Lögberg - 03.10.1940, Síða 3

LÖGBEBG, FIMTUDAGINN 3. OKTÓBER, 1940
3
KAUPIÐ AVALT

LUMBER
hjA
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HENRY AVENUE and ARGYLE STREET
Winnipeg, Man. - Phone 95 551

taka í snarhasti saman föggur
okkar, gera upp hótelreikning-
inn, kveðja og flytja okkur um
borð. Gekk það furðu fljótt og
komumst við með síðasta báti
fram í skipið, nokkuð sjódrifn-
ir, því stinningsgola var, og upp
á þilfarið vorum við komnir í
sama mund og lokið var við að
iétta akkerum. Var þá um borð
komið nokkuð margt Reykvík-
inga, en fleiri kusu þó að sofa
uppi í landi, fá sér snúning um
kvöldið, og koma svo með Brú-
arfossi á næsta degi. Var ekki
laust við að nokkurir^öfunduðu
l>á sem eftir urðu af þeirra hlut-
skifti, en þvi varð ekki breytt.
Lyra var þegar komin af stað
Vestur á leið, áleiðis til Reykja-
víkur.
Brátt týndust far])egarnir af
þilfarinu. Nokkurir fengu hvílu
í farþegarúmum skipsins, aðrir
sátu eða sváfu i borð- eða reyk-
sölunum, en að eg held flestir
komu sér fyrir í lestinni og
sváfu langt áleiðis til höfuðstað-
arins, en þangað kom Lyra síð-
ari hluta dagsins, eftir þægilega
ferð, með ef til vill ofurlítið
þreyttan, en yfirleitt ánægðan
farþegahóp. Þ. B.
Vísir 11. ág. 1940.
Frá Portugal
Ef ckki væri vegna strjaldar-
innar mundi stöðugur ferða-
mannastraumur vera til Portú-
gal i sambandi við 6 mánaða
hátíðahöld Portúgata til þess
að minnast sjálfstæðis sins
óslitið i 5 aldir. Auk þess að
8 aldir eru síðan portúgalska
konungsríkið var stofnsett.
A þessu ári heldur Portúgal há-
tíðlegt tvennskonar aldarafmæli
sjálfstæðisins árið 1640, eftir
sextíu ára harðstjórn Spánverja.
Auk þess eru átta aldir frá stofn-
hn Portúgals, sem sérstaks ríkis.
Ló ekki sé hægt að segja með
vissu hvenær það var stofnað,
en það var eitthvað í kringum
1140.
Þegar litið er á landabréfið af
Pyreneaskaiganum, getur komið
UPP í huga þeirra, sem ekki
þekkja málið frá fyrstu hendi,
hvort Portúgal, sem gamalt sjálf-
stætt ríki, sé ekki tímatalsvilla.
tbúar Spánar eru svo frábrugðn-
lr hver öðrum innbyrðis (gætu
beir ófróðu haldið áfram), að
l’jóðerni og mállýzkum, mentun
°g gömlum siðum, með mismun-
andi lundarfari i hverjum ein-
stökuin héruðum, að Portúgal
°g Portúigalsmenn geta ekki
krafist stjórnarfarslegs sjálf-
stæðis frekar en Gallar, Anda-
l^sía eða Aragonía, svo ekki sé
,ninst á Baska og Kataloníu.
Lannig hljóma til dæmis rök-
raeður, settar fram af kommún-
lstum, sem vilja verja að stofn-
Setja íberiskt samband Svojet-
Jnfnaðarmannalýðveldis.
Lurt séð frá öðrum staðreynd-
Uln og án þess að vera á móti
^éraðaskiftingu á Spáni, þá
^leppir þessi skoðun aðalatrið-
lnu, sem er auðsætt öllum, sem
k°ma til Portúgal með opin
augun, að Portúgalar, hverjir
SVn sem forfeður þeirra hafa
Verið oig innbyrðis frændsemi,
^afa um átta alda skeið átt sam-
Clginlega sögu, mentun og siði,
Sem veitir þeim rétt til þess að
Vera sérstæð þjóð í orðsins fylsta
skilningi.
^fvaðan koma þá Portúgalai
^eðum þeirra eins og anna
1 Vrópuþjóða er blóðið mji
andað. Þeir eru komnir
eltiberium, sem við, vegna va
unnáttu okkar, verðum að kal
lunfædda. Það er lítið vitað u
þá, þótt ætla megi að í æðum
Portúgala sé blóð þeirra fljót-
andi enn þann dag í dag. Við
verðum að eigna þeim steinhæð-
irnar, fundnar víðsvegar um
landið, hin grófhöggnu stein-
líkneski, sem helzt líta út fyrir
að vera af svínum. Af þeim er
“Svinið frá Murca, í Murca de
Panias” bezt gert. í gömlum
þjóðsögum þeirra er þó hægt að
rekja lifnaðarhætti og trú þeirra
aftur í svarta myrkur frum-
þjóðanna.
Keltiberiar tilheyra fornöld-
inni og það er efamál hvort
fornfræðingar geta nokkurn tíma
lyft blæju þeirri er tíminn hefir
breitt yfir sögu þeirra.
Saman við þennan stofn hefir
blandast blóð og menning sigur-
sælla innrásaþjóða: Fönikí-
manna, Grikkja Kartþagóborg-
armanna, Rómverja, Mára, Gota
og Búrgandara. Á hvað stórt
svæði þeir settust að er óvíst.
Leifar Fönikíumanna má finna
á útgerðarsvæðunum, stráð hér
og þar meðfram ströndum At-
lantshafs.. Meira að segja nöfn-
in eru borin fram á fönikisku.
Rómverjar gáfu Portúgal hof
Diönu, sem er í Evore (sama
nafn og York), og borgirnar
Troia og Cartio Marim, sem nú
eru í rústum, svo nefndar séu
tvær.
Hversu víðtækt var eignarnám
Rómverja í Lusitania? Ef meint
er með eignarnámi að taka sér
bólfestu, er erfitt að ákveða um
þaðí Meira að segja Márarnir,
sem höfðu svo föst tök á Spáni
að áhrifa gætir í menningu
þeirra enn, hafa skilið litlar
leifar eftir í Portúgal, en Portú-
gal gat rekið þá af höndum sér
tveim öldum fyr en Spánverjar.
f norðurhlutanum, þar sem þeir
réðu í þrjár aldir, er ekkert, sem
minnir á þá nema nokkur stað-
arnöfn, en aftur á móti í suður-
hlutanum, þar sem þeir voru í
fimm aldir gætir áhrifa þeirra í
smelck fyrir að nota kalk og út-
flúr í byggingum og er þó miklu
minna en ælla mætti. Þegar á
miðri 12. öld hefir Portúgal risið
upp úr niðurlægingartímabili
miðaldanna, sérstætt eins og það
er í dag.
Ef hægt er að segja að einn
maður hafi skapað ríki, þá er
það fyrsti konungur Portúgals,
Alfonso Henriques. í lok elleftu
aldar var Portucalia aðeins ný-
lega sloppin undan stjórn Mára,
ekki stærra en hérað er náði á
milli ánna Minho og Mondengo.
Hafði Henrik greifi af Burgund
það að léni frá tengdaföður sín-
um Alfonso konungi VI. af
León, en hann var giftur dóttur
hans, Teresu. Nafn þess, eins og
nafn borgarinnar Oporto, var
tekið eftir Portuscale; hinu
patneska heiti Vila Nova de Gaia,
á syðri bakka Douro.
Henrik og Teresa bygðu borg
þá sem nú er Guimaraes og
hjuggu í kastala frá tíundu öld.
Er enn hægt að sjá rústir hans
enda eru þær undir góðri varð-
veislu.
Alfonso fæddist þar 1109,
fimm árum áður en faðir hans
dó 1114. Alfonso barðist fyrir
að losna undan konungsvaldinu
í León og tókst það að lokum
eftir 12 ár, með friðarsamning-
unum við Zamora (1143). Síðan
þá eru landamæri Portúgals á-
kveðin og hafa ekki breyst nema
í suðri við landvinninga frá
Márum.
Þegar á árinu 1139 hafði AI-
fonso unnið stórsigur á heiðingj-
um við Alemtejo. Átta árum
síðar var lagður grundvöllurinn
að samvinnu Portúgala og Breta,
sem með öldum hefir breyst í
ástúðlegt samband milli þessara
ríkja. f marz 1147 réðist Al-
fonso á virkin hjá Santarem á
norðurbakka Tagus og sneri i
vesturátt að Lissabon. Sama
sumar lentu i Portúgal krossfar-
ar frá Englandi og Niðurlöndum
á leið til Palestínu. Alfonso
sýndi þeim fram á að ekki þyrfti
að leita langt til þess að berjast
við heiðingja og í október gerði
hann með þeirra hjálp áhlaup á
St. Georg-virkin, sem voru efst á
aðalhæðinni, þar sem Lishon var
síðan bygð.
Þrátt fyrir það að Márar héldu
sínum stöðvum fyrir sunnan
Tagus og næðu seinna nokkru
landsvæði á sitt vald, féllu
hvorki Santarein eða Lisbon
þeim í hendur aftur. Alfonso
andaðist 1185 og var grafinn í
St. Velha, gömlu kirkjunni á
Coimbra, en þá borg hafði hann
gert að höfuðborg sinni 1139.
Hann hafði stækkað ríkið frá
Mondego til Tagus og gert það
að sjálfstæðu konungsríki. Löng
röð af kastalavirkjum og víggirt-
um borgum, sem enn þann dag í
dag sjást rústir af, bygð eða
endurbætt af Alfonso, vörðu
austurlandamærin fvrir Spán-
verjum frá Braganca og suður
úr. En aðrar kastalaraðir í
miðju landinu og vesturhluta
þess sýna framsóknina á móti
Márum.
Eftir dauða Alfonso hélt sonur
hans Sancho I. áfram baráttunni
gegn Márum og var líka eftir-
maður hans á konungsstólnum.
Á tæpri öld, varð Alemtejo,
landið handan Tagus, unnið aft-
ur notnesk kirkja sett meðal
márisku bygginganna í borginni
Evora, og síðustu Márarnir tjekn-
ir úr Algare 1249.
Ef Alfonso Henriques stofn-
setti konungsríkið, var það Diniz
konungur (1279—1325) sem
sameinaði það. Hann réði ríkj-
um í næstum hálfa öld og lagði
undirstöðuna að framtíðar
stækkun þess fyrir handan höfin.
Það verður að teljast tákn-
rænt að Diniz var skírður í Sq
Velha í Coimbra, þar sem Al-
fonso var lagður til hinztu hvíld-
ar. Kastalaborgir þær, sem Al-
fonso lét byggja, endurbætti
Diniz og gerði styrkari, einkum
Leiria og Obidos. Sú siðast-
nefnda er enn þann dag í dag
sú fullkomnasta og minst þekta
víggirta borg í Evrópu.
Diniz var fyrsti konungur sem
réði yfir fullri stærð Portúgals,
frá Minho til Guadiana. Vanda-
mál þau sem hann þurfti að fást
við mætti nefna vaxtarverk
þjóðarinnar; græðgi kirkjunnar
á fé og valdi og aðalsmenn, sem
voru að verða varir hvers þeir
máttu. Það er ekki að furða að
fyrst og fremst þarfnaðist hann
öryggis. öryggi þeirra tima var
ekki tilgangur hans, heldur skýl-
ið er það veitti, þar sem hann
gat unnið að áætlun sinni að
gera rikið voldugt. Fiz quanto
quiz (hann framkvæmdi vilja
sinn) var sá dómur er samtíðar-
menn hans lögðu á hann. A
hallarturni kastalans i Sabugal,
sem hann bygði 1296, er þetta
skráð (lausl. þýtt) í ferhyrndan
stein:
“Diniz konungur bygði turn
þennan; hann, sem fram-
kvæmdi allan vilja sinn.
Þvi hann sem á fé mun
fullgera óskir sínar.”
Hver sá, sem orkti þessar lín-
ur hefir skilið að sem gætinn
búmaður þjónaði Diniz konung-
ur bezt landi sínu. Efling hans
á jarðyrkju og stfonun húnaðar-
skóla aflaði honum titilinn “rei
lavrador” eða bænakonungur.
Hann hlúði að listum og vísind-
um með því að stofnsetja há-
skóla í Coimbra. Það er næst-
elzti háskólinn í Evrópu, þar
sem aðeins fyrir fáum árum
Oliveira Salazar var prófessor í
hagfræði.
Með verzlunarsamningum við
England var utanríkisverzlunin
aukin og 1317 var komið á stofn
flota ineð Genoese aðmírál sem
yfirmann. Tvö önnur afrek
gerðu Diniz undanfara landa-
fundanna miklu seinni ára. Fyrst
ag fremst var það ineð gróður-
setningi greni, sem ekki aðeins
hefti sandfok heldur lét land-
fundamönnum í té nægilegt
timbur til skipa þeirra einni öld
síðar. Annað var endurreisn
Musterisriddarareglunnar, sem
hafði verið afnumin árið 1314
undir nafninu Kristsriddarar, til
þess að verja trúna, hrekja Már-
ana burt og aðstoða við stækkun
konngsríkisins.
Eftir dauða Diniz leið rúm-
lega hálf öld áður en sjálfstæðið
varð í hættu. De Hespanka nem
bom vento nem bom casamento
(frá Spáni er aldrei að vænta
góðra vinda né giftinga) hljóð-
ar einn portúgalskur málsháttur.
Á hann við austanvindana frá
Kastilíuhásléttunni, á sumrin
skrælþurrir og ískaldir á vet-
urna og það tjón sem Portúgal
hefir hlotið vegna giftinga portú-
gölsku konungsættanna. Þannig
var það einnig nú. Ferdinand
konungur I. (1367—1383) dó án
þess að eiga son til þess að taka
við ríkjum, en hafði áður gift
dóttur sína Brites, Juan kon-
ungi I. í Kastilu. Elsti sonur
þeirra átti, samkvæmt hjónasátt-
mála, að erfa hásætið þegar hann
varð 14 ára. Lianor ekkjudrotn-
ing, sem var afkomandi annars
konunglegs spánsks hjónabands,
oig hötuð af alþýðu, tók stjórnina
í sínar hendur. Varð þá upp-
reisn og nokkrir aðalsmenn buðu
hásætið í Coimbra Joao Stór-
meistara Avizreglunnar, skilgetn-
um syni Pedro grimma, sem áð-
ur hafði verið konungur.
Kastilíu konungur hafði þegar
gert innrás í Portúgal til að-
stoðar við Lianor, en á þessari
hættustund kom fram á sjónar-
sviðið Mino Alvarez Pereira, sem
hinn nýi konungur gerði að kast-
alaverði i Coimbra og sem er
þektur í sögunni sem hinn heil-
agi kastalavörður. Hann var
hiklaus og skrumlaus riddari
föðurlands síns.
Þrátt fyrir mikinn liðsmun,
sjö á móti einum, börðust Portú-
galar við Spánverja hjá Algu-
barrota undir stjórn hans 14.
ágúst 1385. Algubarrota er ekki
langt frá Cistercian klaustrinu,
sem Alfonso Henriques stofnsetti
í Alcobaca. Einn fylkingararm-
urinn var studdur af 500 ensk-
um bogamönnum, fengnum frá
John of Gaunt, sem var viðrið-
inn ástandið á Pyreneaskapan-
um vegna kröfu sinnar á há-
sæti Kastilíu.
Endalokin voru tvísýn, en að
lokum sigraði vaskleiki Portú-
gala og Spánverjar voru reknir á
flótta. Munnmælasögur herma,
að Bries, kona bakarans,
hafi drepið sjö Kastalíumenn
með skóflu, sem hrært var deig
með. Stóreflis koparketill, sem
tekinn var af Spánverjum, er
enn til sýnis í klaustrinu í Alco-
baca. Hinn eiginlegi minnisvarði
sigursins er þó klaustur Santa
Maria de la Victoria í Batalha,
bygt þar sem fyrstu vopnavið-
skiftin áttu sér stað.
f október vann Mino Alvares
annan stórsigur á Spánverjum
við Valverde á Spáni, og 1386
jók John of Gaunt liðstyrk sinn
upp í fimni þúsund menn. 9.
maí sama ár gerðu Portúgal og
England Windsor-samninginn,
sem er talinn undirstaða ágætrar
samvinnu milli þessara ríkja.
1387 var Spánn feginn að semja
um vopnahlé. Joao konungur
giftist Philippu of Lancaster,
dóttur John of Gaunt. Hún var
kölluð á portúgölsku Lencastra.
Enn þann dag í dag er það nafn
tíl og að minsta kosti tveir af-
komendur hennar heita Philippa.
Þetta hjónaband varð gæfu-
ríkara en þau spönsku, sem
málshátturinn minnist á. Joao og
Philippa eignuðust fimm syni.
Einn þeirra var Hinrik prins
sæfari. Hann kom með hug-
myndina um stækkun Portúgals
handan við höfin á landafunda-
árunum. Náði hún hámarki sinu
á ríkisstjórnarárum Manuels I.
(1495—1521). Það er aðeins
hægt að minnast lauslega á þenn-
an mikilvæga kafla í þjóðlífi
Portúgala hér.
Dom Manuel hinn hepni var
sá síðasti af konungsættinni
Aviz, sem mikið kvað að og að
sumu leyti er hægt að kena
stjórnaraðferð hans um hnign-
unina, sem á eftir kom. Þrátt
fyrir að hvað hafið snertir, hafi
hann náð markmiði Diniz kon-
ungs, stuðlaði hann aftur á móti
ekkert að jarðrækt og verzlun
heima fyrir, sem hnignaði brátt.
Auk þess misti Portúigal sína
beztu nvenn í þjónustu nýlend-
anna, sem þeir gátu illa verið
án. Dom Manuel lét sig dreyma
um Spán og Portúgal sem eitt
riki undir stjórn Aviz-konungs-
ættarinnar, en enn einu sinni
gerði giftingin í spönsku kon-
ungsættina Portúigölum illan
grikk. Fimtíu og fimm árum
eftir dauða hans voru þessi ríki
sameinuð á kostnað Portúgals
undir Habsborgurunum.
1578 var sonur Manuels drep;
inn í Marokko. Aðeins tveim
árum siðar dó einasti bróðir
hans, Henrik kardínáli. Var þá
enginn rétthorinn erfingi til þess
að taka við hásætinu, en fimm
keppinautar gerðu tilkall. Þeir
urðu brátt aðeins tveir, Filipus
II. Spánarkonungur og Antonio
príör af Crato, báðir barnabörn
Dom Manuels, hinn fyrri í gegn-
um kvenlegg við spánska gift-
ingu.
Filipus tókst næstum undir
eins að setjast í hásætið, þótt
príorinn héldi við kröfu sína í
fjórtán ár. Einu sinni var hann
studdur af Sir Francis Drake og
Sir John Norreys, en sá ósigur er
alkunnur. Einasta sameiginlega
með þessum löndum var aðeins
konungurinn og uppreisnin í
Lisbon 1634 og Evora 1637 sýna
hve óvinsæl þessi stjórn var.
Stryjöld við Frakka og uppreisn
í Kataloníu 1640 lét Filipus, sem
nú var orðinn Filipus keisari IV.,
hafa nóg að starfa. Portúgal
notaði tækifærið. Undir stjórn
afkomanda yngsta sonar Dom
Manuels, hertogans af Braganca,
losuðu þeir sig undan yfirráðum
Spánverja og endurheimtu sjálf-
stæði sitt. Hertoginn af Brag-
anca var krýndur 13. des. 1640
sem Joao IV. Þrátt fyrir að
sjálfstæði Portúgals hafi oftar
en einu sinni verið í hættu, var
þó Braganca konungsættin við
stjórn þar til konungdómurinn
var afnuminn 1911.
Látum okkur nú, þegar búið
er að koma við helztu atburði
sögunnar i sambandi við þetta
tvöfalda afmæli, snúa okkur frá
fortíðinni að Portúgal, eins og
það er nú.
Þó sex miljónir íbúa þess hafi
komið út úr sömu deiglunni er
ekki þar með sagt að þeir séu
sálarlaus heild. Hvert hérað
hefir sitt sérstaka einkenni, víð-
Þér Getið Keypt «
nýja og fagra kola
og viðar eldavél,
eins ódýra og þær
með gamla snið-
inu.
Hin Nýja JEWEL
eldavél á engan
sinn líka í Canada
og hefir til að
kosti:
Fullkomlega emileruð að framan.
Ofnhjörur og fjaðurteinar inni-
lukt og ósýnileg.
Hitaskúffa á boltavöltum.
STEP-IN BASE.
Vér Höfum Stærðir Við Allra
Hæfi
Hin nýja JEWEE ELDAVÉL er
ábyrgst frá verksmiðjunni, og selst
við lægsta, hugsanlégu verði.
Skrifið oss á íslenzku, ef þér viljið,
og munum vér segja yður hvar
eldavélin er til sýnis og með hvaða
skilmálum hún fæst.
CLARE BROS. & CO.
Dept. H
WINNIPEG MANITOBA
áttumiklu slétturnar í Alemtejan,
garðarnir með möndlublómunum
íAlgano, fegurð Minho; gróður-
leysi hásléttunnar Tras or Mont-
es, sem er nokkurskonar fram-
hald af Kastilíu-hásléttunni, hæð-
irnar með vinviðinum og oliven-
trjánum í Estramadura og feg-
urð Beira-fjallanna með Serra da
Estreala, sem skiftir þeim í
tvent.
Þrátt fyrir ólika staðhætti er
eitthvað sameiginlget við alla
Portúgala, sem aðskilur þá frá
Spánverjum, og aðeins þeir sem
elska bæði löndin kunna að
meta. Erjurnar milli þessara
tveggja þjóða eru ekki aðeins í
gegnum söguna, heldur að þvi er
virðist óhjákvæmilegir árekstrar
um hagsmuni milli tveggja ná-
grannaríkja.
Jómfrú okkar í Almurtao,
jómfrú okkar á landamærum,
snúðu bakinu við Kastilíu,
svo þú verðir ekki kastiliönsk.
syngja bændurnir frá Beira,
Baixa hjá kraftaverkaskríni jóm-
frú Mariu nálægt landamærun-
um.
Á þennan hátt snúa Portúgal-
ar baki að Kastilíu, þar sem vet-
urinn er i 9 mánuði og helvíti í
þrjá og snúa sér að þíðum vind-
um Atlantshafsins.
Portúgal er fyrst og fremst
mentað og býr yfir manngæsku.
Það er kannske hægt að þakka
það að það hefir aldrei verið
undir lénsstjórn og þess vegna
aldrei litið á íbúa þess eins og
sálarlausa þræla. Sérstakar
stofnskrár voru útgefnar handa
hverju nýju bæjarfélagi, sem
trygði frjálsræði þess.
Það er þetta mannúðlega við-
horf við lífinu, sem altaf er með-
vitandi um upphefð og við-
kvæmni mannkynsins, sem
myndar hin andlegu bönd milli
Breta og Portúgala. Þau ná
dýpra en hentugleikar stjórn-
málalegra viðskifta. —Lesbók.
“BCJA TIL MITT
GAMLA
NIAGARA!”
Látið prerast í eikarkút-
um til þess að veita þvf
það ljúfa bragð, sem
aldri er samfara.
Styrkara
Hollara
Inniheldur um það bil
28% spfritus.
Pað er tœrt — búið til
úr ekta Niagara vín-
þrúgum, er gera d^ykk-
inn Ijúfari og hollari.
$0.25
JT GALLÓNAN
PORT
oé
SHERRY
CANADIAN WINERIES IIMITED
Heod Office: TORONTO
ERANCHES: NIAGARA FALLS ST. CATHARINES LACHINE, QUE
This ndvertisement is not inserted bv the Government Ijiquor Control Com-
mission. The Commission is not responsible for statements made as to quality of
products advertised.
11 LX 1
L Ln
bera eftirfarandi