Heimskringla - 28.07.1954, Blaðsíða 1

I
LXVIII, ÁRGANGUR WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 28. JÚLl 1954 _ _ NÚMER 43.
GlMLl “ER OKKAR RÓM” MÁNUDAGINN 2. AGUST 1954
Mr. B. Egilson
borgarstjóri á Gimli, er forseti
Islendingadagsins 2. ágúst 1954,
er fer fram í Gimli Park, Gimli.
13 MILJÓNIR HVERFA
Á NÝ INN FYRIR
JÁRNTJALDIÐ
Friðarsamningar í Indó-Kína
voru undirritaðir í Geneva 21.
júlí.
Með þeim hverfa á ný 13 miljón
ir manna í Viet-Nam inn fyrir
járntjaldið. Áður tilheyrðu þær
Indó-Kína sambandsríkjunum.
Kommúnistar taka alt Víet
Nam frá landamærum Kína og
suður að 17 gráðu, sem mun vera
nálægt helmingur þess rikis.
Það minnir á, að. kommúnistum
hefir þarna orðið svipað ágengt
og í Koreu en því landi náðu þeir
sem næst hálfu, án þess að Sam-
einuðu þjóðirnar gætu við því
spornað.
Á átta árum hefir þarna hand-
fylli byltingar-kommúnista náð
í land, með íbúatölu mjög náið
því sem er í Canada.
Þetta fer tillögulega mjög
hávaðalítið fram. Þess er aðeins
getið sem daglegra viðburða í
blöðum hér vestra.
Skyldi verða eins þögult um
það, ef Bandaríkin tækju Can-
ada, í heimsblöðunum? Það er
hætt við ekki. Þó væri það ekki
vitund meiri viðburður, en þa'S
sem tvisvar sinnum hefir gerst
í Kína með hrifsingu Norður-
Koreu og Viet Nam, og einum 10
sinnum hefir gerst í Rússlandi.
En um það er ekki fengist og
margir jafnvel vor á meðal, sem
skoða öll þessi þjóðamorð kom-
múnista í hæsta máta réttlætan-
leg, þó aldrei hafi fyr átt sinn
líka í allri þjóðamorðsögu heims
ins.
Það er einnhverju lofað í samn
ingunum um, að íbúum Viet
Nam, bæði þeim 13 miljónum, er
járntjaldsmegin búa og hinna 10
miljóna í suður hlutanum, þar
sem Bao Dai ræður en ríki, verði
kostur gefinn á að greiða at-
kvæði um hvaða stjórn þeir vilji
hafa. Það fer þá eitthvað öðru-
vísi en maður á að venjast ef
kommúnistar verða ekki búnir
að útbreiða stefnu sína í suður
hluta landsins, að hann fari einn
ig með þeim.
Kostnaður þessa síðasta stríðs
í átta ár, er sagður að hafa num-
ið 8 biljón dölum. Af honum
hafi Frakkar eða Indó-Kína lagt
til i^álægt 5 biljónum, en Banda-
ríkin 3 biljónir dala.
Frakkar og Indó-Kínar hafa
tapað um 92,000 manna í stríð-
inu. Er talið að 19000 af þeim
hafi komið frá Frakklandi en
43,000 hafi verið frá Sambands-
ríkjum Indó-Kína.
mega þeir það. Þeirra sigur þarj
er eins mikill og sigur Kínverja
í Koreu og Rússa í Vestur-Ev-
ópu. 'Þeir hafa lagt undir sig
miljónir íbúa hvarvetna, eins og
þeir hafa ætlað sér.
Nehru, stjórnarformaður Ind-
lands, segir sigurinn í Indó-
Kína einn hinn mesta viðburð
síðan stríðinu lauk.
Frakkar telja sig eiga þarna
um sárt að binda. En þakkað af
hans flokksmönnum, sósíalistum
sð hafa gert sitt bezta. Ándstæð
ingar stjórnarinnar eru bitrir út
í stjónarformanninn, að hafa
“selt út” til komma.
Blöð á Englandi viðurkenna
undantekningar lítið, að “lýð-
ræðið hafi orðið fyrir miklu
tapi”. Samt studdu þeir að því
sem fram er komið.
í Róm er um samninginn tal-
að, sem annan Munich-samning.
Því er og spáð, að hann eigi eftir
að endurtaka sig í Evrópu. Tog-
streita Rússa þar verði framveg-
is í sama anda og í Indó-.Kína og
í Munich var—eilíf uppgjöf og
undanhald, unz alt lýðræði er úr
sögunni.
Með Norðurhluta Viet Nam
sem kommúnistar hafa nú eign-
ast fylgir Hanoi og Haiphong.
Verða Frakkar að vera horfnir
þaðan innan 300 daga.
Eitt sem samningurinn fer
fram á, að engar herstöðvar séu
settar upp í Indó-Kína, hvorki
í Laos né Cambodia. Á með því
að koma í veg fyrir, að Banda-
ríkin og Bretar setji upp her-
varnir í Suð-vestur Asíu.
Þegar þessi nýja kommúnista-
stjórn er sezt á laggirnar, er
skjótt búist við, að hún rétti út
verndar hendi sína til hinna ríkj
anna af Indó-Kína, eins og Cam-
bodia og Laos.
HÁTÍÐALJÓÐ
Sungið á Þingvöllum 17. júní
1944 undir lagi eftir Emil
Thoroddsen
Hver á sér fegra föðurland,
með f jöll og dal og bláan sand,
með norðurljósa bjarmaband
og björk og lind í hlíð?
Með friðsæl býli, ljós og ljóð,
svo langt frá heimsins vígaslóð?
Geym, drottinn, okkar dýra land
er duna jarðarstríð.
Hver á sér meðal þjóða þjóð,
er þekkir hvorki sverð né blóð,
en lifir sæl við ást og óð
og auð, sem friðsæld gaf?
Víð heita brunna, hreinan blæ
og hátign jökla bláan sæ
hún unir grandvör, farsæl, fróð
og frjáls — við yzta haf.
Ó, ísland, fagra ættarbyggð,
um eilífð sé þín gæfa tyggð,
öll grimmd frá þinni ströndu
styggð
og stöðugt allt þitt ráð.
Hver dagur líti dáð á ný.
Hver draumur rætist verkum í,
svo verði fslands ástkær byggð
ei öðrum þjóðum háð.
Svo aldrei framar íslands byggö
sé öðrum þjóðum háð.
—Samvinnan
SÓLMYRKVINN
OG HVERNIG HIN LIFANDl
NÁTTÚRA BRÁST VIÐ
HONUM
um mönnum getgátur, er stöpp-
uðu nærri fullyrðingum, um að
hin lifandi náttúra mundi verða
skelfingu lostin, sjófuglar
mundu flýja á haf út, landfuglar
mundu halda að komin væri nótt
og bældu sig niður, kvikfénaður
mundi hlaupa saman í hnappa,
eða æða um eirðlaus kýr, baul-
andi, hestar frísandi og kindur
jarmandi. Eg gerði mér því ferð
til Víkur í Mýrdal til þess að
athuga þetta og seðja meðfædda
forvitni. Þar átti myrkvinn að
standa einna lengst, eða rúma
mínútu. Þar var hægt að athuga
kindur, kýr og hesta, alifugla,
sjófugla og landfugla. Þarna
voru því hin beztu skilyrði til
slíkra athugana. Hafði eg tryggt
mér fyrirfram aðstoð manna, er
vel þekktu daglega háttu skepn
anna og fuglanna, og hlutu því
að sjá manna bezt hver áhrif sól-
myrkvinn hefði og hverjar breyt
ingar yrði á venjulegum háttum
þeirra.
Ólafur Jakobsson frá Fagra-
dal veitti mér aðstoð við að at-
huga háttu bjargfuglsins. Hann
er nú um sextugt og hefur um
áratugi verið sigmaður þarna í
f jölunum. Er hann svo kunnug-
ur fyrir þá íþrótt sína, að hann
var fenginn til þess að sýna
bjargsig í Almannagjá á Alþing
ishátíðinni 1930. Hann er glögg-
landið hafa farið síðan það ur maður og greinagóður og efíir
byggðig.t,, að nú fórur fram vis-.-langa baráttu sína við björgin
IIF J AJLIIL K (O) W A
Almyrkvi á sólu er ekki dag-
legur atburður. Fæstum af þeim,
sem nú eru á lífi hér á landi,
mun auðnast að sjá annan al-
myrkva en þann, sem varð 30.
júní, hversu lengi sem þeir lifa.
Aðeins með því móti að þeir sé
staddir annars staðar á hnettin-
um gæti slíkt komið fyrir þá,
því að næsti almyrkvi kemur
ekki hér fyrr en eftir nær 200 ár
(árið 2151), að því er fróðir
menn segja. Enginn heimalning
ur hafði heldur séð almyrkva
fyrr, því að nú voru liðin rúm
121 ár síðan slíkur sólmyrkvi
fór yfir fsland. Það var daginn
fyrir uppstigningardag árið
1733. Segja annálar af Vestur-
landi að þá hafi verið heiðskírt
veður. Myrkvinn hófst skömmu
eftir nón og stóð fram undir
miðaftan. Var svo rokkið þegai
dimmast var, að birtan var “við-
líka sem þá sól er gengin undir
að kvöldtíma”, og undir Jökll
sáust stjörnur á himni.
Sennilegt er að margir hafi
hugsað að myrkvinn núna mundi
verða svartari en raun varð á,
því svo mjög hafði verið látið af
því hve dimmt mundi verða. Get-
ur því verið að sumum hafi þótt
minna til koma en þeir höfðu
vænst eftir. En þrátt fyrir það
mun þessi stutti fyrirburður
verða minnisstæður öllum þeim
Indalegar mælingar á honum, en
slíkt hefur aldrei skeð fyrr. Og
íslenzkir vísindamenn tóku þátt
í þeim rannsóknum. Það hefði
ekki getað skeð, ef sólmyrkvinn
hefði verið svo sem 25 árum fyrr
á ferðinni, því að þá voru engir
mælingaáhöld til hér, og enginn
kunnáttumaður til þess að fara
með þau.
En það er ýmislegt fleira held
ur en hin almyrkvaða sól og
“kóróna” hennar, sem fróðlegt
og skemmtilegt er að athuga á
þeirri örskömmu stund, svo sem
hver áhrif myrkvanin hefur á
náttúruna, lifandi og dauða. Það
hafa íslenzkir vísindamenn
einnig rannsakað, því að hópur
þeirra fór til Dyrhólaeyjar í
þeim erindum gagngert. Athug-
ulir alþýðumenn gæti þó einnig
lagt þar ýmislegt til málanna, er
að gagni gæti komið.
Sólin slokknar og verður svört
um hádag! Hvaða áhrif skyldi
sú mikla og snögga breyting
hafa á dýr og fugla? Mér lek
meiri forvitni á að kynnast því,
heldur en að horfa á hina slokkn
þekkir hann allar venjur og kenj
ar fuglsins sem þar býr.
• í Suður-Vík er stórt kúabú.
Um morguninn voru kýrnar
reknar í haga í hlíðarnar langt
fyrir ofan þorpið. Þangað fór
Jón Bjarnason og leit eftir þcim
meðan á sólmyrkvanum stóð,
írá því er hann byrjaði og þar
til honum lauk. Jón hefur hirt
þessa nautgripi og þekkir háttu
þeirra allra eins og fingur á sér.
Þorlákur Björnsson bóndi í
Eyarhólum gerði það fyrir mig
$ð hafa gát á hestum sínum úti
í haga, alllangt fyrir utan Pét-
ursey. Sá hann um að engin
styggð kæmi að þeim um morg-
uninn og gekk svo til þeirra í
þann mund er myrkvinn hófst.
Þarna voru og kýr hans og veitti
hann háttum þeirra athygli líka.
Börn sín stálpuð sendi hann til
þess að gefa gætur að landfugl-
um og kríum.
Margir fleiri tóku og að sér að
gefa hinni lifandi náttúru gaum
og veittu mér síðar upplýsngar
um hvers þeir höfðu orðið vísari.
Þykir mér rétt að segja hér frá
Mrs. Paul W. Goodman
Fjallkonan á íslendingadeginum á Gimli 2. ágúst 1954, er Mrs.
Paul W. Goodman, kona Paul Goodman bæjarráðsmanns í
Winnipeg.
andi sól. Hafði eg heyrt af fróð- þessu, í þeirri von að það geti
Fjallkonu dísir
er sáu. Og að einu leyti er þessi
Kommúnistar kváðu glaðir af|SÓlmyrkvi merkilegri heldur en
sigrum sínum í Indó-Kína. Enda.allir þeir 11 almyrkvar, sem yfir
Dorothy Stone
Dorothy Johnson
Þessar eru heilladísir Fjallkonunnar á fslendingadeginum
2. ágúst 1954 á Gimli Manitoba
orðið til uppfyllingar öðrum at-
hugunum.
Myrkvinn var á miðvikudag.
Á mánudaginn rigndi um suðvest
anvert landið, en á þriðjudag var
dumbungsveður og þó úrkomu-
laust víðast .Þá fór eg austur á-
samt fólki, sem var mér til að-
stoðar. Útlitið var ekki gott. Á
endilöngum Eyjafjöllum lá þoka
ofan í miðjar hlíðar. í Vest-
mannaeyjar grillti aðeins við og
við, og aðeins sást glóra í neðsta
tanga skriðjökulsins þar sem
Jökulsá á Sólheimsandi kemur
upp. Eins var í Mýrdalnum, þoka
niður í mið fjöll.
En morguninn eftir var breytt
um. Við vorum árla á fótum og
þá skein sól á skafheiðum himni.
Fjöllin umhverfis Vík, sem eru
gróðin upp í eggjar bar rök og
dökkgræn við ljósbláan himin,
en úti fyrir hið síkvika haf sól-
stafað og freyddi á svörtum
f jörusandinum. Dýrlegt veður
dýrleg útsýn hvert sem litið var!
Hiti var þegar mikill og fór
hækkandi, svo hann var kominn
yfir 30 stig móti sól. Það var
gott og notalegt að njóta hlýrra
og bjartra geislanna, og manni
fannst það nær fjarstæða að
hugsa sér að sólin mundi
slokkna eftir stutta stund. En
þó vissu allir, að einhvers staðar
úti í hinu heiðbláa himindjúpi
var hinn ósýnilegi máni og
stefndi beint á sólina. Hefði
hann verið sýnilegur, mundi svo
hafa virst á þeim stað er við
hann kæmi úr vestri
og stefndi til suðurs, því sem
hann er vanur.
Við Ólafur Jakobsson fórum
austur .að Víkurkletti í þann
mund er sólmyrkvinn hófst.
hnýpt bjarg, aðskilinn frá sjálfu
fjallinu efst með sprungu eða
geil. En þótt kletturinn sé svo
brattur er hann gróinn upp á
eggjar, og er því grænn tilsýnd
ar með brúnleitum blettum og
rákum þar sem bergið kemur út
úr gróðrinum. í þessum kletti
og björgum þar um kring, eiga
sér hundruð fýlunga hreiður og
því taldi Ólafur þetta vænleg-
asta staðinn til þess að athuga
um viðbrögð fuglsins þegar
myrkrið dytti á.
Við settumst þar sem klettur-
inn blasti bezt við. Fjöldi fugla
var á svifflugi meðfram klettin
um og yfir honum, en á syllum
og grastóm sátu enn fl. fuglar.
Þarna var margróma og skrælc-
róma samsöngur, eins og títt er
þar sem fýllinn á heima. Görg-
uðu þó mest þeir er sátu, ef ann
ar fýll ætlaði að setjast hjá
þeim.
Nú bruðgum við svörtum glerj
um fyrir augun og litum til sól-
ar. Jú, það var engin falsspá að
hún mundi sortna þennan dag.
Hálfkúlulaga skuggi var kominn
á rönd hennar hægra megin og
át sig lengra og lengra inn í
bana. Það var engu líkara en að
þessi skuggi ætlaði að kljúfa sól
ina í tvennt, því að enn sýndist
hún talsvert minni fyrirferðar
en hún sjálf. ð
Skjótt dró úr hita sólar, en
birtan virtist dvína lítið fyrst í
stað. Þó fór að koma annarlegui
svipur á loftið haf og hauður.
Sjórinn virtist verða stálgrár, en
loftið fékk á sig bleikan svip.
Hinn sterkgræni litur í fjöllun-
um tók að leysast upp og blána,
Og sandurinn fyrir framan varð
undarlega litverpur.
Þegar hálf kringla sólar var
myrkvuð, kólnaði óðum og tók
að bregða birtu. Litirnir í fjöll-
unum breyttust nú einnig óðum
og bar æ meira á bláa litnum þó
ólíkum fjallabláma í fjarska, því
að hann var ekki jafn hreinn,
Frh. á 4. bls.