Lögberg - 20.09.1934, Blaðsíða 1

47. ARGANGUR
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 20. SEPTEMBER 1934
NÚMER 38
PRÁ ÍSLANDI
Sálmabókarviðbcetirinn g er ð ur
upptœkur. Eins og á?Sur hefir verið
sagt frá hér í blaSinu hafa höfund-
ar nokkurra sálma í sálmabókarviö-
bætinum fengið Bandalag íslenzkra
listamanna til þess að fá því fram-
gengt, aÖ viÖbætirinn yrði gerður
upptækur. Skrifaði málaflutnings-
maður bandalagsins biskupnum þetta
og gerði þá kröfu, að “Sálmabókar-
viðbætirinn yrði gerður upptækur og
ónýttur.” Hefir biskup nú svarað
þessu og lofar í samráði við útgef-
andann, ísafoldarprentsmiðju h.f.
að “gera ráðstafanir til þess nú þeg-
ar, að hætt verði við sölu á Viðbæt-
inum og það gert ónýtt, sem til er
af bókinni.—N. dagbl. 28. ágúst.
* * *
Grettiskofi fundinn. — Með hinni
nýju Fornritaútgáíu hefir áhugi
manna aukist fyrir rannsóknum
þeim öllum er á einhvern hátt snerta
fornsögur vorar.
Næsta ár kemur Grettissaga út.
Útgáfuna annast Guðni Jónsson
Magister.
Ýms munnmæli eru til í sambandi
við Drangeyjarvist Grettis. Talað
hefir verið um rúst af kofa hans
þar.
Aldrei hafði fornfræðingur í
Drangey komið til rannsókna. Ó-
eðlilegt var að rannsaka ekki hvers
nienn kynnu að verða þar vísari.
Bétt var að gera það áður en Grett-
issaga væri gefin út að nýju.
Því ákvað Morgunblaðið að fá
hina færustu menn til að fara til
Drangeyjar til rannsóknar. Matt-
hías Þórðarson þjóðminjavörður var
fús til þeirrar farar og Guðni Jóns-
'on.
Fyrir nokkru fór Árni • Óla til
Sauðárkróks til að undirbúa Drang-
eyjarför, fá kunnugustu menn þar
til fararinnar, bát og annan útbúnað.
Á laugardagsmorgun síðastliðinn
komu þeir Matthías og Guðni þang-
að. Veður var gott þann dag, og
því biðu þeir ekki af sér tækifæri,
en fóru strax út í eyna.
í fylgd með þeim fóru feðgar þrir
Sigurður Sveinsson frá Hólakoti á
Reykjaströnd, og synir hans Bjarni
og Sigmundur.
Sigurður hefir í 50 ár verið siga-
maður í Drangey.—Synir bans hafa
nú undanfarin ár haft Drangey á
leigu. Allir eru þeir því þaulkunn-
ugir þar.
í fyrrakvöld kom Guðni Jórisson
magister til bæjarins. En þeir Matt-
hías Þórðarson og Árni óla urðu
ð“ftir nyrðra.
Frásögn Guðna er í stuttu máli
þessi:
Þeir komu um kl. 3 út í evna og
voru þar til kvölds á laugardag.
Ferðalagið gekk að öllu levti vel.
í eynni eru tvö tóftarbrot.
En svo skýrði Sigurður frá, að
munnmæli segðu, að hvorugt þeirra
væri Grettiskofi, heldur hafi Grett-
ir gert kofa sinn eða byrgi sunnan
undir lágum kletti i eynni.
Þar voru engin vegsummerki á
yfirborði, er bentu til að þar hafi
verið hleðsla.
En er þeir tóku að grafa þarna
niður, fundu þeir hverja gólfskán-
ina á fætur annari, er sýndu, að
þarna hefði verið kofi.
Allar voru þessar gólfskánir mjög
þunnar. Sýndi það, að þarna hefir
ekki verið lengi hafst við í einu.
M*unu þetta leifar frá fuglamönn-
um.
En er þeir höfðu grafið í 1.8
metra dýpt, komu þeir niður á þykka
gólfskán, er bar vott um, að þar
hefir mannaferð verið um langan
tíma. Var þar mikið af beinaösku.
Benda allar líkur til þess, að þarna
hafi þeir fundið gólfið í kofa
Grettis.
Svo há er klettasnösin yfir þá
gólfhæð, að mjög hefir verið hand-
hægt að refta af klettinum að norð-
an og suður yfir kofann.
Þar eð gólf þetta er svo djúpt í
jörð, gátu þeir ekki í þetta sinn graf-
ið upp allan kofann.
En þó ekki hafi verið meira gert
að þessu sinni, hefir fengist rnikils-
verð bending um, að munnmæli hafi
rétt fyfir sér. Grettir og félagar
hans hafi einmitt haft aðsetur undir
kletti þessum—Mbl. 22. ágúst.
* * *
Nýr leiðangur á Vatnajökul. Þrir
Þjóðverjar lögðu af stað fyrra
þriðjudag frá Kálkafelli og ætluðu
aö fara inn að eldstöðvunum á
Vatnajökli. Þeir höfðu með sér
nesti til hálfsmánaðar. Lögðu ])eir
fyrir, að þeirra yrði vitjað, ef þeir
væru ekki komnir fyrir 28. þ. m.
Frekar um för þeirra er mönnum
ókunnugt þar eystra, en síðan þeir
fóru hafa verið stöðugar þokur á
jöklinum.
* * *
A mánudaginn var farið í fyrsta
sinn í bíl kringum Gilsfjörð að
Kambi i Reykhólasveit. Vegalengd-
in þangað frá Ásgarði í Dölum er
um 70. km. Beggja megin f jarðar-
ins hefir verið bílfær vegur, en ófær
kafli i fjarðarbotninum, sem unnið
hefir verið við, að lagfæra í sumar.
Bílstjóri var Andrés Magnússon hjá
Bifreiðarstöð íslands og farþegar
Stefán Jónsson ráðsmaður á Kleppi
og Stefán Guðnason læknir í Búð-
ardal.—N. dagbl. 23. ágúst.
* * *
Myndarleg heyhlaða. Valdimar
Antonsson bóndi á Stórhóli í Eyja-
íirði hefir nýlega lokið við að byggja
myndarlega heyhlöðu. Hún er 34
álna löng, 16 álna breið og álna
veggjahá. Áætlað er að hlaðan muni
taka um 1000 heyhesta, og er því
einhver stærsta hlaða þar um slóðir.
—N. dagbl. 26. ágúst.
* * *
Frá Akureyri.—Bæjarstjórn Ak-
ureyrar hefir látið svipast eftir hent-
ugum vatnsorkulindum i nágrenni
við Akureyri til endurnýjunar raf-
stöð bæjarins, þar sem núverandi
rafstöð bæjarins við Glerá verður
sýnilega ófullnægjandi innan
skamms.
Eíklegustu orkulindir, sem á hefir
verið bent, eru Goðafoss i Skjálf-
andafljóti, Djúpadalsá í Eyjafirði
og Hraunsvatn i Öxnadal.
Höskuldur Baldvinsson raffræð-
ingur í Reykjavik hefir einkum bent
á Hraunsvatn.
Bæjarstjórn Akureyrar hefir nú
ákveðið að láta reisa um 5 metra
háa bráðabirgðastíflu við ósinn úr
vatninu og kortleggja landið, til þess
að hægt verði að gera nákvæma á-
ætlun um orku þá, er felst í vatn-
inu, og kostnað við virkjun þess, ef
til kemur. Rannsókn þessi á að hef j-
ast næstu daga.—Hpaunvatn er 38
km. frá Akureyri samkvæmt kort-
um herforingjaráðsins. Stærð vatns-
ins er 0.8 ferkílómetrar og regn-
svæði þess er 16 ferkílóm. Frá-
rensli var í sumar, þegar áin var i
minna lagi, 1.2 teningsmetrar á sek.
og fallhæð gæti fengist um 260
metra. — Kunnáttumenn telja lik-
legt að fá megi úr vatninu um 2000
hestöfl.
Frásögn þessi er samkvæmt Ak-
ureyrarskeyti til fréttastofu útvarps-
ins í gær.
Hraunsvatn er í öxnadal ofan við
bæinn Hraun, þar sem Jónas Hall-
grímsson var fæddur. Er vatnið
allhátt uppi f jallsmegin og er veiði-
vatn. Sézt það ekki neðan úr daln-
um. Hallgrímur faðir Jónasar
druknaði í vatninu.—N. dagbl. 24.
ágúst.
JRannsókn í Washington
Öldungadeild bandaríska þingsins
hefir undanfarið verið að rannsaka
verzlunaraðferðir vopnaverksmiðj-
anna þar i landi og hefir margt kom-
ið í dagsljósið, við þá rannsókn, sem
áður var flestum hulið. Formaður
rannsóknarnefndarinnar er Gerald
P. Nye, senator frá North Dakota.
Fyrst voru embættismenn Electric
Boat Co. kallaðir fyrir nefndina. Fé-
lagið smíðar aðallega kafbáta og sel-
ur þá stjórnum ýmsra landa. Við
rannsóknina sannaðist að þetta fé-
lag vinnur með Vickers í Englandi
og er gróðanum skift með báðum.
Aldrei bjóða þessi félög hvort á móti
öðru, heldur skifta þau með sér
markaðinum. Nafn Sir Basil Za-
haroff var oft nefnt i sambandi við
mál þessi og átti hann að hafa hvatt
framkvæmdarráð Electric Boat Co.
til þess að beita áhrifum sínum við
Bandarikjastjórnina, og fá hana til
að liðsinna þvi með sölu á kafbát-
um til annara ríkja.
Þá var E. I. du Pont de Nemour
félagið tekið fyrir. Það er einn
sterkasti auðvaldshringur í Banda-
ríkjunum og seldi sambandsþjóðun-
um á stríðsárunum yfir biljón doll-
ara virði af vopnum og sprengiefn-
um. Du Pont bræðurnir mættu all-
ir fyrir rannsóknarnefndinni og
gáfu ýmsar upplýsingar. Meðal ann-
ars sögðu þeir að félag sitt hefðj
bjargað Bandaríkjunum frá þvi að
verða þýsk nýlenda, með þvi að
selja mest af vörum sínum til sam-
bandsþjóðanna. Einnig kom i ljós
a"ð Du Pont er að einhverju leyti
tengt enska hringnum British Che-
mical Industries og einnig canadiska
félaginu Canadian Industries, Ltd.
Major - General Douglas Mac-
Arthur, yfirmaður herforingjaráðs-
ins bandaríska, var nefndur nokkr-
um sinnum í sambandi við rannsókn
þessa. Á ferð sinni um Tyrkland
1932 á hann að hafa mælt með vör-
urn bandarísku vopnafélaganna, eins
og hann væri umboðsmaður þeirra.
Einnig hafði Bandarikjastjórnin
lánað Curtiss félaginu flugmann-
inn fræga Major James Doolittle til
þess að ferðast um Suður-Ameríku
og sýna Curtiss flugvélar. Mikil
samkepni kvað vera á milli þeirra
félaga, sem flugvélar smíða í Banda-
rikjunum og Énglandi. Virtist rann-
sóknarnefndinni sem að stjórnir
þessara tveggja landa hefðu tekið
þátt í þeirri verzlunar baráttu.
Á mánudaginn í þessari viku gáfu
stjórnendur United Export Corpor-
ation nefndinni þær upplýsingar að
Þjóðverjar væru nú í óða önn að
efla flugher sinn. Verzlun þessa fé-
lags við Þýskaland, það sem af er
árinu 1934, hefir numið $1,445,000,
en var í fyrra aðeins $234,000. Að-
allega kaupa Þjóðverjar vélarnar frá
Bandaríkjunum, en smíða skrokk-
ana sjálfir. Sagt var að stærstu
fluíjvélaverksmiðjur Þýskalands
hefðu aukið framleiðsluna um meira
en helming, síðan Hitler tók við
völdum. Allar þessar flugvélar eru
bygðar sem farþega flugvélar, en
þeim má breyta á skömmum tíma
oq: nota þær svo til hernaðar.
Rannsókn þessi hefir vakið mikla
ftirtekt bæði hér í álfu og á Eng-
landi. Þykir mönnum nóg um hvað
voldug þessi félög eru orðin, og
hvað áhrif þeirra eru mikil.
Á Englandi er öflug hreyfing
komin á fót til þess að fá stjórnina
til þess að taka alla framleiðslu her-
gagna I sínar hendur. Þetta hefir
enn ekki tekisit sökum þess hve
Vickers Armstrong og önnur sams-
konar félög eiga mikil itök þar í
landi.
Nokkur stærstu járnbrautarfélög-
in í Bandaríkjunum hafa ákveðið að
gera umbætur á járnbrautum sínum,
svo að lestir geti ferðast með 100
mílna hraða á klukkustund.
Nome brennur
Á mánudaginn 17. sept. kom upp
elclur i borginni Nome í Alaska og
l)rann hún svo að segja til kaldra
kola á nokkrum klukkustundum. í
verzlunarhverfinu stóðu aðeins tvær
'iyggingar og í norðurhluta borgar-
innar stóðu nokkur íbúðarhús. Vind-
ur var hvass af norðaustri og reynd-
ist ógerningur að stemma stigu eld-
inum. Tjónið er metið á tvær milj-
ónir dollara.
Stjórnin í Wlashington sendi trax
boð til allra skipa fram með strönd-
um Alaska, að hverfa samstundis til
Nome og veita ibúum borgarinnar
alla þá hjálp, sem hægt væri. Um
1500 manns eru nú heimilislausir og
hafa flestir mist aleigu sína. Kulda-
veður er þar norður frá nú og bæt-
ir það ekki úr.
Allmargir hvítir menn meiddust
og tveir Eskimóar dóu, þegar
slökkviliðið tók það ráð-að sprengja
upp hús hér og þar til að stöðva
eldinn.
Nome fór að byggjast eftir árið
1898, þegar gull fanst þar x grend-
inni og varð brátt nafnkunnur og
auðugur bær,- eftir þvi sem gull-
leitarmenn sóttu þangað i stærri og
stærri hópum.
Rosicrusian reglan
Nýlega var stofnaður félagsskap-
ur, senx nefnist “Federation Univer-
selle Des Orders et Societies lntitia-
tique” og tilheyra honum ýms leyni-
félög. Rosicrusian reglan AMORC
er sú eina i Norður-Ameríku, sem
fékk inngöngu í þennan nýja félags-
skap, eftir því senx yfirmaður regl-
unnar hér í fylki, Fred P. Robin-
son, segir.
Federation Universelle kvað vera
eini félagsskapur- þessarar tegundar
í heirni. Meðlimir hans eru hin
fornu dulspekingafélög er rakið geta
sögu sína aftur i nxyrkustu fornöld,
og stofnuð voru á dögum Faraóanna
á Egyptalandi. Sagan getur um
marga helstu spekinga fortíðarinnar,
er numu fræði sín i hiriúm leyndar-
dómsfullu “skólum” þessara regla.
Má þar nefna alkemistann Roger
Bacon, heimspekinginn Francis
Bacon og þá Paracelsus og Ágúst-
ínus.
Til þess að þessi gömlu vísindi
gleymist ekki, þá var ákveðið að
sameina sem flest af dulspekisfélög-
unum í eina heild. Yfirmanni Rosi-
crusian reglunnar í Norður-Ame-
riku, Dr. PI. Spencer Lewis, var
veitt virðulegt embætti í hinum nýja
félagsskap.
Nokkrir íslendingar hér í landi
munu vera meðlimir Rosicrusian
reglunnar.
Dr. S. Stephansson dáinn
Aðfaranótt þriðjudagsins lést á
Almenna sjúkrahúsinu i Winnipeg
hinn velþekti, íslenzki læknir Dr.
Stephan Stephansson frá The Pas,
Man., 48 ára að aldri.
Dr. Stephansson var fæddur í
West-Selkirk árið 1886, sonur
Stephans Björnssonar og konu
hans, sem bæði eru á lífi.
Hinn látni útskrifaðist frá lækna-
skóla þessa fylkis vorið 1912, og
fluttist síðan til The Pas og stund-
aði lækningar þar norður frá til
dauðadags. Árið 1915 giftist hann
hérlendri stúlku, Anna Emery. Þau
eignuðust tvo syni, Norman og
Arnold, og lifa þeir báðir föður
sinn.
Dr. Stephansson fekk ágætis orð
á sig sem læknir og góður dreng-
ur. Hann var vinsæll nxjög og
gegndi ýmsum ábyrgðarmiklum
stöðum við The Pas og i Flin Flon.
Líkið var flutt til The Pas og verð-
ur jarðsett þar.
Útnefningin í Selkirk
Innan skamms fer fram útnefn-
ing í Selkirk kjördæmi; verður þar
valinn nxerkisberi frjálslynda flokks-
ins til þess að sækja um sæti í Ot-
tawaþinginu.
Um það munu fáir efast að eftir
næstu kosningar verði sá flokkur
við völd; jafnvel eindregnustu í-
haldsmenn viðurkenna það. Og að
bví er Selkirk kjördæmi snertir
efast enginn urn úrslitin, ef merkis-
berinn er vel valinn.
En einmitt vegna þess, að kosn-
ingin er talin vís þeirn er flokkur-
inn útnefnir, er hætt við að margir
verði umsækjendur frá ýmsum hlið-
um, þegar þannig stendur á, er æfin-
lega hætt við að eitthvað geti vilt
mönnurn sjónir í svipinn og atkvæði
fari ekki að öllu leyti eftir hæfi-
leikum frambjóðenda. Naga menn
sig þá oft í handabökin á eftir fyrir
það, sem þeir gerðu í fljótfærni.
Það mun vera á þriðja ár síðan á-
kveðið var að Jósef Thórson yrði í
kjöri í Selkirk, og var lengi álitið
að enginn liberal mundi sækja um
útnefningu á móti honunx. Frá sjón-
armiði flestra þeirra íslendinga, er
málið ræddu virtist það einhuga álit
að þrátt fyrir mikla hæfileika ýmsra
annara vor á meðal, þá væri samt á
engum völ, innan kjördæmiShxs né
utan, sem gæddur væri eins miklum
og mörgum hæfileikum — og auk
þess hefði reynslu, þar sem hann
hefir verið þingmaður áður.
Það eina, sem stöku maðxxr fann
að honum í þessa stöðu, var að hann
ætti ekki heima í kjördæminu. En
þegar þess er gætt að Gimli —
hjartapunktur kjördæmisins — var
um langan tíma heimili foreldra
hans, og þar af leiðandi hans sjálfs,
og faðir hans var þar einn fremstu
leiðtoganna, skipaði þar ýmsar allra
helztu trúnaðarstöður og vann af
alefli að velferð héraðsins, þá er
kjördæmið býsna nærri þvi að vera
heimahérað hans.
Jósef Thorson hefir setið á Sam-
bandsþingi áður; sýndi hann það þá
að ekki var hann einungis gæddur
miklum hæfileikum, heldur einnig
beitti hann þeim æfinlega hinum
beztu málum til stuðnings. Til þess
að sýna að hér sé við rök að styðj-
ast nægir að minna ,á nokkur atriði.
—Flestir hljóta að muna hversu vel
og drengilega hann barðist fyrir
framkvæmdum þess að ellistyrkur
yrði veittur. Hinir íuörgu, sem þess
styrks njóta nú í Selkirk kjördæmi,
ættu að muna honum það við næstu
kosningar. í öðru lagi rnætti rninna
á, að hann bar fram tillögu i þing-
inu um lífeyri handa blindu fólki,
og fylgdi henni fast fram.
Þá er mörgum ógleymd hin vit-
urlega og mannúðlega tillaga lxáns
um trygging gegn atvinnuleysi. Vildi
hann að vinnuveitendur, vinnuþiggj-
endur og ríkið sjálft legðu fram einn
þriðja hvert um sig, í.sjóð, er menn
fengju lífeyw úr, þegar þeim brygð-
ist atvinna. Væri hagur fólks hér
í landi ólíkur því, sem hann nú er,
ef 1 au lög hefðu verið i gildi að
un lanförnu.
Þá barðist Thórson af alefli fyrir
sanngjarnari kjörum póstþjóna
þeirra, sem ósanngirni hafði verið
sýnd, og vann hann sigur í þeirri
baráttu. Fáir lögðu sig betur fram
en hann fyrir því að Manitoba fengi
full umráð yfir náttúruauðæfum
sinum. Og um leið og það fékst
voru fylkinu afhentir $4,000,000
(fjórar miljónir dala) frá Ottawa.
Vrar það ómetanleg hjálp fyrir fylk-
ið. ^
Hér lxafa verið talin aðeins örfá
atriði af hinni margþættu starfsemi
Thórsons þann stutta tírna, sem
hann sat á þingi. Þau störf lýsa
ekki einungis gáfum og franxkvæmd-
um, heldur einnig þvi að hann beitti
sér æfinlega fyrir mál niínnúðar og
umbóta.
Annars nægir að vísa í ritstjórn-
argrein í Lögbergi 19. júní 1930:
þar er vel og greinilega skýrt frá
starfi Thorsons á þingi. Þá grein
ættu sem flestir að lesa nú.
Síðan Thórson sat á þingi hefir
álit hans haldið áfrarn að vaxa;
nægir í því sambandi að rninna á
hina djarfmannlegu framkomu hans
í rannsókninni við Newton-máliS:
þar kom hann frarn sem talsmaÖur
fyrir bláfátækan útlending á móti
vfirlögreglustjóra Winnipegborgar,
og flutti það mál svo skörulega og
hlifðarlaust að allir dáðust að : enda
vann lxann rnálið, þrátt fyrir það
ofurefli senx á móti var að berjast.
Þegar alt þetta er athugað, er það
engin furða þótt þess sé getið til að
Thorson nxuni verða skipaður i
ráðuneytið eftir næstu kosningar—
enda er hann einn þeirra, sem rnarg-
ir telja sjálfsagðan. Ætti það að
vera öllum ljóst hvílíkur heiður og
hvílíkt gagn það væri íslendingum
að eiga nxann i Sambandsstjórninni
í Ottawa.
Nú er alt undir útnefningunni
komið.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Otto Habsburg trúlofaát
Þessa síðustu mánuði hefir mikið
verið rætt um það, að Otto Habs-
burg, sonur Karls Austurríkiskeis-
ara, rnyndi, áður en langt um líður,
setjast í hásæti föður síns.
Otto Habsburg er nú sagður trú-
lofaður yngstu dóttur konungshjón-
anna ítölsku, Mariu prinsessu, en
ekki munu þau fá að giftast nema
Otto komist í hásæti Habsburganna
í Austurríki.
»Talið er vist að Mussolini leggi sig
allan fram til þess að svo megi verða
og Frakkar munu þvi einnig hlyntir
að Austurríki verði aftur keisara-
veldi. Með því móti ætla þeir að
hægra verði að stöðva framrás
nazista þar i landi. Aftur á móti
eru löndin í “litla sambandinu”,
Yougoslavia, Chechoslovakia og Rú-
nxenía þessu mótfallin og óttast að
kaþólskir menn, sem nú búa í þeim
ríkjum, en áður tilheyrðu Austur-
ríki, muni reynast erfiðari viðfangs,
ef að gamla keisaraættin komist til
valda.
í Austurríki sjálfu eru skoðanir
manna mjög skiftar. Sósíalistar og
nazistar vilja ekkert með keisara
hafa, en þeir flokkar eru fjölmenn-
ir, þótt þeirra gæti litið sem stend-
ur. Aftur hefir keisara-ættin mikið
fylgi í sveitum landsins. Margir á-
líta að bylting sé nauðsynleg, ef að
Habsburg ættin á að ná völdum í
landinu.
Rússar komnir í Alþjóðabandalagið
Á þriðjudagskveldið fór fram at-
kvæðagreiðsla í Geneva um það
hvort Rússland skyldi fá sæti í Al-
þjóðabandalaginu. Atkvæðagreiðsl-
an fór þannig að 40 atkvæði voru
með tillögunni, en engin á móti.