Heimskringla - 14.05.1952, Page 2

2 SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. MAÍ, 1952
Ítfcintskriit0la
(StofnuO 1898)
Semui 6t 6 hverjum mlðvikudegl.
Eitjendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaOsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Vildng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winaiipeg
Rltstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PALSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
lýsa
Authorized as Second Clasa Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 14. MAf, 1952
Ofmargir Englendingar
Sú skoðun ruddi sér til rúms í hugum forráðamanna Bretlands
fyrir tveim árum, að það væru ofmargir Englendingar í Englandi!
Eðlilegasta leiðin til að gera við því, var auðvitað sú, að dreifa
þeim um hinar strjálbygðu nýlendur ríkisins.
Hafði stjórnin málið fyrir tveim árum á dagskrá en svo virtist
það lagt á hilluna. En hún hafði þó skipað nefnd í að rannsaka
hvort hér væri ekki um einn veg að ræða út úr núverandi erfið-
leikum.
Heima fyrir leitaði nefndin fyrst hófanna um, hvort íbúarnir
vildu flytja burtu, yfirgefa heimahagana og setjast að í nýlendun-
um. Stóð ekki á svörum þeirra. Einn þriðji var fús til að flytja úr
landi, undir sæmilegum skilyrðum.
Næst hugaði nefndin til nýlendanna og rannsakaði mögu-
leika þar til aukinnar framleiðslu eða iðnaðar. Leist nefndinni vel á
að byrja eitthvað af þessu tæi í Mið-Afríku, í Norður- og Suðu-r
Rhodesíu og Nýasalandi. Með miklum innflutningi til þessara
staða af Englendingum og jafnframt nokkru af öðrum atvinnu-
lausum Evrópu lýð, og með brezku og bandarísku fé, þótti nefnd
inni ekki ófýsilegt að stíga þetta veigamikla viðreisnar spor. En
nefndin sagði þó einn stóran hæng á framkvæmdunum. Hann var
sá, að svertingjarnir vildu ekkert með Englendinginn hafa.
Ýmsir Bretar halda fram, að það séu aðeins hinir fáu mentuðu
Svertingjar sem andæfa þessu. En að því skyldi þó hyggja, að
það eru einmitt þeir, sem fyrir hinum ráða og hinir ómentuðu
fylgja óskiftir. Sá hluti Svertingja, sem hér um ræðir, eru og þeir,
sem á móti áhrifum hvítra manna eru í löndum blökku þjóða. Og
nú má eiga víst, að þessir Mið-Afríku-búar hafa meiri gætur á hvað
hvítir menn gera, meðan deilan stendur yfir milli þjóðbræðra
þeirra í Suður-Afríku og hvítra manna.
Samvinna við aðrar þjóðir lætur ef til vill engri þjóð betur en
Bretum. En sá tími er þó horfin, að Bretar geti nú sýnt það á sama
hátt og fyrri. Þetta er 20. öldin en ekki hin nítjánda. Þá erlendu
þjóð er nú hvergi að finna er inn á yfirráð erlends konungs eða
keisara gengur viljug, hvað sem þeir geta fært þeim af öðru, sem til
framfara horfi í landi þeirra. Það taka engar þjóðir nú orðið í mál
annað stjórnarfarslega, en sjálfstjórn. Það er einmitt í þessu, sem
stjórnarfarslegar framfarir mannkynsins koma ljósast fram nú
orðið út um allan heim.
Þrátt fyrir þetta, er ekki að taka fyrir hvað hægt væri að gera,
ef hin rétta samningsleið væri fundin. Þjóð, sem skilyrði hefir til
að efla iðnað og framfarir á meðal þjóða, sem ekki geta af eigin
ramleik komið viðreisn til vegar, ætti að geta fullnægt þeim skil-
yrðum sem þær einnig gera í stjórnarfarslegum skilningi og sem
öldinni fylgir.
Svo ber hins að gæta, að þessi staður í Mið-Afríku, er ekki
eina húsið að venda í fyrir Englendinginn. Það er um mikið land-
rými í hinum menningarlega þroskuðu nýlendum þeirra einnig að
ræða. Englendingurinn væri þar velkominn, þó ýmsum, er hann
hefir að siðuðum mönnum gert, kunni að þykja hann skrítinn.
indamanna, má stuttlega
eitthvað á þessa leið:
f fyrstunni var jörðin svo heit,
að hún var bráðin út í gegn, og
mestur hluti þess gufuhvolfs,
sem hún kann að hafa haft, gekk
henni algerlega úr greipum.
Hið þunga fráskilda járn sökk
og myndaði miðkjarna hennar.
Á meðan kísilsmöttull hennar
var fljótandi líkami, báru lóð-
réttir straumar geysimikinn hita
upp á yfirborðið; var því kæling
ín skjót. Miðjan hefir að líkind-
um þétzt fyrst, þar sem þrýsting
urinn var þar mestur og bræðslu-
stigið hæst. Þegar jörðin fór að
storkna, gufaði upp ógrinnin
öll af gasi og eimi, og frá undir-
djúpunum vall upp bráðið forn-
grýti. Þegar yfirborðið var orð-
ið að föstu efni, kolnaði jörðin
fljótlega, gufan þéttist og mynd
aði höfin. Frá þessu aldurskeiði
tekur jarðfræðin við.
Sýnt hefir verið efnafræði-
lega—vendilega borðið saman
við nákvæmar loftsteina upp-
leysingar og sundurliðanir, að
gull, platína, silfur, alladium og
aðrir æðri málmar, að meðtöldu
nikkel og kóbolti, myndu nálega
algjörlega síga niður í járn-
kjarna jarðarinnar. Ónnur sér-
stök efni myndu og safnast sam-
n í forngrýtislögum, stík sem
alúminum, pottöskumálmar lith-
ium, thorium og úraníum. Vetni,
kolaefni, köfnunarefni, klór og
hreyfingarlausar gastegundir
myndu finnast í gufuhvolfinu og
úthöfunum. Hafi brennisteinn
jarðarinnar verið hlutfallslega
jafnmikill og sá, sem í loftstein-
um hefir fundist, ætti málmkent
brennisteinslag að liggja á milli
kísilsýrulaga og kjarnans. En
ekki hefir þetta sannast, þótt
jarðskjálftafræðilegum athugun-
um, þar að lútandi, hafi verið ná-
kvæmur gaumur gefinn.
Það, að áætlanir um aldur
jarðarinnar hafa hækkað tvö
hundruð sinnum á síðastliðnum
eg ekki búist við að hún haldi koma, duga bezt.
nöfnum okkar Munda á lofti, í
það eilíflega, nema því aðeins,
að það eintak af Hkr. sem inni-
heldifr hana, komist í bókasafn
háskólans! Eg get því verið fá-
orður um mótið að drápan getur
þess helzta sem Mundi afrekaðl
heimilinu til heilla og þó hvergi
nærri alls. Þess til dæmis ekki
getið að honum tókst að gefa
blindum sýn, þ.e.: sanna bæjar-
ráðinu að ekki bæri síður að
gjalda guði það sem honum bæri
en keisaranum. Það hvíldi sem
sé $600 dala árlegur skattur á
húsinu. Honum tókst að fá þeim
leiða bagga létt af herðum mann-
úðarinnar—gefenda—sem heim-
ilið hvílir á. Er þvií húsið skatt-
frítt að eilífu. Annað er það, að
hann komst áð samningum við
blöndugerðisbræður, þ. e. félag-
Reynslan er, til múgamannsins
megi bera traust:
Tuskurnar af talhlýðninni
talist orðalaust —
talist jafnan orðalaust.”
Munda Þáttur
“Huginn” út um “Hliðskjáls”
glugga
hraðboða vængi skók.
Flutti Munda umboð Óðins,
—útvalning sem tók.
Nú ber þess ins mæta að minnast
manns, sem áheyrn fékk.
“Munda þátt” í sögu segja
sem um bæinn gekk—
sem um bæinn staflaus gekk.
Mundi ráð, að horskra hætti —
hugði fyrir sér.
Vissi mörgum veitist höndum
ið sem selur þetta sem það kall-1 verk það létt, sem er
ar mjólk, til heimilisins— að
það skyldi, svo sem í kaupbætir
sjá heimilinu fyrir áum til skyr-
gerðar á afmælisdögum þess,
sömuleiðis til Alífðar. En svo
eg snúi nú að hófinu aftur, er
þess vert að geta, að þar var leik
ið á fiðlu og slaghörpu af
venjulegri list. Þar voru og
sungnir ættjarðarsöngvar, og að
siíðustu “God Save the Queen”.
Hófið fór hið bezta fram. Kæra
þökk frá okkur öllum samverka-
mönnum þínum, Mundi minn.
GUÐMUNDAR — DRÁPA —
GÍSLASONAR
fyrrv.
forseta stjórnarn.
Vancouver, B. C.
‘Höfn’
sjötíu árum, gefur bendingu um,
að fullnaðarályktun um þetta
úrlausnarefni eigi enn langt í
land, og að vér verðum að bíða
frekari sannanna áður en vér
samþykkjum jafnvel síðustu á-
ætlun án nokkurs efa um rétt-
leika hennar. En langt spor virð-
:st þó nú stigið í úrlausnarátt-
ina.
Árni S. Mýrdal
HVAÐ ER TÍÐINDA?
Framh.
HVE GÖMUL ER JÖRÐIN ?
Heiðurssamsæti að Höfn,
í marz s.l. efndi forstöðu-
nefnd Hafnar til inniboðs að
heimilinu. Var tilefni þess það,
að Guðmundur F. Gíslason, —
Mundi okkar — sem verið hefir
fcrseti heimilisnefndarinnar,
svo að segja frá þvlí er hún var
stofnuð, sagði stöðunni lausri, á
síðasta ársfundi. Vildi nefndin
votta honum verðskuldaða þökk
fyrir samstarfið, sem verið hefir
hið ánægjulegasta. Hinn nyji
forseti nefndarinnar, Leifur R.
Sumarliðason, (Summers), stjórn
aði samsætinu og fórst það vel,
sem vænta mátti. Hefir hann á
íundum nefndarinnar, komið
mér svo fyrir sjónir og með til-
iögum sínum, að þess verði ekki
langt að bíða, að honum veitist
virðing að hljóta auknefni nafna
síns, þess er nam hér í álfu land,
fyrstur hvátra manna. Frú Þóra
Orr, sem verið hefir og er það
enn, skrifari nefndarinnar frá
því fyrsta hafði ásamt mér, orð
fytir nefndinni. Frúinn talaði til
heiðursgestanna, Mr. og frú
t Gíslason, og sagðist prýðilega.
meðtöldu radíum, eru einkar ekki árin, sem liðin eru frá sköp-J Færði hún Munda lindarpenna,
skammær), sem um síðir verða að un heimsins, heldur einungis, en frijnni rðs gg hafði áður, á
frumögnum sérstakra blýteg-! það skeið, sem liðið er frá mynd- J opinberum vettvangi, — flutt
unda. Blýið, sem úraníum fram-; un hinnar núverandi skorpu Munda drápu, þótti ekki viðeig-
Upphaflega lá úrlausnarefni
þetta næstum einvörðungu innan
verksviðs jarðfræðinnar; en á
síðari árum hafa miklu ákveðnari
ályktanir verið gerðar um þetta
atriði á sviði eðlisfræðinnar og
stjörnufræðinnar.
Lartgöflugasta og bezta að-
ferðin til þess að leysa úr þessari
spurningu er gagngjör rannsókn
á sérkennileikum hinna þungu
frumefna úraníum og thoríum.
Að skýra frá þessari löngu og
töfrafullu sögu í fám orðum,
verður nauðsynlega að sneiða
fram hjá fjölmörgu, sem mark-
vert má þó teljast og þýðingar-
mikið.
Úraníum og thorium leysast
sjálfkrafa í sundur, en við það
breytast smám saman frumagnir
þeirra í mjög frábrigðilegar teg-
undir ódeila (möyg þeirra, að
ina 207. Þegar þessi tegund blýs
finst í úraníum málmsteini, má
röklega telja það vást, að það hafi
myndast af útgeislunarorku síð-
an málmsteinninn krystallaðist
úr bráðnu ásigkomulagi steins-
ins. Svo hægfara er þessi breyt-
ing, að einungis einn hundrað-
asti hluti úraníums ummyndast
í blý á sextíu og sex miljón árum.
Þannig hefir aldur málma í
elztu klettum jarðarinnar reynst
að vera um ein biljón átta hundr-
uð miljón ár. En jarðskorpan í
heild sinni hlýtur að vera mikið
eldri.
Með því að bera saman hlut-
föll blýs og úranium í samsetn-
ingi jarðskorpunnar, má á hinn
bóginn ákveða aldur hennar. —
Samkvæmt F. W. Aston, hafa
þiu'r tíundu hlutar venjulegrar
blýtegundar ódeilisþyngdina 206.
Framleiðsla þessa hlutfalls frá
úraníum, tæki þrjár biljónir ára.
Áætlun þessi táknar vitanlega
leiðir, hefir ódeilisþyngdina 206 ^ jarðarinnar. Sennilegt þykir að
en ódeilisþyngd blýsins, sem jörðin sé að minsta kosti hálfrar
thoríum framleiðir, er 208. Má þriðju biljón ára gömul, og að
þannig greina i sundur báðar ííf, { einni eður annari mynd,
þessar blýtegundir, með ná- hafi þróast á henni í biljón ár.
kvæmri stundurliðun, frá venju-! Sköpunnarsögu jarðarinnar,
legu blýi, er hefir ódeilisþyngd- samkvæmt skoðun fremstu vís-
andi að flytja hana aftur án þess
þó að rengja málsháttinn sem
segir, að sjaLdan sé góð vísa of
oft kveðin. Kom eg og tómhent-
ur, og það sem verra var með
íómann koll til mótsins, en hét
því í hljóði að birta drápuna, þó
Óðins mál
Óðinn mál, í Hliðskjálf hljóður
hugði fyrir sér
Slæmar fréttir hafði, af hauk-
um —
haft frá Vancouver
Strandhögg úlfúð höggvið hafði,
haslað mannúð völl.
Flæmdi þar á guð og gaddinn,
gamalmenni öll —
gamalmenni, húsvillt, öll.
Hrærður, eftir ítarlegar athugan-
ir, hann
þrumaði upp úr einsmannshljóði,
“Allan déskotann
vígja þeir”! “Að völdum uppi —
vözlu fulltrúar.
“Hversu lengi þolir þjóðin
þeirra stjórnarfar?
þeirra, spillta, stjórnarfar”!
/
“Hvað skal nú til varnar verða
vorum sóma”? Hann
spurði sig. “í vestur vegi
vantar fulltrúann
Vandamál. í öllum áttum
óp og bænaköll.
Þór er farinn, austur, a í
erjum þar við tröll —
erjum þar við næturtröll.
“Gömlu börnin — lúa lotin,
lifa þar við snarl.
Hvort mun enginn ofan jarðar
“Olvir barnakarl?”
Skimaði of heima, hugur
hló er gekk að von.
Fann í örtröð, milli manninn
Munda Gíslason —
Munda, okkar, Gíslason.
“Þótt ’ann hafi ekki Ölvis
auð, né Þórs míns kraft.
Getur hann á grimmúðina
góðsmanns áhrif haft.
Grunar mig, á þingi þegar
Þórgnýr talar sá
ráðherrarnir roðni, fallist
ræðukröfur á —
ræðumannsins kröfur á”.
“Auðsóttari veit eg verður
vasi kirkjunnar.
Kvíði ekki fyrir fjandmanns,
fyrirstöðu þar. '
Líka góðir auðmenn uppi
enn, sem betur fer —.
Þeim má jafnvel trúa til að
taka nærri sér —
taka, líka nærri sér.”
“Eins og fyrr á öldum, mun þó
ekkjan gefa mest.
Kvennfélögin krossberunum
ókleift fyrir einn. Að centið
axlar dollar sinn.
Kornið, fyrirferðarlítið —
fyllir mælirinn —
fyllir, tunnu, mælirinn.
Lét hann því, í fjárbón fara
ö* fyrir hvers manns dyr.
Menn, sem höfðu í mannraunun-
um
margoft staðið fyrr.
Þessir hurfu að þektu ráði
þeirra er sækja um “kjör”
kjöftuðu af— mælsku (Marðar.
Menn úr hverri spjör.
menn úr hverri, lausri, spjör.
Nú, sem nefndin handlék heima
haga upptíning.
Sá hún skýli yrði ei unnið,
úr þeim sneplabing.
Brýndi Munda. Hann við hennar
—hugarfrýju—tal
beit á jaxlinn, bölmóð sagði:
“Betur duga skal —
betur má ef duga skal”.
III —
A ustur-víking
Mundi veit, hvar grafinn gildur
“gjafasjóður” er (1.
Vætt sem fjárins, vökul, gætti
vatt um fingur sér.
Tíu þúsund þó ’ann hefði
þaðan, sjóðurinn
reyndist léttur. Þá var það að
þyngdist róðurinn —
þyngdist, barnings, róðurinn.
Nefndin, hollráð heimasæta—
hét á Jason sinn? (2.
—Laus þó ekki lægi fyrir
“Lokasjóður” —inn. (3.
Gullreifið að sækja, setja
samtíðinni met.
styðja hann til stórræðanna,
strandakirkja hét —
strandakirkju, sinni, hét”.
IV — Strandhögg í Vesturvíking
Strengd eru heit þín, stýrimaður
—stæltur, kvað: “Eg fer
víkingu til “Victoríu”!
Veit þið dugið mér.
Særið guði, í sekk og ösku,
svo að neyðarráð
okkar takist, tel þá vera
takmarklnu náð —
takmarkinu, þráða, náð.
Mundi beit á báða jaxla —,
beggja handa járn
reiddi að Birni, ráðherra, sem
rétti hluta várn.
Tólf þúsundum tókst.að ná úr
trölla höndum, þar
bræðralagsins hugsjón harðsótt,
hafið róið var— ,
haf-í lending- róið var.
Nefndin, sem að hepnast hafði
hugdjörf ráðagerð —,
falaði höll og fékk að kaupum,
íyrir þriðjungs verð.
Endurbætt og “Fensal” fegri
—farmanns skipalag —
iiggur innar Skollaskerjum
skrásett “Höfn í dag —
Skuldlaus, bræðrahöfn, í dag.
Margs var ennþá vant þó væri
veglegt húsið keypt.
—Þváttvífils var þörf og kælis,
Það var Munda kleift.
Hvorutveggja fékk ’ann fyrir?
Fyrir ekki neitt.
Brautargengi góðvildinni,
guðir, hafa veitt —
guðir hafa Munda veitt
Nú þó enn sé óframtalið
allt sem Mundi vann.
Skjaldarmerki sínu samtíð
sæmir leiðtogann
þegar hann í heljardalinn
hefir flutt — í hvarf.
Launar hún — með líkræðunni
langt og erfitt starf—
langt og erfitt, göfugt starf
Ármann Björnsson
1. Brautryðjenda sjóðurinn
2. Jason sótti gullreifið til und-
irheima. Sjá goðafræði Grikkja
og Rómverja.
3. Lokasjóður. Punggras vex á
íslandi sem kallast þessu nafni.
Er fræ þess flatt og kringlótt
sem peningur. Fylgir sú for-
senda, að Loki, hinn illi ás, hafi
breytt gulli sínu á illgresi þetta,
svo enginn hefði þess not.
MINNINGARORÐ
Fritz Wilhelm Sigíinnson
Finnson
Hann lézt á almenna spítal-
anum í Eckville, Alta., fimmtu-
daginn 10. apríl 1952, eftir stutta
legu, en hafði verið lasinn um
mánaðar tfíma áður.
Frizt var fæddur í Ormsstaða-
hjáleigu í Norðfirði á Islandi 19.
júlí 1879. Foreldrar hans voru
Sigfinnur Finnsson og Sigur-
laug Jóhannesdóttir, sem þar
bjuggu. Með foreldrum sínum
fluttist Frizt til Ameníku árið
1889. Þau námu land í grend við
Milton, N. Dak., og bjuggu þar
þangað til 1905 að þeir feðgar
fluttu norður í Vatnabyggðina í
Sask., og námu lönd skamt frá
Wynyard. Þar bjó Frizt þar til
1942, að hann flutti með familíu
sána til Alberta. Settist fyrst að
hjá frænda sínum Sigfinni
Finnsson, Dickson, Alta, þar til
Sigfinnur seldi út og flutti vest-
ur á strönd. Þá flutti Fritz til
Markerville, og bjuggu þau hjón
þar um 4 ár, en fluttu síðan inn
í Innisfail-bæ og voru þar um
árstíma, en síðast voru þau ná-
lægt Hespero, Alta.
Fritz var tvi-kvæntur. Fyrri
konu sína Guðrúnu Goodman
misti hann 1916, og son Sigfinn
Wilhelm um sama leiti.
Seinni konu sinni Ingu Lauf-
eyju Hördal kvæntist hann 22.
sept. 1917 í Wynyard, Sask.
Hún syrgir hann nú, ásamt 7
börnum, öllum uppkomnum, 6
dætur og einn sonur. Þau eru:
1) Guðrún (Mrs. Williamson)
Vancouver, B. C.
2) Margrét (Mrs. Dee) Cal-
gary, Alta.
COPENHAGEN
“HEIMSINS BEZTA
NEFTÖBAK”