Heimskringla - 18.08.1954, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 18. ÁGÚST 1954
liJttmgkrmgiéi
(StofnuB JSSH
Kott.ui út á hyerjum mlðvlkudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Talsími 74-6251
VerC blaðslns er $3.00 árgangurlnn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viOakiftabréf blaBinu aðlútandi sendist:
The Viklng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Ut&náakrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnlpeg
Advertising Manager: GUNNAR ERLENDSSON
"Heiznskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telephone 74-6251
Aathoriied cts Second Clasa Mail—Post Oifice Dept., Ottqwq
WINNIPEG, 18. ÁGÚST 1954
MINNI ISLANDS
Ræða flutt á lðavöllum 14. ágúst 1954,
Eftir BJÖRN SIGURBJÖRNSSON
Góðir íslendingar
Mér er það mikil ánægja og heiður að fá að mæla fyrir minni
íslands á þessari hátíð yðar hér á Iðavöllum. Mlér er það auðvitað
ánægja sem íslenzkum ríkisborgara en öllu fremur er eg hugsa um
þann einlæga áhuga og ræktarsemi, sSm þér Vestur-íslendingar
sýnið, er þér nú í sextugasta skipti komið saman á hátíðaslóðum
fyrstu landnemanna til að minnast, eins og þeir gerðu, gamla
landsins, fósturjarðar þeirra, og margra vor, og ættjarðar vor
allra Islendinga. Oss sem alizt höfum upp á íslandi og et innprent-
uð sú fagra mynd blómlegra dala, fossa og fjallatinda, sem oss
aldrei gleymist — eru auðvitað kærastar slíkar hugarsjónir og
minnumst þeirra í sameiningu í dag. En engu að síður minnumst
vér með hinum, sem aldrei litu feðranna Frón, hins sameiginlega
og sérkennilega íslenzka anda og menningar þeirrar arfleifðar,
sem oss var látin eftir af forfeðrum vor allra, arfleifðar manngild-
is, bókmennta og tungu, sem mótast hefur á vörum kynslóðanna í
baðstofum íslenzku sveitanna.
Nú eftir tveggja ára dvöl t
Manitoba og töluverða kynn-
ingu við landa hér víðsvegar um
fylkið og lífskjör þeirra stend
eg enn betur að vígi til að minn-
ast nútíma íslands við yður held
ur en eg gerði áður. Eg hef mér
til mikillar ánægju komizt að
raun um, að landar vorir á
Fróni hafa enga ástæðu til að
öfundast út í yður, sem hingað
fluttust. Lífskjör fólks og lífs-
hamingja eru engu síðri á Is-
landi heldur en meðal landa
þeirra vestanhafs og framtíðar-
horfur hins litla lýóveldis, fram
farahugur þjóðarinnar, stendur i
engu að baki hinum volduga ná-
granna hennar.
Það er ekki tilgangur minn að
bera frekar saman eða metast
um lífskjör og menningu landa
vora fyrir austan og vestan At-
lantsála, vér getum glaðzt yfir
velgengni íslendinga hvar á
jörðu sem er.
Hitt langar mig til að ræða,
ar, sem rak forfeður yðar af
landi brott til landnáms í Vest-
urheimi.
Velgengni íslendinga í dag,
hinn ört vaxandi fólksfjöldi á
Islandi er í fyrsta og öðru lagi
að þakka því sjálfstæði, sem
örlaði á í byrjun þessarar aldar
og náðist að fullu fyrir tíðu ár-
um síðan.
Við hvert skref, sem erlend
stjórn tók til undanhalds, urðu
mörg skref til framtaks og dáða
meðal íslenzku þjóðarinnar.
Þeir einir, sem þekkja sögu
íslendinga og erfiða baráttu
hennar fyrir frelsi og fullveldi,
geta skilið hve eðlilegar og sjáíf
sagðar hinar stórstígu framfarir
hafa verið á íslandi hin síðustu
ár, svo að líkast hamskiftum hef
ur verið. — Þeir einir geta skn
ið og fundið þann fögnuð, sem
umlykur hjarta hvers ósvikíns
íslendings 17. júní ár hvert.
Saga sjálfstæðisbaráttunnar
sem eg er kunnugri og mér er j hefur verið rakin af mörgum á
Ijúfara — stóru sporin, sem stig-j þessu sumri í ræðu og riti aust-
in hafa verið á framfarabraut ís-^ an hafs og vestan og jafnvel víð-
lenzku þjóðarinnar, síðan ánauðíar> en gjálf endurreisn lýðveldis-
inni létti, erfðleika, sem ógnuðu jns ^ Þíngvöllum 17. júní 1944
en yfrstignir' voru, ástandið i j verður ógleymanleg öllum þeim,
aag og framtíðarverkefni og er viðstaddir voru, og helgi
vandamál, sem við blasa. j hennar og tign ólýsanleg í fá-
Frá miðbiki síðustu aldar og tæklegum orðum. Á þeirri
einkanlega á liðinni þessari öldlStUndu áttu allir íslendingar
hefur fyrst rofað til í þjóðmái-; eina sál — hina íslenzku þjóð-
um íslendinga, síðan þeir afsöi-j arsál. Þeir strengdu þess heit að
uðu sér frelsi í hendur N.oegskon vinna upp dimmu árin ófrelsis
unga árið 1262. ógnarstjórnj 0g ánauðar með nýju átaki og
Dana knúði þjóðina niður í slíka atorku — strengdu .heit, sem i
eymd og volæði, að ekki fá orð
lýst. Ástandið í þjóðmálum vor
um var oft svo, að undravert er,
að nokkur gat .haldizt við á land-
inu eða lifað af þær hörmungar.
Framtíðarhorfur ungra íslénd-
inga í þann tíð voru daufar, ef
ekki alveg dauðar. Öll verzlun
var einokuð í höndur útlendra
manna, sem hugsuðu ekki um
annað en arðinn af henni. Frain-
tak einstaklinga á Islandi var
heft og tillögur til úrbóta og
framfara áttu líf sitt undir er-
erlendri og skilningslausri ó-
stjórn. Með slíku stjórnarfari og
þjóðfélagslegu ástandi ullu nátt
úruhamfarir, hvort sem þær birt
ust í eldgosum og öskufalli eða
veðurofsa og ótíð enn meiri
hörmungum meðal íslenzku þjóð
arinnar, og eymdTn var óskapleg.
Það voru eftirstöðv^r slíkra
hörmunga og enn yfirstandandi
óstjórn, góðir Vestur-íslending-
huga þúsundanna varð að einni
hugsun — íslandi allt!
Þessi heillastund að Þingvöll
um 17. júní 1944 varð upphaf
margskonar breytinga á kjörum
íslenzku þjóðarinnar og afstöðu
hennar og mikilvægi á alþjóða-
vettvangi. Þau lög sem þá öðluð-
ust gildi voru sannarlega ekki
í anda við stöðulögin, svonefndu
frá 1871, fyrir réttum manns-
aldri síðan, er ákveðið var að
Island skyldi vera óaðskiljan-
legur hluti Danaveldis.
Stjórnarskrá hins unga lýð-
veldis var einnig mjög frábrugö
in sambandslögunum frá 1918,
þegar ákveðið var að Danmörk
færi með utanríkismál Islands,
þótt í umboði þess væri.
Nú eiga íslendingar sæti á al-
þjóðaþingum og í þjóðabanda-
lögum. Njóta þeir þar sama rétt-
ar og Danir, Canadamenn
Bandaríkjamenn og allar aðrar

Háskóli Manitoba hafði með
höndum heil mikið kynningar
starf á þessu sumri á meðal íbúa
fylkisins.
Starfið var í því fólgið, að
haldnir voru fundir í háskólan-
um og þangað boðið mönnum af
cllum þjóðum þessa fylkis.
Voru þár yfirveguð helztu hugð
arefni hverrar þjóðar um sig,
eins og trúmál, pólitík, og önnur
þjóðfélagsmál, siðir og hættir og
alt rætt og skýrt, til þess að
hverjum mætti sem ljósast vera,
um hugsanir og gerðir hinna
ýmsu þjóðarbrota.
Hugmyndin er nefnilega sú,
að flýta kynningu þjóðar þessa
lands alt sem hægt er, og bíða
ekki eftir þvi, að sú kynning
fáist af sambúðinni einni, sem
getur tekið mjög langan tínia
fyrir heildina. Einn eða tveir
þjóðflokkar sem saman bua,
kynnast skjótt. En það þaif
langan tíma að kynnast öllum
þjóðbrotunum hér á þennan eðli
lega hátt. Til þéss að eining og
samhugur og samvinna allra í-
búanna geti sem fyrst skapast
hér og orðið virk, er til þessa
kynningarstarfs gripið. En þær
50 þjóðir, er þetta land byggja,
þurfa að kynnast til þess að þær
í einingu geti bygt upp það þjóð
líf sem hér er í sköpun.
“Nei, vér kunnum einhug aldri
enda hlaut í mæðu kaldri
frelsis þjóðin þreytt” ....
segir Matthías um ísland. I
Þessu landi gæti ekki síður illa
farið, ef íbúarnir hugsuðu ekki
sameginlega um þau þjóðlegu á-
tök er þeirra bíða hér eða kynnu
aldrei að vera “allir eitt”, eins
og skáldið ennfremur kemst að
orði.
Skýrslur og lýsingu af starfi
háskólans hefir frú Jóhanna
Wilson, dóttir Mr. og Mrs.
Joseps Skaptasonar, nýlega birt
á ensku Segir þar frá öllu er
gerðist á kenslutímabilinu, sem
stóð yfir frá 2. júlí til 13. ágúst.
Auk erinda sem flutt voru á há-
skólanum, heimsóttu kennararn-
ir mörg þjóðarbrotin og áttu hjá
þeim umræður um hætti og siði
þeirra. Þessum heimsóknum
iauk á íslenzku heimili einu, sem
dæmi af þeim, segir í grein Mrs.
Wilson, þar sem sezt var að kaffi
drykkju með vínbrauði og
pönnukökum og fleiri íslenzkum
iéttum.
Af hálfu íslendinga flutti W.
J. Lindal dómari erindi á há-
skólafundi um íslendinga, um
uppruna þjóðarinnar, sögu henn
ar og bókmentir. I hlutfalli við
fólksfjölda, hefðu fleiri flutt
vestur en frá nokkuru öðru
landi. Hann kvað um 20,000 hafa
hingað flutt, sem væri mikió af
fámennri þjóð eða sem ekki teld
ist mikið fram yfir 150,000
manna. En þrátt fyrir þjóðar-
fræðina, hefðu hingað fluttir ís-
lendingar sýnt sig góða borgara.
Benti hann á ýmislegt þesshátt-
ar orðum sínum til sönnunar.
Mynd sem á öðrum stað birt-
ist af kennarahóp háskólans, var
tekin er verið var að leggja af
stað í eina heimsóknarferðina
hér í bænum.
þjóðir heims. Atkvæði Islands,
eyjunnar í Norðurheimskautinu,
hefur sama vald og atkvæöi
hinna völdugu ríkja Norður-
Ameríku.
Fáni íslands, rauður, hvítur
blár, blaktir á sendiráðsskrif-
stofum og sendiherrabústöðum
víða um lönd og álfur.
Æðsta manni þjóðarinnar, for-
setanum er tekið sem jafningja
af þjóðhöfðingjum annarra
ríkja.
Þótt ekki væri neinu öðru til
að dreifa væru þetta ríkuleg
laun fyrir aldalanga baráttu for-
feðra vorra.
Vissulega megum vér íslend-
ingar vera hreyknir af frammi-
stöðu þeirra landa vorra, sem
fram hafa komið fyrir hönd ís-
lands á samfundum heimsþjóð-
anna.
En vandi fylgir vegsemd
hverri og svo er í þessu máli.
Eftir að sambandsslit fóru
fram við Dani, og íslendingar
tóku að öllu leyti við utanríkis-
málum sínum, tóku þeir einnig
á sig ábyrgðina á vernd lands og
þjóðar jafnt í friði sem í ófriði.
Landhelgisgæzlan er fram-
kvæmd af íslendingum og er
það hvorki létt verk né löður
mannlegt, einkanlega vegna á-
sækni einnar fyrrverandi vína-
þjóðar vorrar.
Það varð augljóst í síðasta
stríði, að vernd Dana var oss ís-
lendingum einskisnýt, enda urð-
um vér vopnlausir fyrir árás
Englendinga, snemma í stríðinu.
Gerðu Islendingar sér einníg
ijóst, að þótt algjört hlutleysi
væri æskilegast, væri það jafn-
framt tilgangslaust á ófriðartím-
um.
Um alíslenzka gæzlu landsins
var ekki að ræða sökum fólks-
fæðar, og tóku ísfendingar til
þess ráðs, sem sjálfsagt var, að
ganga í lið með vestrænum þjóð
um um sameiginlegar varnir hins
frjálsa heims.
Eru Islendingar því meðlimir,
ísamt Kanadamönnum í 14
ríkja bandalagi Atlanzhafsríkj-
anna. Með þeirri ákvörðun
'engu Islendingar sömu réttindi
>g hlunnindi sem hin ríkin, er
óku á sig um leið hlutfallslega
nnar sömu kvaðir. Var talió
nauðsynlegt vegna yfirvofandi
ófriðarhættu, að byggja upp
varnir landsins í samráði við hin
bandalagsríkin, og fylgdi þvi
ennig sú kvöð að hafa erlendan
her í landi. Sú kvöð verður mönn
um ávallt mestur þyrnir í aug-
um, jafnvel þótt þeir geri sér
mæta vel grein fyrir nauðsyn
hennar.
Það fylgir einnig fullráðum
íslendinga yfir utanríkismálum
sinum að fara með alla utanríkis-
verzlun, og hefur öflun markaða
fyrir framleiðsluvörurnar verið
erfiðust í þeim efnum. Reyna ís-
iendingar að fylgja þeirri stefnu
að ná viðskiftasamningum við
sem flest ríki til að verða engu
enu háðir, enda brenndu þeir sig
illilega á vðskiftum sínum viö
Englendinga ekki fyrr löngu síð
an.
Frá því íslendingar tóku vió
utanríkisverzlun sinni hefur í
henni sem í svo mörgu öðru, sið-
an lýðveldið var endurreist, orð-
ið mikil breyting til batnaðar og
hafa íslendngar aldrei fyrr hafí
meiri verzlun við útlönd né víð
tækari.
Árin eftir að lýðveldið var
stofnað, tók við völdum ríkis-
stjórn, sem síðan hefur veriö
kölluð “nýsköpunarstjórn”. í
anda hins unga lýðveldis »hóf
hún markið hátt og hóf umbyli-
ingu í atvinnuvegum íslendinga
með endurnýjun atvinnutækj-
anna til sjávar og sveita. “Ný-
sköpuiiartogararnir” streymdu
til landsins, unz íslendingar áttu
einn fullkomnasta togaraflota í
heimi. Bátaflotinn var stórauk-
inn og endurbættur og fjölmörg
ný farþega- og farmskip kljúfa
úthöfin í dag undir íslenzkum
fánum. Flugsamgöngur voru
einnig stórauknar og íslending-
ar Æignuðust millilandaflugvél-
arnar, sem margir ykkar Vestur-
íslendinga kannizt við.
Það hefði þótt tíðindum sæta
á íslandi fyrir nokkrum áratug-
um að farartæki undir íslenzku
flaggi legðu leið sína vikulega
og stundum oft í viku frá Reykj-
avík til New York og Hong
Kong í Kína. Á sviði landbúnað-
arins urðu stórbyltingar, sumar
svo, að heilar sveitir tóku stakka
skiftum, er gömlu torfbæirnir
létu undan síga fyrir reisulegum
steinhúsum, hvítum með rauðu
þaki, svo sem tíðkast á Fróni.
Mýrafen og þúfnakollar, sem
gömlu bændurnir reittu með ljá-
um sínum, eru á hröðu undan-
haldi fyrir gröfuskóflu og ýtu-
tönn. Vegir þenja sig yfir staði,
þar sem áður var ekki fært nema
fuglinum fljúgandi. Með bætt-
um samgöngum hefur félagslíf
aukizt og samkomustaðir og fé-
lagsheimili risið upp svo að
segja í hverjum hrepp. Mennta-
mál hafa verið til fyrirmyndar
á íslandi um aldaraðir, svo aö
það hefur aldrei til frétta talizt,
að maður væri fróður og fær i-
erlendri tungu, hvað þá að allir
landsmenn væru læsir og skrif-
andi á móðurmálinu, svo sem
var á mestu niðurlægingatímun-
um ekki síður en í dag. Samt
hefur mikil rækt verið lögð við
skólamál, og ný skólahús risið
víða á landinu. Reynt er að láta
æðri menntun ná til sem allra
fiestra og eru nú fjórir skólar
sem útskrifa stúdenta eða
“Bachelor of Arts” á hérlendri
tungu, í stað hins eina sem áður
var.
Heilbrigðismál eru með ágæt-
um og á mörgum sviðum til fyr-
irmyndar, sérstaklega um sjúkra
tryggingu og annað þjóðfélags-
legt öryggi.
Afkoma manna hefur stórbatn
að á örstuttum tíma, og eru með-
altekjur á íslandi, þrátt fyrir
torsótt landgæði, haerri en með-
altekjur í Kanada og jafnvei í
WHEN YOU
cm eywwœ
• Keep a handy list of out-of-town telephone numbers
—give the long distance operator the number and help
yourself to better service! Ask at your telephone office
for a FREE booklet for llstlng often-used local and
long-distance numbers.
MANITOBA TELEPHONE SYSTEM