Heimskringla - 26.05.1954, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. MAÍ 1954

Híctmskringla
<stofv» ni«t
Esmm út ó hverjum mióvUcudegl.
Eígendur: THE VIKING PRESS LTD
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsimi 74-6251
VerC bhtOslns er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram
Ailar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOskiftabréí blaCinu aClötandi sendist:
The Vilcing Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAH EJNARSSON
Utanásterift til rítstjórans:
EDITOP HEIMSKRINGLA. 853 Sargent Ave . Winnipeg
Advertising Manager: GUNNAR ERLENDSSON
"Keimskrlngla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Authorlaed as Second Clqss Mcul—Post Otflce Dept., Ottawq
WINNIPEG, ?6. MAÍ 1954
Lýðveldi Islands 10 ára
Á þessu ári eru 10 ár liðin frá því að íslenzka lýðveldið var
endurreist á Þingvöllum við Oxará
Þessa verður að sjálfsögðu minst a þjoðbatíðisdegi íslendinga
17. júní, á þessu sumri. • • • •
Það væri ekkert eðlilegra en að það sé gert, svo mikill og al-
mennur fagnaðardagur, sem 17. júní var 1944. Hann mun í sög-
unni héreftir verða talinn einn fagnaðarríkasti dagur þjóðarinnar.
Blaðið “Fylkir”, gefið út í Vestmannaeyjum leggur það til
að á þessu ári sé ekki látið nægja að hafa vanalegan þjóðminning-
ardag í Reykjavík, heldur hátíð á Þingvöllum eins og 1944.
Þessa 10 ára afmælis íslenzka lýðveldisins mun og minst
verða hér eins víða vestra og við verður komið. Það er líklegt, aó
það verði aðal-hátíðarefnið á íslendingadögunum hér, þó ekki sé
enn neitt farið að hreyfa því, í ræðu eða riti. En þjóðræknisdeild-
in “Frón” í Winnipeg hefir þegar hafið undirbúning slíkrar há-
tíðar í Winnipeg. Minni hún á hina miklu hátíð Þjóðræknisfélags-
ins hér 1944, er fram fór í Fyrstu lútersku kirkju, er betur farið
en heima setið. Hélt þá prófessor Skúli Johnson ræðu um aðdrag
andan að stofnun lýðveldisins og Jón Bíldfell um landnemana hér
vestra. Héldu ræðumenn svo vel á efni sínu, að stundin verður
þeim, er samkomu þá sóttu, ein hin fagnaðarríkasta, sem við höfum
hér á þjóðernislega vísu á samkomum átt. Hin árvakra deild Frón
hefir á samkomu sinni í þetta sinn tjaldað því bezta, sem völ er á
til skemtunarinnar. En skemtiskrána er hægt að lesa í blöðunum.
Ræðumenn eru þar séra Bragi Friðriksson, er um 10 ára lýðveldið
ræðir frá sögulegu sjónarmiði, en um Jón Sigurðsson forseta, flyt-
ur Björn Sigurbjörnsson ræðu. Hann stundar hér framhaldsnám
á Manitoba háskóla og er kunnur að góðu orðin fyrir það liðsinni
sem hann hefir veitt þjóðernismálum Vestur-íslendinga.
Sézt þarna, sem á þjóðræknismóti deildarinnar síðast liðinn
vetur er stjórnarnefndin valdi séra Theodor Sigurðsson til ræðu-
halda, að henni er ant um að bjóða samkomugestum það bezta sem
kostur er á í það og það skifti. Og með því helzt bezt við áhugi
fyrir því, sem íslenzkt er hér vestra.
Samkoma þessi er haldin í nafni drenglundar þeirrar, er í brjóst-
um íslendinga býr hér til ættjarðarinnar. Á það viljum vér minna.
Hlédrægnin sem hugsunarhátt vorn er að heltaka hér vestra, í
þjóðræknislegum skilningi, ætti að vera lögð á hilluna þetta
kvöld og samkoman að vera vel sótt.
ÆSINGARMÁL
í Bandaríkjunum eru tvö æs-
ingarmál á döfninni, sem mikla
forvitni vekja út um allan heim,
en fréttir sem nokkuð er á að
græða verða ekki sagðar af. Ann
að er McCarthy málið, sem nú
er farið að tala um, sem fleyg,
er kljúfa muni republikaflokk-
inn, og McCarthy og hægri
flokksmenn segja óumflýanlegt.
Sókndjarfastur er þar McCarthy
og virðist hann nú stefna að því
að vilja mínka vald forseta en
efla vald Öldungadeildar þings-
ins. Um þetta hefir oft verið rif-
ist áður, en árangurslaust. Þörf-
ina nú telur McCarthy liggja í
því, að forsetinn sé of deigur í
bardaganum við kommúnista.
Hitt málið er viðvíkjandi Sam
vinnu Breta og Bandaríkamanna.
Eru sum blöð æði æst út í ófarir
vestlægu þjóðanna í Indó-Kína
og kenna Bretum það fyrst og
fremst. Fullyrða sum blöð að
ekki muni hjá því fara að nú
skilji fyrir alvöru leiðir með
Bretlandi og Bandríkjunum, og
með því sé í veg fyrir það komið,
að lönd þessi verjist sameigin-
lega utan aðkomandi óvinum
eins og þau hafa gert um mörg
undanfarin ár. Að þarna sé því
dálítið í húfi, leynir sé ekki og
tekst vel til, ef ekki leiðir til
æsinga og vandræða. Vilja sum-
ir að Eisenhower forseti fari
sem skjótast á íund Churchills.
Og Churchill er sjáanlega ekki
ánægður með útkomu Geneva
fundarins. Hann vildi fresta
allra ráðstafana fyrir fram á
þeim fundi til þess að ekkert
héldi kommúnistum frá að bjóða
þar gæði sín. Og þau sýna sig
nú orðið i hrapalegum ósigrum
vestrænu þjóðanna í Asíu, ósigr
um, sem víðar um heim eiga eft-
ir að sína sig, sem afleiðing sam-
vinnuslita Breta og Bandaríkj-
anna.
Hólmfríður Danielson:
LISTAMAÐURINN í ÞJÓN-
USTU MENNINGARINNAR
Erindi flutt á sumarmálasam-
komu í Fyrstu lútersku kirkju
22. april 1954
Framh.
Sigurður og Indriði urðu
miklir vinir og eggjaði Sigurð-
ur hann á að semja söguleikrit.
Indriði reyndi að semja leikrit
út af Gísla sögu Súrssonar, en
það var Nýársnótt hans sem
varð einn sá helzti leikviðburð-
ur sem nokkru sinni hefir átt sér
stað í Reykjavík. Nýársnóttin
var frumsýnd 28. desember 1871
og svo var fögnuður bæjarbúa
mikill að þeir skutu saman 150
ríkisdala heiðursgjöf handa hin-
um unga höfundi, sem sjálfur
bafði leikið Guðrúnu. En Sig-
urður málari sem átt hafði svo
mikinn þátt i því að leikurinn
varð til, og hafði gefið honum
hina gullfallegu og smekklegu
ytri umgjörð, hann fann sigur-
legði í því að hafa hjálpað til að
skapa listaverk, um sjálfann sig
var hann alls ekki að hugsa. In-
driði segir sjálfur: “Hann stapp-
aði í mig stálinu þegar eg var
að gefast upp”. Sigurður hafði
svo að segja staðið við hlið In-
driða meðan leikritið var í smíð-
um, það var hann sem gerþekkti
þjóðsögurnar, gerði athugasemd-
ir, teiknaði jafnóðum búninga,
og sá um hinn mikla útbúnað all
an og fyrir hann varð sigur In-
driða kórónan í fórnarstarfi
hans sjálfs fyrir íslenzka leik-
list.
En hugsjón hans og framsýni
staðnæmdist ekki við svo búið.
lann vildi láta stofna “National
| Scenu”, og þetta skipulagði
j hann allt saman og lagði tillög-
| ur sínar fyrir almenning. Menn
j áttu að leggja saman krafta sína.
byggja gott leikhús, stofna leik-
félag, menntast í leiklistinni;
þýdd og frumsamin ágætis leik-
rit átti að fá og þar á meðal
þýdd leikrit Shakespeare’s.
I Hann hafði nú orðið þess vald-
aridi að “intelligent menn” eins
! og hann komst að orði (1858),
svo sem Indriði og Matthías
voru farnir að semja góð leik-
i rit, en allar hugmyndir hans
i reyndist ekki unt að framkvæma
| meðan Sigurður var á lífi. “En
: hann var búin að sýna leikhús-
! gestum í Reykjavík”, segir Jón
Auðuns, “að þessi grein listar-
innar átti sér miklu meiri mög-
ulleika á íslandi en nokkurn
hafði dreymt um. Leiksvið hans
í “Gildaskálanum” og “Glasgow”
höfðu opnað Reykvíkingum
ævintýra heim, sem fæstir þeirra
höfðu áður séð, og veitt miklum
menningarstraumum yfir 'hið
fátækiega bæjarlíf.”
Ætli þeir sem nú sækja hið
veglega leikhús Reykjavíkur
hugsi nokkru sinni til mannsins
sem var frumkvöðull að veru-
legri leiklistarstarfsemi á fs-
landi. Þegar þeir horfa á ný-
tizku útbúnað, glæsilega ljósa-
dýrð og beztu leikara þjóðarinn-
ar, og frá útlöndum, ætli þeir
siái þá í anda Sigurð Guðmunds-
son málara, veikan, bláan af
kulda, vera að strita við fram
undir morgun að mála leiktjöld
í gamla “Glasgow”. Síðasta vet-
urinn sem hann lifði var hann að
mála leiktjöldin fyrir Hellis-
menn Indriða. Þessi vetur, 1873-
74 var kallaður “Hreggviður
stóri”, eða “svellavétur hinn
mikli”, og þá var það oft að Sig-
urði var kalt í stóra salnum í
Glasgowhúsi. Hann fékk vont
kvef en starfsáhuginn var svo
mikill að hann hætti ekki vinn-
unni. Upp frá því batnaði hon-
um aldrei. Síðustu kröftum sín-
um varði hann til þess að búa
Þingvöll fyrir þúsund ára hátíð-
ina, árið 1874. Þetta gerði hann
með sömu vandvirkni, smekk-
vísi og hugviti, sem honum var
lagið, þó hann þá væri orðinn
mjög aðframkominn af sjúk-
leik þeim sem leiddi hann litlu
síðar til bana. Hér sem endranær
var það sköpunargleðin ein sem
hann bar úr býtum. Þegar kon-
ungur spurði Hilmar Finsen,
landshöfðingja, hvort ekki
mætti með einhverju móti
heiðra manninn sem svo snildar-
lega hefði séð um útbúnað og
skreytingu staðarins, er sagt að
hann hafi eitt því og sagt:: “han
har ikki fortjent noget” (hann
verðskuldar ekkert). “Þetta var
síðasta kveðja valdhafanna til
hans”, segir Jón Auðuns.
Naumast mátti búast við því
að Finsen væri mjög vel við Sig-
urð málara/ því hann var eld-
heitur í sjálfstæðisbaráttunni og
oft berorður gegn stjórnarvald-
inu. Nokkur ádeilukvæði mun
bann hafa ort um þetta efni, sem
flest komu í ljós eftir hann lát-
inn. Það voru “Kvöldfélagar”
Sigurðar sem unnu mest að því
að koma Jóni Ólafssyni undan
eftir að “fslendingabragur” hans
kom út og alt fór í uppnám. Nótt
ina áður en Stiftamtmaður, Hii-
mar Finsen átti að taka við hinu
virðulega Landshöfðingja em-
bætti, 1. apírl 1873, var stórt
svart flagg hengt við fánastöng-
ina fyrir utan hús Fijnsens. En
Sigurður hafði málað á það stór-
um hvítum stöfum “Niður með
landshöfðingjann” og stóðu staf
irnir á höfði, til að sýna enn
meiri óvirðingu þeim sem þann-
ig þóttust ætla að “þóknast fs-
lendingum”.
•
Sigurður málari hafði ekki
komið til fslands til að leita sér
frama né fjár, enda hlaut hann
Nýtt Fljóthefandi
Dry Yeast heldur ferskleika
ÁN KÆLINGAR
Konur sem reynt hafa hið nýja, skjótvirka, þurra ger
Fleischmans, segja að það sé bezta gerið, sem þær hafi reynt. Það
er ólíkt öðru geri að því leyti að það heldur sér vel þó vikur standi
upp á búr-hillu. Samt vinnur það sem ferskst duft, verkar undir
eins, lyptist skjótt, framleiðir bezta brauð, af allri gerð til fyrir og
eftir matar.
Uppleysist: (l)Leysið það vel upp í litlu af volgu vatni og bætið
í það einni teskeið af sykur með hverju umslagi af geri. (2) Stráið
þurru geri á. Lát standa 10 mínútur. (3)Hrærið vel í. (Vatnið not-
að með gerinu, er partur öllu vatni er forskriftin gerir ráð fyrir).
Fáðu þér mánaðarforða hjá kaupmanninum í dag. 4546—Rev.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast
hvorugt. En efamál er hvort
nokkur maður hefir sýnt meiri
föðurlandsást en hann. Á þeim
starðsviðum sem hann tók sér
fyrir hendur varð hann braut-
ryðjandinn, hugsjqnamaðurinn
og kunnáttumaðurinn sem öllu
fómaði sem bláfátækur maður
framast getur fórnað. En hann
var of trúr sjálfum sér til þess
að skjalla þá sem óeinlægir
voru, þó þeir hefðu yfirráð í
sínum höndum. Eitt sinn segir
hann í bréfi til vinar síns (lík-
lega Steingríms) í K.-höfn: —
“Þyggðin verður að betla krjúp-
andi á hnjánum og biðja um náð
hjá löstunum, segir í -Hamlet,
svo var það á 16. öld og svo er
það nú.” Hann vissi vel hvernig
átti að haga sér til þess að kom-
ast áfram í heiminum, en hann
valdi ekki þann veginn.
Sigurður málari var kosin
fulltrúi á þingvallafundinn 26.
júní 1873, “en meðan sigurvíman
var á þjóðinni eftir þúsund ára
hátíðina”, segir Jón Auðuns,
“var hann að hníga í valinn, mað-
urinn, sem dreymt hafði stærri
drauma um ísland en flesta aðra
menn. Hann drógst yfir til Jóns
Guðmundssonar til að borða
máltíð og máltíð. Dagleg spor
hans upp í helgidóminn hans:
torngripasafnið á dómkirkju-
loftinu, urðu þyngri og þyngri
. . . og svo gekk hann heim í fá-
tæklega herbergið sitt í Davíðs-
húsi. í hjartanu brann föður-
landsástin, hún var sterkari hjá
Sigurði málara og raunar mörg-
um öðrum en hún hefir nokkurn
tíma síðar orðið á íslandi, og
gremjan brann gegn öllu þessu
öndverða og vitlausa í samtíð-
inni, sem hann hafði ekki ráðið
við.”
í bréfi sem Matthías skrifar
til séra Jóns Bjarnasonar sem
þá var í Decorah, Iowa, segir
neðanmáls: “Málaraauminginn
er að deyja—úr bjúg og tær-
ingu.—Eg sat í Davíðshúsi hjá
honum í gær og gerði “skeifur”
þegar eg gekk út. Hann lá i
hundafletinu í einum bólgu-
stokk, ískaldur undir tuskum
og aleinn—og banvænn! alltaf
að tala um að ekkert gangi. með
framför landsins.”
Þá var Sigurður fluttur í
sjúkrahúsið sem var uppi yfir
Gildaskálanum, þar sem hann
hafði löngum setið við að mála
leiktjöld, og þar andaðist hann
7. september 1874, 41 árs. Þaðan
fór útför hans fram. Séra Matt-
hías flutti áhrifamikla ræðu, og
meðal þeirra sem fylgdu honum
til grafar voru nokkrar konur í
skautbúningi með svartan fald.
Lárus Sigurbjörnsson tekur
því fram í tveim af greinum sín-
um um Sigurð í Skírni, að Matt-
hías hafi ekki verið ánægður
með eftirljóð þau er hann orti
eftir Sigurð ,én að litlu síðar er
hann orti um Hallgrím hið al-
kunna ljóð, þá hafi hann verið
HVAÐ, JÁ HVAÐ

VERÐUR UM PENINGANA?
Það er spurning er allir íhuga!
Við spyrjum einnig að
þessu hjá voru Imperial.
En svarið fæst
í ársskýrslum félagsins
En þannig var peningunum varið síðastliðið ár.
53i/o cents fóru til kaupa hráolíu og
annara hráefna
281/2 cents fór í reksturskostnað.. .þar
með kaupgjald starfsfólks.
10 cents var etið upp
af sköttum—og þetta innifelur
ekki fylkisskattana.
4 cents var notað til endurnýjunnar
slitnum vélum.
Það, sem eftir var — 4 cents
var ágóði til hluthafa
fyrir notkun verkstæða og véla
keypta fyrir jieninga þeirra
IMPERIAL OlL UMiTED