Heimskringla - 16.02.1955, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. FEBR. 1955
Ifeimskringla
(StofnuB lílt)
Kemsx út ð hverium miðvlkudegt
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
858 eg 855 Sargent Avaoae, Winnápeg, Mai. — Talsfmi 74-6251
VerO blaOslns er 53.00 árgangminn, boFgist fyriríram.
Allar borganir sendiat: THE VIKING PRESS LTD.
öll vibekiftabréí blaOinu aPlÖtandi sendist:
The Vlking Press Limited, 853 Sargent Ave., Wirmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utajiáakxiít Öl ritstjórans:
EDITOR HEIMSXRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertisáng Managcr: GUNNAR ERLENÐS60N
“Heimskrlngla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VHONG PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man., Canada — Telepkone 74-6251
Authoriaed cm Second Clann Maíl—Pogt Ofiice Deph. Ottawq
WINNIPEG, 16. FEBR. 1955
Þjóðræknisþingið
Eitt er landið ein vor þjóð,
Auðnan sama beggja;
eina tungu, anda, blóð,
aldir spunnu tveggja:
Saga þín er saga vor, ----
(M. J.)
Það munu ýmsir segja, að ljóð
línurnar hér að ofan eigi ekki
við um þá sem f jarlægir búa ætt-
jörðinni eins og okkur Vestur-
íslendinga. En af hverju hafa
þeir haldið þjóðræknisþing um
mörg ár og eru nú a'ð undirbúa
það þrítugasta og sjötta í næstu
viku? Hugsanir þeirra geta varla
verið fjarri því sem í hendingum
skáldsins felst. Við skoðum
okkur ekki einungis sem börn
heimalandsins, heldur, að það
eigi jafnframt tilkall til okkar
og við til þess í einum og öðrum MERKISRIT UM SÖGU ÍS-
skilningi. Þetta kemur ef vel er LENZKRAR STJÓRNFRELS-
gera, en með litlum árangri. Að
við höfum ekki við neitt að
stríða í þessu efni, ætti að vera
hverri frjálslyndri sál fagnaðar-
efni. Með þjóðræknis þingi voru
erum vér og að auglýsa frelsi
hins vestræna heims, í staö þess
að vinna hermdarverk fimtuher-
deildanna svonefndu. En þeir
eru til sem þjóðrækni alla brenni
merkja með því.
Vissulega eigum vér von
margra skemtistunda á komandi
þingi. Og á mis við þær ættu
íslendingar ekki að fara, sem við
það fá ráðið.
* Það gleður ekkert vini á f jar-
lægum ströndum sem það að
finnast. Hittumst á þjóðræknis-
þinginu í Winnipeg.
gáð að meira að segja daglega
fram í fari okkar. Jón sagnfræð-
ingur sagði, að heitasta og há-
leitasta tilfinning mannsins,
væri ættjarðarástin, að trúartil-
finningunni einni undanskilinni
Eg vil ekki á móti því hafa, sem
eins fagurt er og þetta, jafnvel
þó mér detti í hug, hvort ekki
sé auðveldara að skifta um trú,
en þjóðerni. Eg geng ekki að því
gruflandi, að menn eiga hér oft
hægt með að skifta um þjóðerni.
En það kannast þeir allir við,
sem aðrar þjóðir leggja undir
sig, að ekkert sé erfiðara að yfir
buga hjá hinum yfir-unnu þjóð-
um, en þjóðræknis tilfinning-
una. Hún standi ein eftir þegar
allar aðrar venjur og hættir, séu
gleymdir. Svo djúprætt er þjóð-
ernistilfinningin.
Mleð því að hlúa ekki að þjóð
ernistilfinningu vorri, íslending
ar, erum vér að kasta frá oss því
bezta sem við eigum-
Eitt er víst. Ef við ættum
heima í þjóðfélagi, sem bannaði
okkur að minnast ættararfs vors,
eins og mýmargir kúgarar, sem
nú eru á valdastóli, gera, mund-
um við með hnúum og hnefum
berjast fyrir rétti vorum, eins
og sægur manna nú verður að
ISBARÁTTU
eftir próf. Richard Beck
um
Enn á ný stendur fyrir dyr-
ársþing Þjóðræknisfélags
vors íslendinga í Vesurheimi,
þess félagsskapar, er hefir sér
það veglega hlutverk valið, að
halda vakandi í hugum vorum
þekkingu og skilningi á ættar-
glöggva vilja sér skilning á
frelsibaráttu þjóðar sinnar, en
enginn þáttur í sögu hinnar ís-
lenzku þjóðar er lærdómsríkari
eða hitar hverjum sönnum syni
hennar og dóttur fremur um
hjartarætur. Verður það augljós
ara, þegar á það er minnt, að á
því tímabili, sem þessi bók tekur
yfir, frá því að stjórnarskráin
gekk í gildi 1874 og fram til árs-
ins 1944, er lýðveldið var stofn-
að, unnust allar stærstu sigur-
vinningarnar í íslenzkri sjálf-
stæðisbaráttu: innlend stjórn
1904, fullveldið 1918, og síðan
lokasigur hinnar löngu og oft
harðsóttu baráttu með sjálfri lýð
veldisstofnuninni 17. júní 1944.
í gagnorðum formála gerir
höfundur grein fyrir markmiði
ritsins og vinnubrögðum sínum
á þessa leið:
“Þótt rit þetta megi teljast all
stór bók er það í rauninni ágrip
eitt af sögu þeirra mála, sem þar
segir frá: Við samningu þess
hefur það sérstaklega verið haft
fyrir augum, að lesandinn geti
fengið þar nokkurn veginn
glöggt og óslitið yfirlit um,
hvernig Alþingi hafi á því tíma-
bili, er ritið nær yfir, hagað
sókninni og baráttunni fyrir
stjórnarfarslegu sjálfstæði og
frelsi þjóðarinnar og endurheimt
þjóðlegra menningarverðmæta.
Hér við er þess einkum að gæta,
að það nægir eikki til fullkomins
skilnings á framvindu þessarar
baráttu að rekja gerðir þingsins
i einar saman, heldur verður sam-
hliða að skýra nokkuð frá hreyf
ingum og öflum í þjóðlífinu,
sem voru að verki utan Alþing-
is og orkuðu á gerðir þess. Án
þess yrði saga Alþingis á köfl-
um samhengislítil annáll eða að-
eins atburðaskrá um gerðir þess.
Skýrt er í aðalatriðum frá
gerðum Alþingis í frelsisbarátt-
unni samkvæmt nefndarálitum
og samþykktum þingsins. Þá eru
allvíða greind ummæli eða ágrip
'Og brot úr ræðum, er þykja
miklu máli skipta og bregða
birtu yfir málefni það, sem til
meðferðar er. Lengir þetta að
en gerir
lifandi.
arfi vorum og menningarerfðum, , .
* , * , . * « visu frasognina sumstaðar fram
með það fyrir augum að varð-| . ö
veita þá auðlegð vora í lengstu l J ir rÝna
... . ' hana sannari og meira
’°g °g gera nana sem arðbærasta; b
í hérlendu þjóðHfi Minnugur Ennjemur eru tekin upp ummæli
, , . . ,, . , , , _ I ur blöðum og ritum, sem skyra
þess, þykir mer fara vel a þvi að & ’ , -T
, . ,, .. , , . .x. I gang mala a liðandi stund, eða
vekja athygli a merkisnti, semiö &
, . , . , . , i hafa að geyma orð forystumanna,
mer barst nylega í hendur frai , .
. * . , .., ,. . er fallið hafa utan Alþmgis og
virðulegum hofundi þess, og . , , .
,. i, , . eru til skyringar.
fjallar um efni, sem hugstætt
ætti að vera hverjum þjóðrækn-
um íslendingi, en það er “Al-
þingi og frelsisbaráttan 1874—
1944” eftir dr. Björn Þórðarson,
Með sama hætti, og nú var sagt
er skýrt frá viðhorfi gagnaðila
fslendinga í viðureigninni,
dönskum stjórnarvöldum og
fyrrv. forsætisráðherra íslands.j °S stjórnmálamönnum, þar sem
Þetta mikla og efnisríka rit,' við Þy,kir 'eiga °S á úrslitastund-
655 bls. í stóru broti, kom út á
vegum Alþingissögunefndar
Reykjavík 1951; það er jafn nýtt
af nálinni hvað efni snertir, þó
að nokkur ár séu liðin frá út-
komu þess, og það á erindi til
þeirra íslendinga hvarvetna, sem
"S
COMMERCIAL FISHING AND
MARINE SUPPLIES
NYLON (COTTON and LINEN
GILL NETTING
The Fisherman’s Choice
APRONS, GLOVES, COATS and PANTS
RUBBER, NEOPRENE and PLASTIC
MARINE HULL AND
DECK BLUESTAR
PAINTS
It’s Cheaper to use the Best . . .
Use BLUESTAR
. ff,|nTs vnnnisHfs
V_jnnfnEis
MARINE HARDWARE OF
ALL KINDS
Hand Pumps - - Gear Pumps
PARK-HANNESSON LTD.
55 Arthur St.
WINNIPEG, Man
10228-98th St.
EDMONTON, Alta.
um.”
Þessi orð formálans gefa einn-
ig í skyn, hve yfirgripsmikið
þetta rit er að efni, og hversu
mikið far höfundurinn hefir
gert sér um það að lýsa viðfangs-
efninu frá sem flestum hliðum,
svo að iheildarmyndin yrði sem
sönnust og heilsteyptust. Getið
skal þess jafnframt, eins og tek-
ið er fram í formálanum, að í
ritinu er ekki tekin með frásögn
um synjun konungsstaðfestingar
laga frá Alþingi á tímabilinu
1875—1904, því að um það efni
ritaði dr. Björn Þórðarson sér-
staka bók, “Alþingi og konungs-
vadið”, fróðlegt rit og fræði-
mannlegt, er út kom í ritgerða-
safninu “íslenzk fræði” (Studia
Islandica) árið 1949.
Með því, og öðrum fyrri rit-
um sínum um sagnfræðileg og
lögfræðileg efni, hefir höfund-
urinn sýnt það ótvírætt, að hon-
um fer söguritun prýðilega úr
hendi, bæði um efnismeðferð og
frásagnarhátt. Hið umfangs-
mikla sögurit hans um sjálfstæð
isbaráttuna sem hér er stuttlega
gert að umtalsefni, ber hinu
sama vitni. Víðtækt viðfangsefn-
ið er tekið föstum tökum og
nðurröðun þess hin skipulegasta
en þessir eru meginþættir rits-
ins:
I. kafli, “Dönsk stjórn sérmál-
anna 1874—1904“; II. kafli,
“Heimastjórn sérmálanna 1904—
1918”; III. kafli, “Konungsríkið
ísland”; og IV. kafli, “Lýðveld-
ið stofnað”.
Það liggur í augum uppi, að
jafn efnismiklu yfirlitsriti og
hér er um að ræða, verði eigi
gerð nein veruleg skil í stuttri
blaðagrein, enda vakir það að-
eins fyrir mér að minna á þetta
merkisrit, því að mér vitanlega
hefir þess eigi verið getið áður
vestan hafs.
En enginn fær lesið rit þetta,
svo að lestur geti talist, að hann
sannfærist eigi fljótlega um
glöggskyggni höfundar, yfirsýn
hans yfir hið umfangsmikla efni,
og hlutleysi hans í frásögn. Það
má vitanlega lengi um það deila,
hvað taka eigi með og hverju
sleppa í slíku riti sem þessu, en
hitt ætla eg, að festir muni verða
sammála um, að dr. Birni hafi,
þegar á allt er litið tekist prýði
lega efnisvalið í þessa bók sína.
Þar við bætist, að hún er ekki
aðeins fróðleg, heldur einnig
skemmtileg rituð, á lipru og auð
lesnu íslenzku máli.
Við lestur þessarar bókar hefir
það hvað eftir annað hvarflað
að mér, að vel mætti líkja ís-
lenzkri stjórnfrelsisbaráttu við
fjallgöngu, seinfæra að vísu, en
löngum markvissa, þó að stund-
um miðaði lítið fram á við og
upp á við, og margar torfærur
yrðu á vegi. Og heillandi hefir
það verið að fylgja ótrauðum
foringjum þjóðarinnar í spor á
þeirri fjallagöngu, klífa með
þeim brún af brún, unz sigur-
tindinum var náð með lýðveldis-
stofnuninni. En lestur þessa
merkisrits dr. Björns um frelsis-
baráttu þjóðar vorrar minnir
jafnframt á hverju blaði á skuld-
ina við þá menn, lífs og liðna,
sem báru merkið fram til sigurs.
Hér verða eigi þulin nöfn þeirra
enda má um þau með sanni segja
í orðum skáldsins: “að þjóðin
mun þau annars staðar finna.”
Nöfnin þau eru óáfmaanlega
skráð á söguspjöld hennar, og
því varanlegar því fastar sem
c c
V
ö
Notið GILLETT S LYE| í fyrsta flokks
sápu fyrir aðeins lc stykkið!
Hugsið yður peningasparnaðinn við notkun, er kostar
stykið! Og það kostar ekki mina en þetta að fá beztu tegund
loðrandi sápu úr afgangs fitu og Gillett’s lút. Það er auðvelt
að fara eftir þeim forskriftum, sem á Gillett’s baukunum
standa. Kaupið Gillett’s lút, er þér næst farið í búð og spar-
ið árlega mikla peninga.
SÉRSTAKT TILB0Ð 1
SCENT ‘N’ COLOR” KIT
§ Bætið við þessu sérstaka “Scent ‘N’ Color” efni, er
U þér búið til Gillett’s lútsápu. Þér fáið fullkomnustu
a handsápu! Þar er valið um lilju, rósa og lavenderang-
$ an- Öllum þessum angandi efnum er bætt í venjulegan
y 10 únzu bauk af Gillett’s lút. Scent N Color selst
| venjulega fyrir þrefalt verð. Fyrir hverja flösku skul-
$ uð þér senda hvaða vörumiða af Gillett’s
| lút sem er ásamt 25 cents til Standard
v Brands Limited, Dominion Square
$ Building, Montreal. Verið viss í að
H velja þá ilmtegund, er þér helzt æskið.
Látið heimilisfang yðar fylgja. Þá verð
| ur sent til yðar í snarhasti “Scent N og hT^ðT’hiut sem'
§ Color” Kit ásamt forskrift póstfrítt. er af Giílett’s lút-j
A vörumiða.
yamsam am
t venjulegrar stærðar 5
punda bauk og sparið
peninga.
ur konunganna hjörtu í sinni
hendi. Það er ekki á mannanna
valdi, hvort þeir standi lengur
eða skemur undir kúgun og harð
stjórn. Eg hrærðist ekki að
leggja út í þetta stríð og kvíði
því ekki, að þetta stríð muni
ekki fá happasæl endalok. Þetta
er mín hugsun, og eg vil, að
, . barnabörn mín geti séð og heyrt
þeir stoðu a verði um rettindi . ,6 „ , í .
f , , , , . hvað eg hefi hugsað og talað í
hennar, er brekkan lagðist
þyngst í fang og hvassast næddi
um þá í sókninni.
Hún er atburðarík sagan þessi
um íslenzka sjálfstæðisbaráttu,
segja má, að í henni sé dramat-
ískur þungi og stígandi, og þá
vitanlega sérstaklega á úrslita-
stundunum stærstu. Margt er
einnig, sem vænta má af hálfu
hinna mörgu þjóðskörunga, er
hér koma við sögu, vel sagt, vit-
urlega og kröftuglega, í þing-
ræðum þeim, sem hér er vitnað
til. En engin tilvitnunin í þær
ræður greip mig sterkari tökum
en þessi niðurlagsorð úr ræðu
Asgeirs þingmanns Einarssonar
á Alþingi 1885, er rætt var um
endurskoðun stjórnarskrárinnar:
“Til er sá konungur, sem hef-
þessu máli, svo þau á síðan geti
sagt: Svona hugsaði og talaði
hann afi minn; hann var ekki
hræddur við að segja meiningu
sína, hann hafði hinar beztu von-' lýðveldið forna leið, að bennar
ir. Hví skyldum við þá ekki þora
að hugsa, tala og vona eins og
hann.”
Síðasti kafli ritsins fjallar um
heimsókn Sveins Björnssonar
forseta fslands til forseta Banda
ríkjanna seinni part sumars
1944, og er sá sögulegi viðburð-
ur fslendingum vestur hér í
fersku minni, en um það hversu
einstæð heimsókn þessi var og
mikilvæg fyrir íslenzku þjóðina
fer dr. Björn svofelldum orðum:
‘‘Þetta var í fyrsta skipti á
ævi íslenzku þjóðarinnar síðan

S.
WELCOME -
Delegates to the Icelandic National League Convention
February 21, 22, and 23rd., 1955
WELCOME INN
“For Good Home Cooked Meals”
861 Sargent Ave. Phone 3-3067 Winnipeg, Man.
D. Proskin, prop.
1
m
HUGHEILAR ÁRNAÐARÓSKIR
til Islendinga í tilefni af ársþingi
Þjóðræknisfélagsins
A. S. Bardal Ltd.
FU N ERAL HOME
843 SHERBROOK ST-
Established 1894
WINNIPEG, MAN.
Phone 74-7474