Lögberg - 25.09.1952, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 25. SEPTEMBER, 1952
7
Sveinbjörn Egilsson skóld
Framhald aí bls. 3
hans til Rasks 7. ágúst 1823, þar
sem Sveinbjörn er að skýra frá
hinu helzta, er á daga hans hefur
drifið eftir heimkomuna frá
Kaupmannahöfn. í bréfinu seg-
ir hann m. a.: Síðan fór eg hing-
að heim og hvíldi á mínum
krækiberjum (lárberjum vildi
ieg segja) eins og ormur á gulli
nokkra stund, þar til mér fór að
leiðast að vera einsamall, hafði
eg og áður heyrt, að það mundi
ekki vera gott. Eg fór þá og gifti
mig Helgu Benediktsdóttur ass.
Gröndals, það var í fyrra.—Með-
an eg var hér inni í einlífinu,
hafði eg mér til skemmtunar á
sumrin Eddu, sem þér höfðuð
látið prenta í Stokkhólmi, og fór
eg þá að reyna til að leggja út
vísurnar í Snorra-Eddu, og vildi
það ekki ganga greitt. Þó eg nú
ekki skildi margt, liðkaðist eg
þó smám saman, so eg fór að búa
mér til dálitla orðbók yfir vís-
urnar úr Snorra-Eddu og sum-
um prentuðum sögum. —
En Sveinbjörn hefur brátt
fundið, að hinar prentuðu bæk-
ur hrukku skammt og þeim var
að auki oft lítt treystandi, svo að
sumarið 1824 segir hann í bréfi
til eins vinar síns í Kaupmanna-
höfn (líklega Gunnlaugs Odds-
sonar); Eg hafði beðið Jón
Brynjólfsson sál. að skrifa upp
fyrir mig vísurnar úr Kormáks-
sögu, Björns Hítdælakappa og
Gísla Súrssonar eftir góðum
Codicibus [skinnbókum], sem
Rask lofaði að vísa á og vera
hjálplegur til að lesa úr, ef á
lægi. Nú tók guð Jón; eg held
hann hafi ekkert verið búinn að
skrifa; enda þó nokkuð hefði
verið, mun eg hafa séð þess síð-
asta. Ekki viltu troða inn í hans
stað, þá á milli væri fyrir þér;
eg er að safna til poetisks lexi-
cons, en get ekki haldið út að
stríða við bálvitlausar afskriftir
og vildi því fá þær svo réttar,
sem eg gæti.
Ekki veit ég, hvað varð úr
þessari málaleitan, en. einhverjir
hafa eflaust orðið til að hjálpa
honum um afskriftir og enginn
þó eins og Jón Sigurðsson, eftir
að hann kom til. Var það Svein-
birni ómetanlegur styrkur að
eiga slíkan mann að í Höfn sem
Jón, er jafnan var boðinn og bú-
inn að senda honum afrit af
kvæðum og vísum og átti þá
stundum til að ræða við hann
um skýringar þeirra. Ég birti
hér kafla úr bréfi Sveinbjarnar
til Jóns 1. marz 1842, þar sem
hann minnist nokkuð á vísna-
skýringar:
Eg skrifaði yður til í haust
ofurlítinn miða með Sveinbirni
Jakobssyni, sem fór héðan til
Altona og ætlaði að bregða sér
til Hafnar um jólaleytið til að
finna kærustu sína. Það var eig-
inlega svar upp á yðar spursmálv
um vísu og stað úr Landnámu,
sem eg vona þér hafið nú með-
tekið, og víst væri gaman að
heyra yðar meiningu um þessa
staði, því það er mín sannfæring.
að betur sjá augu en auga, eins
í þessu sem öðru, og að það er
ekki nema hinum útvöldu gef-
ið, að auga sjái betur en augu.
Einkum finn eg slíkt, þegar eg
fyrir alvöru fer að skoða Snorra-
Eddu, þá sé eg, að eg er síður en
ekki viss á svellinu og þarf eins
og aðrir góðir menn staf og
stuðning, sem menn aldrei fá
almennilega, nema einhver sé
manni samhendur. Eg trúi valla,
ef við gætum unnið að því báð-
ir, að við ekki kæmum okkur
saman, þó það sé ekki alténd
nóg, ef maður ekki hittir það
rétta. Hvernin væri að láta það
óútlagt, sem maður skilur ekki,
svo aðrir villist ekki á því, að
maður lætur sem maður skilji
það, sem hann skilur ekki? Eða
sem bezt væri, að maður færi
ekki fyrr til að útleggja en mað-
ur væri viss um að skilja allt?
En þér viljið segja, að þá gengi
lítið á og einu gildi, þó vitlaust
sé innan um, eftirkomendurnir
geti lagfært það, allt sé svo ó-
fullkomið, hvort sem heldur er.
Og satt er að tarna líka: Maður
getur þó ekki meir en vandað
sig eins og maður er maður til og
hann í svipinn hefur föng á og
þar sem torfærurnar koma,
verður að slarka e-ð; maður
kemst ekki alténd til að skera
fram fenið og láta svo- sigta úr
því sona smátt og smátt, þangað
til það að 3-4 ára fresti er orðið
að harðvelli; manni verður það
fyrir að kasta ofan í það rof-
kekkum og moldarhnausum til
þess að brölta yfir það: Það eru
ekki allir, sem geta búið til fall-
egar brúar á stólpum og riðið svo
yfir hlemmiskeið.
I febrúar 1844 var Sveinbjörn
kominn svo langt með orðabók-
ina, að hann hafði sent frá sér
bókstafina A—F til Fornfræða-
félagsins, er hugðist gefa hana
út. En verkinu öllu mun Svein-
björn hafa skilað veturinn 1845-
46, er hann dvaldist í Kaup-
mannahöfn. Þó fór það svo, að
Sveinbjörn dó án þess að sjá
einn staf prentaðan af því, og
kom það ekki út að fullu fyrr en
í Kaupmannahöfn árið 1860. Var
titill þess: Lexicon poeticum
antiquae linguae Septentrional-
is, og nær það yfir skáldskapar-
málið forna. Skýringár allar eru
á latínu.
Hefur orðabók þessi verið tal-
in mesta einstaklingsafrek, sem
unnið hefur verið í norrænni
málfræði, enda lagði Sveinbjörn
aneð henni grundvöllinn að
skilningi manna og skýringum
á hinum forna kveðskap. Er þó
þáttur hans í þeim sökum hvergi
nærri rannsakaður sem skyldi,
og er það bæði mikið efni og
merkilegt.
☆ ☆ ☆
Samhliða orðabókarstarfinu
skýrði Sveinbjörn og gaf út ýmis
fornkvæði, og voru þau þá prent
uð í boðsritum skólans. Vitna ég
um þau og reyndar mörg önnur
verk og störf Sveinbjarnar, er
hér vinnst ekki rúm til að nefna,
í ævisögu hans eftir Jón Árna-
son, þar sem flestu mun til skila
haldið.
Þó skal ekki horfið svo frá
Sveinbirni, að eigi sé getið
kennslustarfa hans um rúmt 30
ára skeið og þess þáttar, sem
hann ásamt slíkum samverka-
mönnum sem Hallgrími Schev-
ing og Birni Gunnlaugssyni hef-
ur átt í því að móta einhverja
merkilegustu kynslóð, sem ís-
land hefur alið. Ég nefni aðeins
Fjölnismenn sem dæmi, en þeir
voru, sem kunnugt er, nemendur
Bessastaðaskóla í tíð Sveinbjarn
ar þar. Og svo eru allir hinir. —
Þó að Sveinbjörn kenndi nem-
endum sínum grískuna vel og
flytti skemmtilega sögufyrir-
lestra, lærðu þeir þó fyrst og
fremst íslenzku af honum og
fengu hjá honum þá ást og virð-
ingu á tungu sinni, er entist
þeim til æviloka. Vér þurfum
ekki annað en fletta upp í Fjölni
eða einhverju öðru riti frá þeim
tíma til þess að sjá áhrifin frá
Bessastöðum. Og þau áhrif eru
lifandi afl í íslenzkri menningu
og þjóðlífi enn í dag og verða
það vonandi um allan aldur.
Þegar vér þvf hugsum til
Sveinbjarnar og þess, hve góður
og vinsæll kennari hann var að
allra dómi, sjáum vér bezt, hve
stórkostleg ógæfa það var, að
Pereatið svonefnda skyldi koma
niður á honum. En það var 17.
janúar 1850. Hafði talsverðrar
óreglu gætt í skólanum þá um
veturinn og Sveinbjörn reynt að
brjóta pilta til bindindis með
svo ströngum fyrirmælum, að
þeír risu öndverðir og hlupu á
brott úr skólanum morguninn
17. janúar, er rektor hafði sett
þeim úrslitakosti, en héldu síðar
heim til hans og hrópuðu: Per-
eat—fyrir honum, þ. e. Niður
með hann.
Stiftsyfirvöldin voru reikul í
ráði og veittu Sveinbirni ekki
sem skyfdi í þessu máli. Kaus
Sveinbjörn þá að sigla og fá
skorið úr málum sínum ytra, en
Hallgrími Scheving fengin rek-
torsvöld á meðan. í Kaupmanna-
höfn fóru málin svo, að Svein-
björn var settur aftur í öll sín
réttindi óskert.
Byltingar fóru í þennan mund
um lönd og álfur, og hefur Per-
eatið verið skýrt sem bergmál af
þeim. Atburðurinn var hörmu-
'legur og átti sér þó nokkurn
aðdraganda, er verður eigi rak-
inn hér, en mönnum í staðinn
vísað til ritgerðar Klemensar
Jónssonar um málið, er síðast
var prentuð í Minningum úr
Menntaskóla (Reykjavík 1946).
Er aðalatriðið, að menn kynni
sér vel alla málavöxtu, áður en
þeir fella nokkra dóma, og sízt
skyldu þeir skella skuldinni á
Sveinbjörn, þótt enginn muni á
hinn bóginn firra hann allri
sök á því, hvernig fór.
Það eitt er víst, að Pereatið
fékk meira á hann en' menn yfir-
leitt hafa haldið og þyngdi hon-
um siðasta spölinn.
Þegar hann dó, 61 árs að aldri,
var hann þó, að sögn Jóns Árna-
sonar, ekki eldri að sjá en fimm-
tugur,—og fáir munu þeir, sem
afkastað hafa jafnmiklu og
Sveinbjörn á ekki lengri starfs-
ferli.
☆ ☆ ☆
Þegar vér virðum fyrir oss
verk Sveinbjarnar Egilssonar,
undrumst vér einna mest áræðið,
sem þau lýsa. Hann hikar ekki
við að ráðast í hvert stórvirkið
af öðru, að hefja það^erk í dag,
sem hann e. t. v. fær ekki lokið
fyrr en eftir 10, 20 eða jafnvel
30 ár. Honum nægir ekkj. að fást
við eitthvert lítilræðið, hann
verður alltaf að hafa eitthvað
stórt í takinu. Og þó er hann
hógværðin sjálf og finnst hann
vera ónýtur til átakanna og
seinn í verki. En hann vissi, að
afrek manna eru ekki komin
undir kröftunum einum, heldur
— og jafnvel fremur — undir
elju þeirra og langlundargeði.
Yrkisefni
skyli aldasynir
við sitt hæfi velja;
því at eigi var ein
orka lagin
ýtum í ár daga.
Hóflig byrði
að húsi kemst
þótt vanknár vegi;
en afrendan hal
sá ek frá of stórum
steini móðan stíga.
(Eftir Horatius;
þýðing Sveinbjarnar).
Og í líkum anda eru eftirfarandi
orð úr einni af skólaræðum
Sveinbjarnar:
Mönnum er títt að dást mest
að því, sem hrífur á mann allt í
einu, sem birtist fyrir manni
strax í öllu líki eða sýnir allan
sinn kraft sosem í einum böggli.
Menn dást meir að þeim vatns-
straumi, sem rennur í stríðum
streng, en að því vatni, sem líður
hægt áfram, meir að hamra-
veggnum í Almannagjá en að
Hólavelli.
En Sveinbjörn veil þó, að ekk-
ert mannanna verk, sem á ann-
að borð er nokkurs virði, verður
metið í einu augnakasti, heldur
á löngum tíma og honum því
lengri, því meira af viti, elju og
kærleika, sem í það var lagt í
upphafi.
Verk Sveinbjarnar eiga enn
sama erindi til vor og þau áttu
til íslendinga fyrir 100 árum. Og
sú er trú mín, að vér verðum að
sama skapi betri íslend'ingar
sem vér lærum gjörr að rrieta
verk hans og þann boðskap, sem
líf hans og starf hljóta jafnan að
flytja oss.
Lögmenn og
oddvitar í embætt-
isferð á öræfi
Mesta áreið, sem sögur munu
af fara
Þarna er um að ræða eina
mestu áreið, sem sögur fara af,
og var til hennar stofnað vegna
deilu Landmanna við Holta-
menn og Rangvellinga um rétt
til veiða í Fiskivötnum. Hefir
Landhreppur gert kröfu til
einkaréttar á veiði í Fiskivötn-
um, en Rangvellingar og Holta
menn véfengja þá kröfu, og
hefir dómur verið skipaður til
þess að kveða upp úrskurð. Eiga
sæti í dóminum Sigurgeir Jóns-
son lögfræðingur, Hákon Guð
mundsson hæstaréttardómari og
Þorkell Jóhannesson prófessor.
Tvær nætur á fjöllum
Þessi flokkur var tvær nætur
á fjöllum í áreiðinni. Alls voru
í ferðinni seytján menn. Auk
þeirra, sem nefndir hafa verið,
voru Gizur Bergsteinsson hæsta
réttardómari, Ágúst Böðvarsson
kortagerðarmaður lögfræðing-
arnir Ragnar Ólafsson, Svein
björn Jónsson, Bergur Jónsson
og Oddgeir Magnússon, oddvit-
arnir Kristinn Guðnason á
Skarði, Þórður Bjarnason í
Meiritungu og Þórður Bogason
á Hellu og bændurnir Jón Árna-
son í Lækjarbotnum, Benedikt
Guðjónsson í Nefsholti og Ó-
feigur Ófeigsson í Næfurholti,
auk bílstjóra.
Sýndu veiðivötnin
Landmenn sýndu dómsmönn-
um og öðrum þátttakendum í
förinni vötn þau, sem þeir telja
sig hafa veitt L og mældi Ágúst
Böðvarsson sum þessara vatna.
Dómsins sjálfs mun enn nokk-
uð að bíða, þótt þessi áreið hafi
verið gerð, því að málið virðist
allflókið og margt, er rannsaka
þarf, áður en dómur er upp
kveðinn.
—TÍMINN, 17. ágúst
Aðalbjörg Halldóra Jóhannesson
F. 12. febrúar 1874 — D. 15. ágúst 1952
„Svo vertu kvödd með hrygðarblöndnu hrósi;
Vér hermum drotni lof, sem tók og gaf,
Öll lífsins straumvötn hverfa áð einum ósi,
í undrasœinn, guðlegt kœrleikshaf
(STGR. THORSTEINSSON)
Miss Aðalbjörg Halldóra Jó-
hannesson andaðist að heimili
Miss Katrínar Anderson, 320
Lake Ave., Selkirk, Man., aðfara-
nótt þess 15. ágúst, en á því
heimili hafði hún ásamt Jónu
systur sinni dvalið síðustu árin,
og haft hliðsjón með aldraðri
móður Andersons systranna, er
þar búa, en daglega eru að
heiman atvinnu vegna.
Aðalbjöá-g var fædd að Meiða-
völlum í Kelduhverfi í Suður-
Þingeyjarsýslu 12. febrúar 1874,
dóttir Jóhannesar Einarssonar
og konu hans, Þóru Einarsdótt-
ur, er þá bjuggu á Meiðavöllum,
eð síðar fluttu til Vopnafjarðar.
Hún kom vestur um haf 1893
með Jóhönnu systur sinni og
Runólfi Magnússyni manni
hennar, er settust að í Selkirk,
og hér vann Dóra (eins og hún
var venjulega kölluð) um hríð,
en fór svo til Winnipeg, en flutti
stuttu síðar til Selkirk og átti
þar heima og vann þar þaðan af.
Um tuttugu ára bil vann hún á
Canadian Pacific hótelinu hér í
bæ, en þar á eftir um nærri fulla
tvo tugi ára á Mental Hospital í
Selkirk, og hætti þar störfum
aldurs vegna með eftirlaunum
1939. Hún gat sér jafnan hinn
bezta orðstír hvar sem hún vann
fyrir dugnað, ósérhlífni og þjón-
ustuanda er hún átti í óvenjulega
ríkulegum mæli. Foreldrar henn
ar og systkini komu að heiman
til Selkirk nokkru eftir aldamót,
var hún þeim og öðrum ætt-
mennum sínum frábærlega hjálp
söm. Eftir lát þeirra efndi hún
til heimilis með Einari smið,
bróður sínum, og Jónu systur
sinni. Einar andaðist fyrir nokkr-
um árum síðan á heimili henn-
ar, þá aldurhniginn maður. —
Eftirlifandi systkini hennar eru:
Jóna, fyrrnefnd, til heimilis á
heimili Andersons systra í Sel-
kirk, og Magnús, til heimilis í
Vancouver, B.C. Fjölment vina-
og frændalið er einnig eftir-
Aðalbjörg Halldóra Jóhannesson
skilið; hún átti óvenjulega djúp
ítök í hugum margra skyldra og
vandalausra; olli því óvenjulegt
trygglyndi hennar og höfðings-
lund, er æ var fús til hjálpar, og
skilningsrík innsýni hennar um
annara hag, er lét sér fátt óvið-
komandi vera, ef unnt var að
rétta hjálparhönd. Lætur hún
eftir sig fagurt eftirdæmi um
kærleiksríka þjónustu öðrum til
handa. Hún var gædd óvenju-
legu lífsþreki og bjartsýni, er lét
ekki bugast af erfiðleikum lífs-
ins. Örugg og lifandi trú hennar
á Guð brúaði allar torfærur, og
knúði hana til kærleiksríkra
starfa. Þrotin að kröftum með
þverrandi sjón, las hún stöðugt
fyrir suma er blindir voru. Hún
unni íslenzkum bókum og las
jafnan mikið. Hún var óviðjafn-
anlega tryggur vinur vina sinna.
Söfnuði sínum og kirkju unni
hún af heilum hug og óskiptum,
og sannaði með verkum og
þjónustu. Lengi þjónaði hún í
djáknanefnd Selkirk-safnaðar. —
Útförin fór fram þann 18. ágúst
frá Langrills útfararstofu og
kirkju Selkirksafnaðar að mörgu
fólki viðstöddu. Sóknarprestur
jarðsöng.
S. ólafsson
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34 . REYKJAVIK
LEIÐBEININGAR UM PERSÓNULEG BANKAVIÐSKIPTI........EIN AF FLEIRI AUGLÝSINGUM
Tvær innstæðutegundir, sem fullnægja þörfum yðar
Með það fyrir augum að greiða fyrir
viðskiptum, hefir The Canadian Bank of
Commerce tvær innstæðutegundir.
1. Sparireikningur — Inn í þennan
reikning leggið þér peninga, sem gefa
af sér vöxtu og lagt er reglubundið inn
í án þess að ætlast sé til, að þér greiðið
reikninga yðar úr þeirri innstæðu. Þó
getið þér nær, sem er, gefið út ávísanir
á þessa inneign. Greiddar ávísanir verða
ekki endursendar, en þær verða ávalt
geymdar í bankanum.
2. Hlaupareikningur — Þessi innstæða
er notuð nær, sem þér þurfið að borga
skuld með ávísun, eða afgreiða önnur
viðskipti. í hverjum mánuði er banka-
bókin gerð upp, er sýnir innlag og úttekt,
og verða þá ávísanirnar endursendar.
Útibússtjóri yðar aðstoðar yður með
glöðu geði varðandi þá viðskiptaaðferð,
er bezt þykir henta. Hafið hugfast, að
The Canadian Bank of Commerce býður
yður fullkomna bankaþjónustu.
Ad. No. 5 and 6.
The Canadian Bank of Commerce
Býður yður velkomin
YFIR B00 ÚTIBÚ í CANADA
AÐALSKHIFSTOFA
1 TORONTO
•ÍWBMBIHír'icyHSIIIBBBIIIIIWIBWWÉWBBBWWMWIIWílPIS.'11*