Lögberg - 15.05.1952, Qupperneq 3

LÖGBERG. FIMTUDAGINN, 15. MAÍ, 1952
3
GYLFI Þ. GÍSLASON:
Sjónarmið afstæðishugmyndarinnar í vísindum og siðfræði
Business and Professional Cards
PHONE 724 944
Dr. S. J. Jóhannesson
SUTTE 8—652 HOME ST.
ViStal&tími 3—5 eftir hádegi
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG. WDMNIPEG
Fasteignasalar. Leigja hús. Ut.
vega peningalán og e'dsábyrgö,
bifreiöaábyrgð o. s. frv.
Phone 927 538
SARGENT TAXI
PHONE 204 845
PHONE 722 401
FOR QUICK, REI.IABLE
SERVICE
DR. E. JOHNSON
304 EVELINE STREET
Selklrk, Man.
Office Houra 2.30 - 6 p.m.
Phone*: Office 28 — Re*. 230
Andrews, Andrews,
Thorvaldson and
Eggertson
LögfrœOingar
209 BANK OF NOVA SCOTIA BG.
Portage og Garry St.
Phone 928 291
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. H. PAQE, Managing Director
Wholesale Distrlbutors of Fresh and
Frozen Fl*h.
3X1 CHAMBERS STREET
Offlce Ph. 28 328 Re*. Ph. 73 917
Office Phone
924 782
Res. Phone
728 115
Dr. L. A. Sigurdson
528 MEDICAL ARTS BLDG.
Offlce Hours: 4 pjn. - 6 pjn.
and by appolntment.
S. BARDAL LTD,
FUNERAL HOME
843 Sherbrook Street
S. O. BJERRING
Canadian Stamp Co.
RUBBER & METAL STAMPS
NOTARY & CORPORATE SEALS
CELLULOID BUTTONS
324 Smilh St. Winnipeg
PHONE 924 624
Phone 21101
ESTTMATES
FREE
J. M. INGIMUNDSON
Asphalt Roofs and Insulated
Slding — Repairs
Country Orders Attendeð To
632 Slmcoe St.
Winnlpeg, Man.
GIMLI FUNERAL HOME
51 First Avenue
Ný útfararstofa meö þeim full-
komnasta útbúnaöi, sem völ er
á, annast viröulega um útfarlr,
selur ltkkistur, minnisvaröa og
legsteina.
Alan Couch, Funeral Director
Phone—Business 32
Residence 59
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
50« SOMERSET BU1L.D1NG
Telephone 97 932
*
Home Telephonpe 202 398
Comfortex
the new sensation for the
modem girl and woman.
Call Lilly Matthews, 310
Power Bldg., Ph. 927 880
or evenings, 38 711.
Minnist
CETEL
DR. ROBERT BLACK
SérfrœOingur í augna, eyma, nef
og hdlssjúkdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofusími 923 815
Heimasími 403 794
GUNDRY PYMORE
Limited
British Quaiity Fish Nettino
58 VICTORIA ST. WINNIPEG
Phone 928 211
Manager T. R. THORVALDSON
Your patronage wlll be appredatad
EKKI ALLS FYRIR LÖNGU
kom út í Bandaríkjunum bók
eftir prófessor Philipp Frank,
eftirmann Einsteins við Prince-
ton-háskólann, en hann er eins
og Einstein Þjóðverji og flýði
Þýzkaland eins og hann, er naz-
isminn rauddi sér þar til rúms.
Bókin er alþýðlegt rit um af-
stæðishugmyndina í nútímavís-
indum og afleiðingar hennar, og
hefir vakið mikla athygli.
Hugsandi mönnum hefir lengi
verið ljóst, að 20. öldin, sem
verið hefir mesta framfaraskeið
í sögu mannkynsins, hefir að
'mörgu leyti verið hnignunar-
skeið í menningarlegum og þó
einkum siðferðilegum efnum. A
fyrri h£lmingi 20. aldar hefir átt
sér stað meiri auðsköpun en á
nokkru öðru jafnlöngu tímabili,
>en hann hefir jafnframt verið
tími mestu eyðileggingar í sögu
mannsins. Svo að segja á hverju
ári hefir mannsandinn unnið
nýja sigra í sókn sinni til yfir-
ráða yfir hinni dauðu og lifandi
náttúru umhverfis sig. En jafn-
framt hefir hatur og heift náð
vaxandi valdi á mannshuganum;
aldrei áður hafa jafnmargir
menn borizt á banaspjót, frum-
stæðustu mannréttindi eru troð-
in í svaðið, hugtökin frelsi, kær-
leikur og réttlæti eru hætt að
hafa algilda merkingu. Menn
hafa talað um langvarandi og
háskalega kreppu í menningar-
og siðferðisefnum, engu síður
hættulega og engu auðveldari
viðfangs en þær heimskreppur
í efnahagsmálum, sem skekið
hafa hagkerfi heimsins svo, að
það hefir riðað til falls.
Hvað veldur þessu? Hver er
undirrót þessarar kreppu í
onenningu og siðferði? Hvernig
stendur á því, að grundvöllur
siðgæðisins — móralsins — virð-
ist hafa orðið þeim mun ótraust-
ari sem grundvöllur þekkingar-
innar hefir orðið traustari?
Ýmsir andans menn og mennta
menn nútímans hafa talið, að
það hafi haft mjög óheillavæn-
leg áhrif, að afstæðishugmynd
vísindanna hafi rutt sér til rúms
á sviði siðfræði og breytni. En
hver er þá kjarninn í þessum
afstæðissjónarmiðum vísind-
anna, í hinum vísindalega
relatívisma? Hans gætir fyrst
hjá Kóperníkusi. Á miðöldun-
um höfðu t. d. hugtökin „upp“
og „niður“ ákveðna, absólúta,
merkingu. En þegar Kóperníkus
sýndi fram á, að jörðin snerist
kringum sólina, misstu þessi
hugtök fasta, algilda merkingu,
þau urðu afstæð, relatíf, þ. e.
merking þeirra varð háð því,
hvar maður var staddur á jörð-
inni. Eins fór um hugtakið
hreyfingu. Það missti sína al-
gildu absólútu merkingu. Það
varð meiningarlaust að tala um,
að hlutur hreyfðist, nema að láta
jafnframt getið þess, í hlutfalli
við hvað hann hreyfðist. Allt
fram á okkar daga hefir þó ver-
ið talið, að hugtökin „tími og
„rúm“ væru algild, absólút, eða
þangað til Einstein sýndi fram
á það í byrjun aldarinnar, að
svo er ekki. Rannsóknir á hreyf-
ingu ljóssins sýndu, að endur-
skoða varð heimsmyndina alla.
í hinni nýju heimsmynd hafa
hugtökin „rúm“ og „tími“ ekki
algilda, absólúta merkingu,
heldur aðeins í hlutfalli við viss
hugmyndasambönd eða viðmið-
unarkerfi. í fyrirlestri, sem Níels
Bohr prófessor flutti í háskól-
anum, er hann var hér á síðast
liðnu sumri, skýrði hann m. a.
frá því, að niðurstöður atómvís-
indanna væru sams konar. Á
síðustu öld héldu menn, að
atómin væru minnstu efniseind-
ir, sem til væru, en nú hefir
komið í ljós, að þau eru mjög
samsett og að minnstu eindir
þeirra, elektrónurnar, birtast að-
eins undir vissum skilyrðum
sem efniseindir, en að þær koma
undir öðrum kringumstæðum
fram sem rafmagnaðar (elekt-
romagnetiskar) bylgjur.
Alls staðar er hið sama uppi
á teningnum. Vísindaleg hugtök
hafa ekki algilda absólúta merk-
ingu. Merking þeirra er afstæð,
relatíf, þ. e. staðhæfingar eru
réttar eða rangar miðað við á-
kveðin tilraunaskilyrði eða hug-
myndakerfi. Kenningar eða
teóríur, sem ekki er hægt að
setja þannig fram, að hægt sé
að sannreyna þær með tilraun
eða reynslu, eiga ekki heima
innan vísinda.
Um þetta eru nútímavísinda-
menn yfirleitt sammála. En
jafnframt hafa ýmsir miklir
hugsuðir bént á, að þessar stað-
reyndir hafi grafið undan sið-
gæðishugmyndum aldarinnar.
Um leið og menn hafi gert sér
ljóst, að vísindahugtök hafi ekki
fasta, algilda merkingu, þá hafi
trú manna á föst, algild siðgæð-
ishugtök beðið skipbrot; en hafi
maðurinn ekki slík föst, algild
hugtök að styðjast við í breytni
sinni, verði hún að hringlanda-
hætti; hafi maðurinn ekki fastan
siðgæðisgrundvöll að standa á,
nái efasýki og órói tökum á hon-
um, hann sé þá opinn fyrir hvers
konar kenningum, sem skjóta
einhverju föstu undir fætur
honum til þess að standa á, þótt
þær séu rangar og jafnvel skað-
vænlegar, og þessa andlegu og
siðferðislegu upplausn hafi ein-
ræðisstefnur nútímans notað
sér. Lýðræðisskipulagið og meiri
hlutavaldið sé í rauninni grund-.
vallað á viðurkenningu þess, að
1 þjóðfélagsmálum sé ekki til
siðferðilega rétt lausn. En ein-
ræðisstefnur boði trú á eina,
sanna og rétta lausn, þær veiti
öryggið og festuna, sem sið-
gæðishugmyndir tuttugustu ald-
arinnar hafi misst fyrir áhrif af-
stæðissjónarmiða vísindanna, en
sái jafnframt sæði ofstækis og
haturs, sem eitri menninguna.
í bókinni, sem ég nefndi áðan,
andmælir Frank prófessor mjög
eindregið þeim skoðunum, að af-
stæðishugmyndir vísindanna
geti átt nokkurn þátt í hinni
andlegu og siðferðilegu kreppu,
ef þær séu rétt skildar. Afstæðis-
sjónarmiðin hafi gert vísindun-
um kleift að skilja og túlka
raunveruleikann betur og réttar
en áður hafi verið unnt. Á sama
hátt verði menn að gera sér ljóst,
að ekki séu til algild siðferðileg
lögmál, sem unnt sé að grund-
valla á algildar breytnireglur.
Breytni okkar og skoðanir á sið-
ferðilegum efnum hljóti að vera
háð því, hvaða verðmæti við
metum mest í lífinu og að hvaða
markmiði við viljum keppa. Sú
breytni sé siðferðilega „rétt“,
sem stuðli að því, að þau mark-
mið náist, sem við álítum að
færi okkur mesta hamingju. En
ef við skiptum um skoðun á
markmiðinu, verður sú breytni,
sem áður var „rétt“, „röng.“ í
því kemur það fram, að breytni-
reglurnar eru afstæðar, relatífar.
Að svo miklu leyti, sem sjúk-
dómar nútímamenningar koma
fram í ofstæki, hatri og skorti á
umburðarlyndi, geta afstæðis-
hugmyndir vísindanna ekki ver-
ið sýkillinn. Réttur skilningur á
þeim ætti þvert á móti að vinna
gegn slíku. Kjarni þeirra er
gagnrýnin afstaða, hófsemi í
skoðunum og varfærni í dóm-
um. En hin andlega kreppa
kemur ekki aðeins fram í vexti
skefjalauss ofstækis og haturs,
heldur einnig í hinu, að and-
spænis því er efasýki og órói,
rótleysi og trúleysi. Og mikill
fjöldi manna sveiflast í sinnu-
leysi á milli þessara öfga, er
reikull og hikandi, örvæntingar-
fullur og órólegur í dag, en al-
tekinn ofstækistrú og hatri til
óvina hins eina rétta málstaðar
á morgun.
En eru afstæðishugmyndirnar
ekki undirrót efasýkinnar og
trúleysisins? Hefir ekki skortur-
inn á fastri viðmiðun í vísinda-
legum efnum svipt menn nauð-
synlegri kjölfestu í siðferðileg-
um efnum? Ef svo er, þá er það
fyrir algeran misskilning á eðli
afstæðishugmyndanna. Það er
ekkert óvísindalegt við að eiga
hugsjón, það er í eðli sínu ekkert
óvísindalegt við það að trúa.
Það eitt er andstætt vísindum
að trúa því, sem er sannanlega
rangt, eða að reyna að rökstyðja
trú sína með aðferðum, sem eru
ósamrýmanlegar vísindalegri
þekkingu eða hugsun. Allir
kannast við hina gömlu og
miklu deilu um trú og vísindi.
Menn hafa talið sig þurfa að
velja á milli trúar og vísinda.
Ýmsir hafa talið, að ef menn
vildu trúa af heilum hug, þá
yrðu menn að afneita vísindum,
og að ef menn vildu aðhyllast
vísindi, þá yrðu menn að kasta
allri trú. Réttur skilningur á nú-
tímavísindum — og þá einkum
afstæðishugmyndum þeirra —
sýnir, að hin margumtalaða and-
stæða milli trúar og vísinda er
ekki fyrir hendi. Vísindi og trú
eru engan veginn ósamrýman-
leg. Þau eiga hvort sitt svið, vís-
indin svið hinna sannanlegu
staðreynda og rökréttra álykt-
ana út frá gefnum forsendum,
og trú og siðgæði svið mark-
miða og hugsjóna og valsins
milli þeirra. Þessum sviðum á
auðvitað ekki að rugla saman.
Á sviði vísinda á að beita vís-
inda aðferðum, á sviði siðgæðis
og trúar á að velja út frá sið-
gæðishugmyndum og trúarkerf-
um. Á báðum sviðum eru grund-
vallaratriðin afstæð, þótt í mis-
munandi mæli sé. Á báðum
sviðum þarf að velja viðmiðun
til þess að unnt sé að tala um
rétt eða rangt, gott eða illt.
Hin gamla deila um vísindi og
trú er því leyst, og það er af-
stæðishugmyndin í vísindunum,
sem átt hefir mestan þátt í því.
Hin nýju vísindi hafa því ekki
aðeins veitt nýjan og réttari
skilning á vísindalegum efnum,
heldur einnig rétt hlut siðgæðis-
og trúarverðmæta og skipað
þeim í þann sess, sem þeim ber.
Ég álít, að ein meginundirrót
þeirrar andlegu kreppu, sem nú
er kvartað undan í heiminum,
sé sú, að menn hafa hvorki skilið
til fulls eðli vísinda né trúar.
Menn hafa verið að reyna að
íklæða vísindi krafti trúarinnar,
en hafa jafnframt spillt trúnni
með efahyggju og gagnrýni vís-
indanna. Á sviði stjórnmála og
þjóðfélagsmála hefir þessi „vís-
indalega" trú haft hræðilegar af-
leiðingar, en efinn og gagnrýn-
in hefir sogið merginn úr trúnni
og siðgæðishugsjónunum.
Það, sem menningu nútímans
er nú nauðsynlegast, ef hún á
að fá staðizt og geta styrkzt, er
að menn öðlizt réttan skilning
á eðli og gildi vísinda annars
vegar og trúar og siðgæðis hins
vegar. Við þörfnumst bæði þekk-
ingar og trúar til þess að geta
verið hamingjusöm. Við þurfum
að þekkja staðreyndir og trúa
á lífsverðmæti, en við eigum að
varast að trúa á staðreyndir og
ekki láta okkur nægja að þekkja
þau lífsverðmæti sem gefa líf-
inu gildi, heldur eigum við að
keppa að þeim, trúa á þau. Vand-
inn er fólginn í því, að sameina
efahyggju vísindanna og stað-
festu trúarinnar. Gagnrýnin og
efahyggjan má ekki gera okkur
að rótlausum ráðleysingjum; og
þátt við stöndum stöðug í sið-
gæðismati eða trú, má það ekki
gera okkur að einsýnum of-
stækismönnum. Framtíð menn-
ingarinnar er ekki hvað sízt
fólginn í því að nútímamannin-
um takist að grundvalla bæði
þekkingarleit sína og siðgæðis
eða trúarlíf á hvoru tveggja
jöfnum höndum, hófsemi og
festu. —Alþbl., 16. marz
Veitið athygli!
í niðurlagi greinar, sem ég
sendi fyrir all-löngu tíðan til
Lögbergs, gat ég þess, að þröngt
væri í búi hjá heimilisnefnd
Hafnar og gaf til kynna orsök
þess. Jafnframt gat ég þess, að
nefndin hefði fallist á þá tillögu
forsetans, að hefja fjársöfnun á
þann hátt að senda liðsbónar-
bréf til allra þeirra landa, sem
hún vissi deili á og til næðist.
Nú, þar sem þessi bréf eru á
leið í póstinn, þykir nefndinni
tilhlýðilegt að fylgja þeim úr
garði með fáeinum línum. For-
seti kvaddi nefndina til auka-
fundar. Var tilefnið það, að vita
hvort hún sæi sér ekki fært að
ganga á undan með góðu eftir-
dæmi — væri henni kunnugast
um nauðsyn þessarar fjársöfn-
unar og bæri henni að sýna í
verki að hún bæri málstaðinn
og velferð heimilisins fyrir
brjósti. Nú, þó nefndin vissi
með sjálfri sér, að hún hefði vel
og samvizkusamlega í stöðu
sinni staðið, lagt fé af mörkum
árlega og unnið endurgjaldslaust
að hag heimilisins og heill vist-
manna, brást hún vel við máli
leiðtogans og fór ofan í vasa
sinn sem fyrr. Má það teljast
vel að verið að saman söfnuðust
$500.00. Þessi upphæð mætti vel
verða öllum þeim hvöt til dáða,
sem góðu málefni unna, ekki
sízt, er nefndin getur sagt þeim
þær gleðilegu fréttir, að heimil-
ið fær þann vitnisburð þeirra,
sem eftirlit hafa með þesskonar
stofnunum af hálfu hins opin-
bera, að það sé langsamlega
.bezt um gengið og prýðilegast
allra elli- og hvíldarheimili hér
í borg. Árlegt viðhald þess kost-
ar allmikið fé, enda er það ekki
í niðurníðslu.
Kæru vinir og velunnendur
Hafnar — minnist þess að margt
smátt gerir eitt stórt. Sýnið
viljann i verki og styrkið heim-
ilið eftir getu. Allar gjafir,
hversu litlar sem eru, eru vel
og með innilegu þakklæti þegn-
ar. Sendið tillög ykkar tii gjald-
kera nefndarinnar, Mrs. Emily
Thorson, 3930 Marine Drive,
West Vancouver, B.C.
Ármann Björnsson
☆
Gjafir lil Elliheimilisins „Höfn"
Mr. og Mrs. H. J. Thorson
$200.00; Mr. og Mrs. L. Sum-
mers $100.00; Dr. og Mrs. Mar-
teinsson $100.00; Mr. og Mrs. O.
W. Jónsson $25.00; Mr. og Mrs.
Leo Sigurdson $25.00; Mr. og
Mrs. O. Howardson $10.00; Mr.
og Mrs. A. Orr $10.00; Mr. og
Mrs. S. Johnson $10.00; Mr. og
Mrs. A. Björnson $10.00; Mr. og
Mrs. O. Stefánsson $10.00.
Mrs. Emily Thorson,
3930 Marine Drive,
West Vancouver, B.C.
Selur likkietur og annast um út-
farir. Allur útbúnaöur sá bezti.
BtofnaO 1894 Simi 27 324
í erfðaskrám yðar.
Dr. P. H. T. Thorlakson
WINNIPEG CUNIC
St. Mary’s and Vaughan. Wlnnipag
PHONE 926 441
PHONE 927 025
H. J. H. Palmason, C.A.
H. J. PALMASON * CO.
Chartersd Aceomtants
505 Confederation Llfe Bldg.
WINNTPEG MANITOBA
PARKER, PARKER &
KRISTJANSSON
Barristers - Solicitors
Ben C. Parker, K.C.
B. Stuart Parker, A. F. Kristlansson
508 Canadlan Bank of Comnaarea
Chambers
Wlnnlpef, Man. Phon* «(61
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
404 SCOTT BLK, Sími 925 227
Bullmore Funeral Home
Dauphin, Manitoba
Elgandi ARNI EGGERTSON, Jr.
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34 . REYKJAVIK