Lögberg - 25.06.1914, Blaðsíða 4

LÖGBERG, EIMTUDAGINN 25. JCNÍ 1914.
LÖGBERG
GefiS út hvern fimtudag af
The Columbia Press, Ctd.
Cor. William Ave &
Sherbrooke Street.
Wlnnipeg. - - Manitoba.
SIG. Jt'L. JÓHANNESSON
Edttor
J. J. VOPJÍI.
Business Manager
Utanáskrift til blaSsins:
The COUUMBIA PKESS, I.td.
P.O. Box 3172 Wlnnipeg, Man.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOK LÖGBEKG,
P.O. Box 3172, Winnipeg,
Manitoba.
TALSÍMI: GARKY 2156
Verð blaðsins : $2.00 um árið
, mynda það svar; og ta?plega
[ er nokkur skylda til helgari,
! en sú, að gæta samvizku sinn-
j ar, þegar um þjóðmálasvör er
að ræða. Sá sem það gerir er
j sannur borgari; sá sem það
j vanrækir eða um það svíkst,
j er landinu eyðilegging og
j þjóðinni ósómi.
hún á að vinna fyrir — nefni-
lega fólksins. Hvort hún hafi
komið fram sem fulltrúi þjóð-
arinnar, fremur en fulltrúi
einhvers flokks.
Uað þarf einnig að koma til
greina, hvort hún hafi út á við
aflað þjóðinni og landinu virð-
ingu með prúðmannlegri fram-
Það eru til
tímamót í lífi kornu og kurteisi.
þjóða jafnt sem einstaklinga,
þegar sérstaklega er um það
að gera og mikið undir því
komið, að samvizkuspurning-
um þeirra sé rétt svarað.
Eitt slíkra tímamóta stend-
ur yfir í Manitoba um þessar
mundir. Borgarar þessa fylk-
is eru til þess kvaddir að svara
Það þarf að koma til greina,
J hvort hún hafi látið sér ant um
j að siðferði og velsæmi væri á
j háu stigi, og livort liún þar
I liafi gengið á undan með góðu
j eftirdæmi. 1 nýju landi með
| nýrri þjóð, þar sem alt er ó-
hjákvæmilega á fleygiferð, alt
THE DOMINION BANK
Slr KilMlND B. 08I.F.B, M. P., Pre» W. D. MATTHEW8 .Vlce-Prm.
C. A. BOGEKT. General Manager.
HöfuðstóU innliorgaður.........$5,963,000.00
Varasjóður og óútborgaður ágóði .... $6,963,000.00
Aliar eignir....................$80,000,000.00
$1.00 gefur yður bankabók.
pér þurfið ekki að bíða þangað til þér eigið mikla peninga
upphæS, til þess aS komast 1 samjrand viS þennan banka. fér
getiö byrjaS reikning viS hann meS $1.00 og vextir reiknaðir af
honum tvisvar á ári. pannig vinnur sparifé ySar sífelt pen-
inga inn fyrir ySur.
MITKK ]IAMK HKANUI: C. M. IIKN'ISO.N, Manager.
SKI.KIKK ÍÍKANCU: J. GBISDALK, Manager.

nokkrum samvizkuspurning- , . _,
um, og á því ríður að þeim sé | stjornendum geíið þanmg eít-
svarað rétt — svarað sam-
kvæmt beztu samvizku.
j um að vernda drenginn sinn, 1 þína, sem þú hefir borið á
, j ef hann á hann nokkurn; hann 1 höndum þér og slitið út kröf t-
ao skajiast og myndast, er það j svikst um að vernda dóttur : um þínum fyrir, horfðu á það
i Ijisspursmal að eKki se at
Spurningarnar eru þessar:
1. Eigum við að kjósa sömu
stjórn í Manitoba sem verið
hefir, eða eigum við að
breyta ?
irdæmi, að lög og vels&mis-
reglur séu fótum troðin. Eigi
það sér stað, þá getur í hinu
andlega lífi þjóðarinnar skap-
ast sú ígerð, sem jafnvel eng-
inn hnífur læknar; það getur
orðið Jijóðinni siðferðisglötun.
Þótt hægt sé að benda á, að
sína, konuna sína, systur sína j með tilfinningarleysi, að ungi
heim
efnilegi pilturinn, sem hún hef
j ir heitið hjarta sínu, verði and-
viss l lega líflátinn af áhrifum liinna
svíkst um að vernda
ili sitt.
I Til þess að vera alveg
um að f járhættuspil, drykkju- i levnilegu stjórnarklúbba. Þetta
»
*
♦
*
♦
♦
*
♦
+
+
♦
4«
♦
*
+
i
t
*
*
4-
4
4
4*
4
*
♦
NORTHERN CROWN BANK
AÐALSKRIFSTOFA í WINNIPEG
Höfuðstóll (löggiltur)
Höfuðstóll (greiddur)
$6,000,000
$2,860,000
STJóRNENDCR:
Formaður.................Slr. D. H. McMILLAN, K.C.M.G.
Vara-forxnaðiir..................Capt. WM. ROBINSON
Sir D. C. CAMEKON, K.C.M.G., J.H.ASHDOWN, H.T.CHAMPION
w. J. CHKISTIE, A. McTAVISH CAMPBELL, JOIIN STOVEL
Allskonar bankustörf afgreidd. — Vér byrjum reikninga við ein-
staklinga eða félög og sanngjarnir skilmálar veittir.—Avísanir seldar
til Iivaða staðar sein er á fslandi.—Sérstakur gauinur gefinn sparl-
sjóðs innlöguni, sem liyrja má með einum dollar. Rentur lagðar
við á hverjuin sex múuuðum.
r. H. HitJRsi'EiNÖOíM, Ráðsmaður.
Cor. William Ave. og öherbrooke St. Winnipeg, Man.
♦
*
-»
+
»
+
»
+
♦
+
t
+
•f
+
+
+
-f
*
+
+
+
+
+
+
+
•*-
+
+ ++++++++++++++++++-{-♦+*-?-++++♦+++++++♦ +++++++♦++++ T
Samvizkuspurningar.
Það er íhugunarvert hvern-
ig íslenzka málið; tunga feðra
vorra og mæðra, þegar hún fær
að njóta sín, er þrungið af
hreinni alvöru og djúpri lífs-
speki í insta eðli sínu.
Einna glöggast kemur þetta
fram í orðatiltækjum og máls-
háttum. Stuttir íslenzkir máls- í
hættir fela oft í sér heilar j
ræður með heilbrigðum kenn- j
ingum, og eiga að baki sér ;
stórkostlega sögu. Þeir eru
sannkölluð spakmæli.
Ekki kemur þessi speki ein-
ungis fram þegar virkileg al-
vara er á ferðurn, heldur er
málið í insta eðli sínu svo
gagnauðugt af þessum spak-
mælum, að þau koma jafnvel
fram í sambandi við gleðiat-
hafnir og þau tækifærÞ sem
næst eru því að vera helguð
léttúð og alvöruleysi.
Þanmg er til íslenzkur leik-
ur alþektur, algengur og í
miklu aflialdi, sem heitir: “Að
svara samvizkuspurningum ’j
Við leikinn kannast flestir í
2. Ef svarið verður þannig að margt hafi v%rið gert í Mani-
við eigum að kjósa sömu toba síðastliðin 14 ár; þótt
stjórnina, þá verður að gera hægt sé að sanna að fólki hafi
sér grein fyrir ástæðunum. j f jölgað og landið verið rækt-
3. Ef svarið verður á hinn j að; þótt hægt sé að sýna fram
veginn, þá verður einnig að f á, að opinberar stofnanir hafi
gera sér grein fyrir þeim á-
stæðum.
4. Þá koma þessar spurningar:
a) Hvernig hefir stjórnin
rækt skyldur sínar?
b) Hefir hún gert alt það
sení’ skvldan bauð henni j laus, að ekkert hefði verið
og hún gat gert þjóðinni Igert; framfarirnar alt í kring
í hag? | hafa verið svo géysimiklar að
c) Hefir hún farið eftir ósk- ! slíkt næði engri átt.
kofnist í framkvæmd, þá sann-
ar það ekki dugnað stjórnar-
innar.
Engin stjórn liefði getað
setið liér að völdum síðastliðin
14 ár svo aum og framkvæmda-
skapur
blómgast
sem
kaus
um fólksins
hana?
d) Ilafi hán ekki gert alt
sem í henar valdi stóð,
hvað er það þá sem hún
hefir vanrækt að gera?
e) Hefir hún verið sann-
gjörn og óhlutdræg?
f) Hefir hún verið fús til að
leiðrétta yfirsjónir sínar
hafi þær verið nokkrar?
5. Er það ekki óheppilegt að
sami flokkur sitji lengi að
völdum í einu?
Það var skylda stjórnarinn-
ar að gera sitt bezta; fylgja
fram öllum umbótum í öllum
greinum, iíkamlegum sem and-
legum; hefir hún gert þaðf
hefir liún ekkert látið ógert,
sem hún átti að gera og gat
gertf Hafi hún í einhverju
ekki gert skyldu sína, þá á hún
anmiðhvort að lofa því að bæta
brot sitt og gera betur, eða hún
verður að fara. Það er sann-
gjarnt.
Hér skal þá athugað hvað
eða jafnvel allir íslendingar. !,
Hann er þannig að einn í hópn- j að svara 10. júlí; og
umerlatinn standa utan dyra,; væri hægt að treysta því, að
og þeir sem mmfyrir eru, þ svö”u8u allir eftir beztu
koma ser saman um að spyrpi ‘emvizkUi þá væri vel.
hann að einhverju og hann a j T> það er að ræða,
að svara þvi eftir beztu sam- 1
vizku.
6. Er það ekki sjálfsagt þegar j stjórnin hefir vanrækt að gera
um fleiri stefnur er að ræða i og hvar hún hefir brotið skyld-
en eina, að bera þær saman ur síUar. Ekki eitt einasta at-
og taka þá, sem að mestum i riði skal hún sökuð um, sem
framförum vinnur ? hún á ekki skilið; ekki eitt ein-
Já, þessar eru spurningarn- asta járiði, sem ekki er
xv, sem Manitobaþjóðin er
hægt
sem
að sýna og sanna hvenær
krafist er.
t fjármálum fylkisins liefir
hún farið þannig að ráði sínu,
að liún efir fleygt frá sér 160
ekrum af landi við Winnipeg
hvaða afreksverk stjórn hafi : bæ, sem voru $800,000 virði og
. „ v | gert, þá verður að taka tillit j gert það að ems til þess að
Auðvitað er það ekki talinn til kringumstæðanna; taka til- i auðga vissa landgroðabrallara
gH-pur ne siðferðisbrot — j ]it til þess { hvaða landi húnjdætta skal skýrt nákvæmlega
og óráðvendni geti
í sem beztu næði,
liefir Roblin neitað að nokkur
rannsókn eða verulegt eftirlit
mætti eiga sér stað á klúbbun-
um. Þeir eru samkvæmt
reglum hans heilagir frið-
helgir og ábyrgðarlausir.
Hann hefir tekið þá upp á
arma sér og verndar þá; hann
er þannig orsök í siðferðis-
glötun ungra manna og kvenna
í þessum bæ. Munið eftir því
10. Júlí.
Fólkið í Mamtoba hetir
krafist þess að mega tala —
megi segja hvort það vilji að
þessu haldi áfram eða ekki.
Yfir tuttugu þúsund m;inns
hafa beðið þess einum munni,
að fólkinu væri leyft að tala;
en stjórnin hefir neitað því um
málfrelsi. Ekkert er talið eins
þrælmannlegt í menningarlön 1-
um heimsins nú á tímum, eins
og það að banna málfrelsi:
Þennan glæp hefir Manitoba
stjórn drýgt' gagnvart þjóð
sinni.
Til þess að reyna að ráða
bót á þessu, er stungið upp á
að lögleiða að þjóðin megi láta
í ljósi skoðun sína. Því 'neitiir
stjórnin algjörlega. Hinn
flokkurinn tjáir sig fúsan að
veita það.
Þó ekki væri nema þetta
eina harðstjórnarbragð, þá
gæti engin frjálshungsanai
framfaraþjóð þolað það.
Þessí stjórn liefir beitt þann-
ig lögum landsins, að hún hef-
if tekið saklausa horga’ra.
kastað þeim í fangelsi, haldið
þeim þar eftir geðþótta, án
ákæru, án málshöfðunar, án
rannsóknar; hún hefir neitað
eru kenningar afturhaldsins.
Það er ekkert nýtt; þær hafa
verið svipaðar þessu frá alda
öðli. En Islendingar! gætið
þesí hvað verið er að gera!
Neytið allrar skynsemi yðar og
umfram alt, gefið lausan
tauminn öllum heilbrigðum til-
finningum, þegar þér greiðið
atkvæði yðar 10. júlí.
Það hefir altaf verið svo að
þjóðirnar sjálfar, fólkið — en
ekki stjórnirnar — hafa komið
fram með umbóta tillögurnar.
Hvað er líka eðlilegra? Sá
finnur bezt hvar skórinn
kreppir að, sem hefir hann á
fætinum. Það er þjóðin, sem
við lögin og afleiðingar þeirra
á að búa. Það er hún sem
tapar á því eða græðir, hvort
þau eru ill eða góð.
Stjórnirnar hafa flestar og
oftast tekið dauflega í umbæt-
ur á stjórnarfari; sumar bein-
línis sett sig upp á móti því.
Ein af langmestu réttarbótum,
sem fyrir hafa komið í seinni
tíð, er það sem kallað er bein
löggjöf.
Stjórnirnar, þótt þingbundn-
ar væru, misbeittu svo oft
valdi sínu, að það lá í augum
uppi að eitthvert aðhald þurfti
sterkara og praktiskara en
áður var. Fólkið þurfti að
geta fengið rétt til þess að játa
eða neita, þegar um stórkost-
leg áhuga- og heillamál var að
ræða. Og til þess var bein lög-
gjöf fundin upp. Hún er í
haft um langan aldur; fyrst ]>remur atriðum fólgin, og eru
Bein löggjöf.
Eitt af því sem þjóðirnar,
eða heztu menn þeirra, hafa
verið að berjast fyrir frá alda
öðli og fram á hennan dag, er
að finna aðferð Áem heillavæn-
rvle
legust sé
og tr*
Ignst, að því
er stjórn þeirra snertir.
Fvrsta. stjórn sem sögur
fara af var ættstjórn; ættar-
höfðingjar höfðu stjórnráð yf-
ir vissum héruðum, og gengu
þau í erfðir. Alment er það
keisara eða konungsstjórn,
sem flest lönd heimsins hafa
ekki nú orðið að minsta kosti
— þótt svarið sé að einhverju í
leyti villandi; en fjöldi manna : ur
veigraði sér við því að segja
ósatt við þessi tækifæri. Það
var í huga manns h'kt og að
sverja eða leggja við dreng-
skap sinn, að svara samvizku-
spurningum; og
maður gerir það hvorugt að
gamni sínu, nema því að eins
að hann viti að með rétt mál
sé farið.
Meira að segja, sá sem upp-
vís varð að því að svara ‘*sam-
vizkuspurningum” í leik
gagnstætt því sem rétt var, j>g en8in
gerði það vísvitandi, hann
er, og hvernig afstöðu hún j ef óskað er).
liefir og á hvaða tíma hún sit- Hún hefir aukið laun stjórn-
annnar og þjóna hennar um
366%, þar sem fólkinu hefir
aðeins fjölgað um 138%.
Hún hefir fleygt frá sér
af
að
um dóm, neitað þeim um lö,
skipaðar heimildir; aðeins
' neytt hnefaréttar og varpað
j þeim í fangelsi á.sama hátt og
I menn eru sendir til Siberíu
Rússlandi.
Þetta atriði eitt út af fyrir
sig, ætti að vera nóg, til þess
að vekja menn til meðvitundar
um það, hvílíkur voði er á
að völdum. 1 landi, sem
bvgt hefir verið um margar
aídir og flestu hefir verið
komið í framkvæmdir, er ékki
eins hægt að láta til sín taka, hundruðum þúsunda ekra
, , . eins og þar sem alt er í þroska landi fyrir $4,00 ekruna f x . hví]ík hætí„ bftS er
hughreinn 0£? vexti meðaltali, þar sem Saskatchew- terðum ’ hv,llk hætta ,mö er
" Það er ekki álitið tiltökumál an f Íórnm hefir selt samskon-
m** l^j AXn^t S?i“ManS
W 30-40; aS því er séS verS- ; l’ló5‘n“ miljénum
ur stendur hann svona hér um dollara.
bil í stað; aftur á móti geta
öfl aftrað því að árin
milli 15 og 25 beri með sér
féll í áliti manna; til hans var - „, , , , ,, , ...
ekki borið fult traust; hann er með hann, a þvi timabili vex
var ekki talinn einlægur. maður og þroskast, ef ma ur
Líf mannsins er þannig í er ekki blatt afram drepmn.
eðli sínu, að hann verður stöð- . ^*VI euls me
ugt að vera að svara sam- irnar' t>ær ei^a. , .,
vizkuspurningum, og þeim al- j skeið og londm smn blomgun-
varlegum. Hann veifeur stóð- tinw, og hversu mikil o-
ugt að vera að ákveða, hvort stJorn sam a ser stað "m Þann
L?11. .i_i: 1 Liu. L-—1 I tíma þa halda þær samt a-
að vaxa og auðgast
Hún hefir látið eitt af vild-
j arblöðum sínum hafa $367,-
295,21 af fé fólksins.
i i l c.QT„ fcT-Bs Hún hefir aukið skuldir fylk-
hroska; hversu ília sem iano . . . J ,
1 v , - t_í 1.-_l:i: ___ isins um heila miljon dollara a
alla
þetta skuli gert eða hitt; hvort tuna þa halda
þessi leið skuli valin eða ein- iram ao vajLa .. x.~
hver önnur; hvort þessu máli auðvitað liefði þr°s ínn^
skuli veitt liðveizla eða móti |mmn* ef vel hefði verið a hald-
því unnið; hvort segja skuli 10-Tr, . . , , ,,
á eða nei; hvort hika skuli l Her er þannig astatt, að
eða stökkva; hvort standa ,an^ð er a Jeim ])TO*k*<*
skuli í sömu sporum eða færa framtarahra, ’ sím ,..x x
8i,r íir stað I mannlegt afl getur stoðvað;
' Og undir því er gæfa hvers ' en^n óst'Íórn fetur hrun6lð
einstaklings að miklu leyti til fullnustu. Það er þv ekki
komin, hvernig þessum sam- að }n' að sPyr3a’ ,ver n
vizkuspurningum er svarað. j uð hafi yen ger í
Sá sem hlýðir rödd sam- att a stjoraararum 0 *1 ; ’ j Spiitir drykkjumenn og kvenna
vizku sinnar í hvert skifti — l>að se5’r f1.?. s,,a T.a, T HÍ menn bæjarins; allir orðhákar
hinni óspiltu, heilbrigðu rödd, af þvi timabih eanadis i t 1 ~ j og fjárglæframenn; þangað
‘ ' ' • annnar, sem ohjakvæmilega , ^ ^en|nir og lokkat£r söak.
er liennar a alþros as , jausir unglingar og þeim kent
hlytur að syna voxt ogfram- , þar a8 kfstafe frá %er siðum
farir, hiersulelcga sem a he þeim 0g Samvizkusemi,
íeg.gur fyrir hann í þeim skiln-,j verm haldio.
ingi. Spurningin er hvort ekki
hefði verið hægt að gera bet-
hverju ári að meðaltali,
sína stjórnartíð.
Þetta eru aðeins fáein atriði
sitt broska- ur fjármálasögu fylkisins,
Svona er farið með fe Mam-
tobabúa, þegar þúsundir fá-
tækra manna horfa með kvíða
fríim á tímann, atvinnulausir
og hjálparlitlir.
Stjórnin ‘hefir sett sig ein-
dregið upp á móti öllum sið-
fágunarmálum þjóðarinnar
Hún liefir stofnað drykkju-
skapar og óregluskóla fyrir
unga menn, sem hún kallar
klúbba. Þessar stofnanir eru
þannig að þar er selt brenni-
vín og tóbak og höfð um hönd
fjárglæfraspil öll kvöld og all-
ar nætur og alla sunnudaga.
Þangað safnast allir gjör-
sem lættir til sín heyra í hverri
einustu mannssál — hann er
oftast viss um að svara rétt
þeim spurningum, sem lífið
Ög því er eins varið með
þjóðirnar í heild sinni. Þær
eiga einnig sínnm samvizku-
spurningum að svara; og eins
mikið og undir því er komið
að einstaklingurinn gæti þar
samvizkusemi, þá er það þó
áreiðanlega meira virði að
þjóðin gæti þess að svo sé með
hana. Þegar hún á að svara
samvizkuspurningum,þá verða
einstaklingar hennar að bera
saman ráð sín, til þess að
ur; hvort stjórnin hafi haft a
hvi vakandi auga, að gæta
jafnt og hlutdrægnislaust
hagsmuna allra stétta og allra
manna; hvort hún hafi í
hreytni sinni og framkomu inn
á við skapað sér virðingu,
þannig að löghlýðni og regla
og sanngirni hafi stjórnað
gerðum hennar. Hvort hún
hafi sýnt samvizkusemi í því
að fara að vilja þeirra, sem
sem
mæður þeirra og feður hafa
innrætt þeim. Þar er mönnum
breytt í villidýtf-. Þar eru vakt-
ar upp og tendraðar allar
verstu tilhneigingar í eðli
mannsins.
Stjórn, sem stofnar og
verndar og berst fyrir ’&læp-
samlegum ólifnaðar húsum,
eins og þessi hús eru, hún verð-
skuldar það sannarlega, að
lienni sé hrundið af stóli.
Hver sem svíkst um að
greiða atkvæði á móti Rohlin-
stjórninni 10. Júlí, hann svíkst
sem frelsi manns og Hf er í,
þegar stjórnin fer þannig að
ráði sínu. Einstakir borgarar
geta ekki verið óhultir um
frelsi sitt nema því að eins að
þeir gerist glæpamenn. 1 sið-
uðum löndum eru það glæpa-
menn, sem fangeisin eru fyrir;
hér er það öfugt; hér eru sak-
lausir menn hneptir í varðhald
en glæpamenn látnir leika lans-
um hala. Þetta er ljót lýsing,
en hún er sönn. Beri einhver á
móti henni ef hægt er — með
rökum.
Er ekki tími til þess kominn
að upp sé risið og þessu oki
kastað? Er ekki nógu lengi
sofið og mál að vakna?
Er það ekki samvizkuspurs-
mál hvernig greidd verða at-
kvæði 10. júlí?
Heimskringla biður þess að
tilfinningar séu látnar sofa,
þegar um kosningar sé rætt.
Allir þra'llyndir menn; allir
harðstjórar á öllum öldum hafa
flutt sömu kenninguna. Látið
tilfinningarnar sofa. Horfið á.
það með tilfinningarleysi að
iögin séu fótum troðin og lítils-
virt, ef það er aðeins gert af
þeim, sem laganna eiga að
gæta. Horfið á það með til-
finningarleysi að saklausir
hræður yðar séu dregnir burt
frá yður og hafðir í mvrkva-
stofu án dóms og iaga eftir
geðþótta yfirvaldanna.
Horfið á það með tilfinn-
ingarleysi; að glötnnarstofnan-
ir rísi upp í tugatali á meðal
vðar, með alls konar tálsnör-
um og ginningum fyrir hörn
vðar. Þú, faðir, sem hefir
bygt þér fagra framtíðar kast-
ala fvrir drenginn þinn,
horfðn á það með tilfinningar-
leysi að hann sé gerður að
villidýri í manns stað, inni á
einhverri svínastíunni hans
Roblinsí
Þú, móðir, sem átt fagra
drauma í samhandi við dóttnr
aigerlega einvöld, en eftir því
sem geislar menningarinnar
þrengdu sér iengra inn í með-
vitund þjóðanna, heimtuðu þær
smátt og smátt hluttöku í
stjórninni sjálfar.
Lengi fram eftir öldum var
það sjálfsagt mál, að konung-
urinn eða stjórnandinn ætti
fólkið, rétt eins og bóndinn á
sauðina sína. Hann var full-
komlega einvaldur; gat skipað
og bannað hvað sem honum
sýndist. Og þetta á sér stað
ennþá í sömum afkymum ver-
aldárinnar. En smátt og
smátt brutust fram menn —
með uppreisn ef ekki vildi het-
kröfðust
þeim um rannsókn, neitað þeim °& kröfðust frjálsari
stjornar; meira rettlætis, mem
jafnaðar, meiri sanngimi.
Hvar sem það átti sér stað,
var sagan venjulega sú*sama.;
ef svo vildi til að hinn einvfildi
stjórnari var ærlegur maður
— sem stöku sinnum kom fyr-
ir; þá varð hann við kröfum
fólksins, að nokkru leyti að
minsta kosti, gaf því ýmsar
réttarhætur af fúsum viija.
Stundum voru stjórnarar
iiftur á móti svo ósanngjarnir
og harðráðir að þeir neituðu
með öllu að slaka til hið
minsta ; meira að segja það var
langtum algengara. Þá var
ekki um annað að gera, en
finnaðhvort að leggja árar í
bát; láta sitja við gömlu ó-
stjórnina, eða þá að neyða
stjórnina til samkomulags.
Stundum fór jafnvel svo langt,
þegar stjórnin braut persónu-
rétt þegnanna fram úr hófi, að
fólkið varð að taka til sinna
rúða og hefja borgarastríð.
Sagan getur um mörg dæmi
þess að það var óhjákvæmi-
legt.
Öllum vitrum mönnum, frið-
elskandi og sanngjörnum kom
saman um, að borgarastríð
væri örþrifaráð, þótt til þess
yrði stundum að taka.
Það var því efst og oftast í
liuga manna, að finna upp
þannig lagaða löggjöf, að fólk-
inu væri trygð hæfileg og sann-
gjörn hluttaka í landsmálum.
Fulltrúaþing er ávöxturinn af
því. Það kostaði langt og þreyt
andi stríð, að fá viðurkenda
þá liugsun og þá stefnu,
fulltrúaþingskipun. A Eng-
andi t. d. lú við upphlaupi
hvað eftir annað, og meira að,
segja upphlaup áttu sér stað
þegar verið var að koma því á.
Stjórnin setti sig eindregið
öndverða gegn þeirri réttar-
hót. Taldi hún það óhrezkt og
óheillavænlega löggjöf í fylsta
máta. Nú er fulltrúaþing tek-
ið upp nálega í öllum siðuðuin
londum, og hefir það orðið til
mikillar blessunar f saman-
hurði við það sem áður var.
En alt er í framför; öll
mannave-rk eru ófullkomin og
standa til bóta; heilbrigður
mannsandi óspiltur leitast við
að hæta og fullkomna öll sín
verk eftir megni; standa ekki
stað.
þau þessi:
1. Þjóðaratkvœði. (Referend-
um). Það er að segja, þeg-
ar þingið liefir samþykt
eitthvert mál, þá getur
stjórnin ekki gert það að
gildandi lögum, fyr en
fólkinu — kjósendum —
hefir verið leyft að greiða
atkvæði sitt um það, ef á-
kveðinn hluti þess æskir.
T. d. $45,000,000 gátu ekki
verið veittar Mackenzie og
Mann, undir því fyrirkomu-
lagi, nema því að eins að
fólkið hefði samþykt það;
ef það liefði farið þess á
leit.
Það liggur í augum uppi,
hversu sanngjarnt þetta er.
Ef fólkið sjálft á að leggja
fram tugi miljóna úr sínum
vasa til einhvers sérstaks ein-
stakiings, eða ef gera á ein-
hverjar verulegar breytingar á
högnm þjóðarinnar, er það þá
ekki sanngjarnt, að þjóðin
megi sjálf opinbera álit sitt
um það, hvort hún sé því hlynt
eða ekki? Mælir nokkur sann-
girni með því, að vinnumenn
hennar — stjórnin — geti neit-
að heinni um það að láta uppi
vilja sinn?
Þetta sýnist vera svo bert,
að hver hálfblindur maður,
hvað þá alsjáandi, hljóti að
viðurkenna. Enda hafa aldrei
heyrst nein rök á sanngirni
bygð á móti-þessum rétti fólks-
ins.
2. Málsupptök (Initiative) er
annað atriði beinnar lög-
gjafar. Það er í því fólg-
ið, að ef þjóðinni sjálfri
finst þess þörf, að eitthvert
nýtt mál sé tekið til íhug-
unar á þingi eða einhver ný
lög samin. Þá getur hún
krafist þess — ef nógu
margir æskja að það sé
gert.
Um réttindi þessa atriðis
ætti heidur ekki að þurfa að
deiia. Segjum t. d. að ein-
liverjar nýjar kringumstæður
mvnduðust, sem þess krefðust
að til væri breytt eða nýmæli
tekið upp, er það þá ekki sjálf-
sagt að þjóðin megi skipa
])jónum sínum, þingmönnunum
að
taka það npp?
3. Heimköllun (Reeall) er
þriðji liður beinnar löggjaf-
ar ; hann er þannig, að ef
þjóðinni finst sem einhver
fulltrúi hafi brugðist
trausti sínu sem þingmað-
ur, þá getur hún krafist
þess að hann leggi niður
þingmensku, til þess að
annar samvizkusamari eða
hetri verði kofoinn í hans
stað.
öll bessi þrjú atriði miða að
því að tryggja þjóðinni sjálfri
heina hluttöku í stjórn sinna
eigin mála.
Þessi stefna er tiltölulega
nv, en hún hefir rutt sér til
rúms afarfljótt og reynst eink-
ar vel, sem eðlilegt er. Hún
heíir sérstaklega aðlialdandi
áhrif á þing og stjórn. Ef
stjórnin eða þingið hefir það á
meðvitundinni að þjóðin geti
tekið í taumana sjálf, þá er síð-
ur iiætt við því að þau misbeiti
valdi sínu; það heldur þeim í
skefjum. Það er eins og
Wilson forseti Bandaríkjanna
sagði: “Byssan fyrir innan
dyrnar veldur því að örsjald-
an J)arf á byssu að halda;
ræninginn lieldur sér í skefj-
um, vegna þess liann veit af
byssunni. ” Bein iöggjöf er
eins. Ef þing og stjórn veit
af ]>essu valdi þjóðarinnar, þá
haga þau sér þannig að þjóðin
þarf sjaldan á valdinu að
iialda, Þess vegna er heil-
brigðari og betri stjórn þar
sem bein löggjöf er.
Bein löggjöf er það sem ræð-
ur í sveitamálum og bæjar-
málurn í öllu þessu landi; ef
sveit eða bær ætlar að taka
peningalán eða byrja á ein-
hverju stóru fyrirtæki eða
breyta um eitthvert fyrir-
komulag, þá greiða sveitar-
menn eða bæjarmenn atkvæði
um það. Þetta er nákvæmlega
það sama í stærri stíl. Alveg
eins og sjálfsagt þykir að láta
kjósendur í sveitum og bæjum
ráða þannig og skipa vinnu-
mönnum sínum — sveitar- eða
bæjarráðinu — fyrir verkum,
eins er það sjálfsagt að fylkis-
menn eða landsmenn alment,
skipi sínum þjónum — stjórn
og þingi — fyrir verkum.
Hvergi í heirni er talið að
stjórnmál séu hreinni en í
Svisslandi, og þar er heim-
kynni og vagga beinnar lög-
gjafar. Auk þess hefir hún
verið tekin upp í mörgum öðr-
um ríkjum, sérstaklega víða í
Bandaríkjunum. Bezta sönv-
un fyrir því, hversu vel hún
gefst er það, að hvar sem hyrj-
að hefir verið á henni, hefir
henni verið haldið í gildi. Ekk-
ert ríki í öllum heimi, sem lög-
leitt hefir heina löggjöf, hefir
hœtt við hana.
Enskir stjórnmálameim og
Canadiskir — þar á meðal
Roblin — hafa eindregið mælt
með beinni löggjöf.
A. J. Balfour stjórnarfor-
maður á Englandi segir:
“Bein löggjöf er í ströngu
samræmi við réttlætishugmynd
þá, sem öll brezk lög hvíla á;
bein löggjöf er hin eina sann-
heilbrigða löggjöf.”
Lansdown lávarður segir:
“Bein löggjöf er framtíðar-
fyrirkomulag allra menningar-
})jóða; því fyr sem hún kemst
á því betra.” Salesbury lá-
varður segir: “Bein löggjöf
er hugsjón flestra þeirra, sem
ekki eru sýktir af einveldis-
hugmvnd eða drotnunargirni;
hún er í ströngu samræmi við
hrezk grundvallarlög, því þar
er hugmvndin sú að stjórnað
sé af fólkinu og með beinni
löggjöf verður því bezt komið
við.”
Fiinm . stjórnmálaflokkar í
Vesturfylkjunum hafa lýst sig
hlynta beinni löggjöf. Það eru:
Ihaldsflokkurinn í Alberta,
Ihaldsflokkurinn í Saskatchew-
•m; Framsóknarflokkurinn í
Alberta, Framsóknarflokkur-
inn í Saskatchewan og Fram-
sóknarflokkurinn í Manitoha.
Með öðrnm orðnm allir póli-
tískir flokkar í Sléttufylkjun-
um nema Ihaldsflokkurinn í
Manitoha.
Að Rohlin sé á móti beinni
löggjöf af sannfæringu, getur
tæplega verið. Því til sönnun-
ar má minna á þessi ummæli
hans sjálfs, þegar hann bar
vfnsölumálið undir fólkið með
aðalatriði heinnar löggjafar
— (Referendum) 1902. Hann
segir þá: “Það er svo langt
frá að bein iöggjöf (Refer-
endum) komi í hága við á-
byrgðarfulla stjórn eða lítils-
virði hana að nokkru levti; og
þvf fer svo fjarri að bein lög-
gjöf sé í npkkru ósamræmi við
stjórnarskrá eða grundvallar-
lög ríkisins eða fylkÞins, að
hún mikiu fremur er einmitt í
ströngu samræmi við þnu.