Heimskringla - 16.07.1952, Blaðsíða 2

2 SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. JÚLÍ, 1952
^eímaknngla
(StofnuO 180» i
SeiLO iu 6t á hverjum miðvikudegl.
SltíPndur THE VIKING PRESS LTD
SS3 oc S56 Sargent Avenue. Winnipeg — Talsími 24
Ve»fl ’iieðelns er S3.00 árganf.;urinn, borgist fyrirtram
^Har norganir sendíst: THE VIKING PRESS LTD
bji vlðskiffabréf biaðinu aðlúrandi sendist
The ViKinE' Press Limited, 853 Sargent Ave.. WinriiDes
Sitstjóri STEFAN EINARSSON
Utanaskrlft tii rltstjórans:
EDíTr*D HPttixskRINGT.A ok'j q~-orrv' ’vr "'‘-inioes
Advertising Manager: GUNNAR ERLENDSSON
"Heimskrinqla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorired aa Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIREG, 16. JÚLÍ, 1952
ÁSKELL LÖVE:
Or ræðustúf fluttum að Hnausum 1. júlí 1952
.... Eg veit ekki, hvort telja má viðeigandi að nefna safn á
þessum stað, en samt get eg ekki neitað mér um að koma á fram-
færi hugmynd, sem eg trúi að sé gagnleg, sérstaklega þegar í hlut
eiga landnemar 1 þessu víðlenda ríki. Ef þið hafið komið til Kaup-
mannahafnar einhverju sinni að sumarlagi, hefir einhver ef til vill
verið svo hugulsamur að aka með ykkur rétt út fyrir borgina á
stað, þar sem heitir Landbúnaðarsafnið. Og allir, sem litið hafa
Stokkhólm, hafa komið á eyju í miðri borginni, sem nefnd er Skan-
sen. Á báðum þessum stöðijm eru söfn, sem aðrar þjóðir langar til
að éignast, og þó er það á Skansen merkast og elzt.
Safnið á Skansen sem og hið danska safn við Kaupmannahöfn
eru svonefnd byggðasöfn. Þangað hafa verið flutt gömul hús og
heilir bæir og jafnvel heil þorp með kirkju og öllu tilhetyrandi úr
ýmsum landshlutum frá ýmsum tímum. Götur þorpanna eru eins
og á 16. 17. öld, búðirnar hinar sömu og eins fatnaður fólksins, sem
gengur um bæina við söfnin, prentsmiðjan prentar á löngu liðinn
hátt, og glasblásarar og aðrir iðnaðarmenn búa til fyrir gesti ýmsa
hluti á sama hátt og gert var áður en vélarnar fóru að gera allt í
flýti. Inni í hverju húsi er allt eins og það var endur fyrir löngu,
áhöldin í eldhúsinu skiljum við börn nútmans varla eða ekki, og
eins eru skepnuhúsin með öðru sniði en við eigum að venjast. í
stuttu máli sagt, þarna kynnast börn nútímans sögu fortíðarinnar.
og hver og einn getur hægilega fundið, að hér liggur andrúmsloft
löngu liðinna alda.
Heima á íslandi hafa menn hin síðustu^ár hafist handa um
framkvæmd á svipaðri hugmynd og þeirri, sem framkvæmd var
fyrir löngu í Stokkhólmi og Kaupmannahöfn. Þó er sá reginmunur
á, að heima er aðallega reynt að halda nokkrum gömlum bæjum ó-
breyttum með öllum tækjum, og eru Glaumbær í Skagafirði og
Keldur á Rangárvöllum þeirra merkastir. Gömlu torfbæirnir heyra
bráðum allir til hinu liðna, en komandi kynslóðir eiga á þessum
stöðum að geta séð, hve erfið kjör forfeðranna i fátæku og viðar-
lausu landi voru endur fyrir löngu.
Hér í landi hafa menn í tíu þúsund ár eða lengur, en aðeins
í tæpa öld hafa hvítir menn búið á þeim slóðum, sem við nú stönd-
um á. Fyrir tveim mannsöldrum eða jafnvel einum var auðvelt að
kynnast bústöðum x>g menningu frumbyggja landsins, en nú eru
Indíánarnir óðum að hverfa og menning þeirra að mestu eyðilögð.
Það er því varla seinna vænna að safna saman bústöðum þeirra og
tækjum á einn stað, því að afkomendur okkar munu glaðir kynnast
hinni frumstæðu menningu, sem forfeður þeirra drifu á brott.
Þó munu þeir miklu fremur vilja kynnast bústöðum og tækj-
um sinna hvítu forfeðra, sem héldu hingað um reginhöf frá ýmsum
löndum heims. Ennþá er gjörlegt að koma upp söfnum til að sýna
líf þeirra og baráttu heima fyrir og hér fyrstu árin, en eftir nokkur
ár eða áratug getur það orðið um seinan.
Við ættum að hefjast handa um að koma upp byggðasafni í
Manitoba, þar sem reistir yrðu bæir og þorp sömu tegundar og þeir,
sem fólkið flutti úr þegar það yfirgaf sín gömlu lönd, bæði rík-
mannleg hús og hús hinna fátæku, með öllum tækjum og áhöldum,
sem til eru enn. Við hvert safn hlytu að vinna menn og konur, sem
sýnir hin fornu vinnubrögð og gengur klætt eins og áður fyrr.
Mætti jafnvel flytja inn a'llskonar húsdýr til sýningar við bæi
hverrar þjóðar, svo að hægt yrði að sjá muninn á þeim stofnum,
sem hinir ýmsu innflytjendur áttu að venjast heima fyrir, svo að
safnið líktist veruleikanum sem mest. Á sama svæði mundi svo rísa
bjálkakofar af sömu gerð og þeir, sem landnemarnir byggðu við
komuna til hins nýja lands, og þeim yrðu sýnd þau tæki, sem þeir
notuðu í harðri baráttu fyrir lífi sínu og sinna fyrstu árin.
Það eru mörg þjóðabrot í Manitoba, og slíkt safn verður ekki
byggt á einum degi. Eflaust verður það byggt með tímanum, og
þegar eitt þjóðarbrot hefir hafizt handa, koma hin strax á eftir
til að reyna ða verða hinum fremri. Eg er ekki í hinum minnsta
vafa um, að fegurri minnisvarði verður ekki reistur landnemunum,
og vonandi finnst ykkur eins og mér, landar góðir, að hinir ís-
lenzku frumbyggjar hins Nýja íslands, sem komu flestir snauðir
handan um haf með gáfur og góðan vilja sem veganesti, eigi ekkert
fremur skilið en að okkar ættliður hefjist handa um byggingu slíks
byggðasafns með því að byggja af eigin rammleik hin fyrstu hús
í slíku byggðasafni einhversstaðar í Nýja íslandi eða í hinum fagra
borgargarði Winnipeg borgar, Assiniboine Park. Hið íslenzka
hverfi hlyti að sýna veglegan íslenzkan torfbæ, kannske prestsetur
með gamalli torfkirkju ^sem og lítinn kotbæ, en líka fyrstu hús
landnemanna við Winnipegvatnið og helzt eftirlíkingu þeirra húsa,
sem ríkinu Nýja fslandi var stjórnað frá í tólf ár. Eg er sannfærð-
ur um, að slíkt yrði ekki aðeins íslenzkum mönnum til virðingar,
heldur og mikil hilatning til allra annara þjóðarbrota þessa fylkis
og ef til vill víðar, því að þótt okkar tími sé tími hinna miklu fram-
fara og hins ókomna, verður aldrei fundin ný menning, sem ekki
byggir á reynslu hins liðna, og sú þjóð, sem gleymir fortíð sinni,
á á hættu, að framtíðin renni líka úr höndum hennar út í sand
hins ókomna.
Eflaust segja menn, að þetta sé ágæt hugmynd, hún hljóti að
verða framkvæmd einhverntíma, bara ekki af þeim eða okkur. Við
viljum aJlir gjaman Ijá góðu máli lið, ef það kostar okkur ekkert
og við getum hlotið af því heið-
urinn án mikillar fyrirhafnar, og
séum við farin að eldast, von-
umst við eftir, að hinir yngri taki
af okkur alla fyrirhöfn. En það
er máltæki í Færeyjum, að fs-
lendingar geti allt, og þótt við
séum ef til vill ekki óllíkir öðrum
að því leyti, að okkur þykir gott
að geta látið nágrannan fást við
erfiðleikana, hafa Vestur-ís-
lendingar sýnt það í verkinu
greinilegar en önnur þjóðarbrot
hér, að þeir vilja allt ásig leggja
til að halda við minningunum
um hið liðna og menningunni,
sem hingað fluttist með þeim.
Þótt kennslustóllinn í íslenzku
við Manitobaháskólann hafi kost
að mun meira fjárhagslegt átak
en slíkt safn myndi þurfa að
kosta, hafa þúsundir manna sýnt
það í verkinu, að þeir horfa ekki
á aurana, þegar mál þeirra og
menning eiga í hlut. Eflaust
myndu íslenzk yfirvöld líka
styðja slíkt mál með ráðum og
dug og gefa hingað muni, sem
nauðsynlegir yrðu fyrir byggða-
safn fylkisins, og alþýða sveit-
anna víðsvegar um Kanada vill
vafalaust gjarnan gera sitt til að
næstu ættliðir fái skoðað fortíð-
ina á þennan auðvelda og lær-
dómsríka hátt. Vandinn er að-
eins að finna góða menn til að
hefjast handa og koma verkinu
af stað—hálfnað er verk þá haf-
ið er—en úr því1* er vandinn
minni. Og það er sannfæring
mín, að ef slíkt nauðsynjaverk
bætist við hina velkunnu nýju
deildarstofnun í íslenzku máli
og menningu við háskólann hér,
verður þess varla lengi að bíða,
að hérlendir menn fari að nota
hið færeyska orðtak örlítið
breytt og segi, að Vestur-ís-
lendingar geti allt.
forsetastörfum í lestrarfélaginu Seattle kunna einnig vel að meta
og þjóðræknisdeildinni “Vestri”, ótrauða félagslega starfsemi hans
þar í borg eftir áratuga forustu- og forustu í þeim málum. Sýndi
starf í þeim málum meðal landa það sig eftirminnilega í hinni
sinna á þeim slóðum. Á hann það veglegu veizlu, er þeir, með
miklu meir en skilið, að hans sé' þjóðræknisdeildina “Vestra”
minnst sérstaklega á þeim tíma-1 fylkingarbrjósti, héldu þeim
mótum, og honum þökkuð mikil hjónum, Halli og hinni ágætu og
og farsæl þjóðræknisleg störf vinsælu konu hans, Jóhönnu
hans, og skyldi fyrri gert hafa ( Ingibjörgu (Stefánsdóttur Sig-
verið. En “betra er seint en urðssonar við Lundar, Man.), í
aldrei”, eins og þar stendur, og tilefni af 25 ára hjúskaparafmæli
hittir spakmælið forna þar aft-
ur ágætlega í mark.
þeirra í febrúar 1950. Var þar um
að ræða eitt hið fjölmennasta og
Ekki verður hér sögð saga virðulegasta samsæti, sem íslend
Halls nema í örfáum megindrátt tngar á þeim slóðum hafa efnt
um, því að hann er enn, sem bet-
ur fer, í fullu fjöri og á vonandi
til, og lýsti Jón Magnússon því
í prýðilegri grein í vestur-ísl.
roörg ár framundan; væri það vikublöðunum, en hann er gagn-
því smekklítið, og honum vafa-j ^unnugur félagslífi íslendinga
laust líít að skapi, að hafa um- Þar í borg og hefir sjálfur komið
þar mikið og vel við sögu.
En landar Halls hér í álfu
þekkja hann einnig af blaða-
sögn þessa með miklum dánar-
minningarblæ.
Fullu nafni heitir hann Hall-
AFMÆLISKVEÐJUR og
ÞAKKARORÐ
ur Engilbert Magnússon og er | g^mum hans, sem bæði bera fag
fæddur 17. ágúst 1876 á Sauðár-iUrt Vltm eldheltum þjoðræknis-
króki, en foreldrar hans voru áhuSa hans °g eru alltaf hinar
“Þess skal getið, sem gert er”,
segir hið fornkveðna, og felst í
því orðtæki, eins og öðrum spak-
mælum á vörum alþýðunnar,
sannleikur, sem vert er að gefa
gaum. Fer ekki sízt vel á því, að
þau sannindi séu í minni borin
og sýnd í verki, þegar um er að
ræða hin ólaunuðu og stundum
lítt þökkuð störf þeirra manna
og kvenna í landi hér, sem af ein-
skærri ást á málstaðnum, vinna
að þjóðræknismálum vorum, og
þá jafnframt löngum í hjáverk-
um frá tímafrekum skyldustörf-
unum. Góðu heilli, er enn slíka
velunnara þeirra mála að finna
víðsvegar í byggðum vorum og
þeim borgum þar sem íslending-
ar eru fjölmennastir vestur hér.
Framarlega í þeim hópi stend-
ur Hallur E. Magnússon, tré-
smíðameistari og kaupmaður í
Seattle, sem nýlega átti 75 ára
afmæli og lét um sama leyti af
þau hjónin Magnús Sölvason og
Ragnhildur Grímsdóttir. Fjög-
urra ára að aldri fluttist Hallur
til Austfjarða og ólst upp í
Stakkahlíð í Loðmundarfirði;
telur hann sig því Austfirðing,
og erum við sveitungar hans úr
þeim svipmikla landshluta hæst-
ánægðir með að eiga hann í okk-
ar hópi, enda ber hann slíkan
ræktarhug til æskustöðvanna
austur þar, að til fyrirmyndar
má vera mörgum þeim, sem þar
eru bornir og barnfæddir .
Hallur fluttist vestur um haf
1904, og var búsettur í Winni-
peg þar til hann gekk í canad-
iska herinn 1916; eftir að hann
kom úr herþjónustunni 1918 sett
ist hann að á Lundar, en fór vest
ur til Seattle 1924 og hefir átt
þar heima síðan, eða nú í nærri
því þrjá áratugi. Hefir hann, eins
og þegar er gefið í skyn, verið
byggingarmeistari og kaupmað-
ur þar í borg.
Hallur er rammur íslending-
ur í beztu merkingu þess orðs,
rótgróinn og heilhuga sonur
sinnar gömlu móður, enda hefir
hann sýnt það ótvírætt í þjóð-
ræknisstarfsemi sinni meðal
landa sinna í Seattle, en hann
hefir síðan hnn fluttist þangað
verið áhuga- og forgönfumaður
mikill í félagsmálum þeirra,
löngum skipað formannssessinn
á fslendingadögum og öðrum
samkomum, að nokkurum árum
undanteknum, er hann var utan-
borgar. Árum saman hefir hann
einnig verið forseti þjóðræknis-
deildarinnar “Vestri”, rækt það
starf með brennandi áhuga og
dugnaði, og við verðskuldaðar
vinsældir. Fyrir það starf, og
alla íslenzka félagsstarfsemi
hans, skulda þjóðræknissinnaðir
fslendingar hvarvetna honum
miklar þakkir.
Landar Halls Magnússonar í
læsilegustu, því að hann er rit
fær vel. _
Eigi er Hallur sáður kunnur
löndum sínum fyrir skáldskap
en hann er skáld gott. Gaf hann,
eins og kunnugt er, út á sínum
tíma kvæðasafnið “Lykkjuföll”,
og hafa gamankvæði hans orðið
vinsæl, enda eru þau bæði lipurt
kveðin og oft bráðsmellin.
Þessi kvæði hans, og eins önn-
ur ljóð hans frá síðari árum, en
mörg þeirra eru tækifæriskvæði,
sýna það, að honum er létt um
stuðlað mál, enda fór hann mjög
snemma að yrkja, orti allmikið
þegar í bernsku og æsku fram að
fermingu. Voru þeir leikbræður
og fermingarbræður Helgi
Valtýsson rithöfundur og Hall-
ur, og létu óspart fjúka í kviðl-
ingum, en Helgi er löngu þjóð-
kunnugt skáld.
Kvæði Halls hafa eigi fram að
þessu komið út í heildarsafni, en
með þeim hætti myndi vitanlega
fást sannari mynd af skáldskap
hans, en unnt er meðan ljóð hans
eru á víð og dreif. Nokkur sýnis-
horn kvæða hans er samt að finna
í safni austfirzkra ljóða —
“Aldrei gleymist Austurland”,
Akureyri, 1949, sem Helgi Valtýs
son bjó undir prentun, og hér
hefir verið fylgt um aldur Halls
og uppruna.
Meðal ljóða Halls í þesu safni
er hið prýðilega kvæði hans —
“Minni landnemans”, sem hann
flutti á landnámshátíðinni að
Lundar 1947, og ýmsum mun íj
fersku minni úr vestur-íslenzku
vikublöðunum, og einnig er
prentað í Minningariti Lundar-
bygðar (1948). f safni aust-
firzkra ljóða er einnig hið fagra
kvæði “Móðir”, sem er á þessa
leið:
“í fyrsta sinn er opnast augu þín,
og örlög hulin ráða þínum kjör-
um,
af mjúkum höndum lagður ertu
í lín
með ljúfum kossi af þinnar móð-
ur vörum.
Og þegar flest í veröld, vinur,
brást,
og vonir þínar finna hvergi
gróður,
þá áttu helga, himinborna ást
í hjarta þinnar öldnu, göfgu
móður.”
Ættjarðarkvæði Halls eru
þrungin djúpstæðri ást hans til
islands, eins og sjá má af upp-
hafserindunum úr kvæði, sem
hann flutti á samkomu 17. júní
1948:
“Þennan fagra frelsisdag,
frónið lætur skarta,
heyrist íslenzkt æðaslag
út frá hverju hjarta.
Þetta aldna ættarband,
sem ekkert getur slitið,
tengir menn við móðurland,
meðan endist vitið.”
Þá eru lausavísur Halls löng-
um vel ortar og slá bæði á
strengi gletni og alvöru, og skal
þessi, er nefnist “Sigling lífsins”
tekin sem dæmi, enda mun ó-
hætt mega segja, að hún lýsi vel
bjartsýni hans og heilbrigðu
horfi við lífinu:
“Þótt þú brjótir skip á skerjum,
skolist hrönn og týnlr verjum,
mátt þú ekki láta linna
lífsþrá dýrstu vona þinna.”
f þeim anda hefir hann lifað
og starfað langa ævi, trúr ættar-
eðli sínu og menningarerfðum;
og í sama anda er greinarstúfur
þessi til hans stílaður, er hann
hefir nú fyrir nokkuru hálfnað
áttunda tuginn, lífsglaður og ó-
trauður. Veit eg þá vera marga
fleiri landa hans, sem taka undir
þá kveðju til hans þakka honum
unnin félags- og þjóðræknis-
störf, og óska þess, að hann megi
sem lengst prýða hóp þeirra.
Richard Beck
f SLENDINGADAGURINN
AÐ GIMLI 4. ÁGÚST
Allir hlakka til fslendinga-
dagsins að Gimli. Aldrei hefur
fólkið orðið fyrir vonbrygðum
með skemtiskrá dagsins, enda er
alltaf vandað til hennar árlega
svo vel, sem föng eru til. Eg
veit, að fólk er nú farið að langa
til að frétta um hvað verði til
skemtunar á hátíðinni að Gimli,
þann 4. ágúst n.k. Þess vegna
stíng eg nú niður pennanum, að
kynna fyrir ykkur gesti þá sem
skemta á hátíðinni að þessu
sinni. Eg veit þið munið kannast
við þá flesta, og eg veit þið
íagnið valinu og hlakkið til að
BENDINGAR UM BANKA VIÐSKIFTI ÞlN.EIN AF FLEIRI GREINUM
“ Hvernig stíla skal bankaávísun? “
Með því að nýir innflyjjendur í Canada, eru ef til
vill ckki fróðir um viðskifti við canadiska hanka, er oss
Ijúft að veita þeim upplýsingar um hvernig stíla eigi
bankaávísanir.
1. Þér*%krifið á ávísunina hinn ákveðna greiðsludag.
2. Þer getið merkt ávísunina eins og myndin sýnir
og skrifað sama númerið á miðann, sem gengur af til
þess að vera viss um greiðslur, og er þér gefið út ávísun,
er um að gera, að rita númerið -á sparisjóðsbókinni.
fflanÁJon.
AuMl-ffiÉí ^52 ^kffOO Q
RRAXCM
Ccvwpojwx^i/'l<?-ít-?_
3. Verið viss um að ávfsunin sé stíluð á bankann,
sem þér skiftið við.
4. Að nafn einstaklinga eða félags, er þér greiðið fé,
sé á réttum stað.
5. Skrifið upphæðina í tölum fast við $ merkið. At-
hugið að tölurnar, sem tákna einn. fjóra og sjö eru skrif-
aðar í Canada eins og sézt á myndinni.
6. Skrifið upphseðina f orðum cins langt til vinstri
og hægt er, og dragið linu eftir hipu ónotaða plássi, svo
ckki sé unt að bæta inn orði til að stækka upphæðina.
Verið viss utn að hin skrifaða upphæð og upphæðin í
tölum sé eitt og hið snma.
7. Skrifið nafn vðar greinilega svo að það samsvar
sýnishorninu af rithönd yðar, sem bankinn geymir.
8. Þjóðtekju- og póstfrímerki festist hér — 3 cent
fyrir upphæð að $100.00, og þeirri upphæð innifalinni;
6 cents fyrir allar upphæðir, sem fara yfir $100.00.
The Canadian Bank of Commerce
YFIR 600 ÚTIBÚ í CANADA
ALLIR VELKOMNIR ....
Aðalskrifstofa
Toronto
“3”