Heimskringla - 15.04.1953, Page 2

2. SIÐA
ffeimskringla
(StofnuO ÍSIS)
Ssmui 6t á hverjum mlövikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsimi 74-6251
VerO biaOsins er $3.00 árgangurlnn, borgist fyrirtram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aPlútandi sendist:
The VUdng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritatjórl STEFAN EINARSSON
Utanáekrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA. 853 Sargent Ave.. Wlnnipeg
Advertising Managen GUNNAR ERLENDSSON
"Heimskrlngla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Auttaorlzed as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
V/INNIPEG, 15. APRfL 1953
Stærðfræðireglur í stuðluðu máli
í hinni merku bók sirtni íslendingar (1933) kemst dr. Guðm.
Finnbogason svo að orði í kaflanum “Frá ýmsum hliðum”, er hann
ræðir um þjóðareðli vort og hugsunarhátt: “Næst guöi treystu fs-
lendingar be2t-----ríminu.”
Þessi markvissu orð hins lærða og spaka manns hurfu mér í
hug, er mér barst fyrir nokkru síðan bæklingur, er nefnist Stærð-
fræðileg formúluljóð eftir Einar Bogason kennara frá Plringsda!
Kom bæklingur þessi fyrst út 1946, en önnur útgáfa aukin 1950,
báðar í Reykjavík. Er hér að vísu um litla bók að ræða að fyrirferð
(38 bls. í seinni útgáfunni), en þeim mun drýgri og merkilegri að
innihaldi, því að höfundur hefir færst það vandasama verk í fang
að klæða í rímað mál stærðfræðilegar formúlur þær, í brotum, rúm-
fræði, algebru, trigonometri og logaritmum, sem kenndar eru í al-
mennum unglingasólum á íslandi. En þetta hefir hann gert með
það í huga, að auðvelda nemendum stærðfræðinámið, því að hann
telur lærdómsreglur lærast fljótar í bundnu máli en óbundnu, og
einnig til þess að gera slíkt nám notadrýgra til framfúðar, þar sem
stærðfræðireglur í ljóðum festist betur í minni heldur en í óbundnu
máli.
Þessar skoðanir sínar rökstyður Einar í greinagóðum formála,
og vitnar meðal annars til hinnar kunnu vísu séra Einars Sigurðs-
sonar próasts í Eydölum (1539—1626), er var höfuðskáld íslenzkt
sinnar aldar, en vísuna er að finna í Formálavísum Vísnabókar Guð-
brands biskups Þorlákssonar, er út kom 1612:
Kvæðin hafa þann kost með sér,
Þau kennast betur og lærast ger,
en málið laust úr minni fer,
mörgum að þeim skemtan er.
Víkur höfundur umrædds bæklings einnig að því í formálanum,
að ýmsir ljóðelskir menn, svo sem þeir skáldin séra Hannes Bjarna-
son, prestur að Ríp í Skagafirði, og Þorsteinn Erlingsson hafi létt
sér skólanám með þeim hætti, að þeir breyttu ýmsum reglum, sem
þeir áttu að læra, í rímað mál. Og enn önnur dæmi hins sama telur
Einar Bogason upp í formála sínum.
Til viðbótar framansögðu má minna á það, að Jón skáld
Ólafsson getur þess í “Endurminningum” sínum í “Iðunni” (1915)
að faðir hans, séra Ólafur Indriðason á Kclfreyjustað, hafi, er hann
var að kenna Jóni latínu, oft látið hann læra utanþókar ýmsar
minnisvísur, og stundum ort þær sjálfur; bætir Jón við, þá kominn
á efri ár, er hann skráði endurminningarnar: “Flest af þessum er-
indum kann eg enn í dag. Utanbókarlærdómur getur verið mjög
gagnsamur í slíkum tilfellum.”
Gömul og ný reynsla sýnir því, að Einar Bogason fer ekki með
staðlausa stafi í þessum efnum, enda hafa þessar stærðfræðireglur
hans í ljóðum hlotið meðmæli dómbærra manna á íslandi, er hvatt
hafa kennara og nemendur til að notfæra sér bækling hans. Sá, sem
þetta ritar, er ekki stærðfræðingur, en virðist eigi að síður sem höf-
undur hafi unnið athyglisvert verk með þessum stærðfræðireglum
sínum í bundnu máli, er mörgum megi að gagni koma.
“Mikill meiri hluti ljóða þessara er undir alkunnum, vinsælum
sönglögum, en hinn hlutinn er ortur undir þekktum rímnabragar-
háttum”, segir höfundur í formála sínum, og skulu hér tekin tvö
sýnishorn hinna einfaldari stærðfræðiregla. Fjallar hið fyrra um
brot (þýðing nefnara og teljara), en hið síðara um að finna flatar-!
mál ferjafnhliðans (ferhyrningsins):
Nefnarinn nefnir hlutafjölda heildarinnar.
Hlutafjöldinn teljarinn telur,
tvíllaust, sem brotið innifelur.
Flatarmálið ferjafnhliðans
finnst með því:
að hlið eins hans í annað veldi
er hafin í.
Til skýringar og hægðarauka eru allar aðalreglur þær, sem hér
er um að ræða, prentaðar neðan við samsvarandi vísur.
Sir William A. Craigie, hinn mikli íslandsvinur og rímnafræð-
ingur, hefir í bréfi til höfundar farið um það miklum lofsyrðum,
hve vel honum hafi hér tekist að færa “margar nytsamlegar reglur
í stuðla og hendingar, sem greiðlega festast í minni. “Undir þau orð
míns mikilsvirta vinar vil eg taka. Og vegna þess, hve hér er um
einstætt verk að ræða í bundnu máli, hefi eg viljað segja vestur-
íslenzkum lesendum frá því, þó að eg jafnframt geri mér fulla
grein fyrir því, að það er einkum ætlað stærðfræðikennurum og
nemendum heimaþjóðarinnar í þeirri grein.
Bera þessar stærðfræðireglur í stuðluðu máli bæði vitni lær-
dómi höfundarins í þeim efnum og hugkvæmni hans, og eru um
leið, eins og eg sagði í greinarbyrjun, ágætt dæmi þess, hve ríkt
það er í fslendingseðlinu, að treysta ríminu. —Richard Beck
Það er venja Heimskringlu að
viðurkenna það sem henni er
sérstaklega hyglað frá bæði dát-
um og ofurmennum Lögbergs.
í síðasa blaði Lögbergs til-
kynnir Thor Víking, ritari Fróns
að Heimskringla hafi ekki flutt
auglýsingu, er hann sendi henni
til birtingar af fundi Fróns, sem
halda átti 13. apríl. Nefnd aug-
lýsing er birt í Heimskringlu 8.
apríl.
Hún (auglýsingin) barst Hkr.
með góðum skilum í lok marz
mánaðar. En þar sem mikið
barst að því blaði, álitum vér nóg
að hún kæmi í blaðinu 8. apríl,
en létum það sitja fyrir, er bráð-
ara bar að.
Heimskringla sér ekki að þetta
geri til né frá, úr því nefnd aug-
lýsing kom í blaðinu nærri viku
áður en fundurinn var haldinn.
STUTT ÆFIAGRIP
KRISTJANS GUNNLAUGS
KRISTJÁNSSONAR

Kristján Gunnlaugur Kristj-
ánsson er fæddur á Úlfstöðum í
Skagafirði þann 7. júní árið 1850.
Foreldrar hans voru Kristján
Þorsteinsson Gíslasonar frá
Stokkahlöðum í Eyjafirði
Guðrún Sigurðardóttir.
Kristján ólst upp hjá foreldr-|
um sínum á Úlfstöðum þar til
hann misti föður sinn, þá aðeins
8 ára gamall. Um haustið eftir
að hann misti föður sinn fór
hann til Þorsteins föðurbróður
sins, sem þá bjó á Finnastöðum
í Eyjafirði. Þar var hann aðeins
einn vetur, en fór um vorið aftur
heim til móður sinnar að Úlfs-
stöðum fyrir lítinn tíma en
fluttist síðan norður í Þingeyj-
arsýslu að Ytra-Lóni á Langanesi
til Gunnlaugs Þorsteinssonar
Þetta Nútíma Fljóthefandi
Dry Yeast, þarf
Engrar Kælingar
föðurbróður síns og konu hans
Viku síðar sendi Thor Víking RÓSU Jónsdóttir- Þá var hann 9|
svipaða fundartilkynningu. Tók- ara’ °S hJá Þelm var hann Þar iú
um vér úr henni það sem ekki VOn° 1875 að undanteknum;
var í fyrri auglýsingunni OÍT, tveimur árum sem hann var hjá |
bættum því er þörf var á, við
það, er birtist í síðasta blaði. Þar
sem fundarboðið var birt nægi-
lega snemma og eins fullkomið
i eitt skifti í Heimskringlu, eins
og tvisvar í Lögbergi, sjáum vér
ekki neina ástæðu fyrir neinn
sem ekki er stórkostlegur skap-
bresta-maður, að vera með íra-
fári út af þessu.
Það gerir Heimskringlu að
minsta kosti lítið til. Hún má
vel við það una, að Thor Víking,
er búinn að fá meira álit á aug-
lýsingagildi hennar, en hann
hafði, er hann tók við embætti
sínu hjá Fróni. Þá vildi honum
það til, að hann birti aðeins
fundarboð Fróns í Lögbergi. —
Hefði honum nú verið nær, að
biðja forláts á því, en að vera að
fárast út af auglýsingu, sem í
Heimskringlu kom og hefir von-
andi haft tilætluð áhrif.
Hvort ritara eða nefnd Fróns
var um að kenna að auglýsing
sú var ekki send Hkr. fáumst
vér ekki vitund um. Það eftir-
sjáanlegasta við það var hitt, að
á fundinn komu svo fáir, að við
messufalli lá.
Þessir aðilar og ekki sízt rit-
ari Fróns hafa síðan sjáanlega
sannfærst um, að Heimskringla
er lesin, og þar sem auglýsingin
ekki birtist þar, hafa þeir ekki
varað sig á því, að lesendurnir
hafa ekki gert ráð fyrir neinum
fundi.
Það er annað, sem hálf-ein-
kennilega kemur fyrir sjónir í
sambandi við athugasemd ritara
Fróns. Og það er að hann skyldi
finna ástæðu til að fara að slétta
skeri út af fundarboði, sem birt
var, en ekki hinu, sem hann ann-
aðhvort vildi ekki sjálfur birta,
eða gleymdi góðmótlega, sem
engan mun gerir að vísu, nema
frá hlið almennrar kurteisi
manns í opinberri stöðu í ís-
lenzka þjóðfélaginu hér. Menn
þurfa ekki endilega að auglýsa,
að “hér sé kominn Hoffmann”.
þó þeir komist þar í embætti.
Heimskringla ætlar ekki að
fara í þetta sinn, að draga at-
hygli að fyrirliðum íslenzkra
mála hér, eða fram komu þeirra
En það er hægurinn nær fyrir
hana, að benda á, að þeir mættu
Gunnarsyni á í
séra Gunnari
Sauðanesi.
Það bar snemma á því að
Kristján var prýðis vel gefinn og
bók-hneigður, en því miður átti
hann ekki kost á að fá meiri bók
lega fræðslu en venja var til á
þeim dögum að flest alþýðubörn
fengu, en það var að læra að lesa
og draga til stafs og fræði Lút-
ers.
Með þessa litlu uppfræðslu
varð Kristján að feta sig áfram
fyrstu áfanga á lífsbrautinni. En
hann var fæddur til að verða
gæfu maður, og átti mjög verð-
mætann auð, sem hann hafði tek-
ið í arf frá góðum og merkum
foreldrum og forfeðrum, sem
skýrar gáfur, fróðleiksfýsn, stað-
festa og drenglyndi; og þessar
dýrmætu gjafir bar hann gæfu
til að þroska og áyaxta, sér og
öðrum til gagns og blessunar.
Eftir því sem árinn liðu bætti
hann við sinn andlega sjóð með
lestri góðra bóka. Hann las allar
íslendingasögurnar, Fornaldar-
sögur Norðurlanda og yfir höfuð
alt, sem hann náði í og frístund-
ir leyfðu. Hann var líka eins á-
hugasamur með alt, sem þurfti að
gera og vinnubrögð áhrærði, og
geymdi ekki til morguns það
sem hann gat gert í dag. Krisij-
án var glæsilmenni, fríður, hár
og vel vaxinn, viðmótið glaðlegt
og prúðmannlegt; hann var
gleðimaður mikill, söngelskur og
hafði góða og fagra rödd.
hafði mjög gaman af öllum í-
þróttum, sem í þá daga tíðkuð-
ust, svo sem glímum, hlaupum
og stökkum o.s.frv., var ákaflega
léttur á fæti og fljótur að hlaupa,
og fáir þurftu að etja við hann
í kapphlaupi.
Vorið 1875 fór hnan í Syðra-
Lón til merkis hjónanna Jóns
Benjamínssonar og Guðrúnar
Hallgrímsdóttur og var hjá þeim
í tvö ár. Á þeim árum tel eg að
hann hafi stigið það spor, sem
varð hornsteininn að gæfu hans
því vorið 1878 þ. 7. júní giftist
hann Svanfríði, dóttir þeirra
hjónna Jóns Benjamínssonar og
Guðrúnar Hallgrímsdóttir.
Svanfríður var að verðleikum
Heldur ferskleika!
Verkar fljótt!
Hér er þetta undursamlega nýja ger, vinnur eins fljótt og ferskt
ger, samt er það altaf ferskt, heldur fullum krafti í matskápnum.
Þér getið keypt mánaðar-forða í einu.
Engar nýjar forskriftir nauðsynlegar. Notið Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast alveg eins og ferskt ger. Að leysa upp:
(1) I ofurlitlu volgu vatni skal leysa upp vel eina teskeið aí
sykri móti einu umslagi af yeast. (2) Sáldrið í það dry yeast.
Látið standa 10 mnnútur. (3) Hrærið vel. (Vatn sem notað er
þannig reiknist sem hluti af þeim lög sem forskriftin sýnir.)
Biðjið nú þegar matvörusalann yðar um hið nýja Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast.
Kaupið mánaðarforða hjá matsölumanni yðar.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast!
og hamingju, færu að hugsa um
að fara til Ameríku, landsins
sem bauð svo mörg tækifæri öll-
um þeim, sem höfðu dugnað, ráð-
deild og áhuga til að bjarga sér.
Eftir eins árs ábúð í Hlíð seldu
þau sinn litla bústofn, kvöddu
frændur og vini og fósturjörð
og stigu um borð í farþegaskip
í júlí mánuði 1878, sem flutti þau
til Ameríku.
Þau komu til Nýja-íslands í
ágúst og settust þar að við svo-
kallað íslendingafljót. Þegar
þau höfðu verið þar í viku fædd-
ist þeim dóttir. Við sem komtim
til þessa lands morgum árum
seinna höfðum aðeins óljósa hug
mynd um alla þá erfiðleika, sem
frumbyggjarnir höfðu við að
stríða. Þau létu það ekki á sig
fá; og voru við því búin að taka
erfiðleikunum með stillingu og
bjartsýni. Þeim fanst ekki álit-
legt að setjast að í Nýja-lslandi
til langframa; atvinnan var að
mestuleyti fiskveiði, og það starf
var ekki Kristjáni að skapi. Hann
ásetti sér því að leita að aðseturs-
stað, sem ætti betur við sitt hæfi.
Um veturinn fór hann suður
til Pembina til að lítast þar um,
og honum leyzt svo vel á landið
þar í kring að hann fastréði að
flytja þangað suður og taka þar
land eins fljótt og færi gæfist.
Vorið 1879 voru menn sem örast
að flytja burt úr Nýja-tslandi
til Norður Dakota, og tók Kristj
án sig þá upp með konu sína og
missiris gamla dóttir ásamt
tveimur öðrum fjölskyldum.
Þessi litli hópur lagði af stað
frá íslendingafljóti þann 16.
marz 1879 fótgangandi með einn
talin beztur kvennkostur þar um| uxa fyrir flutningstæki. Þau
slóðir. Sama vorið sem þau gift-
ust fluttu þau að Hlíð og byrj-
sumir stórum taka sér fram í uðu þar að búa.
kurteisi í þeim störfum.
Heimskringla sagði ekki orð,
þegar Thor Víking skágekk
hana. Hún hefir heldur ekki
gert það, þó aðrir þjónar hinna
opinheru íslenzku samtaka vorra
hér, hafi nákvæmlegá gert það
sama. —En hún vill aðeins segja
Á þeim árum var styrt árferði
á íslandi og lítið tækifæri fyrir
efnalítið fólk að ryðja sér braut
til velgengni og frama. Allar af-
urðir bænda í lágu verði, en okur
verð á flestum útlendum vörum,
því dönsk verzlunareinokun hélt
öllum kaupskap í sínum helja.'
ekki álit-
Stúkan Skuld heldur næsta
fund sinn, á mánudagskvöldið
þann 20. apríl kl. 8. Vænta með-
limir að hann verði sem allra
f jölsóttastur.
Laugardaginn, 4. apríl, jarð-
söng séra Philip M. Pétursson
Frederick Sangster, sem var 61
ára að aldri. Thompson útfarar-
stofnun sá um útförina.
það, að hún muni ekki til lengd- greipum. Það var þvi
ar þeyja yfir embættislegum | legt fyrir efnalítið folk, sem var
yfirsjónum þeirra, í almennri' að byr ja búskap að etja kappi.við
af öllu, ef æ slíkt ofurefli þegar náttúran
kurteisi, og sizt
skýrara verður, að það sé að yfir
lögðu ráði gert.
Kaupið Heimskrinjílu
Borjrið Heimskringli
bezta íslenzka fréttablaðið
og erlend kúgun lögðust á eitt
að sjúga úr þjóðinni merg og
blóð. Það var því ekki furða þó
ungu hjónin, sem höfðu svo
mikla starfslöngun og áhuga til
komu til Pembina 30. marz.
Að þau fluttu svona snemma
mun hafa komið til af þvl að
Kristján aleit að hann hefði þa
betra tækifæri að ná í gott land.
Strax og komið var til Pembina
tóku þessir þrír menn lönd hver
hjá öðrum þar sem kallað var á
öldunni. Kristján bygði bjálka-
kofa á landinu og var honum
skift í tvent, bæði herbergin lít-
il.. A þessu landi bjuggu þau
hjónin í 4 ár og voru þá búin að
ná eignarrétti á því. Þá breyttu
þau aftur til og tóku annað land
rúmar 2 mílur fyrir suðaustan
Mountain. Þar bjuggu þau í
nokkur ár, en þá keypti Kristján
land þar sem kallað er Eyford-
bygð- Það voru mest alt landar
að ryðja sér braut til velgengni Sem þar bjuggu og að geta sest
að og búið um sig á meðal land-
anna var það sem þau höfðu
stöðugt þráð.
Á þessu landi bjuggu þau í
moldarkofa tvö fyrstu árin, en
þá bygði Kristján gott all-stórt
hús með lofti, sem hann svo
stækkaði og endurbætti mikið
síðar, setti inn rafljós og margt
fleira. Húsið er fullar tvær hæ^"
ir, 8 stór og rúmgóð herbergi.
björt og skemtileg, gangur i
gegn uppi og niðri.
Eg hefi heyrt að þetta land
væri kallað steina sléttan, og
var að mestu leyti óunnið. Þeir
sem hafa unnið grýtt lönd vita
hvaða átak það tekur að vinna
þau og gera að góðum akri.
Þegar rýmkaðist um efnahag
og ástæður þá keypti hann ann
að land, og svo nokkru síðar hið
þriðja og voru þau líka mikið til
óunnin, eins og fyrsta landið. En
nú voru drengirnir óðum að vaxa
upp og létu ekki sitt eftir liggja
að hjálpa við vinnuna, þeir voru
vel efnilegir og sóru sig í œtt-
ina að atorku og áhuga.
Kristján æðraðist aldrei þó
örðugleikarnir sýndust stundum
óyfirstíganlegir, var æfinlega
öruggur og bjartsýnn. Dugnað-
ur og framsýni og trúin á það
að Guð hjálpar þeim sem vill og
reynir að hjálpa sér sjálfur gaf
honum gæfu til að vinna sigur á
erfiðleikunum, og færði hann í
höfn vinsælda og virðingar.
Kristján var mjög bókhneigð-
ur og mikið fyrir hans tilhlutun
var þann 11. janúar 1897 stofnað
lestrarfélag á Eyford sem nefnt
var “Austri”. Áhugi hans fyrir
því að stofna íestrarfélag staf-
aði af þvl’ að hann unni svo mjög
jnóðurmálinu og óskaði af al-
hug að það mætti sem lengst lifa
í byggðinni; og hann áleit að
gott íslenzkt bókasafn mundi
mikið stuðla til þess. Lestrar-
félagið átti mjög gott og stórt
bókasafn.
Kristján var sannur sonur ís-
lands; hann fylgdist með því
sem gerist heima, og gladdist af
öllu sem íslandi er til góðs og
sóma.
Ást Kristjáns á fósturjörðinni
og því sem íslenzkt er, stendur
ekkert í vegi fyrir því, að hann
sé ekki líka góður Bandaríkja-
borgari.
Kristján hefur tekið drjúgan
þátt í bygðarmálum, sem til góðs
og framfara horfðu, og hans til-
Frh. á 4. bls.