Lögberg - 08.05.1913, Síða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. MAÍ 1913
ÍSLENZKIR KJOSENDUR f
GIMLI KJÖRDÆMI!
KJÓSIÐ ISLENDINGINN!
HONUM
ARNI
GERTSON
VERÐUR I VALl MÁNUDAGINN 12. MAl 1913
A ÓHÆTT TREYSTA
HANN ER SANNUR
ÍSLENDINGUR,
SEM OSS '
ER SÆMD AÐ
KJÓSA,
HANN ER EINN AF
OSS OG
ÞEKKIR ÞARFIR
VORAR.
HONUM má treysta
Skáldlegt gildi sjónleika um spangag,erau^lni og mesta
Eg hefði aö vísu heizt viljað
hinkra viö, meö að sencla Lög-
bergi þessar línur, þar til allir
þeir, sem ætluðu sér eitthvaö aö
reigings og þótta svip þykist vera
að lesa í bók.
Auk þess finst mér að það ætti
ekki að lýðast nokkrum manni
bótalaust og án þess að mótmæla
segja um “Fjalla-EyvincT’, — | því sem allra kröftuglegast. aö
fagurt eða ljótt, illt eða g ;tt —j heill þjóöflokkur skuli þurfa að
opinberlega í blööunum, heíÖLi j standa clreyrrauður og til athLegis
verið búnir að “ljúka sér af’; en írammi fyrir móðurþjóðinni og
að eg geri það nú, orsakar hvorki öðrum menningarlönclum, fyrir
að mig langi til að skrifa lirós um gönuhlauj. smekkleysingja.
leikinn — því mér finst hann ekkLeða þeirra krypplinga sent hann
vera neinn þurfalingur, úr þvíihóar saman í kringum síg: eink-
hann fer sigurför frá einu menn-ium sökuni þess að því hetir alla-
ingarlandinu til annars né helcl- jafnan verið haídið fram, — og
ur Guðjón þó hann — einsog það með réttu,—að þjoð vorri væri
dálkar Heimskringlu sannfærðu Íánað meir en alment gerist, með
ttm ekki alL fyrir löngu. hafi öðrum þjóðum á hennar reki og
náð hæstum—negativum— tónumjhtur að næmum smekk fyrir
af þeim landsins sonum, sem ann- fcgrum skáldskap og listfenginri
ars nokkuð hafa á leikinn minst | ljóðagerð, er eg og veit að flestir
fram að þessum tíma. * 1 Vestur-fslendingar óska fremur
Hitt var það. að eg vildi vekja að g^^rst en _Bitt, hja komandi
máls á skrælingjalegu árásinni, hynslóðum þjóðflokks vors, við
mitt í hörmungunum, að fara með
drottinlega bæn. Ilann ætti þó að
mega trútt um tala, sjálfur læri-
faðirinn og honttm guðsmanninum
að vera kunnust skilyrðin fyrir
fölskvalausri bæn til föðursins, úr
skáldið, með að reisa norrænum
lyndiseinkunnum í dauðateygjum
og píslarvottum íslenzks harðrétt-
is, þetta veglega minnismerki með
leik sinum, eða þessi leigutól auðs
og kúgunar, með því að reyna til
sem Heimskringla gerði að leikn-
um, skáldinu og ungfrú Guð-
rúnu Indriðadóttur, íslenzku leik-
kotHtnni góðu, hérna á góunni i
vetur og einnin þvi, hvernin lista-
dýsin er þar þrælslega kevrð í
gapastokkinn.
Satt að segja hefir mér ofboðið
sú háðung og eg talið þana ósæmi-
lega þjóðflokki vorum hér megin
hafsins, hvernig menn virðást eins
og hafa lokað augunum fyrir því
atriði og látið eins og dáleiðast —-
að eg tel eingöngu með þeim á-
setningi,—að fá lattmað ritstjó an-
um undan marg Verðskuldaðri of-
anígjöf, fyrir þetta gönuhlaup
hans, að fara að dæma um þau
efni, er allir vita, sem bezt ertt
honurn kunnugir, að hann hefir
hvorki andlegt atgerfi til, eða næga
þekkingu á málefninu, frekar en
blindur maður, sem þykist fullfær
að dænta um lit. Enda sver rit-
smíðið sig lika mæta vel í ættina,
því hvar svo sem á það er litið,
gægist alstaðar fram á milli lín-
anna eitthvað, sem maður að vísu
ekki sér, en finnur því betur á sér,
og fær hugboð um, ekki ólíkt því,
er eyrun bentu til á skepnunni
forðum, sem reyndi að dyljast
undir ljónshúðinni.
Og þá ' þetta reginhaf þekk-
ingarksortsins á öllum skáldlegum
skilyrðum fyrir veigamiklum skáld-
skap og formlegfi list, sem svo er
taumlaus í þessu “masi”, að hann
skilur eftir i huga þess sem les,
með skýrum dráttum alkunnu
myndina af apanum, er með stór-(vitfrrring, að Eyvindi verður fyrir
auðfengnari aðgang að heimsbók-
ment.-;num.
Eða er hér — mér er spurn —
að bóla á — við skulum þá vona
í sííasta skiftið með Vestur-Is-
lendingum — sora Iyndiseinkunn-
inni í þjóðerni voru — úlfúðar
slúðrinu, undirferlinu og öfundsýk-
irni til allra þeirra er að einhverju
leyti - skara framúr að atgerfi, eða
hepnast hefir starf sitt, þeirri
lyndiseinkunninni, sem aðallega
einkennir þær þjóðirnar, sem
skemst eru á veg komnar menn-
ingarlega
Veraldarsagan, þessi stóri dóm-
ur mannkynsins hefir þó þráfald-
lega kent aðra hollari lexíu, með
þvi að sýna þjóðunum —eins cg
samkvæmt æðri ráðstöfun — að
þær hafa þrásinnis orðið að súpa
seiðið af þvi síðar meir, að þær
fengust ekki til að kannast við
sinn vitjunar tíma, þegar vitring-
ar þeirra og sönnu spámenn voru
að bencla þeim á, að þræða þann
veginn, sem leiðir til sannrar og
fölsvkalausrar manndáðar, en þáðu
að launum órækt spott og lítils-
virðing.
Vitanlega getur það verið á-
greiningsmál, að hve miklu leyti
það sé'réttmætt, að vera að eltast
við hina og aðra krítikina sem
rekist er á í blöðunum; umfram alt
sé hún lika af sama tagi og hjá
gamla séra Matthíasi, einmitt um
þennan sama sjónleik, þegar hann
telur það sálarástand hjá Eyvindi
— milli ofvits og brjálsemi — c:
þvi liann hefir nú, meir en um I að svívirða minning þeirra Höllu
aldarf jórðung dregið úr fjárhirzhv Lg Eyvindar, eftir að þau hafa
þjóðkirkjunnar íslenzku — og | fengið að liggja meir en heila öld
sagt er einnin f.rá únítörum — aðlcöáreitt í gröf sinni, og einnin það,
minsta kosti allþriflega peninga- hvernig mér tekst að sýna fram á,
fúlgu, fyrir útskýrirg trúarlær- við hvað ömurlega litil fagurfræð-
dómanna og að handleika kaleik-| isleg rök hafa aö styðjast, ákúrur
inn við útdeiling á náðarmeðöl- eins og þessar í skáldsins garð:
unum. i j. að Ieikurinn sé klúr og sið-
“Som nvan raaber i Skoven for
man Svar", segir dansktrr má's-
háttur.
Eað er heldur ekki meining m n
með þessum linum að fara neitt út
i sálarfræðileg (psycholcgiskj eða
viðkvæmnis ('sentimentalj áhrif
leiksins; enda hefir það verið gert
hér áður í blöðum og timaritum og
sumstaðar snildar vel.
spillandi:
2. að skáldið hafi stolið yrkis-
efninu:
3. leikurinn liafi ekkert bók-
menta eða skálcllegt gildi:
4. lýsi aðeins sýktu hugarfari
hjá höfundinum.
Hvenær mundi hafa verið frek-
ari ástæða fyrir þjóðflokk vorn,
(hérnamegin hafsins, að taka und
En þá teldi eg mig gæfu mann,‘ir með Cicero- °! temporalog O!
ef mér tækist, þó ekki væri nema ! "1ores! Gve lengi ætlar þjóð-
að örlitlu levti að nema burtu : Gokkui voi að levfa þessum kum-
sjáaldurs gliuna, sem kvnni að h,anum að !lata si& a® háði?
Iiamla þvi. að þjóðflokkur vor! En. slePPt,m nú Þessum döpru
sæi með berum augum, skaðvæn- j ln,Sleiöingum og snúum oss að að-
ið, senv af því getur leitt. sé feg-
urðar og siðgæðissmekk hans spilt,
með frekjulegri uppblásinni van-
þekking og henni lofað að vella
og bulla ómótmæltri i einhverri
blaðtuskunni.
Aður en höfundarnir fóru að
setja það útá leikinn, að hann sé
klúr og siðspillandi, hefðu þeir átt
að gæta þess, að um leið eru þeir
alefninu.
Lcikurinn fylgir skáldlegum skil-
yrðum listarinnar.
Fyrst af öllu hefði það átt að
takast til greina af þeim, sem
leikinn vilja nýða, að hann er og
á að vera sorgarleikur; einnin
hefði |æim átt að vera það kunn-
ugt, að góðskáldin semja mjög
að svivirða þjóðina; því eins og 1 sjaldan sjálf efnið sem þau yrkja
öllum er kunnugt, er hann ná-
kvæmlega dreginn út úr þeim
þjóðsagnabálkinum c: úti’egu-
manna sögunum, sem bezt og inni-
legast hefir heillað hjarta þjóðar-
innar, og að sagan gerist á 18.
ddinni, þegar þjcóðin var sem allra
útaf. Hugur þeirra stefnir ekki
svo mjög í þá áttina, að skapa
yrkisefnið, helclur geyma þau
frekar allan styrkleik ímyndana
sinna, því göfuga hlutverki að út-
h’sta og skýra það er í yrkisefninu
býr. Grísk leikritaskáld til forna,
lömuöust, eftir margra ára hörm- sérstaklega sorgleikaskáldin, virðast
ungar, og i dýpstu niðurlæging, llafa haft innilegustu svölun af
andlega og líkamlega, sem hún
hefir nokkuru sinni komist.
En þá einmitt gnæfa þau hin
sönnu, Halla og Eyvindur, eins og
persónugjörfingar norrænnar
frelsisþráar, ein óbrotln upp úr
öld sinni, líkt og dýrðlegt dæmi
þeirrar fögru hugsjónar, er felst i
málshættinum, “að fegurst skín
hjarta úr hálfbrostnu auga”.
)vi, að lýsa mikilfenglegum og
geðríkum lyndiseinkunnum. iSum-
ir sjónleikir þeirra voru tignarleg-
ir og háfleigir, líkt og t. d. Aga-
memnon; aftur aðrir, sérstaklega
harmleikir heirra þremenninganna
/Eskylos, Sophokles og Evripides,
voru hrikalegir, klúrir og ómann-
úðlegir, en þó náðu þeir samt lang
mestri hylli hjá grísku þjóðinni,
Það er þó aðallega tvent sem'einmitt um það mót, er fagrar
mig langar til að leggja undir dóm , listir hjá henni stóðu í sem mest-
óspiltra tilfinninga hjá þjóðflokki j um blóma og þjóðin var að leggja
vorum .hverjir hafi unnið íslenzk- j grundvöllinn að allri sannri og há-
um bókmentum þarfara verk, fleygri leiklistarsnild, bæði til
forna og nú um vora daga. Að
þeir hikuðu sér ekki við að velja
sér engu síður svakaleg yrkisefni,
en skáldið að “Fjalla-Eyvindi”, og
höföu ekki fvrir því, að setja yrk-
isefnið sjálfir saman, ætla eg mér
að sýna fram á, með tveim aðal
harrhleikjunum hjá Grikkjum til
forna; öðrum eftir Sophokles,
“Ædipus konungur” og hinum eft-
ir Eurepides, sem kallast “Medea”
og hvor'um sig er álitinn að vera
tilkomumestu harmleikirnir til
forna.
Þjóðsögnin sem Sophokles
spinnur út af “Ædipus konung”
sinn, er í sem fæstum orðum á
þessa leið:
Laius konungur í Þebu borg,
hefir verið varaður við, að eitt-
hvert barna hans verði honum að
bana, og til að firrast þau örlög,
lætur hann bera út á fjall nýfædd-
an son sinn Ædipus. Hjarðsyein-
af finna drenginn og fara með
hann til Korinthuborgar, þar sem
hann svo elst upp til manndóms
í fóstri hjá konunginum þar, eins
og hans löglegur erfingi. Þá var-
ar vefréttin Ædipus við, að eiga
ekki heima i föðurlandi sinu, eigi
hann ekki að verða föður sínum
að bana. I þeirri fullri vissu að
Korinthuborg sé fæðingarborg
sin, leggur hann á stað til Þebu,
en hittir á leiðinni Laius konung
föður sinn, og án þess að vita hver
hann sé, lendir hann í róstum við
hann og drepur hann. Þegar til
Þebu kemur, fær Jokasta, ekkja
Laiusar, yntiilegustu ást á honum,
svo hann gengur að eiga hana.
Alt fer vel um stund,,en svo kem-
ur drepsótt upp í landinu, er ve-
fréttin kveður að stafi frá því að
drápsmaður Laíusar konungs haf-
ist ])ar við einhvefsstaðar í ná-
grenninu. Ædipus lætur einkis
vanta i að komast fyrir um morð-
ingjann, og sannfærist um að lok-
um, að ]>að sé hann sjálfur, sem
drepið hafi skyldgetinn föður
sinn og sé nú giftur móður sinni.
])á hengir Jokasta sig, en hann
sjálfur stingur í örvænting úr sér
bæði augun.
“Medea” léikurinn eftir EurL
pides, er útaf þjóðsögunni um
Medeu konungsdóttir í Colchis og
átti að liafa verið fjölkunnug. Hún
náði ástum Jasons konungssonar
frá Grikklandi, sem komið hafði
við í Colchis á skipi sínu Argus
(sem Jason arfleyfði Neftúnus
sjáfarguðinnj, í leit hans að gullna- j
reifinu, aðstoðaði hann við að
finna það, og vék svo með honum
til Grikklands. 1 Korinthuborg
sá Jason Glauceu dóttur konungs-
íns þar, og varð svo ástfanginn af
henni, að hann afréð að yfirgefa
Medeu. Sjónleikurinn hefst aðal-
lega eftir brúðkaup þeirra Jasons
og Glauceu þar í Korinthuborg,
og Medea, sem vísað hefir verið
á burt, hefir svarið þess dýran eið,
að hefna grimmilega harma sinna.
Hún biður um eins dags frest,
meðan hún sé að búa sig út til
fararinnar, og á meðan sendir hún
brúðúrinni dýrindis skykkju og
fagran blómsveig í hárið, sem hún
raunar hafði fyrir fram gagnsýrt
megnasta eitri. I einlægni fer
svo Glaucea að skreyta sig brúð-
argjöfunum og setur sveiginn á
höfuð sér, en þá kviknar i hárinu
og eldurinn læsir sig í skikkjuna,
svo luin stendur öll í björtu báli,
°R þe?ar faðir hennar ætlar að
fara að bjarga henni, br/enna þau
bæði til dauðs. Því næst drepur
Medea tvö af börnum Jasons, og
þegar hún er nægilega búin að
hlakkast yfir sorg og mótlæti ekk-
ilsins, hverfur hún út i geiminn,
með likin í vagni, sem drekar
draga.
Þessu líkt var skáldlega hugar-
flugið engu síður, sem endurnærði
um margar aldir anda þeirrar þjóð-
ar — en ekki Heimskringlu—, er
mótaði alla skáldlega list cg feg-
urðar fyrirmynd hjá siðmenning-
arþjóðunum alt fram á þenna dag.
Hafi nú þessum vandlætinga-
sömu fagurfræðingum hér vestan
hafs, fundist höfundur “Fjalla-
Eyvindar” hafa brotið skálalega
siðvénju og listinni verið mis-
boðið, við það að velja sér
yrkisefnið úr þjóðsögnum vor-
urn, — sem sé útilegumanna líf,
— þá verða þeir samt fyrst,
— svo dómur þeirra geti við
nokkur rök stuðst — að sjá um,
að þessari grísku undirstöðu að
harmleikunum, sé vikið burtu og
hún dæmd dauð cg ómerk af
heimsbókmentunum.
Eða hvað var það sem olli því,
að Milton skálda konungur mið-
aldanna, fann sinni háfleigu anda-
gift ekki mætara yrkisefni, en ein-
mitt aö segja frá sögunni upp á
nýtt, er getur um fall mannkyns-
ins hér á jörðinni c: syndafallið,
°g hlýtur hún þó að vera einhver
elzta sögnin sem skapast hefir, úr
])ví að hún átti að hafa farið fram
rétt eftir heimsins sköpun. Alt um
það má vist æsinga og þóttalaust
óhætt álíta Paradisar missi hans,
að hafa náð hugsjónar tindinum
þar sem liann sé hæstur, þó hann
byrji ekki snoturlegar en svo, að
föllnu englarnir eru þar látnir
rakna úr rotinu í sjálfu helvíti,
eftir að þeim hefir verið slengt
þangað niður frá himnum, og því
lýst hvernig foringjar þeirra taka
ráð sín saman um að freysta
mannsins, sem þá var ný skapað-
ur, svo hann glataðist; og hvernig
lúsifer sveiflar sér til jarðarinnar,
þFramh. á 3. bls.J.
Pen/Ingle
1 Unmr^ar '
þ \Ð er nafnið og fyrir
nteðan er vörumerkiö
sem-yöur ber aö gá aö :
næst þegar þér kaupiö
nærfatnað.
Sújstærð sem yðurhentaraf þeim
nærfötum mun passa hverjum og
einum afbragðs vel, slfta hverjum
öðrum nærfatnaði og hrökkva
ekki. Eigi að síður kostar hann
ekki meira en önnur nærföt, og
ábyrgð fylgir, að „andvirðinu
verður skiiað aftur, ef t>ér getið
heimtað það með sanngirni."
Búin lil í París, Canada, af
P'EN MANS Limited.
'jVUNSHRINKABLEVs1
r 7'rcu/e WarA