Lögberg - 05.02.1953, Qupperneq 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 5. FEBRÚAR, 1953
3
Hervarnir
Tímaritið Samvinnan flyt-
ur í nýútkomnu desember-
hefti sínu fróðlega grein um
hervarnir hér á landi á ó-
friðarárunum og um við-
búnað varnarliðsins hér síð-
an það kom hingað í fyrra-
vor. Birtir AB þessa fróð-
legu grein með góðfúslegu
leyfi ritstjórans, Benedikts
Gröndals.
Þegar Brezkir hermenn gengu
á land í Reykjavík 10. maí 1940
urðu þáttaskipti í sögu Islend-
inga. Þá varð það ljóst, að sam-
göngutæknin hafði gert her-
guðnum kleift að hazla sér völl
langt norður fyrir Island — og
raunar til yztu marka hins
byggða heims — og hann ætlaði
ekki að láta slíkt tækifæri ónot-
að. Þessari staðreynd hafa
hvorki einlægur friðarvilji smá-
þjóðar né afneitun hennar sjálfr
ar á vopnaburði breytt.
Islendingar viðurkenndu þessa
staðreynd, er þeir gerðu samn-
inga við Bandaríkjamenn um
varnir landsins sumarið 1941.
Þeir urðu að viðurkenna þessa
sömu staðreynd aftur, er þeir
gerðust aðilar að Atlantshafs-
bandalaginu og gerðu á ný samn
ing um varnir landsins, eftir að-
eins þriggja ára hlé á hersetu.
Það er því full ástæða til þess
fyrir Islendinga að kynnast ör-
lítið vörnum landsins, eðli þeirra
og mikilvægi, hvort sem þeim
líkar betur eða verr það, sem
gerzt hefur undanfarin 12 ár. I
þessum efnum fá þeir ekki sköp-
um ráðið.
Hernaðarleg þýðing landsins
Ástæðan til þess, að svona hef
ur farið, er einfaldlega sú, að
ísland er nú hernaðarlega mikil-
vægt fyrir öll ríki umhverfis
norðanvert Atlantshaf. Nokkru
fyrir heimsstyrjöldina síðustu
sagði þýzkur herfæðingur, að
landið væri eins og skammbyssa
sem miðað er á ríkin við Atlants
hafið. Þessi fullyrðing hefur orð-
ið sannari með hverju ári, sem
liðið hefur síðan, og Winston
Churchill hefur vafalaust vitað,
að Þjóðverjar voru þess albúnir
að taka sér skammbyssuna í
hönd er hann á einu svartasta
augnabliki í sögu Breta lýsti
yfir, að enginn óvinahermaður
þeirra mundi stíga óhindrað á
land á íslandi. Þaðan hefðu
Þjóðverjar sennilega getað unn-
ið kafbátaorrustuna um Atlants-
haf, þar er hægt að rjúfa ómet-
anlega flugleið yfir hafið og það
an er nú hægt jöfnum höndum
að gera sprengjuárástir á New
York í vestri, Moskvu í austri
eða borgir þar á milli — og þar
er einnig hægt að verjast slík-
um árásum.
Allt þett,a gerir Island hern-
aðarlega eftirsóknarvert, og
skapar því árásarhættu, ekki
sízt ef hægt er að vinna það án
mótstöðu. Varnir landsins eru
því miðaðar við margvíslega
hugsanlega möguleika og hlut-
verk þeirra manha, sem nú ann-
ast varnir landsins, er að sjá
fyrir allt slikt, sem fyrir getur
komið, og vera viðbúnir að
uiæta því.
Varnir landsins
Á styrjaldarárunum var mik-
iU her á íslandi, sennilega 60-80,
°00 m a n n s og margvíslegum
virkjum komið fyrir um allt
iandið. Þá var landinu skipt í
tvö aðal varnarsvæði, Suður- og
Yesturland með aðalstöðvum í
Ueykjavík, og Norður- og Aust-
urland með sérstakar strand-
varnir við helztu hafnir land-
sius, Reykjavík, Hafnarfjörð,
Uyjafjörð, Seyðisfjörð og Reyð-
at-fjörð, sérstakar loftvarnir á
flestum sömu stöðum, sérstakar
varnir gegn kafbátum við skipa-
lasgin, gerðir miklir flugvellir í
Keflavík, Reykjavík og Kaldað-
arnesi og aðrir áformaðir á Egils
stöðum og við Húsavík, enda
hntt ekki yrði af þeim fram-
kvæmdum fyrir stríðslok. Þá
á íslandi
voru einnig þjálfaðar sérstakar
hersveitir með það fyrir augum
að fara hvert á land, sem þörf
gerðist fyrirvaralaust.
Á friðartímum er talið, að
hægt sé að komast hjá svo um
fangsmiklum landvörnum, og er
það nú samningsbundið, hversu
fjölmennt varnarlið Bandaríkja-
manna má vera. Er. það á al-
mann vitorði, að það er aðeins
brot af þeim her, sem hér var á
styrjaldarárunum, og því ekki
óeðilegt, að menn velti fyrir sér
þeirri spurningu, 'hvort varnir
landsins séu tryggðar með svo
litlum liðsstyrk.
Það hefur að sjálfsögðu ekki
verið gert heyrum kunnugt, með
hverju móti varnarliðið hyggst
gegna hlutverki sínu, þrátt fyrir
takmarkaða stærð þess. Þó er
hægt að fá margvíslega vitn-
eskju um þetta með því að ræða
við stjórnendur liðsins og íhuga
það, sem hver maður getur séð
af viðbúnaði þess.
Varnarliðið, sem bækistöðvar
hefur á Keflavíkurflugvelli og
í Hvalfirði, er undir stjórn flug-
foringja, Ralph O. Brownfield.
En í því eru sveitir úr landher,
flugher og flota. Er þar fyrst frá
að segja, að í venjulegum her er
mikil og margvísleg verkaskipt-
ing, en aðeins hluti hans annast
sjálf varnarstörfin. I varnarlið-
inu hér er hver einasti maður,
hvort sem hann er matsveinn,
ekill eða skrifstofumaður að að-
alstarfi, þjálfaður sérstaklega
sem fótgönguguliði svo að mann
aflinn mundi, ef á reyndi, nýtast
til hins ýtrasta. Auk þess eru
hinir ýmsu deildir liðsins búnar
mjög fullkomnum vopnum og
það er þeim sameiginlegt, að
þær virðast undir það búnar að
fara hratt hvert á land sem til-
efni gefst til. Er þar notuð skip-
an sú, sem höfð var á stríðsárun-
um, að hafa-slíkt lið ávallt við-
búið.
Landherinn
Landhersveitir þær, sem eru
líér á landi, eru búnar stórum
fullkomnari vopnum en tíðkuð-
ust í síðustu heimsstyrjöld og er
hver einstaklingur nú töluvert
mikilvirkari en þá var. Sveitirn-
ar hafa skriðdreka til umráða,
léttar fallbyssur, sem flytja má
hratt hvert sem er, „bazookaí*
og önnur spánný vopn, er fyrst
voru reynd að marki í Kóreu.
Meðal hermannanna eru fjöl-
margir, sem verið hafa á víg-
stöðvunum í Kóreu, og flestir
fyrirliðar eru menn, sem tóku
þátt í síðustu heimsstyrjöld. Er
liðið annars blandað atvinnu
hermönnum og herkvöddum, og
flestir liðsmenn munu ekki hafa
fengið minna en árs þjálfun, áð-
ur en þeir voru hingað sendir.
Liðsmennirnir eru við hvets
kyns æfingar frá kl. 8-5 alla
daga, vopnaþjálfun, kortalestur,
líkamsæfingar, hópþjálfun og
hvaðeina. Meðal æfínganna hafa
verið landgönguæfingar í Hval-
firði, en það er hluti af þjálfun
hersins í skjótum ferðum hvert
sem er á landinu.
Flugherinn
Flugherinn hefur margvíslegu
hlutverki að gegna innan varn-
arliðsins, en þar á meðal er
stjórn bækistöðvarinnar, birgða-
umsjón öll, stjórn gistihússins
á flugvellinum og móttaka alira
herflugvéla.
Sá hluti flughersins, sem tek-
ur beinastan þátt í vörnum land
sins, er sveit orrustuflugvéla af
svonefndri „M u s t a n g“ gerð.
Reyndust þetta beztu orrustu-
flugvélar Bandaríkjamanna í
síðustu styrjöld, og eru enn not-
aðar um allan heim. Eru þær að
því leyti hentugri en þrýstiflofts
flugvélar, að þær hafa gefizt vel
við aðstoð landhers og árásir á
landgöngu sveitir.
Á styrjaldarárunum var gerð-
ur sérstakur flugvöllur fyrir or-
ustuflugvélar, sem verja áttu
suðvesturhorn landsins, og er sá
flugvöllur rétt víð hliðina á
Keflavíkurflugvelli, og nefndist
Patterson flugvöllur. Hann er
nú ónotaður, en orustusveitin
hefur bækistöð sína á sjálfum
Keflavíkurvelli (sem áður hét
Meeks flugvöllur, eftir fyrsta
fyrsta ameríska flugmanninum,
sem fórst hér á landi.)
Auk orrustuflugvélanna hefur
flugherinn hér björgunarsveit
með nokkrum flugvélum, þar á
meðal flugbátum, sem einnig
geta lent á landi eða sjó og hafa
mergvíslegan útbúnað til björg-
unar. Er þessi sveit vel kunn af
störfum sínum.
Flotinn
Bandaríski flotinn hefur ekki
fastar bækistöðvar fyrir skip hér
á landi, nema eitt lítið olíuskip
af sömu gerð og Þyrill. Hins veg
ar hafa Atlantshafsríkin haldið
sameiginlegar flotaæfingar og
samæft varnir sínar á sjó, og
munu geta sent flotadeildir
hvert sem er með stuttum fyrir-
vara.
Ameríski flotinn hefur sinn
eigin flugher, og það er sú deild
hans sem kemur við sögu hér á
landi. Hér hefur bækistöð deild
könnunarflugvéla af svonefndri
„Ventura“ gerð, tveggja hreyfla
flugvélar, svartar og ljótar, sem
hafa það hlutverk að svífa yfir
öldum hafsins og fylgjast með
því, sem gerist á sjónum og í
honum. Virðist það augljóst, að
kafbáta hætta sé aðalviðfangs-
efni þessarar sveitar, enda var
kafbátahernaður geysimikill við
strendur Islands í síðustu heims-
styrjöld, og yrði vafalaust á
nýjan leik, ef til styrjaldar
kæmi. Má nefna það, sem dæmi,
að dagana 2. og 3. nóvember
1942 var 11 skipum sökkt við Is-
land og 568 skipbrotsmenn flutt-
ir hér á land, en mörg hundruð
fórust.
Það má telja tvímælalaust, að
mikill kafbátahernaður mundi
aftur verða á Atlantshafi, ef svo
ógæfulega færi, að styrjöld bryt
ist út, og mundi því hlutskipti
íslands verða svipað og í /síðustu
styrjöld. Miklar framfai/ir urðu
í kafbátasmíðum í lok síðustu
styrjaldar, þannig að kafbátarn-
ir geta siglt langar vegalengdir
með miklum hraða, án þess að
koma upp á yfirborðið. Hafa
flotaforingjar Atlantshafsríkj-
anna lagt geysi mikla áherzlu á
að fullkomna baráttuaðferðir
kafbáta, enda eiga Rússar nú
stórum meiri kafbátaflota en
Þjóðverjar áttu í byrjun síðustu
styrjaldar.
Sú var reyndin í síðustu styrj
öld, að flugvélar reyndust bezta
vopnið gegn kafbátum, og mun
svo vera enn. Flugmennirnir á
„Ventura" flugvélum ameríska
flotans hafa, auk flugkunnátt-
unnar, allir hlotið venjulega
sjómennskuþjálfun, sem flotinn
veitir liðsforingjum sínum, þar
sem allt þeirra ævistarf er bund-
ið við sjóinn, enda þótt þeir
fljúgi landflugvélum frá land-
bækistöðvum.
Auk þessara helztu sveita
varnarliðsins, sem hefur fasta
bækistöð á íslandi, má ekki
gleyma því, að landið er aðeins
hlekkur í varnarkeðju Atlants-
hafsbandalagsins. Aðrir hlekkir
í þessari sömu keðju eru að
mörgu leyti líkir. Norðmenn
ráða yfir stóru landi og hernað-
arlega mikilsverðu. Þeir leggja
að vísu hart að sér og verja ofsa-
fjárhæðum til landvarna, en
samt er her þeirra tiltölulega lít
ill miðað við landið. Þeir hafa
svipaða skipan og notuð er hér
á íslandi, lítinn her en vel þjálf-
aðan, vel vopnum búinn, og
framar öllu hreyfanlegan, svo
að hann geti fyrirvaralaust
mætt hættum hvar sem er í
landinu.
Það hlýtur að hafa verulega
þýðingu í sambandi við þetta
varnarkerfi, að allt er undirbúið
til þess að frekari hjálp geti bor-
izt þegar í stað, ef þörf gerist.
Mundi, eins og málum er nú hátt
að, fljótlegt að senda flugvélar
og varnarliðsmenn til íslands,
Noregs, Danmerkur eða annarra
Atlantshafsríkja með flugvélum
og skipum frá Bretlandi eða
Bandaríkjunum. Það eru slíkar
aðgerðir, sem voru kjarni hinna
miklu heræfinga við strendur
Noregs og Danmerkur í haust.
Flugvellir
Þegar heimsstyrjöldin hófst
fyrir 13 árum, var varla hægt að
segja, að flugvellir væru til á
Islandi, enda aðalega notaðar
hér sjóflugvélar fyrir þann tíma.
Eitt af fyrstu verkum brezka
hersins var því að gera tvo velli,
við Reykjavík og Kaldaðarnes.
Þegar Ameríkumenn komu til
landsins, hófu þeir þegar undir-
búning að fleiri völlum og stærri
enda þótt eldri vellirnir væru
notaðir áfram. Að vísu urðu not
af Kaldaðarnessvelli lítil vegna
flóðahættu þar.
Það mun hafa verið í desem-
bermánuði 1940, sem Bretar
komu • auga á Miðnesheiði við
Keflavík, sem hugsanlegt flug-
vallarstæði. Athuguðu Ameríku-
menn þennan stað þegar eftir að
þeir komu hingað og höfðu þeir
ekki verið í landinu einn mánuð,
þegar flugforingi þeirra gerði
tillögu um flugvallargerð þar
syðra. Hinn 7. nóvember 1941,
réttum mánuði áður en árásin
var gerð á Pearl Harbor, var svo
endanlega samþykkt í Washing-
ton að gera þarna flugvöll. Ætl-
unin var fyrst að gera aðeins
einn flugvöll, en þar sem mikil
þörf var á flugvöllum fyrir or-
rustuflugvélar, sem voru á leið
til Evrópu frá Vesturheimi, var
ákveðið að gera tvo velli, og var
Patterson vellinum, hinum
minni, hraðað meira. Byrjað var
á flugvallargerðinni í febrúar
1942 og voru þá ráðnir þangað
um 100 íslenzkir verkamenn.
Var hraði mikill á verkinu, þótt
það væri vandlega unnið, sér-
staklega sökum frosta hættu í
jörðu. Mest unnu um 3000
manns við vellina, en brautirnar
voru teknar í notkun jafnóðum
og þær urðu til. Lenti fyrsta
flugvélin á stærri vellinum þeg-
ar í marzlok 1942. Þegar þetta
gerðist, var Keflavíkurflugvöll-
ur stærsti flugvöllur í Evrópu,
en síðan munu aðrir hafa verið
stækkaðir, og eru nú nokkru
stærri.
Flugvellirnir oru notaðir til
margra hluta á stríðsárunum.
Þeir voru bækistöðvar fyrir or-
rustuflugvélar, er vörðu Island
og skutu niður nokkrar þýzkar
flugvélar, er hingað komu til á-
rása eða í könnunarskyni. Þeir
voru bækistöðvar fyrir sprengju
flugvélar, er leituðu upp kafbáta
um allt Norður Atlantshaf og
fylgdu skipalestum. I fyrsta
skipti í sögunni, er kafbátur
gafst upp fyrir flugvél, var flug-
vélin frá íslandi (og íslenzkt
skip bjargaði kafbátsmönnun-
um). Og loks er stærsta og frið-
samasta hlutverk þessara flug-
valla, en það er að vera viðkom-
ustaður á flugleiðinni milli Norð
urálfu og Vesturheims.
Það er ekki lítill fjöldi manna
sem komið hefur við í Keflavík,
á flugferðum sínum og dvalizt
þar lengri eða skemmri tíma.
Árið 1943 komu 525 flugvélar
við á vellinum og 1944 samtals
6,390 flugvélar, en með þeim
voru 72,552 manns. K o m u s t
flutningar þessir um skeið upp
í 10,000 manns á mánuði. Af þess
um farþegum 1944 og ’45 voru
tæplega 20,000 rúmliggjandi
sjúklingar og særðir menn. Enn
er þessi umferð geysimikil og
munu um 44,000 manns hafa
komið við í Keflavík með öllum
flugvélum siðastliðið ár. Eru
þessar tölur nokkuð umhugsun-
arefni fyrir íslendinga um það,
hvort ekki sé þess virði að gera
meirá til landkynningar fyrir
allt þetta fólk, sem flest fær á
örskömmum tíma alrangar og
oft óvinsamlegar hugmyndir um
ísland.
Varnir landsins á siyrjaldar-
árunum
Að lokum er rétt að segja ör-
Framhald á bls. 5
Business and Professional Cards
Dr. P. H. T. Thorlakson i S. O. BJERRING Canadian Stamp Co.
WINNIPEG CLINIC RUBBER & METAL STAMPS NOTARY & CORPORATE SEALS .
St. Mary’s and Vaughan, W’mnipeg PHONE 92-6441 CELLULOID BUTTONS 324 Smith St. Winnipeg
PHONE 92-4624
J. J. Swanson & Co.
LXMITED
308 AVENUE BLDG. WINNIPEG
Fasteignasalar. Leigja hús. Út-
vega peningalán og eldsábyrgC,
bifreiCaábyrgC o. s. frv.
Phone 92-7538
SARGENT TAXI
PHONE 20-4845
FOR QUICK. RELIABLE SERVICE
DR. E. JOHNSON
304 Eveline Street
SELKIRK. MAN.
Phones: Office 26 — Res. 230
Office Hours: 2:30 - 6:00 p.m.
Phone 74-7855 ESTIMATES
FREE
J. M. INGIMUNDS0N
Ashphalt Roofs and Insulated
Sidlng — Repairs
Country Orders Attended To
G32 Simcoe St. Winnipeg, M&n.
GIMLI FUNERAL HOME
Sími 59
Sérfræöingar i ÖII«, scm aö
útförum lýtur
BRUCE LAXDAL forstjóri
Licensed Embalmer
Dr. A. V. JOHNSON
DENTIST
506 SOMERSET BUILDING
Telephone 92-7932
Home Telephone 42-3216
Thorvaldson Eggerison
Bastin & Stringer
Barristers and Solicitora
209 BANK OF NOVA SCOTLA BG.
Portage og Garry St.
PHONE 92-8291
Dr. ROBERT BLACK
SérfræCingur i augna, eyrna, nef
og hálssjúkdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofusimi 92-3851
Heimasimi 40-3794
--------------------------,
CANADIAN FISH
PRODUCERS LTD.
J. H. PAGE, Managing Director
Wholesale Distributors of Fresh and
Frozen Fish
311 CHAMBERS STREET
Offlce: 74-7451 Res.: 72-3917
Office Phone Res. Phone
92-4762 72-6115
Dr. L. A. Sigurdson
528 MEDICAL ARTS BUILDING
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment.
Creators of
Distinctive Printing
Columbia Press Ltd.
695 Sargeni Ave., Winnipeg
PHONE 74-3411
Gundry Pymore Ltd.
British Quality Fish Netting
58 VICTORIA ST. WINNIPKG
PHONE 92-8211
Manager T. R. THORVALDSON
Your patronage wUl be apprectated
A. S. BARDAL LTD.
FUNERAL HOME
843 Sherbrook St.
Selur likkistur og annast um út-
farir. Allur útbúnaCur sá be*U.
StofnatS 1894 Simi 74-7474
Minnist
í erfðaskrám yðar.
Phone 74-5257 700 Notre Dame Ave.
Opposite Matemity Pavilion
General Hospltal
Nell's Flower Shop
Wedding Bouquets, Cut Flowers,
Funeral Designs, Corsages,
Bedding Plants
NeU Johnson Res. Phone 74-6753
PHONB 92-7025
H. J. H. Palmason, C.A.
Chartered Accountant
505 Confederation Life Building
WINNIPEG MANITOBA
tfoknny, JZyan
107» DOWNINO 8T. PHONE 72 Jllí
WINNIPEG'S FIRST
"MAILORPHONE"
ORDER HOUSE
Refrigerators
Stoves
Kaupið Lögberg
Parker, Parker and
Kristjansson
Barristers - Solicilors
Ben C. Parker, Q.C.
B. Stuart Parker, A. F. Kristjansson
500 Canadian Bank of Commerce
Chambers
Winnipeg, Man. Phone 92-3561
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
60 Liouise Street Simi 92-5227
SELKIRK METAL PRODUCTS
Reykháfar, öruggasta eldsvörn,
og ávalt hereinir. Hitaeiningar-
rör, ný uppfynding. Sparar eldl-
viC, heldur hita frá aö rjúka út
meö reykum.—SkriflB, simiC U1
KELLY SVEINSSON
625 WaU Street Winnipeg
Just North of Portage Ave.
Slmar: 3-3744 — 3-4431
J. WILFRID SWANSON 8t CO.
Insurance in aU its branches.
Real Estate - Mortgages - Rentals
216 POWER BUELDING
Telephone 637 181 Res. 463 486
LET US SERVE YOU
BULLMORE
FUNERAL HOME
Dauphin, Manitoba
Elgandt ARNI EGGERTSON, Jr.
VAN'S ELECTRIC LTD.
636 Sargent Ave.
Authorised Home Applianœ
Dealers
General Electric
McClary Electric
Moffat
Admiral
Phone 3-4890