Heimskringla - 10.02.1954, Síða 2

2. SIÐA
rltlMSKhlNGL/'
WINNIPEG, 10. FEBR. 1954
Ijehttskrtitgla
rstotmui íssi)
JsmuT öt á hvBíjura miðvlkudegl.
ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsími 74-6251
Verfí hlað«lns er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
AJlar borganix sendist: THE VIKING PRESS LTD.
Oll viSakiftabréf blaOinu aOlútandi sendist:
The Vlldng Preas Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Riistjóri STEFAIf EINARSSON
l/tanéskrift tli ritstjórans:
EDJTOR HEIMSKRINGLA. 853 Sargent Ave.. Winnlpeg
Advertising Manager: GUNNAR ERLENDSSON
"Heímskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Authoriied as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 10. FEBR. 1954
Þjóðrækni
Þeir eru nokkrir, sem halda því fram, að þjóðrækni sé ekki
annað en hegómi, og að Vestur-fslendingar töpuðu ekki vitund á
því, að leggja alt það starf, sem henni er samfara, á hilluna, “Það
hefir margt dáið dánlegra’’ hefi eg heyrt ýmsa halda fram í fullri
alvöru. Einstöku hafa jafnvel sagt hana orsök stríða þröngsýni og
afturhalds. Alt þetta og sumt ennþá ljótara, hefir stundum falist í
ummælunum um þjóðrækni. Einræðis æði Hitlers var jafnvel kall-
að þjóðrækni og ekki nein þjóðrækni á glapstigum eða afvegaleidd,
heldur hreinræktuð og eðlileg.
Við hvað hefir þess háttar skoðun að styðjast? Væri snefill af
heilbrigðri skynsemi í því fyrir oss, Vestur-fslendinga, að hafna
hér öllu því, er að þjóðræknisstarfi lýtur, meðan þjóðernistilfinn-
ingin er eitt sígildasta og sterkasta aflið í brjóstum allra eldri ís-
lendinga og lifandi, þó sofandi kunni að vera, hjá hinum yngri
einnig. Vér höfum fyrir framan oss umsagnir tveggja mjög máls-
metandi manna um hvað íslenzk þjóðrækni er. Að vísu er saga ætt-
landsins full af dæmum þess, hverju þjóðrækni hefir til leiðar kom
ið, en ekki er nema lítið af því kostur að birta í stuttri grein.
réðust
kið af menningu í heimin-, íNýja Caledoniu til Canton-eyar,
ft óbætanlegri, og eins þó sem er 1700 mílum austan við
m smáa þjóð sé að ræða, sem| iægraskilabauginn. Frímerki
stóra. Þjóðrækni lýtur að vemd.þessi eru stimpluð í Canton degi
slíkrar menningar og er því alt'áður en bréfin eru send frá Na-
annað en einræðisleg stríðs- [ umea, þannig, að bréf, sem
stefna. Stefna hennar er verndar, stimplað er í Naumea 21. júlí,
stefna andlegra sem efnislegra er stimplað á móttökudegi
verðmæta, eins og t.d. íhalds- Canton 20. júlí!
flokksstefna í stjórnmálum. j
Vegna þess að við erum nú í' Norður-Koreumenn
öðru landi, en ættlandi voru,°fnðl á Suður-Koreu rétt
ætla ýmsir,' að íslenzk þjóð-j fyrm mlðnaetti sunnudaginn 25.
rækni komi ekki að neinu haldi'JUm 1 fyrrasumar- Klukkan 8 að
fyrir oss. En þá er þess að gæta m0^ni hins sama sunnudags, 16
að hún er oss í blóð borin og hún | klulrkustundum aður en ófriður-
mun sýna sig eins og hver annarjinn ° st’ var fréttinni um þetta
arfur voru í framkomu vorri og utvarPað um 011 Bandaríkin.
viðhorfi gagnvart því er fram Hinn 1. september 1945 hlust-
við oss kemur hér, hvort sem uðu útvarPsnotendur í Banda-
vér hlúum að henni eða ekki. Að rlkjunum á uppgjöf Japan, sem
sjálfsögðu fylgjumst við með fðr fram um borð í herskipinu
öllum góðum siðum og háttum Missouri , sem lá í Tokío-höfn
sambýlinga vorra hér og færum Kn Það> sem Þelr hlustuðu á, var
oss í nyt þá menningu, sem hér atl)urður, sem skeði 2. september
er að spretta upp eins og fífill í verður í öllum sögubókum
túni vonandi. En það sem við tallnn hafa skeð þann dag. —
erum og verðum lengi enn, er Banúaríkjamenn heyrðu útvarp,
í eðli sínu tengt íslenzkum arfi., sem Iyrst átti sér stað daginn
Þjóðrækni og þjóðræknisstarf eftlr-
af hálfu vor Vestur-íslendinga, j Tveim mánuðum seinna var
er því bæði eðlilegt og sjálfsagt. herskipið “New York’’ á heim-
Og við skulum vona, að þjóð- leið með hermenn frá Okinava.
ræknisþingið sem í hönd ferj Einn þeirra átti þá tvo afmælis-
beri þess glögg merki að við vilj | daga, hvern á fætur öðrum í
um enn vera íslendingar.
FRÓÐLEIKSMOLAR
Þar sem nýr dagur hefst
Einhvers staðar verður
nýr
þann mund er skipið sigldi yfir
180 lengdargráðu.
Árið eftir að Japanar gáfust
upp var gerð hin kunna tilraun
með kjarnorku sprengju hjá Bik
ini. Þessi tilraun fór fram 1.
Vér vorum nýlega að lesa í hinum nýju sögum íslendinga, er
hinn óviðjafnanlegi fræðimaður, Páll Eggert Ólason heitinn
skráði, og mentamálaráð og þjóvinafélagið gáfu út. Hver bók nær
yfir eina öld. Eru þrjár af bókunum, 16 öldin, hin 17 og 18, komnar
vestur um haf, en fleiri eru á leiðinni. Eru þær, skjótt frá sagt, ein
hin greinilegasta saga af þjóð-vorri, sem vér höfum lesið. Lýsingin
af 16. og byrjun 17. aldar eru eins og lög gera ráð fyrir skuggaleg.
Erlent vald var tekið 'við í landinu. Að verjast því, eftir að Jón
Arason var frá, var lítil von um. En samt var það eitthvað, sem til
skjalanna kom, þó lítið bæri á, og bjargaði þjóðinni frá glötun á klukkugangur er miðaður við.
niðurlægingar tímabili hennar, sem kallað hefir verið. Hvað það j j>ag var ekki hægt að láta nýan
dagur að hefjast. Tíminn verður | _19_^ ^ v_aJ spriengingunn|
að eiga sér upphaf, eins og allar
mannasetningar, enda þótt hann
eigi hvorki upphaf né enda.
Og svo hefur öllum þjóðum
komið saman um það, að nýr dag
ur skuli hef jast við 180 lengdar-
gráðu, sem er hinum megin á
hnettinum andspænis lengdar-
baugnum um Greenwich, sem
Þetta Nútíma Fljóthefandi
Dry Yeast, þarf
Engrar Kælingar
var, lýsir P. E. Ó. á þessa leið:
dag hefjast við Greenwich
MERKISAFMÆLI f ÍS-
LENZKRI STJÓRNMÁLA-
SÖGU
1 útvarpað. Heyrðust drunurnar í
henni alla leið frá Hawai til Ev-
rópu—en það var 30. júní, degi
áður en sprengingin átti sér
stað!
í stríðinu áttu amerískir út-
varpshlustendur bágt með að
átta sig á einni frétt. Þá var
skýrt frá því, að amerísk risa-
flugvirki hefði lagt á stað til á- Hinn 1. febrúar 1904 mun jafn
rásar frá bækistöð sinni hinn 26. an verða talinn merkisdagur í ís-
júní, varpað sprengjum á Wake-
Heldur ferskleika!
Verkar fljótt!
Hér er þetta undursamlega nýja ger, vinnur eins fljótt og ferskt
ger, samt er það altaf ferskt, heldur fullum krafti í matskápnum.
Þér getið keypt mánaðar-forða í einu.
Engar nýjar forskriftir nauðsynlegar. Notið Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast alveg eins og ferskt ger. Að leysa upp:
(1) í ofurlitlu volgu vatni skal leysa upp vel eina teskeið aí
sykri móti einu umslagi af yeast. (2) Sáldrið í það dry yeast.
Látið standa 10 mínútur. (3) Hrærið vel. (Vatn sem notað er
þannig reiknist sem hluti af þeim lög sem forskriftin sýnir.)
Biðjið nú þegar matvörusalann yðar um hið nýja Fleischmann’s
Fast Rising Dry Yeast.
Kaupið mánaðarforða hjá matsölumanni yðar.
1 pakki jafngildir 1 köku af FreshYeast!
Eftir próf. Richard Beck
ur um þvert hús, að í öðrum enda
þess hefði verið mánudagsmorg-
un, en í hinum endanum laugar-
dagskvöld.
Þess vegna var 180
"Þjóðernið var nægilega ríkt í framkvæmdum og ráðagerðum
slíkra manna, sem Jóns biskups Arasonar og Jóns lögmanns Jóns-
sonar. Enga öldu utan að, þurfti til að vekja það. Og í þeim kolum
dó ekki, hversu þung sem högg hins erlenda valds voru. Sagnalest-
ur, ljóðagerð og þekking á landinu, voru virki og styrkur þjóðar-
innar gegn óhollum, útlendum hræringum og straumum, skilyrði
viðhalds og þroska, leiðarljós í viðtökum útlendra menta og ljóða,
til vísbendingar um val þaðan og viðhald á þjóðlegri undirstöðu.
Þjóðernið olli vitanlega viðnámi—má vera nokkurri kyrstöðu. En
þetta varðveitti samt ekki öll skilyrði til þjóðlegs þroska. Þá var
svo á garðinn sótt, að þjóðerni, tunga og bókmentir voru í húfi,
ef ekki hefði enn forn sívakandi þjóðlegur andi vermt hug manna,
sumra vitandi, flestra óvitandi, en öllum ískapaður, arfgengur, rót- j m1111- Ekki var þó hægt að láta
gróinn. Þetta var ekki verk eins manns, heldur alþjóðar. Styrkur- úægraskilin fylgja honum ná-
inn kom innan að, frá almúganum.” kvæmlega. Þegar í upphfai er
j dægraskilalínan sveigð til aust-
Það hefir einhver sagt, að þjóðrækni væri þjóðernis tilfinning urs skamt frá Norðurpóinumi
í verki. Ofanskráð dæmi er góð sönnun þess. svo að hún Hggi um Berings-
Annar maður, Jón sagnfræðingur Jónsson gerir í bók sinni ?und. Síðan sveigðist hún vestur
‘íslenzkt þjóðerni” þá grein fyrir þjóðrækni, er flestir fslending-.á bóginn aftur, vestur fyrir
lengdarbauginn, vegna þess aðjey 28' íúnl °g komið 411 bæki'
hann liggur um þéttbygð lönd. stöðva sinna 27‘ Íúní' Þetta var
Það hefði t.d. verið nokkuð hjá- alveS rétt- °g stafaði af ÞV1 að
kátlegt, þar sem baugurinn ligg- flugvélarnar höfðu farið tvíveg-
ís yfir dægraskilabauginn.
Þegar það var fyrst ákveðið
1{584 að nýr dagur skyldi hefj-
ast við 180 lengdarbaug, þá kom
Samtímis var íslenzka ráðuneyt-
ið í Kaupmannahöfn afnumið og
landshöfðingjadæmi lagt niður,
en sett, á stofn stjórnarráð
Reykjavík. Stjórnin var nú, með
öðrum orðum, flutt inn í landið,
draumurinn um heimastjórn orð-
inn að veruleika.
lenzkri stjórnmálasögu, en þá
tók við embætti fyrsti íslenzki
ráðherrann, Hannes Hafstein. áhrifaríkasta spor stigið verlð i
sögu ættþjóðar vorrar, og gá það
an til veðurs og átta, ef svo má
að orði kveða.
En hverfum aftur að þeim
merkisatburði, sem hér er um
að ræða, fimmtugs-afmæli inn-
lendrar stjórnar á íslandi. Kom
það einnig fljótt á daginn, að
með þeirri réttarbót þjóðinni til
handa hafði hið farsælasta og
Skyldi hinn nýi ráðherra
“bera ábyrgð á stjórnarathöfn-
lengdarJ fyrir einkennilegur atburður
, . ,. j I suður á Fiji-eyum. Lengdarbaug
baugurinn valinn, sem dægra- J 3 , ,
, í urinn la þar yfir sykurekrur.
skilabaugur, að hann liggur um ... ,
.... * . , . , ; Eigandi þeirra var harður í
hof, svo að segja heimskautannai. „ . , ,
. I horn að taka og rak þræla sina , , . , . ,
■ r ! um sinum fyrir konungi og al-
afram miskunnarlaust, jafnt . . , ...
, , . , _ *! þingi og vikja fra voldum eftir
e ga agasenivir a. ru ° geðþótta landsmanna sjálfra, en
ar höfðu þo eft.r langa bara.tu ^ ^ ^ veSra.
fengið þvi framgengt að ™n„u- bng5um , Danmörku>.. að vitna,
dagarnir skyldu vera fríuagar
sé til markvissra orða Jóns J.
fyrir þrælana. En nú sá óðalseigjAðils sagnfræðings £ "íslands-
andinn að hann gat leikið bæði á|sögu„ hans (Reykjavik 1923) um
ar hafa verið ánægðir með. Við þeim er ekki mörg mótmæli að Aleutaeyar, svo að sami dagur sé! tru ° ana °S þræ ana- ann e , þetta grundvallar atriði. Merk-
finna, nema ef vera skyldi hjá þeim, er þykir alt þjóðræknisstarf, þar og á Alaska. Þá sveigir hún: ræ ana vinna austan V1 ægra ^ um áfanga hafði þessvegoa óneit
óþarfi. Eins og öllum, er bók hans hafa lesið, mun kunnugt, held-' enn að 180 lengdarbaug og fylgir i s^^ta^inuna a laugar ögum, en anjega verið náð í ísl. stjórn-
^ ° ° ° I M rv. n ^ /vt . M 4 1 .,44, V, n M M V-X -1 ’ .
ur hann því fram, að framkvæmdaþrek íslendinga að fornu, hafi
þorrið er þeir voru sviftir sjálfsforræði sínu. En það hafi samt
komið fram í eðli íslendingsins þrótturnn til að þola og lifa af all-
ar þær raunir, er erlendur yfirgangur olli. J. J. segir:
“Hver er þessi huldi verndarkraftur, sem hefir haldið þjóðinni I hana.
uppi í þrautum og þjáningum og aftrað henni frá að ofurselja sig| Þessi dægraskiftalína veldur
honum suður fyrir miðjarðar-
línu. En svo sveigif hún til aust-
urs til þess að Nýja Sjáland og
Tongaeyar verði fyrir vestan
næsta morgun flutti hann þá
vestur fyrir hana, og þar var þá
mánudagur.
frelsisbaráttu, og gera menn ser
þó, ef til vill, ekki í fljótu
| bragði fulla grein fyrjr því,
hver sigur nú hafði unninn vei-
ið. En Ásgeir Asgeirsson, forseti
útlendum áhrifum. Það er þjóðernistilfinningin. Lífs kjör þjóðar-
innar hafa staðið og standa enn í órjúfanlegu sambandi við þjóð-
margs konar merkilegum fyrir-
bærum. — Ef menn ferðast altaf
ernistilfinninguna. Og sem betur fer hefir þessi þjóðernistilfinn- í vestur ,þá er dagurinn klukku-
ing aldrei dáið út með öllu, þó stundum hafi verið hætt komið.
Annars stæðum vér ekki uppi enn í dag og stærðum oss af voru
einkennilega íslenzka þjóðerni og vorri fornu fögru tungu. Það
hefir stöðugt lifað einhver neisti af henni inst í hjarta þjóðarinn-
ar—°g meir en það, hún er sjálfur lífskraftur þjóðarinnar.
En hvað er þessi þjóðernistilfinning? Híún er ræktarsemi við
fortíð og endurminningu þjóðarinnar. Þessvegna er hún kölluð
öðru nafni þjóðrækni. Þessi tilfinning er svo sterk, af því aö hún
er ekki einskorðuð við neina sérstaka kynslóð, heldur á sér miklu
dýpri rætur. Hún er sprottin upp af og stendur í sambandi við
reynslu og lífskjör ótal fortíðarkynslóða—allrar þjóðarinnar frá
alda öðli. Þjóðin er eins og nokkurs konar sjálfstæð og óslitin
heild, þar sem allar lífs hreyfingar eiga rót sína að rekja til sam-
eiginlegra lífskjara, sameiginlegra arftekinna einkenna, sameigin-
legra endurminninga, sameiginlegra þráa og hugsjóna. Og eitt af
aðal lífsskilyrðum þjóðarinnar, er einmitt það, að varðveita þettr
innra samband óslitið. Bresti sá þátturinn, sem bindur þjóðine
saman í eina heild og tengir kynslóð við kynslóð, og öld við öld, þ;'
er alt í veði. En þessi þáttur er þjóðernistilfinningin, og sú lífs
uppspretta, sem þjóðernistilfinningin nærist af, er saga þjóðarim
ar.
Samkvæmt orðum þessara manna, ætti okkur ekki að dyljas
hvað sönn þjórækni er. Hún er varðveizla hins bezta, sem frar
kemur hjá hverri þjóð, hinna sígildu afla, sem ágætast hafa reyns
Trúboðarnir töldu þetta hrein
ustu svik og kærðu fyrir alþjóða
tímanefndinni (íiitemation31 ^“ds’Tenti'’réttilega á það .
Meridian Conference). Það varð|hinni efnisrniklu'og íturhugsuðr
til þess, að dægurskiftalínan var áramótaræðu sinnii er hann
sveigð svo að hún liggur ekki | flutti } ríkisútvarpið hinn t. jan-
lengur um Fiji-eyar. Upp fra. uai-( að fyrsti íslenzki ráðherr-
því varð hinn ágjami óðalsbóndi j ann með ábyrgð gagnvart al-
að skila þrælunum sunnudegin- j þingi t6k yið embætti morgum
um aftur. j árum áður en þingræði var við
* j urkennt formlega bæði í Dan-
Ef það á fyrir þér að liggja að mörku og Svíþjóð.
fara yfir dægraskiftalínuna, þá j Hálfrar aldar afmælis íslenzkr
er ekki sama hvort þú ferð aust- ar heimastjórnar hefir vafalaust
vesturátt. Því var það að einn af|Ur yfir hana eða vestur yfir verið minnst á íslandi á verðug-
skipstjórum þess, George Cull-
en, kærði út af því að félagið
hefði stolið 37 dögum af ævi
ur yfir hana á sunnudegi þá er
mánudagur þar fyrir handan.
Til þess að fylgja réttu tíma-
tali, verðurðu að sleppa einum
legi úr ævi þinni ef þú siglir
>estur yfir línuna. Á hinn bóg-
nn lifir þú sama daginn tvisvar,
:f þú siglir austur yfir hana.
—Lesbók Mbl.
stund fyrir hverjar 15 lengdar-
gráður, eða heilum sólarhring ef
siglt er umhverfis hnöttinn. Sé
aftur á móti ferðast í austur, þá
styttist dagurinn að sama skapi.
Fyrir stríðið lét Dollar-skipa-
félagið ameríska skip sín sigla
umhverfis hnöttinn og altaf í
^ hana. Farirðu austur yfir hana an hátt hinn 1. febrúar í ár, og
á sunnudegi, þá er laugardagur. fer einnig vel á því, að vér ís-
handan við-hana, en farirðu vest
sinni, og hann gæti aldrei endur-
heimt þá vegna þess að félagið
væri ófáanlegt til þess að láta
skip sín sigla í austurátt.
Það er þessi galli á dægraskila
línunnirað þeir, sem ferðast vest
ur yfir hana tapa einum degi úr
árinu, en þeir, sem ferðast aust-
ur fyrir hana “græða” einn dag.
Af þessu stafar til dæmis það,
að frímerkjasafnarar sækjast nú
mjög eftir frímerkjum af flug
í lífi allra þjóða. Með upprætingu hverrar þjóðar sem er, ferst á- pósti, sem sendur er frá Noumea
’ORGIÐ HEIMSKRINGLU—
þvi gleymd er goldin sknld
lendingar í landi hér látum þau
tímamót í sögu ættjarðarinnar
eigi þegjandi fram hjá oss fara
í hvert sinn, er vér göngum á
íinhvern slíkan sjónarhól í sögu
lennar, og rennum þaðan augum
>fir farinn veg hennar, getur
ss glöggvast skilningurinn á
íppruna vorum og erfðum, og
>á um leið aukist sjálfsþekking.
>að er því bæði lærdómsríkt og
íollt heilbrigðum þjóðernismetn
ði vorum að nema staðar við
jtburði, er marka tímamót í
menningarmálum hennar og
verklegum framkvæmdum.
Valdist einnig fyrstur íslend-
1 inga í ráðherrasessinn óvenjuleg
ur hæfileika- og forustumaður,
þar sem Hannes Hafstein var,
frábært glæsimenni og gæddur
sambærilegu andans atgervi, eitt
af fremstu og vinsælustu skáld-
um þjóðarinnar og jafnframt
langsýnn hugsjónamáður og að-
sópsmikill athafnamaður.
Aldamótaárið var Hannes Haf-
stein kosin á þing fyrir ísfirð-
inga og sat fyrst á þingi næsta
ár; hneigðist hugur hans nú stöð
ugt meir að stjórnmálum, en
skáldskapurinn laut að sama
skapi í lægra haldi; samt orti
hann einmitt á þessum árum,
meðal annarra ágætiskvæða, hm
snjöllu og margdáðu aldamóta-
ljóð sín, þar sem hann sér spá-
mannlegar sýnir, en undir ólgar
heitur straumur ættjarðarástar:
“Sú kemur tíð, að upp af alda
hvarfi
upp rís þú, Frón, og gengur
frjálst að arfi.
Öflin þín huldu geysast sterk að
starfi
steinurðir skreytir aftur gróðrar
farfi.
Sú kemur tíð, er sárin foldar
gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja
móa,
brauð veitir sonum móðurmold-
in frjóa,
menningin vex i lundi nýrra
skóga.
Sé eg í anda knör og vagna knúða
krafti, sem vannst úr fossa þinna
skrúða,
stritandi vélar, starfsmenn glaða
og prúða,
stjórnfrjálsa þjóð, með verzlun
eigin búða.”
í prýðilegri inngangsritgerð
sinni að úrvalinu úr kvæðum
Hannesar Hafsheins, er út kom
á vegum Menningarsjóðs (R.vík