Lögberg - 02.06.1938, Qupperneq 2

9
LÖGBIÖRG, FIMTUDAGINN 2. JÚNl 1938
“Olson-safnið” við Manitobaháskólann
“Ef kensla í íslenzku á nokkura
framtíÖ fyrir höndum við Mani-
tobaháskóla, væri þörf á að stofna
þar safn af íslenzkum bókum. Eng-
um stendur þaS nær en íslendingum
a8* leggja hyrningarsteininn undir
þaS safn.”
Þannig fórust hinum fluggáfaða
námsimonni, Thorvaldi heitnum
Thorvaldson (bróður þeirra Sveins
kaupmanns í Rivetron, Manitoba,
og Thorbergs prófessors í Saska-
toon, Saskatchewan,) orð í grein i
Lögbcrgi 26. marz 1903 um “Is-
lenzka bókasafnið við Harvard" : en
Thorvaldur stundaði þá nám við
það fræga og mikla mentasetur
Randaríkjanna.
Engum, sem fæst við kenslu í ís-
lenzkum fræðurn við erlenda há-
skóla, dylst, að hér er um grund-
vallaratriði að ræða hvað snertir
slíka háskólafræðslu. “Blíndur er
bókarlaus maður” sannast hatram-
lega í því samibandi; kenslan verður
í lausu lofti — um margt á sandi
bygð — sé eigi nauðsynlegur bóka-
kostur fyrir hendi námsfólkinu til
afnota, einkum og helzt, ef fræðsl-
an er dálítið meiri en á byrjunar-
stigi. Mætti því ætla, að fyrir
löngu hefði verið komið á fót ís-
lenzku bókasafni við Manitoba-há-
skólann, þar sem íslenzka hefir verið
á kensluskrá árum saman og is-
lenzkir námsmenn tugum saman við
allskonar nám.
En þrjátíu og þrjú ár liðu áður
heldur en ofangreind hugimynd um
stofnun sliks bókasafns komst í
framkvæmd. Og þá var það ekki
fyrir atbeina Islendinga vestan hafs
í heild sinni, að sá draumur rættist,
heldur fyrir örlæti efnalítils islenzks
alþýðumanns vestur þar og rækt
hans við norrænar og íslenzkar
menningarerfðir.
Það þótti tíðindum sæta, þegar
President Sidney Smith, forseti
Manitobaháskólans í Winnipeg,
gerði almenningi kunnugt vorið
1936, að Arnljótur Björnnson Ólson
hefði gefið háskólanum hið stóra og
merkilega íslenzka bókasafn sitt;
enda kunnu forráðamenn háskólans
að meta nytsemdar- og merkisgjöf,
eins og lýsti sér í ummælum forset-
ans, þegar hann veitt safninu mót-
töku fyrir hönd skólans. Kvaðst
Smith forseti sérstaklega stoltur af
þessari gjöf, bæði vegna þess, að við
Manitoba-háskóla hefði fjöldi ágæts
námsfólks af íslenzkum ættum
stundað nám, og einnig vegna hins,
að enginn háskóli í Canada væri eins
vel i sveit settur þegar til þess kem-
ur að veita fræðslu í íslenzkum
fræðum og genmönskum, og í bók-
mentum Norðurlanda. Sagði for-
setinn ennfremur, að það væri von
sín og samverkamanna sinna við há-
skólann, að þessi gjöf flýtti fyrir
því að kensla yrði hafin þar í þeim
greinum. (Winnipeg Free Press,
21. mai 1936).
Og það var einmitt með það fyr-
ir augum, að gefandinn gaf háskól-
anum bókasafn sitt, að þar verði í
náinni framitíð stofnað fast kenn-
ara-embætti í íslenzkri tungu og
bókmentum. Hefir Arnljótur Ólson
ónekanlega búið drjúgum í haginn
fyrir sh'ka kenslu með bókasafns-
gjöfinni, því að þar er, eins og síð-
ar mun frekar lýst, um næsta auð-
ugan garð að gresja. Ber bókasafn-
ið, svo sem sjálfsagt var, nafn gef-
andans og heitir “Ólsons-safnið”
(A. B. Ólson Collection), og hefir
viðeigandi nafnspjald verið búið til
fyrir það.
•f
Auðsætt er að bókagjöf þessi er
hin merkilegasta frá sjónarmiði
þeirra, er láta sér ant um viðhald
islenzkrar menningar vestan hafs og
vilja veita straumufn frá íslenzkum
fræða- og mentalindum inn í vest-
rænt þjóðlíf. Mun það sérstaklega
koma á (laginn, þegar að því kemur
að safnið verði tekið til virkra nota
í þarfir námsfólks í íslenzkum fræð-
um við Manitoba-lháskólann. sem
vonandi verður eigi langt að biða.
Eftir prófessor dr. Richard Beck
En nú mun margur spyrja: “Hvat
jnanna es þat?” sem svo mjög ann
íslenzkum fræðum og útbreiðslu
þeirra eins og þessi rausnarlega
bókagjöf ber vitni um, og skulu því
með nokkrum orðum sögð deili á
gefandanum.
•f
Arnljótur Björnsson Ólson ef
Húnvetningur, fæddur 17. janúar
1864, að Finnstungu í Blöndudal,
Arnljótur Ólson
sonur hjónanna Björns (yngra)
Ólafssonar frá Auðúlfsstöðum i
Langadal og konu hans Önnu Lilju
Jóhannsdóttur frá Þorbrandsstöð-
um í Langadal. Er Arnljótur stór-
ættaður i ættir fram, af mjög merkri
og f jölmiennri ætt á Norðurlandi, en
Björn faðir hans var albróðir séra
Árnljóts Ólafssonar, lengi prests að
Bægisá.
Ólst Arnljótur Björnsson upp í
Finnstungu Ifjá foreldrum sínum
þar til hann var 9 ára, er faðir hans
dó. Fór sveinninn þá vorið 1873 til
séra Arnljóts föðurbróður síns að
Bægisá, og var hjá honum í þrjú
ár, en hvarf þá aftur til móður
sinnar. Eftir það var hann ýmist
hjá henni eða öðrum í Blöndu- eða
Svartárdal þangað til hann fór á
Blúnaðariháskólann á Hólum i
Hjaltadal 1885. Stundaði hann þar
nám í tvö ár, en þriðja árið var
hánn bústjóri á Bjarnarstöðum í
Kolbeinsdal. Vestur um haf fluttist
Arnljótur árið 1888, og vann hann
næstu árin að sumrinu til við bún-
aðarstörf í Manitoba og Dakota, en
á vetrum öðru hvoru að járnbraut-
arvinnu.
I desember 1895 kvæntist Arn-
ljótur ungfrú Jórunni Ólafsdóttur
Þorsteinssonar frá Pembina í
Norður-Dakota. Bjuggu þau hjónin
þar í fjögur ár, en fluttu 1899
til Manitoba. Þau tóku heimilisrétt
á landi þrjár og hálfa mílu vestur
af Gimli og áttu þar heima fram til
1909, en þá fluttu þau inn í Gimli-
þorp, því að Arnljótur hafði verið
kjörinn lögtaksmaður héraðsréttar-
ins að Gimli, og jafnhliða varð hann
fylkislögregluþjónn þar og i nær-
liggjandi sveitum. Gegndi hann
þeim störfum fram til 1916, og var
einnig á þeim árum sveitarráðsfull-
trúi Gimli-sveitar eitt kjörtknabil.
Bjuggu þau íhjónin nú í Winni-
I>eg þangað til 1929, en fluttu því
næst aftur til Gimli og voru þar til
ársins 1933; þá um haustið andað-
ist Jórunn kona Arnljóts; fluttist
hann þá á ný til Winnipeg og hefir
átt þar heima iðan. Af sjö börn-
um Arnljóts eru þrjú á lífi, tveir
synir, Snæþjörn og Ólafur, báðir
kvæntir og búsettir í Winnipeg, og
ein dóttir, Mrs. W. L. Atkinson í
Selkirk, Manitoba.
Takmörkuð var skólaganga Arn-
Ijóts eins og að framan greinir; en
hann er í eðli sínu ínaður óvenjulega
bókhneigður, og mun það ekki of
mælt, að bókakoffortið, sem hann
flutti með sér frá íslandi, hafi verið
honum hans dýrmætasti og kærasti
fjársjóður. Hann hefir ekki átt úr
miklu að spila efnalega um dagana,
en þrátt fyrir það jók hann stöðugt
við hið íslenzka bókasafn sitt, þang-
að til það var orðið eitt af stærstu
og merkustu af slíkum bókasöfnum
í eigu einstakra manna i Canada og
Bandaríkjunuim. Það er þetta sjald-
j lenzkum tímaritum, hvort sem út
hafa komið austan hafs eða vestan,
en þau eru, eins og alkunnugt er, hin
nauðsynlegustu heimildarrit, bók-
mentasögulega og menningarsögu-
lega. Svipuðu máli gegnir um viku-
blöðin; af islenzkum vikublöðum
eru í safninu nærri því öll hin eldri,
sem út hafa komið vestan hafs, og
dálítið af íslénzkuimi blöðum heiman
.að: “Bjarki,” “Reykjavík,” “Fjall-
konan,” o. fl., en þó eigi nema
nokkurir árgangar af sumum þeirra.
Ljóðmæli állra hinna eldri höfuð-
skálda vorra frá 19. öld (að undan-
skildum nýjustu útgáfum af kvæð-
um suimra þeirrá) eru i safninu;
einnig fyrri kvæðabækur flestra
skálda vorra síðan um aldamót,
nema þeirra yngstu; og að kalla má
kvæðasöfn allra vestur-islenzkra
skálda, þeirra, sem kunnust eru. Þá
er og tiltölulega margt af rimum i
safninu.
Af islenzkum leikritum eru þar
mörg hin eldri, og sægur af skáld-
sögum, ekki sízt þýddum sögum,
misjöfnum að gæðum og gildi, eins
og gengur; en jafnframt margt
hinna frægustu og ágætustu.
Þar er einnig meiri hlutinn af
frumsöimdum skáldsögum hinna
eldri sagnaskálda vorra, nema hinar
nýjustu; en sögur 'yngri skáldanna
vantar, því miður, yfirleitt. íslend-
ingasögur og önnur fornrit vor eru
hér í hinum alþýðlegu útgáfum Sig-
urðar Kristjánssonar.
Loks má geta þess, að í safninu
er mikið af íslenzkum ritum um trú-
arleg og guðfræðileg efni, frum-
Það er sérstaklega auðugt af is- ’ sömdum og þýddum. Þar er einnig
gæfa safn, sem hann gaf Manitoba-
háskólanum.
♦
“Ólsons-safnið” er 2500 bindi og
nærfelt 3500 dollarar að verðhæð.
En þær tölur einar saman gefa litla
hugmynd um auðlegð þess og fjöl-
breytni, né heldur um þann bók-
mentalega áhuga og þá sjálfsafneit-
un, sem söfnun slíks bókasafns er
ávöxturinn af, þar sem safnandinn
var maður félitill.
I safninu er meiri hlutinn af
fræðiritum þeim i ýmsutn. vísinda-
greinum, sem komið hafa út á ís-
landi öldina, sem leið, og fram á
síðari ár. Margt er þar einnig is-
lenzkra rita um söguleg efni, eink-
um varðandi sögu íslands: “ís-
lenzkt fornbréfasafn” frá byrjun,
“Safn til sögu íslands” fram á síð-
ustu ár, “Landsyfirréttardómur,”
“Alþingisbækur íslands,” Árbækur
Espólíns” og “Sýslumannaæfir,” að
nokkur hin helztu safnrit séu talin
um þetta efni, að ógleynndum mörg-
um megirrritum helztu sagnfræðinga
vorra um sögu lands vors. Hér er
einngi að finna fjölda af nefndar-
álitum og lagafrumvörpum viðkom-
^ndi íslenzku stjórnarfari að ótöld-
um prentuðum skýrslum um hand-
rita- og bókasöfn og önnur þjóð-
fræðasöfn íslenzk. Hið helzta, sem
t*m sögu Vestuivíslendinga hefir
^verið skrifað, er einnig í safninu..
f jöldi af prentuðum fyrirlestrum og
ræðum um ýms efni.
“Ólsons-safnið” er því harla auð-
ugt af íslenzkum ritum, þó að þar
þurfi sumstaðar að fylla í skörðin.
Og eins og við er að búast, þar sem
safnandinn hefir aðallega látið sér
um það hugsað, að viða að sér ís-
lenzkum ritum, þá eru hér ekki svo
talist geti rit á erlendum málum um
íslenzk efni, en úr því ætti að vera
tiltölulega auðvelt að bæta síðar
rneir. Hitt er aðalatriðið, að með
höfðinglegri bókagjöf Arnljóts hef-
ir traustur grundvöllur verið lagður
að vönduðu og víðtæku safni is-
lenzkra rita við Manitoba-háskól-
ann. Ætla eg, að safn þetta sér hið
4. eða 5. að stærð slíkra bókasafna
við háskóla vestan hafs en hin eru
þessi: Fiske-safnið i Cornell, lang-
stærst og merkast; islenzka bóka-
safnið í Harvard, sem er næst að
stærð; íslenzka bókasafnið i Yale;
og George P. Marsh safnið í Uni-
versity of Vermont. Hvað snertir
síðari alda rit íslenzk, hygg eg, hins
vegar, að “Ólsons-safnið” sé hið
þriðja í röðinni, þó að það standi
fjórum fyrtölcjum söfnum að baki
að því er við kemur ritum um ís-
lenzk efni á erlendum málum og að
þýðingum íslenzkra rita á erlend
mál.
“Ólsons-safnið” á því fyllilega
skilið, að íslendingar hlynni að þvi;
þeiim stendur það næst; og er stund-
ir líða, mun það verða sá höfuðstóll,
sem greiðir ríkulega vexti, menn-
ingarlega talað, sé viturlega og var-
anlega um hnútana búið, bæði hvað
ENDURVEKIÐ ÆSKUFJÖRIÐ
NUGA-TONE er dásamlegt meCal
tyrir sjúkt og lasburða fólk. Eftir
vikutíma, eða svo, verður batans vart,
og við stöðuga notkun fæst göð heilsa.
Saga NUGA-TONE er einstæð í sinni
röð. Miljónir manna og kvenna hafa
fengið af þvi heilsu þessi 45 ár. sem
það hefir verið I notkun. NUGA-
TONE fæst I lyfjabúðum. Kaupið að-
eips ekta NUGA-TONE, því eftirlíking.
ar eru árangurslausar.
Kaupið aðeins ekta NUGA-TONE I
ábyggilegum lyfjabúðum.
Notið UGA-SOL við stýflu. petta
úrvals hægðalyf. 60c.
snertir safnið sjálft og væntanlegan
kennarastól í íslenzkum fræðum við
Manitobaháskólann.
Ekki vil eg, fremur en dr. Sig-
urður Nordal, í grein sinni um ís-
lenzka bókagjöf til Sviþjóðar, ganga
svo langt, að íslenzkir bókaútgef-
endur séu skyldaðir til, að senda
‘Ólsons-safninu’ gjafaeintök. A hinn
bóginn vil eg eindregið íhvetja þá,
íslenzkar stofnanir og íslenzka rit-
höfunda til þess, að muna eftir
nefndu safni í framtíðinni og
styrkja það eftir föngum. Myndi
slíkur höfðingsskapur þeginn með
þökkum, því að safnið á ekki, enn
sem kocnið er, yfir neinu fé að ráða
til bókakaupa. Með því væru gef-
endurnir einnig að styrkja stofnun,
Sem ávaxtaríkari getur orðið í fram-
tíðinni í þágu íslands heldur en
nokkurn rennir grun í. Helztu er-
lendir formælendur íslands_ hafa
drukkið í sig Islandsást sína úr lind-
um íslenzkra fræða, ekki sízt af
Mímisbrunni fornbókmenta vorra.
Það er enn þá nægð lífsvatns í
brunninum þeim.
—Mbl. 5. og 6. mai.
Association
PATTERSON’S
LIBERAL STJÓRNARINNAR
GERÐI ÞAÐ KLEIFT, At) VEITT VAR MÖRGUM MIUÖNUM DALA INN I SASKATCHEWAN-
FYLK1, TIL ÞESS AÐ FLEYTA FÓLKINU ÝFIR BRIM OG BOÐA IIINS ÖRÐUGASTA ARFERÐIS
Með helming af íbúum Saskatehewan á styrk frá því opinbera, sem það að engu leyti átti sjálft sök á,
liggur það í hlutarins eð'li, hvílíkt feikna viðfangsefni ]>að var, að sjá hálfri miljón manna fvrir fæði, föt-
um, skepnufóðri, eldsneyti og fitsæði, þannig að óþægindin yrði sem allra minst.
Liberal stjórnin tileinkar sér enga óverðskuldaða viðurkenningu fyrir það, sem henni ávanst í þessu
tilli'ti, — hún gerði aðeins skyldu sína sem kjörinn fulltrúi fólksins. Allir að'rir flokkar myndu hafa reynt
að gera það sama; en allir þeir aðrir flokkar, sem nú leita kosningar, myndu hafa strandað í tilraunum
sínum vegna stefnu þeirra í sambandi við greiðslufall.
Conservatívar, C.C.F. og Social Credit flokkarnir hafa allir tjáð sig hlynta lækkun skulda og lækkun
vaxta, með greið'slnfalli eða rofi samninga. Liberalflokkurinn hefir í liðinni tíð beitt sér fyrir lækkun
skulda og lækkun vaxta með samningum við lánardrotna. Hvernig má jafna þessum andstæðum saman.
Eftir annari hefir verið farið í Alberta en hinni í Saskatchewan. Berið ]>ær saman, og dæmið síðan um þær
sjálf.
Greiðslofall
samhvæmt Álberta-formúlunni
GAGNSTÆTT
Skuldaskilasamningum
í Sashatchewan
Allar þær miljónir dala, sem sagt er að sparast hafi
í Alberta, hafa í raun og veru alls ekki verið spar-
aðar. Dómstólar og þjóðjting Canada, hafa úrskurð-
að þrenn löggjafarákvæði ógild og utan valdsviðs
Albertaþingsins, og skuldabyrðirnar hvíla enn á
herðum almennings.
Þó vitað sé að ekki hafi v.erið staðið við $25 borgun
á mánuði hverju mannsbarni til handa, ])á hefir
verið bætt gráu ofan á svart, með því að léggja 7%
skatt á alla framleiðslu bænda í Alberta. Þeir einu,
sem uppbót fengu, voru þingmenn Albertafylkis, sem
létu ]>ingið hækka þingfararkaup sitt.
Stjórn Albertafylkis hefir að vettugi virt dómstóla
landsins og móðgað persónulegan fulltrúa hans há-
tignar konungsins, lítilsvirt sjálfsvirðingu borgar-
anna og veikt og eyðilagt lánstraustið í Alberta.
Með því að framfylgja samkomulags og samninga-
leiðum, í mótsögn við greiðslufall, hefir stjórn
Saslcatchewanfylhis sparað fylhisbúum yfir hundrað
oy áttatíu miljónir dala, með útstrykun skulda í sam-
ráði við lánardrotna, og lækkun skulda og vaxta.
Þetta nemur sem svarar meira en þriðjungi af öllum
landbúnaðarskuldum fylkisins. Gert er grein fyrir
þessum feikna spiirnaði í bæklingi, sem nefnist “Debt
Adjustments,” og þér getið fengið hjá hvaða Tjiberal
Committee sem er.
Með þessum hætti hefir Saskatchewan verndað láns-
traust sitt og virðingu út á við' og inn á við, og með
þessum hæt.ti einum varð það kleift, að fleyta íbúum
fylkisins yfir örðugasta hjalla. þeirrar ægilegustu
kreppu, sem sögur fara af, vegna uppskerubrests
undanfarinna4ra. Hverja leiðina kjósið ])ér ?
Það, sem einungis gœti tekið við af Liberal stjórn
. . . yrði hrærigrautur afarfjarskyldra pólitískra hópa, er að lík-
indum yrði sagt fyrir verkum frá Eldmonton.
Varið yður á grímuklasddum, svokölluðum “Independent” eða
“Unity” frambjóðendum. Eins og Frank Eliason, skrifari
U-F.C. sagði:
“Eg hefði gaman af að hynnast þeim hringdansara,
sem lœtur í veðri vaha að hann geti í einu farið með
umboð fyrir C.C.F., Kommúnista, Social Credit og
Afturhaldsmenn. ’ ’
GREIÐIÐ LIBERAL ATKVŒÐI 8. JÚNI