Lögberg - 21.04.1932, Blaðsíða 4

Bla. 4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 21. APRÍL 1932.

Xögíjcrg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT ÁVE.
WINNIPEG, MÁN.
VerO $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The ''Lögberg” is printed and published by The Columbia
Press, Limited, 695 Sargerit Ave., Winnipeg, Manitoba.
PHONES 86 327—86 328
Sumarmál
Lögberg óskar öllum gleðileg® sumars!
Það fer saman, fegurð orðsins, sumar-
mál, og hugtaksins, sem það táknar. Flest-
ir munu hafa tekið eftir því, hvað sum ís-
lenzk orð eru framúrskarandi falleg. Eitt
þeirra er sumarmál.
Eins og allir vita, er það gamall og góð-
ur siður á íslandi, að fagna sumri. Sá sið-
ur er þar eim í góðu gildi, sumardagurinn
fyrsti er enn nokkurs konar hátíðisdagur á
ættjörðu vorri.
1 hugum og hjörtum Yestur-iíslendinga
á hann líka enn töluverð ítök, eins og reynd
ar flest það bezta, sem íslenzka þjóðin á til
í eigu sinni. Vér erum enn íslenzkari held-
ur en vér alment gerum oss grein fyrir,
jafnvel yngra fólkið, sem hér er upp alið.
Það hugsar ekki á íslenzku, og það talar
ekki íslenzku, nema svona í viðlögum, en
því rennur fljótt blóðið til skyldunnar, ef
einhver annar hallar á landann.
Þetta hlvtur að vera svona, enn þá. öðru
vísi gæti það ekki verið. Maður verður að
gleyma ætterni sínu og þjóðemi, áður en
maður hættir að virða það.
En það er ekkert þjóðræknisskraf, sem
vér ætluðum að bera á borð fyrir lesendur
vora í þetta sinn. Vér vomm bara að hugsa
úm sumarmálin, sumardaginn fyrsta.
Sumarið er að fara í hönd, bjargræðis-
tíminn, eins og kallað var á Islandi og eins
og kalla má alstaðar þar sem vetrarríki er
mikið, eins og t. d. hér, á slóttunum. Sum-
arið er líka hér bjargræðistími, fyrir bónd-
ann fyrst og fremst og líka fyrir fjölda
verkamanna.
En hvað er að tala um bjargræðistíma,
þegar bóndinn getur ekki selt það sem hann
framleiðir og verkamaðurinn getur ekkert
fengið að geraf Eitthvað þessu líkt mun
margur hugsa einmitt nú. En það hafa Is-
lendingar aldrei fyr gert síðan þeir komu
til þessa lands. Aldrei fyr en nú, allra síð-
ustu árin. Jafnvel í frumbýlingsskapnum
og allsleysinu í gamla daga, voru þeir altaf
vongóðir. Þeir efuðu ekki þá, að þeir ættu
betra í vændum, en það sem þeir áttu við að
búa, og þær vonir rættust ríkulega. En nú
er vonleysið, sem sýnist hafa hertekið hugi
svo margra, kannske þyngsta bölið. Vér er-
um ekki að áfellast neinn fyrir þetta, því það
er ekki ástæðulaust. Mauni dugar ekki þó
manni sé sagt, að alt muni bráðum komast
í gott horf. Það þarf að færa manni ein-
hverjar góðar, eða að minsta kosti senni-
legar ástæður fyrir því. Það sýnist ganga
heldur erfitt.
Það sýnist líka enn meiri stund á það
lögð, að sannfæra mann um, að ástandið sé
alt af að versna, og hljóti að versna stór-
kostlega frá því sem nú er. Það er engu lík
ara, en ýmsum mönnum sýnist mannlífið alt
of skemtilegt og ánægjulegt, og það sé því
alveg nauðsvnlegt, jafnvel nú,.að draga úr
gleðinni, með því að spá alls konar hrak-
spám. Eins og óánægjan sé ekki nóg samt,
áhvggjumar og kvíðinn.
Sjálfsagt er ekki nema rétt, að gera sér
grein fyrir örðugleikunum, en maður verð-
ur að þora að horfast í augu við þá, og mað
ur verður fyrst af öllu að þora að gera sér
góðar vonir. Það gerðu íslendingamir, sem
hingað komu fyrir meir en hálfri öld og
áttu við miklu meiri fátækt og alskonar
örðugleika að stríða, heldur en jafnvel þekt
er nú á dögum. En þeir þorðu að gera sér
góðar vonir, og þeir gerðu alt sem í þeirra
valdi stóð til þess, að þær góðu vonir gætu
ræzt, langflestir þeirra. Oss skilst, að góð
ar vonir hafi verið það eina, sem þeir höfðu
fram yfir oss, sem nú stöndum uppi í stríð-
inu. En góðar vonir, sem framfylgt er með
þeirri orku og \dtsmunum, sem !hver og
einn á vfir að ráða, era óendanlega mikils
virði.
Þegar menn stara vonlitlum augum á
framtíðina, eins og margir gera nú, þá mega
þeir ekki gleyma því, að margir af beztu og
vitrustu mönnum vorrar samtíðar, leggja
fram alt það bezta, sem þeir eiga, til að
bæta það böl, sem fólkið á nú alment við að
stríða. Vér megum ekki gleyma því, að það
er eins mikið af góðum og vitrum mönnum
t'il í heiminum nú, eins og nokkurn tíma
hefir áður verið. Og nú er miklu meira gert
til að hjálpa þeim, sem hjálpar þurfa, held-
ur en nokkum tíma hefir áður verið gert.
En engu að síður þurfa allir að hafa það
hugfast, hver og einn, að honum sjálfum
ber að gera alt sem í hans valdi stendur, og
hægt er að gera með heiðarlegu móti, til að
hafa sjálfur ofan af fyrir sér og sínum,
þrátt fyrir alla örðugleikana. Ef maður
tapar af sjálfsbjargar hugsuninni, þá er
maður þar með orðinn ónýtjungur, sem ekki
á viðreisnar’ von.
Veturinn, sem nú er á enda, hefir orðið
mörgum erfiður, því er ekki að neitö. En
vetrarríkið er nú á enda í bráðina og blíð-
viðri sumarsins er að koma. Hvert ár á sín
sumarmál. Vetrarríki fjárhagskreppunnar
á líka sín takmörk. Sá fimbulvetur fjár-
ki eppunnar, sem þjáir þjóð vora, og aðrar
þjóðir, hlýtur líka að eiga sín takmörk.
Það er engu nær réttu lagi, að hugsa sér,
þegar harðæri stendur yfir, að það muni
alt af halda áfram, heldur en í góðærinu, að
hugsa sér, að það muni alt af vara. Maður
getur. æfinlega reitt sig á veturnœtur og
sumarmál.
Vér endurtökum ósk vora um gleðilegt
sumar.
Ný bjargráðahugmynd
J. S. Woodsworth, verkamanna þingmað-
ur frá Winnipeg, hefir á sambandsþinginu
komið fram með nýja hugmynd, til að bæta
úr atvinnuleysinu. Vdðurkennir hann þ!ó
sjálfur, að það ráð sé að eins til bráðabirgða,
en ekki til frambúðar. En ráðið er það, að
safna saman atvinnulausum mönnum, líkt
og þegar verið var að safna mönnum í her-
inn hérna á árunum. Vill hann svo senda
þenrian friðarher norður í eyðilpnd Canada
og láta “hermennina” höggva þar skóg,
byggja yegi, búa til skemtigarða og margt
fleira, en þó sérstaklega grafa málma úr
jörðu. Ef nauðsynlegt sé að halda uppi
gullgildinu, heldur Woodsworth, að ráðlegt
sé fyrir stjórni*a, að láta hina atvinnulausu
monn taka það úr jörðinni. Vill hann að
þessi friðarher hafi sömu kjör, eins og her-
mennirnir höfðu, fái $1.10 á dag og svo föt
og fæði og annað, sem nauðsynlegt er, svo
mönnunum geti liðið sæmilega. Þetta er ný
hugmynd, en hún sýnist vel þess verð, að
hún sé athuguð. Rev. Dr. F. W. Kerr hef-
ir komið fram með svipaða hugmynd.
Ábætir
Á öðrum stað í þessu blaði, er birt ræða,
sem Dr. Sig. Júl. Jóhannesson flutti hér í
borginni fyrir nærri tveimur mánuðum, eða
seint í febrúar í vetur.
Þar segir meðal annars:
“Af atvúnnulevsinu stafar hungur og
kuldi, vonleysi og örvasiting, og þessar vof-
ur marka svartan kross á dyr fjölda margra
Islendinga hér í Winnipeg. Ef þið trúið
mér ekki, þá býð eg ykkur að heimsækja
með mér nokkra tugi íslenzkra heimila hér
í bænum; eg skal lofa ykkur því, að þið getið
séð þar hungurvofuna vefja náblæjum sín-
um yfir andlit saklausra barna og von-
lausra foreldra. ”
Þetta er sagt seint í febrúarmánuði í vet-
ur. Ef þannig var ástatt þá, hvemig mundi
það vera nú? Áreiðanlega hefir atvinnan
ekki aukist mikið síðan, eða tekjur fólksins
á neinn hátt. Sé þetta rétt lýsing þá, gæti
maður ímyndað sér, að fjöldi Islendinga í
þessari borg, hefðu blátt áfram dáið úr sulti
á þessum síðustu tveimur mánuðum. En sem
betur fer, vitum vér ekki til að svo hafi
verið.
Við það skal kannast, að vér höfum ekki
tekið boði Dr. Sig. Júl. Jóhannessonar, og
heimsótt þessa “nokkra tugi íslenzkra heim-
ila”, sem hann talar um að eigi við hungur
að búa. En vér trúum því staðfastlega, að
hér sð farið með ýkjur, og þær ekki all-litl-
ar. Þess vegna er það, að vér geram hér
þessa athugasemd, að vér trúum því ekki að
hér séu tugir íslenzkra heimila, sem eigi við
hungur að búa. Þá staðhæfingu viljum vér
ekki láta blað vort flytja mótmælalaust, því
vér hvggjum að hún sé langt frá því sem
rétt er. Þeir sem heyrt hafa ræðu læknis-
ins, eða lesa hana nú, og trúa bókstaflega
því, sem hann segir þar, fá mjög ranga hug-
mynd um líðan íslendinga í þessari borg,
eftir því sem vér vitum sannast og réttast.
Hitt er einstaklega falleg hugmynd, að
íslendingar hjálpi hver öðrum, svo enginn
þyrfti að þiggja styrk af því opinbera. En
fyrir þá, sem einhverjar tekjur hafa, væri
það, nú sem stendur, áreiðanlega töluverð-
ur “ábætir.”
Ábætir
(Ræða flutt á miðsvetrarmóti.)
Þegar eg var unglingur heima
á íslandi, var eg bæði garðmaður
o!g fjósamaður; garðmaðurinn
skamtaði kúnum heyið, en fjósa-
maðurinn gætti þeirra að öðru
leyti.
Hverri kú var venjulega skamt-
að í stóran meis eða laup; en þeg-
ar vel átti að gera við kýrnar, var
þeim auk þess gefin viðbót í litl-
um meis; það var nokkurs konar
eftirmatur og kallaður ábætir.
Það hefir verið venja á miðs-
vetrarmótum Fróns, að flutt væri
ein aðalræða og önnur örstutt —
við það sérstaka tækifæri er fólk-
inu æfinlega skamtað þannig, að
það fær stóran meis fullan og
troðinn í aðalgjöfina og svo lítinn
ábætir á eftir.
Séra Björn hefir í þetta skifti
látið svo vel o!g hiklaust í stóra
meisinn, að eg hefi aldrei vitað
það betur gert. Mitt hlutverk er
það, að láta í litla kugginn —■'
ábætirinn.' Hann skal hvorki
verða stór né strembinn.
Til þess að byrja með, langar
mig að lesa fáeina örstutta
“biblíukafla” úr fornsögum vor-
um, eins og þeir eru tilfærðir 1
ritum Jóns sagnfræðings. Þessir
kaflar fjalla allir um þátttöku
manna í líðan annara, og finst
mér það eiga vel við á þessum
tímum neyðar o!g hörmunga að
bera saman framkomu sjálfra vor
við framkomu forfeðra vorra
gagnvart þeim, sem ósjálfbjarga
voru:
1. “Börnum, sem ekki höfðu
efni á að annast foreldra sína ráð-
þrota, var gert að skyldu að færa
þau til nánustu ættingja o!g seljast
þar í skuldaþrældóm fyrir fram,
eða með öðrum orðum bindast
þeirri skyldu, að vinna fyrir þeim
hjá ættingjunum í óákveðinn
tíma.”
2. “Ef farsótt kom upp í fé
manns, svo að félli fjórðungur
nautfjár þess, er hann átti, eða
meira, þá skyldu hreppsmenn bæta
honum. Skyldi hann á hinum
næsta hálfa mánuði er farsóttin
leið af, kveðja nábúa sína fimm til
að virða skaðann; átti hann að
sýna hold og húð af skepnum
þeim, er fallið höfðu, og síðan
vinna eið fyrir þeim, að sá var
skaði hans, er þeir hafa virt, eða
meiri. Loks skyldi hann tilkynna
á hreppssamkomu, hve skaði hans
hefði virzt, og áttu þá bændur að
bæta honun hálfan skaðann, en
hálfan skaðann varð hann ætíð
að bera sjálfur.”
3. “Þrjú voru hús í hvers manns
híbýlum, er til skaðabóta voru
metin, ef upp brunnu: stofa, eld-
hús og búr. Ef maður átti bæði
eldhús o!g skála, þá skyldi maður
kjósa á samkomu um vorið, hvort
hann vildi heldur að menn ábyrgð-
ist með honum eldhúsið eða skál-
ann. Ef kirkja eða bænahús var
á bæ þá mátti telja það hið
fjórða til skaðabóta. Ef hús þessi
brunnu, skyldi fara að öllu á
sömu leið og fyrir er mælt um
nautgripina, og skyldi hálfur
skaðinn bættur. Eigi voru menn
skyldir að gjalda hinum sama
manni oftar skaðabætur en þrisv-
ar.”
4. “Vetur einn voru harðindi
mikil í landi og menn féllu af
hungri og harðrétti. Sveitafélög-
in voru hálfsliguð undir styrk-
veitingu til einstakra manna. Var
það þá að sveitarhöfðingi nokkur
(Svaði á Svaðastöðum) taldi það
einu úrlausnina, að ráða af dö!g-
um alla fátæklinga og alt ósjálf-
bjarga fólk. Lét hann safna því
saman á einn stað og grafa stóra
gröf og djúpa. Þegar því væri
lokið, ætlaði hann að láta
dysja alt þetta fólk lifandi
í gröfinni. Þegar gröfin var
fullger kom hann ríðandi til þess
að líta yfir verkið; en svo illa
tókst til, að stykki sprakk úr
grafarbarminum undan þunga
hestsins; féli bæði maður og hest-
ur í igröfipa og fórust báðir.”
Þessi fjögur dæmi bregða upp
ljósri mynd af lífi forfeðra vorra
Tryggið peninga yðar!
AÐ hafa peninga yðar á þessum banka, er aðeins
til að tryggja eignir yðar. Vér bara geymum
’þá fyrir yður, o!g þér getið tekið sumt af þeim, eða
þá alla, þegar þér þurfið þeirra, en því lengur, sem
þér látið þá liggja hjá oss, því meiri verða þeir, því
vér borgum vexti af öllum innlögum.
Peningar yðar á þessum banka eru fyllilega
trylgðir, með öllum eignum bankans, yfir níu hundr-
uð miljónir dollara.
Byrjið viðskiftin strax í dag og tryggið
peninga yðar.
The Royal Bank
of Canada
og hugarfari. Þau sýna oss, hve
ákveðin var skylda barnanna til
þess að annast ósjálfbjarga *for-
eldra; sömulieðis hversu langt
þeir voru á undan öðrum þjóðum
í sumum atriðum? þar sem þeir
ákváðu greinilega samábyrgð á
eignum manna, dauðum og lií-
andi. Þau sýna það einnig, hversu
einstakir menn voru þá eins og
þeir eru enn gersneyddir allri
samúð og hluttekningu í kjörum
annara, og hvernig það virtist
eins og tekið væri í taumana, þeg-
ar grimdarverk þeirra keyrði úr
hófi fram.
Einmitt nú eru “harðindi mikil
í landi”. Plága atvinnuskortsins
og búþrengslanna gengur jafnt
yfir oss íslendinga sem aðra.
E!g tala hér í kvöld, ekki ein-
ungis sem meðlimur Þjóðræknis-
félagsins, heldur sem Islendingur.
íslendingum kemur oft illa sam-
an; við það er stundum ekkert að
athuga; það sýnir manndóm og
sjálfstæði að vissu leyti. En á
tímum neyðarinnar ættu allar
hendur að vera á lofti til liðs og
líknar þeim, er 1 þrautum lenda,
án nokkurs tillits til mismunandi
skoðana. Hafi oss nokkru sinni
verið þörf á samtökum, þá er það
nú.
íslendinga hrylti við því heima
á ættjörð vorri, að verða sveitar-
ómagar. Nú neyðast Islendingar
til þess hundruðum saman að
segja sig hér til sveitar; og þó
eru enn fjölda mprgir þeirra, sem
svelta vegna þess að þeir eru of
stoltir til þess að bera sig upp við
sveitar- eða bæjarstjórnina.
Vér höldum þjóðræknisþing á
hverju ári, flytjum þar lof og
dýrð íslenzkri menningu og ís-
lenzku sjálfstæði. En hvað ger-
um vér? hverju afköstum vér?
hvernig gætum vér sóma vors og
manndóms, þegar til framkvæmd-
anna kemur? Erum vér blindir
fyrir því, hvílík nauðsyn nú er á
samtökum? Séum vér það ekki,
þá erum vér að minsta kosti stein-
sofandi í þeim efnum. Eg vildi
að eg gæti talað svo hátt hér í
kvöld, að allir vöknuðu.
Mér dettur í hug skrítla : “Farðu
á fætur og skammastu þín, Pétur,”
sagði móðir við son sinn, er hann
þótti í meira lagi værukær. “Má
eg ekki liggja lengur?” svaraði
Pétur. “Get eg ekki alveg eins
skammast mín í rúminu?”
Ef vér minnumst á alla lofdýrð-
ina? sem vér ausum yfir sjálfa oss
á hverjum íslendingadegi 'og
hverju þjóðræknisþingi og hugs-
um alt íslenzka fólkið, sem ýmist
sveltur í Winnipeg eða neyðist til
þess að fara á sveitlna, þá ætti
samvizkan að kalla hátt til hvers
einstaklings og segja: “Farðu á
fætur og skammastu þín!” eins
og konan sagði við hann Pétur.
Vér höfum haldið því* fram og
trúum því — eg trúi því fyrir mitt
Ieyti — að vér íslendingar séum
yfirleitt betur gefið fólk en aðrar
þjóðir; að meira sé í oss spunn-
ið; að vér eigum meira af þreki
og manndómi. Látum það nú
sjást í verki, að þessi trú sé á rök-
um bygð, sýnum það nú, að vér
tökum öðrum fram. Nú reynir á
hreysti kappans, nú er komið á
hólminn.
Atvinnuleysið og allsleysið, sem
því fylgir, þrýstir hrammi eyði-
leggingarinnar svo tilfinnarilega
á alla tilveru þeirra, sem fyrir
honum verða, að andlegur dauði
liggur fyrir dyrum eigi síður en
Iíkamlefeur.
Af atvinnuleysinu stafar hung-
ur og kuldi, vonleysi og örvænt-
ing, og þessar vofur marka svart-
an kross á dyr fjölda margra ís-
lendinga hér í WSnnipeg. Ef þið
trúið mér ekki, þá býð eg ykkur
að heimsækja með mér nokkra
tugi íslenzkra heimila hér í bæn-
um; eg skal lofa ykkur því, að þið
getið séð þar hungurvofuna vefja
náblæjum sínum yfir andlit sak-
lausra barna og vonlausra for-
eldra. Du&andi menn, með sjálf-
stæðishugsun, vinnufærir og
vinnufúsir, leita að stundar-at-
vinnu dag eftir dag frá morgni til
kvölds með engum árangri.
Eg sagði að margir íslendingar
væru of stoltir til þess að segja
sig til sveitar, en sulturinn rekur
þá til þess um síðir; og þelgar það
þunga spor er stigið, þá liggur
næsta skrefið inn á eyðimörk
kæruleysisins — það er mannlegt
eðli, þegar sjálfstæðið er brotið;
manndómstilfinningin er þá glöt-
uð; kringumstæðurnar hafa myrt
hana.
Atvinnuleysið og skorturinn,
sem því fylgir, veldur því að f jöldi
barna er alinn upp við svo ófull-
komið viðurværi, að heilsa þeirra
lamast. Þau fá ekki þann þrótt og
það mótstöðuafl, sem til þess er
nauðsynlegt að skapa * 1 hrausta
menn o!g heilbrigðar konur — þau
verða heilsulausir aumingjar.
Atvinnuleysið veldur því að í
landinu elzt ppp kynslóð, sem ekki
venst á það áð vinna; og það er
satt, sem spánska máltækið seg-
ir, að ekki er nema örmjó lína
milli iðjuleysis og glötunar. Ung-
lingum, sem ekkert hafa fyrir
stafni, er hætt við að lenda í alls-
konar klandri og klúðri — jafnvel
glæpum — hversu gott sem upp-
lagið er.
“Þetta er alt satt,” heyri eg
ykkur segja. “En hvaða þýðingu
hefir að tala um það? hvað !getuni|
við gert? ekki ráðuip við atvinnu-
leysinu og erfiðleikunum. Þetta
er alda, sem yfir alla steypist og
við verðum að gera okkur gott af
henni eins og aðrir.”
Já, þannig hugsa margir, en
slíkt er ekki norrænn hugsunar-
háttur — það er hugsun heiguls-
ins og svefnpurkunnar.
Nýlega kom til mín einn af á-
> (Framh. á 8. bls.)