Lögberg - 23.11.1944, Qupperneq 4

1
------------Xögberg----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskriít ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögrbergf” is printed and publishea by
The Columbia Press. Limited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg. Manitoua
PHONE 8 6 32 7
Villimannlegt athæfi
Japanskri herneskju hefir löngum verið við
brugðið sakir villimannlegs athæfis, þó fyrst
kasti nú tóftunum, að því er hermálaráðherra
Breta, Sir James Grigg, nýlega sagðist frá; lét
hann þess getið í yfirlýsingu til brezka þings-
ins, að sér hefðu borist til eyrna óyggjandi sann-
anir fyrir því, að breytni Japana gagnvart
brezkum stríðsföngum hefði verið og væri slík,
að hvarvetna hlyti að vekja andstygð meðal
siðmannaðra þjóða; kvað Sir James það nu
„ fullkomlega sýnt að fimti hver brezkur her-
maður, sem tekinn var til fanga í Singapore og
eins á Java, hefði verið píndur til dauðs undir
hinum viðurstyggilegustu kringumstæðum við
lagningu járnbrauta um skógarþykknin í Siam;
menn þessir voru sveltir og reknir áfram eins
og hundar í steikjandi sólarhitanum, berhöfðað-
ir og án teljándi drykkjarfanga. Sir James rök-
studdi mál sitt með þeim upplýsingum, sem hér
fara á eftir:
Japanskt stríðsfangaskip sigldi frá Singapore
í september mánuði; skip þetta sökk í saltan
mar; það hafði innan borðs eitthvað um þrettán
hundruð stríðsfanga; flest voru þetta brezkir
menn, eða samherjar þeirra frá brezku sam-
bandsþjóðunum; um það leyti. er skipið sökk,
voru mörg hundruð manns að reyna að bjarga
sér á sundi. Japanir tíndu aðeins upp sína
menn, er þeir náðu til, en létu hina deyja
drottni sínum. Sir James kvaðst bera kvíðboga
fyrir því, að megin þorri hinna brezku stríðs-
fanga, er með skipinu voru, hefðu látið lífið;
þó björguðust nokkrir af fyrir drengilegan at-
beina Bandaríkjamanna, er komu á vettvang, og
hættu lífi sínu við björgunartilraunirnar; sum-
ir fanganna, sem bjargað varð, eru nú komnir
til Bretlands, og eru þeir heimildarmenn brezka
hermálaráðherrans; að því er þessum heim-
komnu hermönnum segist frá, voru flestir stríðs-
fangar sameiðnuðu þjóðanna, er Japanir náðu
haldi á Singapore og á Java, fluttir hið bráðasta
til Burma og Siam í þrælkunarvinnu við lagn-
ingu járnbrauta, eins og þegar hefir verið vikið
að; í áminstum skógarþykknum í Siam, er lofts-
lagið baneitrað þeim mönnum, sem því eru
óvanir, þó innfæddir lifi það við illan leik af;
stríðsfangar frá Ástralíu voru sendir sjóleiðis
frá Singapore til Burma snemma á árinu 1942.
Föngum þessum var í raun og veru þjappað
saman eins og síld í tunnum, og svo var lágt
til lofts í ranghölum þeirra á skipinu, að ekk;
var viðlit, að fangarnir gætu rétt úr sér, heldur
urðu þeir að hýrast þarna í keng allan þann
tíma er á sjóferðinni stóð; en er henni lauk,
voru þessir píslarvottar knúnir áfram gegnum
áttatíu mílna löng skógarþykkni, höfuðfata
lausir, hungraðir og sárfættir, öldungis án til-
lits til þess hvernig heilsufari þeirra var háttað;
meðan á landferðinni stóð, skiptist á hitabeltis
steypiregn og kveljandi sólarhiti; matarskamt-
ur fanganna á dag, var einskorðaður við bolla
af hrísgrjónum og hálfa mörk vatns; hugsandi
menn renna skjótt grun í hvern árangur slík að-
búð muni hafa borið. Og þarna er þá lifandi
komin siðmenning japönsku þjóðarinnar um
það leyti, sem fyrri helmingur tuttugustu aldar-
innar er í þann veginn að syngja sitt síðasta
vers! Og þannig er þá háttað afstöðunni til
mannúðarmálanna á vorum dögum í landi hinn-
ar rísandi sólar!
En þó hér hafi verið dregin fram í dagsljósið
örfá atriði úr hermdarverkakeðju Japana á yfir-
standandi tíð, þá eru þau jafnframt táknræn upp
á Nazismann þýzka og þá ægilegu glæpi, er
þýzk hernaðarvöld hafa gerst sek um. Fyrir
þetta verða hvorirtveggja aðilja á sínum tíma
að svara til sakar.
Með það fyrir augum, að brjóta áminst hermd-
aröfl á bak aftur, heyja sameinuðu þjóðirnar
hina frækilegu frelsisbaráttu sína, inna af hendi
eina fórnina annari meiri og halda áfram að
gera það unz yfir lýkur, með fullnaðarsigri fyrir
mannúðar- og mannréttindastefnuna í heimin-
um.
Pólitískar slúðursögur
Að pólitískar slúðursögur séu í frændsemi
við aðrar slúðursögur, verður naumast deilt um,
þó stundum séu gerðar til þess tilraunir, að
villa heimildir á uppruna þeirra; stöku sinnum
hitta þær tilætlaðan hljómgrunn, en oftar fer
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 23. NÓVEMBER, 1944
þó vitanlega svo, að þær falli í grýtta jörð, og
þá bera þær sig sjálfar til grafar.
Slúðursaga, eða öllu heldur hrein og bein
lygasaga, hefir verið á sveimi austanlands þess
efnis, að hinn nýi hermálaráðherra sambands-
stjórnarinnar, General McNaughton, hafi svo að
segja alveg fyrirvaralaust skipt um skoðun varð-
andi hersöfnunaraðferðina í Canada; að hann
væri horfinn frá sjálfboðaliðssöfnuninni, og
teldi nú herskyldu til vígaferla austan við haf,
öklungis óhjákvæmilega; forsætisráðherrann,
Mr. King, lýsti því þegar yfir, að hér væri um
Gróusögur að ræða, er mark væri ekki takandi á,
og nú hefir General McNaughton tekið af öll
tvímæli í þessu efni, því á mánudaginn gerði
hann þá yfirlýsingu, að eftir að hafa ráðfært sig
við hernaðarvöld hinna ýmsu fylkja hefði hann
komist að fullri niðurstöðu um það, að það væri
síður en svo, að sjálfboðaliðssöfnunin væri veg-
in og léttvæg fundin.
Var það ekki General McNaughton, sem skipu-
lagði canadiska herinn og dvaldi með honum
á fjórða ár á Englandi? Allir dáðu hann, og
treystu honum þá. Hvaða ástæða er þá til þess,
að vantreysta honum nú, þegar mest liggur viö
og mest reynir á þolrifin? Skynsamleg ástæða í
þá átt, verður engan veginn auðfundin. Venju-
legast er því nú svo farið að róleg yfirvegun
mála er líklegri til heillavænm árangurs, en
sleggjudómar og innantóm stóryrði; alt það fár-
ánlega moldviðri, sem nú er verið að þyrla upp
um landið þvert og endilangt í sambandi við
herskyldumálið, hefði vel mátt liggja í láginni,
og það því fremur, sem eitt og annað óneitan-
lega bendir til þess, að til grundvallar liggi vafa-
samar, flokkslegar hagsmunahvatir; bilið á milli
slúðursagna og rógs, er ekki ávalt ýkja breitt.
Samúð og söknuður
Fallegasta og stærsta farþegaskip Eimskipa-
félags íslands, Goðafoss, er sokkið á sjávarbotn;
skip þetta var 1,542 smálestir að stærð; þýzkur
kafbátur sendi skipinu þessa vinsamlegu kveðju
svo að segja upp í landsteinum, eða eitthvað um
tveggja klukkustunda siglingu frá Reykjavík;
tuttugu og fjórir úr hópi skipshafnar og farþega
týndu lífi, en nítján björguðust af; þetta er
tilfinnanleg blóðtaka fyrir jafn fámenna þjóð og
íslenzka þjóðin er, og furðulegt grimdaræði má
það vera, að svíkjast að friðsamlegri smásnekkju
með fáar og friðelskandi sálir innanborðs, ásamt
nokkrum smálestum að nauðsynlegri lífsbjörg
fyrir fáliðað og afskekt þjóðfélag; í athöfn þess-
ari speglast næsta ljóslega ofurmennið þýzka og
sú lífstefna, sem þar liggur til grundvallar. Síð-
an 1940 hefir íslenzka þjóðin mist. í sjóinn 400
manns, og af þeirri tölu hafa um 200 farist beint
og óbeint af völdum þýzkrar herneskju
Yfir heimilum þeirra mörgu ættbræðra vorra
á Fróni, er mistu ástvini sína með Goðafossi,
flögrar nú náttvængjuð sorg; vér finnum sárt
til með þeim, og sendum þeim hjartfólgnar sam-
úðarkveðjur um leið og vér biðjum þeim bless-
unar guðs.
Með Goðafossi fóurst læknishjón, þau Dr.
Friðgeir Ólason og Dr. Sigrún Ólason, er dvöldu
með oss Vestmönnum um hríð, og eignuðust hér,
sakir frjálsmannlegrar framkomu og dreng-
skapar, fjölda trúnaðarvina; með þeim hvíla nú
í svalri sjávarsæng börn þeirra þrjú, öll korn-
ung að aldri; þessi ungu og vinsælu læknishjón
höfðu í meira en fjögur ár dvalið við fram-
haldsnám í þessari álfu, og hafði Dr. Friðgeir
þegið í vor sem leið, doktorsgráðu frá Harvard-
háskóla; og nú voru þau svo að segja K’omin
heim til þess að helga þjóðinni, sem þau unnu
hugástum, starfskrafta sína og þann þekkingar-
forða, er þeim hafði græðst, við dvölina í
vestrinu.
Með Goðafossi fórst einnig glæsileg og korn-
ung stúlka, ungfrú Sigríður Þormar, er dvalist
hafði því nær árlangt hjá skyldmennum sínum
í Winnipeg og notið hvarvetna aðdáunar þeirra
allra, er henni kyntust. Vér kveðjum þetta sam-
ferðafólk vort með djúpum söknuði, en til ást-
menna þeirra heima streymir heit og einlæg
samúð vor í þeirri hyldjúpu hjartasorg, er þeim
nú hefir að höndum borið.
Verulegt ánœgjuefni
Allir þeir, sem ant láta sér um menningar-
lega starfsemi þjóðarbrots vors í þessu iandi
hljóta almennt að fagna yfir því hve vel hefir
tekist til um fræðslustarfsemi þá hina nýju, sem
stofnað var til í haust. fyrir atbeina Icelandic
Canadian Club í samstarfi við Þjóðrækr.isfélag-
ið; tvö fræðslukvöld hafa þegar verið haldin við
ágæta aðsókn í fundarsal Fyrstu lútersku kirkju,
þar sem fróðleg erindi hafa verið flutt og til-
sögn veitt í íslenzku undir forustu ágætra kenn-
ara; frá fyrra erindinu, er frú Ingibjörg Jónsson
flutti, hefir þegar verið skýrt í Lögbergi, en
ekki því síðara, en það flutti séra Valdimar J.
Eylands, um landnám íslands og þær ástæður,
er einkum og sér í lagi til þess leiddu; var erindi
hans gagnhugsað, og skipulagt sem þá, er bezt
getur.
Heimskautskuldi
og hitabeltisgróður
Kafli úr bók eftir
HEWLETT JOHNSON
Dean of Canterbury.
Lauslega þýtt af
JÓNBIRNI GÍSLASYNI
Rússland er víðáttumikið og
breytilegt.
Síðan á dögum Hinriks áttunda
— árið 1505 — hefir það stækk-
að að meðaltali 50 ferhyrnings-
piílur dag hvern, frá 850.000
ferhyrningsmílur þá, upp í 8.340,-
OOOferhyrningsmílur nú í dag.
Þar eru hálendi 2V2 mílu á
hæð, með fjallatindum 4% mílu
og láglendi, sem ér hundruð feta
fyrir neðan sjávarmál.
Gróðurlausar eyðimerkur eru
400.000 fermhyrningsmílur að
víðáttu og gaddfrosnar norður-
heimskauts eyðisléttur nema
þúsundum mílna.
Þetta mikla land byggja 150
þjóðflokkar, með mismunandi
tungu, menningu, siðum og venj-
um.
Veðurlag er mjög breytilegt,
vegna þess að nyrðsti hluti lands
ins er talinn kaldasti partur jarð
arinnar, en að sunnan eru eyði-
merkur, gróðurlausar fyrir hita
sakir.
Fjórtán innhöf og þrjú heims-
höf þvo strendur Rússlands.
Járnbrautarhraðlest er tíu daga
að ferðast þvert yfir landið frá
vestri til austurs. Þegar klukkan
tr 8 a.m. á vesturlandamærum
er hún 6 p.m. að austan. Nyrsta
eyja Rússlands er 621 mílu frá
norðurpól, en suður partur þess
snertir Afganistan. Isbirnir
sveima um og leita bráðar að
norðan, en tigrísdýr að sunnan.
Ferðalag gegnum Rússland frá
norðri til suðurs, afhjúpar flest
gróðurstig jarðarinnar. Ómæl-
(andi eyðisléttur mæta íshafinu
í norðri, er heldur þeim í hel-
greipum 6—9 mánuði á ári
hverju; þetta er frosið land, sem
aldrei {þiðnar, að undanteknu
yfirborðinu þegar skammir sum-
ardagar vekja til lífsins einhæf-
ann og lélegann gróður er sam-
anstendur af vissum mosategund •
um, skóf, hrískjarri, litfögrum
blómum og grófgerðu grasi. Gróð
ur þessi er lífsviðurværi harð-
gerðra hreindýra, heimskauta-
refa og ísbjarna.
Suður af þessu kuldans og
vetrarins heimkynni, tekur við
víðáttumikið frumskógabelti með
þéttvöxnum undirgróðri. Næst-
um helmingur af skógi jarðarinn
ar vex í Rússlandi, eða 1.900.000
ferhyrningsmílur, er veita ó-
þrjótandi byrgðir af furu, greni
og lævirkjatré. Loðskinna fram-
leiðslan er ótæmandi — hreysi-
kettir, safali, refir og íkornar.
Sunnar tekur við annað mikið
skógarbelti er framleiðir eik,
beykitré og ask. Næst er opið
skóglaust öldumyndað land er
tekur yfir 12% af öllu yfirborði
Rússlands. Moldin er að mestu
mjög dökk og afar gróðursæl;
Þessi partur er nú undir vísinda-
legri vélavinslu.
Næsta belti til suðurs snertir
útjaðra hitabeltisins; það er frjó-
samt með afbrygðum fré vestri
til stranda Kaspíahafsins; þaðan
frá austri taka við Kara-Kum
sandslétturnar til hinna gróður-
sælu og frægu eyðimerkur aldin-
garða (óases) í Mið-Asíu; þar
vaxa hrísgrjón og bómull. Vín-
berja og mórberjarunnar bland-
ast þar með epla, peru, ferskju
og aprikósu aldingörðum.
Vér höfum nú farið yfir Rúss-
land frá norðri til suðurs, en
ferðalag frá vestri til austurs af-
hjúpar útsýni annarar tegundar,
en engu síður markvert.
Tvö þúsund mílur frá Pólsku
landamærunum skera Úralfjöll-
in landið í tvo hluta, Evrópu-
Rússland að vestan, en Asíu-Rúss
land að austan. Moskva, höfuð-
borg landsins liggur í miðju
Evrópu-Rússlandi. Gamli Kreml-
in kastalinn, krýndur hinni
rauðu stjörnu dag og nótt, stend-
ur meðal risavaxinna nýtísku
bygginga og er þannig tengiliður
hins gamla og nýja.
Norðvestur af Moskva., liggja
Leningrad héruðin, saggafull
engja og beitilönd skorin sundur
af straumléttum elfum. Hinir
dimmu skógar er prýddu þessi
héruð eru nú að víkja úr vegi
fyrir gullnum hveitiökrum.
Pétur mikli byggði Leningrad
og kostaði verkið meðal annars
100.000 mannslíf. Borgin er prýði-
leg, með þráðbeinum strætum,
fögrum svæðum og steinhlöðnum
skipaskurðum. Vélasmíðamiðstöð
landsins er í Leningrad.
Norð-austur frá Moskva liggja
víðáttumiklir barskógar er
renna að lokum saman við engi
og akra, með nýjum iðnaðar-
borgum hér og þar.
Vestur frá Moskva liggur Pól-
land, en þar á milli eru hinir
framræstu flóar Byelo-Rússlands,
með skógarflókum er dafna prýði
lega í hinum raka og varma and-
vara Atlantshafsins.
Suður frá Moskva og með-
fylgjandi skóglendi, tekur við
skóglaus víðátta, kend við Kursk
og Kuibyshev. Er það lítið eitt
öldumyndað land, þakið hveiti-
ökrum og iðnstöðvum. Þessar
skóglausu sléttur liggja alla leið
til Azo og Svartahafsins, suður
til Krímskaga, vestur til Úkran-
íu og austur að Kákasusfjöllum
og olíulindanna við Baku.
Fegursti staður Rússlands er
á ströndum Svartahafs.
Austur frá Svartahafi eru hin-
ir snætyptu Kákasusfjallgarðar
þar er Elbruz tindurinn. hæsta
fjall í Evrópu. Skriðjöklar síga
niður gil og skörð er breytast
að lokum í stríða strauma er falla
niður á jafnsléttu og þaðan til
sjávar.
Suður af Kákasus er Georgía
— heimaland Stalins .... sömuleið-
is Armenía og Azerbaijan.
Asíu-Rússland byrjar austan
Úralfjalla: geysimiklir flóaflák-
ar og víðáttumikil skógarhéruð
nyrst, þaðan frá frjósöm akur-
lönd og birkiskógar til heiðahá-
lendis Síberíu.
Suðaustur frá Síberíu eru
Altai fjöllin og Kuznesk kola-
námuhéruðin. Suður frá Síberíu
er Kazakstan, hið mikla hjarð-
mannalýðveldi Kósakkanna. ó-
tölulegar stórgripahjarðir reika
þar um slétturnar. Þetta er skóg-
laust landflæmi og næstum
fljótalaust.
Suður frá Kazakstan og norður
af Afganistan, eru fimm rúss-
nesk sambandslýðveldi: Uzbek,
Turgmen, Kirghiz og Kara-
Kaplak. “Gulur grunnui undir
blárri hvelfingu” er besta lýsing
þessara héraða; þau eru skreytt
með bómullarökrum og tignar-
legum espilundum þar sem vatn
er fáanlegt. Hér teigja hæstu fjall
garðar veraldarinnar — Pamirs
— tinda sína til himins.
Öll þessi upptalning nær yfir
rúman helming þessa mikla
meginlands. Til austurs enn ligg-
ur hin öldumyndaða Austur-
Síbería og þar næst Yakutia, sem
er jafnstór allri Norðurálfunni —
steypt í tignarlegt form, með
djúpum vötnum, stórelfum, tak-
markalausum skógum og ríkum
námum er bíða eftir töfrasprota
vísindanna.
Milli Yakutia og Kyrrahafsins
eru enn hin víðáttumiklu Aust-
urhéruð, þar sem Amurfljótið
fellur fram milli hrísgrjónaakra,
víngarða og skóglendis. Þar eiga
tígrisdýrin heimkynni.
Leiðtogar Soviet Rússlands tók
ust á hendur risavaxið starf.
Fæði, klæði. húsakynni og and-
leg og líkamleg vaxtárskilyrði
fyrir 170 miljónir manna, dreifð-
um um sjötta hluta jarðarinnar,
heimti ótæmandi tekjulindir.
Þeir hófu því tafarlaust ýtarlega
rannsókn á auðlindum landsins
eftir vísindalegum mælikvarða.
Gamla Rússlandi var ókunn-
ugt um sína eigin auðlegð, á því
höfðu engar rannsóknir farið
fram. Himinhá flugbjörg og enda
lausar eyðimerkur voru einstakl-
ingsframtakinu óárennileg við
fangsefni og voru því látin
óáreitt, enda voru engin fjárfram
laga tilboð frá hendi stjórnar-
innar. Landið sem keisarasinnar
þóttust þekkja til hlýtar, beið
því betri manna er höfðu vísind-
in við hlið sér.
Soviet stjórnin fól taíarlaust
jarðfræðingum sínum að hefja
hið mikla verk að kanna landið.
Ár eftir ár stóðu þessar rann-
sóknarferðir yfir, þeir könnuðu
íshafið og strendur þess, þeir
klifruðu tinda Pamír fjallanna og
rannsökuðu eyðiskóga Síberíu.
Bifreiðar, flugvélar og ísbrjóta’"
fluttu vísindamennina æ lengra
og lengra; tjöldum var slegið og
varðeldar kyntir á eyðistöðum,
sem ekkert mannlegt auga hafði
áður litið.
Vísindamennirnir leituðu og
mynduðu ný landabréf; þeir
krufu fjöllin sagna í leit eftir
dýrum málmum. Grasafræðing-
arnir rannsökuðu jurtir fræ og
jarðvegi. Rannsókn þessi var að
sínu leiti eins fullkomin og hún
var víðtæk. Veðurlag er t. d.
mjög mikilsverður þáttur í
lífi þjóðanna fyr og síðar. Þekk-
ing í þeim efnum er því rík nauð-
syn gagnvart öllum akuryrkja
fyrirætlunum. Veðurfar fylgi-
ákveðnu náttúrulögmáli, sem
vissulega er flókin en ekki óleys-
anleg gáta. Veðurfræðilegar rann
sóknir við norðurheimskautið
hafa fundið lykilinn að öllum
veðrabrigðum um þvert og endi-
langt Rússland.
Schmidt prófessor fór ekki til
norðurpólsins af ævintýralöngun
einni saman, heldur ekki lét
Papanin og félagar hans sig reka
á sundurlausum heimskautaís án
vissra fyrirætlana. Búnaðarráð-
stafanir ráðsmanna ríkisins
heimtuðu þá þekkingu er slík
ferðalög gæfu í áðra hönd, enda
báru þær rannsóknir ríkulegann
árangur.
Öldum saman hafði sæfarend-
ur dreymt um siglingaleið milli
Atlantshafs og Kyrrahafs gegn-
um íshafið, sem þó ekki rættist
fyr en árið 1932, er Schmidt fann
leiðina og fór hana á einni árs-
tíð. Hafnir, kolastöðvar og vitar
eru nú alstaðar á þessum norð-
lægu ströndum og möguleikar
eru líklegir fyrir verslunarsam-
göngum þar milli heimshafanna
að lokum.
Frh. á 5. bls.
Þessa
ARSTIÐ
sjáið þér
ÆSKUBLÆ...
Orðabókin skilgreinir hvað ung-
dómur sé, og nú er tíminn til að
vera ungur. Æskublærinn, hinn
töfrandi félaga fegurðarinnar, á-
samt undrum hins nýja Rayon
Crepes, gefur töfrasvar \úð því,
hvernig klæðast skuli. Flettið
upp í Eaton Verðskrá og litist
um:
Pilz, setn fer vel meíS
hvaða treyju, sem er,
kemur að meiri notum
en nokkuð annað í fata-
skáp yðar (Bls. 20). Pau
vernda blæ æskunnar f
samræmi við treyjurnar
á blaðsfðu 21.
Kjólar, sem yngja upp,
aðdregnir um mittið, en
þð nægilega víðir, auka
mjög á persðnulegan
yndisþokka (Bls. 33).
Reynið viðeigandi Cardig-
an peysur (Bls 23) við
þessi kjðlpilz — og þér
munuð sannfærast, um
æskublæinn, sem slfkt
skapar,
Hattar, (Bls. 58), sem
hafa ðviðjafnanlegt að-
dráttarafl, og leiða f ljðs
æskublæ og bjartsýni
þeirra kvenna, sem bera
þá á höfði. pér lftið al-
veg eins út og æskan
sjálf, er þér gangið um f frftimum j'ðar
með þessa hatta, sem fara vel við
hvaða búning sem er.
<*T. EATON C?m co
WINNIPEG CANADA