókmentir.
—“Winnipeg Evening Tribune,
20. febrúar, 1949