Lögberg - 25.01.1940, Qupperneq 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. JANÚAR 1940
7
Nýr tengsl
yfir hafið
(Framh. frá bls. 3)
að hún hljóti fyr en síðar að
verða ofurliði borin af þeirri
heimstungu, sem vitanlega er þar
aðalmálið.
Þá ber að athuga, hvernig við,
ungir íslendingar, erum undir
það búnir, í orði og á borði, að
halda* við tengslum yfir hafið.
Nú skal það þegar tekið fram,
að jafnvel þótt við — þessi gagn-
rýnu eftirstriðsbörn — kunnum
að hafa sitthvað að athuga við
hugtök eins og þjóðerni, ættar-
skyldur, trú og siði feðranna,
þá munu vist fá okkar neita því,
að “ættjarðarböndum mig grip-
ur hver grund, sem grær kring-
um íslendings bein.” Með öðr-
um orðum : Okkur rennur hlóð-
ið til skyldunnar. En þess ber
ekki að dyljast, að draumóra-
kend aðdáun og minningar for-
eldra okkar á frændunum í
Vesturheimi er í hugum okkar
kiarlægt æfintýri, hlýlegt og
skemtilegt til umhugsunar, en
þaldJítið til framtíðartengsla.
^að miskunnarleysi, sem sam-
tíðin hefir alið upp í okkur
gagnvart daglegum viðhorfum,
krefst rauhæfari sambanda, i
^neiru samræmi við nútímann og
kröfur hans.
Nú er því þannig farið, að ein
af þeim lífsskoðunum, sem sam-
tíð okkar ekki sizt hefir tileink-
að sér, er sú, að náin og lífræn
nienningarsambönd við aðrar
þjóðir séu okkur lífsskilyrði, og
þá auðvitað sérstaklega við þær
þjóðir, sein þegar standa feti
frainar á menningarbrautinni en
yið sjálfir. Hins vegar dvlst
engum, að oft á tíðum er erfitt
fyrir fámenna og fátæka þjóð
að framfylgja þessum hugsjón-
um svo gerla, sem þurfa þætti.
Þegar fslendingar í Vestur-
heimi rétta okkur bróðurhönd
yfir hafið, eins og þeir gerðu á
fnllveldishátíðinni, þá er ekki
að undra, þótt okkur hér heima
hlýni um hjartarætur. Okkur
kemur ekki til hugar að neita
þeim sannindum, að frændur
°kkar vestan hafs standi betur
að vígi f menningarbaráttunni en
við. Og það verður ekki deilt
um þá menningarlegu mögu-
leika, sem opnir stæðu íslenzkri
þjóð, ef hún reyndist fær um að
'eggja fram sinn skerf í sam-
handinu við frændurna i vestri.
Eins og áður er á drepið, hafa
sambönd eldri kynslóðanna vest-
an hafs og austan að miklu
leyti verið persónutengsl. Eng-
inn vafi er á þvi, að elzta kyn-
slóðin vestra hefir mjög borið
það samband fyrir brjósti, vegna
ástar sinnar til átthaga og ætt-
higja, og talið það sér i þágu,
ekki siður en við. Á hinn bóg-
inn er þetta nú allmjög að snú-
ast við. Ungir fslendingar i
Vesturheimi eru vafalaust sjálf-
l,m sér nógir gagnvart okkur. f
iramtíðinni má gera ráð fyrir,
að þágan yrði einkum okkar fs-
lendinga austan hafs. Þess
vegna var það eftirtektarvert að
heyra rödd æskunnar vestan hafs
E des. fyrir ári og sannfærast
um, að þar er jarðvegur fyrir
ný kynni og tengsl á grunni
menningarlegra viðskifta, þótt
gömlu persónutengslin rofni
smám saman.
Eg veit ekki, hvort ungum fs-
lendingum í Vesturheimi er það
Ijóst, að jafnaldrar þeirra hér
heima hafa margir hverjir vak-
andi auga á þeim, áföngum
þeirra og sigrum í amerískri
menningarstarfsemi. Þannig er
því þó farið. Við fylgjumst
gjörla með afrekum þeirra í vis-
'ndum og listum og öðru því, er
við helzt kysum þjóð okkar til
handa.
Nú er svo komið, að með
nýrri heimsstyrjöld hafa Iokast
fleiri og færri vegir ungra ís-
lendinga her heima, þeirra, sein
áður leituðu menningar suður i
álfu. Enginn veit, hvenær þeirri
orrahríð léttir, né hver þau skil-
ýrði verða til menningarviðleitni,
sem íslendingum bjóðast aftur,
er friður kemst á. En hver sem
þau annars kunna að verða, er
enginn vafi á því, að íslenzkri
menningu er holt að fá til jafn-
vægis menningarstrauma vestan
um haf, móti þeim mið-evróp-
isku menningarstraumum, sem
mestu hafa verið hér ráðandi.
Sú fjölbreytni og úrvalsauki
myndi tvímælalaust styrkja hlut-
læg viðhorf íslenzkrar menta-
stéttar gagnvart viðfangsefnum
þjóðar sinnar. Hvort sem leið-
irnar suður í álfu lokast eða ei,
ber okkur tvimælalaust að leita
vestur um haf og hagnýta okkur
þá frændsamlegu aðstoð, sem
landar vorir í Vesturheimi
mundu fúslega í té láta, svo
fremi að þeir sæju að við ættum
hug og dug til þess að notfæra
okkur hana.
Hér er of langt mál að fara
nánar út í þær mentagreinar, er
yrðu viðfangsefni ungra íslend-
inga að heiman þar vestra, ef
þeim gæfist kostur á því að
flytja þangað námsból sín. Næg-
ir að benda í því efni á verk-
fræði allskonar, sem tvímæla-
laust stendur í miklum blóma
vestan hafs. Þá myndu og nátt-
úru- og læknavísindi verða sjálf-
sögð viðfangsefni, tónlist, mál-
aralist o. s. frv.
Sú eina braut, sem fslending-
um hefir hingað til verið rudd
til náms í Vesturheimi, er styrk-
veiting Kanada-sjóðsins svo-
nefnda. En sjóður sá, er, eins
og kunnugt er, stofnaður með
gjöf Kanadastjórnar í tilefni af
þúsund ^ra afmæli Alþingis
1930, og er ætlað það hlutverk
að styrkja stúdenta frá íslandi
við nám vestan hafs. Hafa
nokkrir íslendingar þegar orðið
styrksins aðnjótandi.
En hér vantar enn liðsauka.—
Námsferðir fslendinga vestur um
haf eru dýrar, og ekki er hægt
að gera ráð fyrir því, að ein-
staklingar sjái sér þær færar
nema með fáum undantekning-
um. Hvað opinberum styrkjum
viðkemur, er eðlilegt að gera
ráð fyrir þvi, að ríkið kjósi
heldur að beina þeim til náms-
manna í Evrópulöndum, meðan
þangað er hægt að komast, og
kemur þar til greina sú ástæða,
að þær 'námsferðir eru að öðru
jöfnu ódýrari og fleirum verður
því hjálpað þar með þeirri fjár-
upphæð, sem ríkið getur lagt
fram. En samt sem áður eru
ekki enn öll kurl til grafar kom-
in.
Hér á landi skiftast þeir, sem
áhuga hafa á sambandinu við
Vesturheim, aðallega í tvo hópa.
Hefir verið drepið á það hér að
framan. Annars vegar er eldri
kynslóðin, sem halda vill við
þeim persónulegu og félagslegu
kynnum, sem, þegar eru og hafa
yerið. Þeirra viðhorf er sér-
staklega þjóðernislegt. Hins
vegar er yngri kynslóðin, sem
enn er ókunn frændum sínum í
Vesturheimi og óskar að auka
kynninguna, ekki einungis af
þjóðernislegum ástæðum, heldur
einnig af menningarlegri nauð-
syn hennar sjálfrar. Milli þess-
ara tveggja hópa eru vitaskuld
engin, skörp takmörk.
íslendingar í Vesturheimi hafa
stofnað þjóðræknisfélag sitt í
þeim tilgangi að hlúa að tungu
sinni, þjóðerniseinkennum og
samböndum við heimalandið.
Sömu leiðina gætu íslendingarn-
ir heima farið. Einnig þeir gætu
stofnað til félagsskapar, sem
sameinaði báðar kynslóðirnar,
þá eldri og yngri, um það mark,
að brjóta ísleaizkum námsmönn-
um leiðir vestur yfir hafið og
vinna á þann hátt í einu að
kynningar- og mentunarmálun-
um. — Enginn vafi er á því, að
sameinaðir kraftar allra áhuga-
manna á þessu efni myndu
verða þess megnugir að senda á
ári hverju unga og efnilega
menn vestur um haf til þess að
tileinka sér kjarna amerískrar
menningar og treysta um leið
frændsemisböndin yfir hafið.
Væri ekki óeðlilegt að gera ráð
fyrir, að íslenzka ríkið sæi sér
Hávarður Guðmundsson
— Dáinn 20. október, 1939.
Hann var fæddur á Sveinsstöðum í Norðfirði 10. apríl
1862. Faðir hans var Guðmundur Jónsson bóndi þar, Vil-
hjálmssonar, bónda á Kíirkjubóli í sömu sveit. Móðir Guð-
mundar hét Þbrbjörg, ættuð úr Papey. Móðir Hávarðar hét
Gunnhildur ólafsdóttir, Péturssonar. Sá Ólafur var bróðir
Bjarna föður ólafar í Vestdal, sehi nú er nýlega látin á
Egilsstöðum á Völlum, meir en 100 ára gömul. Móðir
Gunnhildar var Mekkín Erlendsdóttir, systir séra Þórarins,
prests í Heydölum. Börn hans voru: Þorsteinn, prestur i
Berufirði; Guðrún, kona Tuliniusar kaupmanns á Eskifirði,
og Mekkin kona Haraldar Briem á Búlandsnesi. Er sú ætt
kölluð Hellisfjarðarætt, og er fjölmenn, bæði heima á ís-
landi og hér í landi. Hávarður mun þó hafa verið nákomn-
ari þessari ætt en hér er talið, því hann taldi Hávarð bónda
í Hellisfirði nákominn frænda sinn og bar nafn hans.
Tæplega ársgamall misti Hávarður föður sinn, en móð-
ir hans giftist tveim árum síðar Árna Sveinssyni frá Viðfirði.
Hann dó þegar Hávarður var 8 ára. Eftir það mun héin hafa
búið um nokkur ár með sonum sínum Bjarna og Hávarði, og
Sigríði dóttur sinni, af siðara hjónabandi, um nokkur ár.
Sigriður er nú gift Jóni Magnússyni Austmann í Leslie.
Um uppvaxtarár Hávarðar hefir sá, er þetta ritar ekki
glöggar fregnir, en líklegt er að hann hafi dvalið eitthvað hjá
frændfólki sínu á Eskifirði. Á þeim árum hefir hann fengið
víðtækari mentun en alment var þá. Svo mikið er víst að
hann var um eitt skeið sýsluskrifari hjá Jóni sýslum. John-
sen á Eskifirði. Þó mun hann ekki hafa verið þar lengi, því
innan við tvitugt fór hann til Kaupin.hafnar til að læra tré-
smíði. Þar var hann 2 eða 3 ár og lærði húsgagnasmíði. Hann
var góður smiður og stundaði þá atvinnu að mestu fram
um miðjan aldur.
Hávarður kvæntist 21 árs gamall, Helgu Jónsdóttur frá
Kirkjubóli í Norðfirði. Bræður hennar voru þeir Þorsteinn
Jónsson, sem um eitt skeið var kaupmaður í Borgarfirði
eystra, og víðar, framkvæmdamaður mikill, og Bjarni Jóns-
son trésmiður í Winnipeg, og síðar í Pembina. Með henni
átti hann 4 börn; tvo drengi, sem dóu ungir, og tvö, sem enn
eru á lífi: Jón, sem um eitt skeið var góður bóndi hér í
bygðinni, en sem nú vinnur við smíðar vestur við haf, og
Margréti, sem nú er kona ólafs póstafgreiðslumanns, að
Hayland; bæði eiga þau fjölda harna sem nú eru fullþroskuð.
Hávarður fluttist vestur um haf 1888, og settist fvrst að
í Winnipeg, því þá var þar smíðavinna mikil. Þar misti
hann konu sína, fyrsta árið sem hann dvaldi þar. Þaðan
flutti hann norður til Mikleyjar ásamt tengdaforeldrum sín-
um og börnum, og dvaldi þar 4 ár. Þó stundaði hann smíða-
vinnu i Winnipeg á sumrum, en var heima á vetrum. Þaðan
fluttist hann alfarinn til Winnipeg 1893. Þar kvæntist hann
í öðru sinni Kristrúnu Sigvaldadóttur, ættaðri úr Eyjafirði.
Hún var systir Þórhalls Sigvaldasonar trésmiðs í Winnipeg,
sem margir kannast við. Móðir þeirra hét Kristbjörg og var
svstir konu séra Björns Halldórssonar i- Laufási, föður Þór-
halls biskups.
Um áramótin fluttist Hávarður noður í Álftavatnsbygð,
og nam þar land, nærri þvi sem Lundarbær er nú. Þar lézt
kona hans 1903. Þau áttu 4 dætur, sem upp komust: Lauf-
eyju, sem er gift Eyjólfi Anderson í Chicago, Helgu, sem
vinnur í sama bæ, Málfríði, sem dó um tvítugt, og Kristrúnu
sem er gift Jóni Breiðfjörð við Baldur.
Hávarður kvæntist i þriðja sinn 1907, Stefaníu Sigurð-
ardóttur frá Hólalandi í Borgarfirði eystra. Faðir hennar
var Skagfirðingur að ætt, en fluttist ungur á Austurland.
Kona hans hét Guðrún Sigfúsdóttir. Er sú ætt fjölmenn á
Austurlandi, og komin frá séra Stefáni ólafssyni skáldi í
Vallanesi. Þau hafa eignast 7 börn, sem nú eru öll full-
þroskuð. Þau eru: Soffía, sem hefir um mörg ár unnið hjá
Hudsons Bay félaginu í Winnipeg; Bjarni og Hjálmar, sem
báðir eru oftast heima; Sigrún, gift Reginbald Johnson,
bónda við Ashain Point; Anna og Svafa, oftast báðar heima;
Málfriður, gift Gretti Ásmundarsyni Freeman, bónda á
Siglunesi.
Hávarður seldi land sitt við Lundar 1907, og flutti
norður í Siglunesbygð; þar bjó hann tvö ár á leigulandi.
Þá kevpti hann tvö lönd við Hayland P.O. og bvgði þar
myndarlegt íbúðarhús, og þar hefir hann búið síðan. Síðar
hefir hann keypt 4 önnur lönd, eftir að bú hans stækkaði.—
Hávarður kom hingað í bvgðina ineð fremur lítinn bú-
stofn, en skuldlaus mun hann hafa verið. Hann reyndist
fljótt athugull húmaður, þótt hann stæði ekki í neinum stcír-
ræðum. . Það eru verk hans, sem hafa borið honum þegj-
andi vitni, en ekki ráðagerðir eða yfirlæti; því varla mun
nokkurt bú hér í sveit hafa verið á eins jöfnum framfara-
vegi, eins og bú hans. Og nú mun búið vera annað stærsta
gripabú í sveitinni, með drjúga eign utan heimilis.—
Hávarður var vel meðalmaður á viíxt, og vel bygður.
Hann var vel viti borinn og fjölhséfur athafnamaður. Enginn
var hann áhlaupamaður, hvorki til orða né athafna, en
drjúgvirkur, hagsýnn og þolgóður. Hann var hófsmaður
um alla hluti og hugsaði vandlega ráð sitt. Tortrygginn var
hann við nýjungar, og frábitinn öllu gróðabralli. Hann
græddi því aðeins af eigin efnum, en ekki á annara kostnað.
Hann var fslendingur með lífi og sál, og nokkuð fastheldinn
við fornar venjur. Hann var stálminnugur og fróður um
margt; las mikið og fylgdist því vel með íslenzkum bók-
mentum og hérlendum stjórnmálum. Hann hafði fengið
nokkra undirstöðuþekkingu í enskri tungu heima á fslandi,
og lærði því fljótt málið, er hann kom hingað. Gat hann því
haft full not af enskum bókum. Hann var sanngjarn i dóm-
um um menn og málefni, og ekki deilugjarn. Þó var hann
þéttur fyrir að breyta skoðun sinni, þá er hann hafði hugsað
málið til hlýtar; en öllu var því í hóf stylt.
Hávarður var gestrisinn og skemtilegur heim að sækja.
Mun það hafa verið hans sælustu stundir á síðari áruin,
þegar kunningja bar að garði. Voru þá rifjaðar upp end-
urminningar frá gamla landinu; því þar var ætið hugurinn
hálfur. Var þá hvorki horft í tímatap eða tilkostnað til að
láta gestinum líða sem bezt.
Hávarður var heilsugóður alla æfi, þar til síðustu tvö
árin, að sjónin bilaði, og síðasta árið mátti heita að hann
væri blindur. Var honum það þung raun að geta ekki haft
not af bókum. Þó bætti kona hans úr því með undraverðu
þolgæði, og las honuni blöð og bækur, enda meira en heilsa
hennar leyfði. Hún var orðlögð dugnaðarkona, og var hon-
um samhent í búskapnum, og hafði suma þá kosti í ríkum
mæli, sem hann skorti helzt. Var því sambúð þeirra farsæl.
Það var snemma í ágúst síðastl. að Hávarður veiktist
snögglega. Var álit lækna að það væri innvortis krahba-
mein, sem ekki yrði ráðin bót á.Þó var hann sjaldan mjög
þjáður, þar til síðustu vikuna, sem hann lifði. Hann lézt 26.
okt. Jarðarförin fór fram 31. s. m. í grafreit Vogarbygðar,
að viðstöddu miklu fjölmenni. Séra Guðm. Árnason flutti
húskveðju og stjórnaði útförinni.
*
Við eigum hér á bak að sjá einum af okkar merkustu
bændum. Þeir fækka nú óðuin, gömlu landnámsmennirnir,
sem komu hingað fullorðnir, og verða bráðum allir horfnir.
En þessi maður skilur eftir stórt dagsverk, sem í minnum
verður haft fyrst um sinn; þar á meðal 12 börn, hraust og
efnileg og 26 barnabörn. Afkomendur hans eru því líklegir
til að vera starfsamir og góðir borgarar í þessu landi.
fíuðm. Jónsson frá Húsey.
hag og heiður í því að styðja
starfsemi þessa félagsskapar i
orði og verki, auk þess sem ýms
fyrirtæki og menningarstofnanir
gætu í sama tilgangi lagt hönd á
plóginn.
Þá ætti félagsskapur sem þessi
mikið verkefni fyrir höndum á
þeim vettvangi að greiða götu
þeirra íslendinga í Vesturheimi,
er hingað kynnu að vilja koma
og njóta þeirra menningarlegu
verðmæta, sem við kinnroða-
laust getum boðið. Nefni eg þar
til dæmis nám íslenzkrar tungu
og fornnorrænna fræða.
Vafalaust væri auðvelt að
koma á mannaskiftum, eins og
tíðkast hafa við önnur lönd. Og
í kjölfar þeirrar starfsemi myndi
sigla ný kynning og þekkingar-
aukning á íslandi og íslending-
um, vestur um álfu.
Til alls þessa myndum við
njóta fulltingis fslendinga í
Vesturheimi. Myndi það eigi
verða lítils virði, sérstaklega
þeim, sem leita vildu fyrir sér
við mentastofnanir vestan hafs.
Hefir svo reynst fvr, að við
ættum þar hauka i horni, þegar
um íslenzk menningarm^l hefir
verið að ræða.
Hér er ekþi ætlunin að rita
langt mál um þetta efni að sinni.
Hugmynd þessi er fram borin
sem sú eðlilegasta leið, sem við
blasir, frá sjónarmiði íslenzks
námsmanns, til þess að tengja
saman stefnu eldri og yngri ís-
lendinga til starfa í þessa átt.
En hingað til hefir of litið heyrst
frá yngri kynslóðinni hér heima
um þessi mál.
Takist í framtíðinni að beina
straumi vestrænnar menningar
inn í íslenzkt þjóðlíf, fyrir sam-
einuð átök íslendinga báðum
megin hafs, þá er þar með feng-
inn óbrotgjarn hornsteinn undir
órjúfandi tengsl þjóðarbrotanna
um ótakmarkaðan aldur. Sá
hornsteinn yrði ekki skammæ
persónuleg kynningatengsl, ekki
yfirborðskurteisi skyldra manna,
sem hittast af nauðsyn, heldur
1 i f a n d i menningarsamband
tveggja heimsálfa, vixláhrif
tveggja samætta þjóðarbrota,
reist á félagslegri og inenningar-
legri þörf.
Fyrir fáeinum vikum lét ís-
lenzkt skip í haf og sigldi til
Vesturheims — fyrsta beina sigl-
ingin milli þessara landa nú um
langt sikeið. Með því hófust
verzlunarsambönd milli fslands
og Ameríku, er líkur benda til,
að eigi inuni slitna á ný, þótt
yfirstandandi styrjöld Ijúki. Ver-
ið gæti, að með þessari siglingu
væri hafin nýr kapítuli í sain-
eiginlegri sögu íslands og Ame-
ríku. Margra annara sólar-
merkja gætir, sem benda í sömu
átt, þótt hér sé ekki rúm né timi
til þess að rekja slikt.
Ungir fslendingar í Vestur-
heimi vilja gjarnan fyrir sitt
levti halda við ættar- og menn-
ingartengslum við okkur jafn-
aldra sína heima fyrir. En
hverra er þágan? Það hefir ver-
ið rætt hér að framan. Eftir er
að vita, hversu skjót við verðum
í framkvæmdum að sameina i
verki þjóðrækni okkar og menn-
ingarviðleitni, svo að báðir aðilar
megi vel við una. En takist það,
er engum vafa bundið, að milli
þjóðarbrotanna eiga eftir að falla
ferskir straumar og heillaríkir.
Þá eignumst við, sem nú erum
ung, menningarlegt framhald
a'fintýranna, sem við heyrðum í
bernsku af frændum okkar
vestan hafs.
(Ritað 10. nóv. 1939)
—Dvöl.